Νεοελληνικη Λογοτεχνια - Κειμενα ΝεοελληνικηΣ ΛογοτεχνιαΣ
Β ΕΠΑ.Λ.

Γύρω στα 1880 μαζί με την άνθηση της ποίησης παρατηρείται και ακμή της πεζογραφίας. Το συγγραφικό ενδιαφέρον των λογοτεχνών μετατοπίζεται από το μυθιστόρημα στο διήγημα· το ενδιαφέρον αυτό γίνεται ακόμη εντονότερο μετά τη θέσπιση χρηματικών βραβείων από διάφορα φιλολογικά περιοδικά, κυρίως την Εστία, για τη συγγραφή «ελληνικού διηγήματος». H πεζογραφική παραγωγή της περιόδου είναι έντονα επηρεασμένη από τα ρεύματα του Ρεαλισμού και του Νατουραλισμού. Η αξίωση για αληθοφάνεια και αντικειμενικότητα στην αφήγηση επιτυγχάνεται με την ελαχιστοποίηση της παρουσίας του αφηγητή και με την τάση της μηδενικής εστίασης και τη χρήση της τριτοπρόσωπης αφήγησης. Την ίδια εποχή, στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία χώρος του ρεαλιστικού μυθιστορήματος είναι η πόλη με τις ποικίλες αντιθέσεις της (αστική ευμάρεια των κοινωνικά ανώτερων τάξεων και κοινωνική εξαθλίωση των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων) και ο συγγραφέας υιοθετεί κριτική στάση απέναντι στην αστική κοινωνία.

Στην Ελλάδα η καθυστερημένη οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη δεν επέτρεψαν την ανάπτυξη ενός αυτόνομου νατουραλιστικού μυθιστορήματος ταυτόχρονα με την ευρωπαϊκή λογοτεχνική παραγωγή. Τα ερεθίσματα του Ευρωπαϊκού Νατουραλισμού διοχετεύτηκαν στο λογοτεχνικό είδος του διηγήματος στην κυρίαρχη τότε ηθογραφική του μορφή. Το ηθογραφικό διήγημα ως είδος είναι πολύπλευρο και πολυδιάστατο, καθώς αποτέλεσε ένα εξαιρετικό εργαλείο διερεύνησης της ελληνικής υπαίθρου και των σκοτεινών πλευρών των ειδυλλιακών αναπαραστάσεων των κλειστών κοινωνιών της υπαίθρου. Αποτέλεσμα της πρόσμειξης των ευρωπαϊκών επιρροών και των γηγενών λογοτεχνικών τάσεων ήταν η συγχώνευση της λειτουργίας της μνήμης, βασική πηγή έμπνευσης της ελληνικής ηθογραφίας, και oι πρακτικές της παρατήρησης και της εμπειρίας, βασικές πηγές έμπνευσης του ευρωπαϊκού Νατουραλισμού.

Εκπρόσωποι-λογοτέχνες:

Γ. Βιζυηνός, Ποίος ήτον ο φονεύς του αδελφού μου (απόσπασμα), Μοσκώβ-Σελήμ (αποσπάσματα)

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Η φόνισσα (απόσπασμα), Ο Αλιβάνιστος, Το μοιρολόγι της φώκιας, Πατέρα στο σπίτι

Ι. Κονδυλάκης, Ο Πατούχας (απόσπασμα)

Ανδρέας Καρκαβίτσας, Τα τυφλοπόντικα, Ναυάγια

Γρηγόριος Ξενόπουλος, Στέλλα Βιολάντη (απόσπασμα), Το μυστικό της κοντέσσας Βαλέραινας (θεατρικό - απόσπασμα)

Κ. Χατζόπουλος, Το σπίτι του δασκάλου

Μιχαήλ Μητσάκης, Η αρκούδα

Κ. Θεοτόκης, Η Τιμή και το Χρήμα (αποσπάσματα), Κατάδικος (απόσπασμα)

Νίκος Καζαντζάκης, Αλέξης Ζορμπάς (απόσπασμα)

Δημοσθένης Βουτυράς, Παραρλάμα

Πρώτη δεκαετία του Μεσοπολέμου (1922-1930)

Η περίοδος του Μεσοπολέμου υπήρξε καθοριστική για την ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Oι έλληνες ποιητές της γενιάς αυτής επηρεασμένοι από το γαλλικό κίνημα του Συμβολισμού διαφοροποιούνται από τον Παρνασσισμό της ποίησης του Παλαμά. Στην Ελλάδα παρατηρούνται δύο ομάδες οι οποίες ανήκουν στο ρεύμα του Συμβολισμού. Η πρώτη (1900-1910) αποτελεί την πρώτη μεταπαλαμική γενιά με σαφείς ανανεωτικές τάσεις· εκπρόσωποι αυτής της ομάδας είναι ποιητές όπως οι Γιάννης Καμπύσης, Κωνσταντίνος Χατζόπουλος, Μιλτιάδης Μαλακάσης, Λάμπρος Πορφύρας, Ιωάννης Γρυπάρης κ.ά. Οι συμβολιστές αυτής της ομάδας διατηρούν τους δεσμούς με την παράδοση, ενώ παράλληλα επιχειρούν να εκφράσουν λεπτεπίλεπτες συναισθηματικές αποχρώσεις μέσα από ένα επεξεργασμένο λυρισμό. Η δεύτερη ομάδα Συμβολιστών (1910-1920), οι αποκαλούμενοι «Νεοσυμβολιστές», εκφράζουν ένα γενικότερο αίσθημα κόπωσης και ανικανοποίητου και επιδιώκουν την πλήρη ανατροπή της λογικής της συγκρότησης του ποιήματος. Στην ομάδα αυτή ανήκουν οι ποιητές Ρώμος Φιλύρας, Ναπολέων Λαπαθιώτης, Κώστας Ουράνης και ο Κώστας Καρυωτάκης. Ο Καρυωτάκης, αρνούμενος να συμβιβαστεί, στηλιτεύει και σαρκάζει το πνεύμα διάλυσης που χαρακτηρίζει την εποχή του. Η αυτοκτονία του προσδίδει μυθικές διαστάσεις στον ποιητή, ενώ θα βρεθεί πλήθος μιμητών του, οι οποίοι θα αποπειραθούν να δημιουργήσουν έργο με κύρια χαρακτηριστικά ένα αίσθημα παραίτησης, παρακμής και νοσηρότητας.

Εκπρόσωποι-λογοτέχνες

Απόστολος Μελαχρινός, Πάλι βρέχει

Ρώμος Φιλύρας, Madona mia

Ναπολέων Λαπαθιώτης, Νυχτερινό

Κ. Γ. Καρυωτάκης, [Είμαστε κάτι...], Στο άγαλμα της Ελευθερίας που φωτίζει τον κόσμο, Μπαλάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνων, Κάθαρσις

Τέλλος Άγρας, Αμάξι στη βροχή

Μήτσος Παπανικολάου, Εσωτερικό

Μαρία Πολυδούρη, Κοντά σου

Η λεγόμενη νεότερη ποίηση εμφανίστηκε γύρω στα 1930. Οι μελετητές ονόμασαν την ομάδα των ποιητών που έκανε την εμφάνισή της αυτή την εποχή «γενιά του ’30».  Η ποίηση της γενιάς του ’30 ζυμώθηκε μέσα από τις ραγδαίες κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις και τα ανανεωτικά καλλιτεχνικά ρεύματα της Δύσης. Η παραδοσιακή ποίηση δεν μπορούσε πλέον να εκφράσει τις κοινωνικές μεταβολές και τις ανατροπές των καθιερωμένων αξιών. Τα πνευματικά και επαναστατικά κινήματα και κοινωνικοπολιτικά γεγονότα του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα και οι εξελίξεις στους κλάδους των επιστημών και της φιλοσοφίας έφεραν σημαντικές μεταβολές στον τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος αντιλαμβανόταν και συνδιαλεγόταν με τον κόσμο γύρω του. Η ποίηση (για να καταφέρει να εκφράσει αυτή τη διάλυση της παλιάς αντίληψης της πραγματικότητας και για να καταφέρει να ανταποκριθεί στη μεταβολή της ευαισθησίας του ανθρώπου) έπρεπε να βρει καινούργιους εκφραστικούς τρόπους. Το κίνημα του Συμβολισμού αρχικά και στη συνέχεια τα κινήματα του Φουτουρισμού, του Ντανταϊσμού και του Υπερρεαλισμού στις τέχνες γενικότερα και στην ποίηση ειδικότερα αποπειράθηκαν να επεξεργαστούν και να αντιμετωπίσουν τις κοινωνικοπολιτικές μεταβολές και τον αντίκτυπό τους στον άνθρωπο. Η ελληνική ποίηση, και ειδικότερα η γενιά του ’30, καταπιάστηκαν με αυτές τις μεταβολές με μια σχετική καθυστέρηση. Οι ποιητές της γενιάς αυτής ανανεώνουν την ελληνική ποίηση καθώς υιοθετούν τον ελεύθερο στίχο, χρησιμοποιούν το λεξιλόγιο της καθημερινότητας στον ποιητικό τους λόγο, καταργούν το μέτρο, την ομοιοκαταληξία και τη λογική αλληλουχία του ποιήματος. Σημαντικότεροι εκπρόσωποι της γενιάς του ’30 θεωρούνται οι Γιώργος Σεφέρης, Οδυσσέας Ελύτης, Ανδρέας Εμπειρίκος, Γιάννης Ρίτσος, Νικηφόρος Βρεττάκος, Νίκος Εγγονόπουλος κ.ά.

Εκπρόσωποι-λογοτέχνες:

Τάκης Κ. Παπατσώνης, Περιηγητές στη λειτουργία

Γιώργος Σεφέρης, Πάνω σ’ έναν ξένο στίχο, Ελένη, Επί Ασπαλάθων, Ο βασιλιάς της Ασίνης, Τελευταίος Σταθμός

Ανδρέας Εμπειρίκος, [Τρία αποσπάσματα], Ηχώ

Ζωή Καρέλη, Του καλοκαιριού

Γ. Φ. Βαφόπουλος, Η ελεγεία των αδερφών (απόσπασμα)

Γ. Σαραντάρης, Δεν είμαστε ποιητές σημαίνει...

Γιάννης Ρίτσος, Ρωμιοσύνη (Ενότητα Ι), Ο τόπος μας, Ανυπόταχτη πολιτεία (απόσπασμα), Αυτόπτης μάρτυρας

Νίκος Καββαδίας, Πούσι

Νίκος Εγγονόπουλος, Νέα περί του θανάτου του Ισπανού ποιητού Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα στις 19 Αυγούστου του 1936 μέσα στο χαντάκι του Καμίνο ντε λα Φουέντε

Μελισσάνθη, Στη νύχτα που έρχεται

Οδυσσέας Ελύτης, Η τρελλή ροδιά, [Στα χτήματα βαδίσαμε όλη μέρα...], Η Μαρίνα των βράχων (απόσπασμα), Το Άξιον εστί (Τα πάθη, άσμα η΄), Ο Ύπνος των Γενναίων (παραλλαγή)

Νικηφόρος Βρεττάκος, Της Σπάρτης οι πορτοκαλιές, Δυο μητέρες νομίζουν πως είναι μόνες στον κόσμο, Ο Κορυδαλλός του πρωινού, Ειρήνη

Η πεζογραφία του Μεσοπολέμου εκτείνεται χρονικά από το 1922 ώς το 1945. Στην πεζογραφία του Μεσοπολέμου οι έλληνες λογοτέχνες καταγράφουν την εμπειρία της Μικρασιατικής καταστροφής, τις συνακόλουθες περιπέτειες των προσφύγων και το βίωμα του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου. Η ανάπτυξη της πεζογραφίας αυτή την περίοδο συνοδεύεται από τη ρήξη με την παράδοση και την ανανέωση, καθώς αστικοποιείται η ελληνική κοινωνία και τα ευρωπαϊκά ρεύματα και οι ιδέες διακινούνται από την Ευρώπη στον ελληνικό χώρο μέσα από πληθώρα μεταφράσεων. Ορισμένοι από τους λογοτέχνες οι οποίοι πραγματεύονται τη ζωή του ατόμου στο αστικό περιβάλλον, θα στραφούν στο ιστορικό μυθιστόρημα, ενώ άλλοι θα ασπαστούν ριζοσπαστικότερους τρόπους έκφρασης. Εκπρόσωποι του πρώτου ρεύματος είναι ο Γιώργος Θεοτοκάς, ο Φώτης Κόντογλου, ο Άγγελος Τερζάκης, ο Στράτης Μυριβήλης, ο Ηλίας Βενέζης, ο Μ. Καραγάτσης. Ο κύκλος λογοτεχνών ο οποίος συγκεντρώνεται γύρω από το περιοδικό Μακεδονικές Ημέρες στη Θεσσαλονίκη επηρεάζεται από τον ευρωπαϊκό μοντερνισμό εισάγοντας λογοτεχνικές πρακτικές όπως ο εσωτερικός μονόλογος. Εκπρόσωποι αυτού του ρεύματος είναι ο Στέλιος Ξεφλούδας, ο Γιώργος Δέλιος, ο Ν. Γ. Πεντζίκης, ο Αλκιβιάδης Γιαννόπουλος.

Εκπρόσωποι-λογοτέχνες:

Στρατής Μυριβήλης, Η ζωή εν τάφω (αποσπάσματα), Τοπίο

Κοσμάς Πολίτης, Στου Χατζηφράγκου (απόσπασμα)

Γιάννης Σκαρίμπας, Οι τρεις άδειες καρέκλες

Θράσος Καστανάκης, Εύρηκα

Ηλίας Βενέζης, Το νούμερο 31328 (Κεφάλαιο ΙΖ)

Στέλιος Ξεφλούδας, Άνθρωποι του μύθου (απόσπασμα)

Γ. Μπεράτης, Το πλατύ ποτάμι (απόσπασμα)

Γιώργος Θεοτοκάς, Αργώ (αποσπάσματα), Το τίμημα της λευτεριάς (απόσπασμα)

Μέλπω Αξιώτη, Δύσκολες νύχτες (απόσπασμα)

Άγγελος Τερζάκης, Απρίλης (απόσπασμα), Ταξίδι με τον Έσπερο (απόσπασμα)

Μ. Καραγάτσης, Γιούγκερμαν (αποσπάσματα), To μπουρίνι (απόσπασμα), Τα χταποδάκια

Ν. Γ. Πεντζίκης, Αρχείον

Παντέλης Πρεβελάκης, Η κεφαλή της Μέδουσας (απόσπασμα)

Το λογοτεχνικό είδος του δοκιμίου αποτελεί σύντομη μελέτη η οποία επικεντρώνεται σε προβλήματα φιλολογικά, φιλοσοφικά και θέματα λογοτεχνίας, ηθικής, πολιτικής και τέχνης. Το δοκίμιο επιχειρεί με τρόπο λογοτεχνικό να διερευνήσει ένα θέμα με συντομία και σαφήνεια. Η δυσκολία στη συγγραφή του είδους του δοκιμίου έγκειται κυρίως στο ότι αποτελεί κράμα φιλοσοφικού στοχασμού και λογοτεχνικής γραφής.  Ο δοκιμιογράφος οφείλει να έχει βαθιά γνώση του θέματος, ικανότητα σύνθεσης διαφορετικών ιδεών σε λόγο κατανοητό και σαφή και ο λόγος του να έχει λογοτεχνικό ύφος. Ο συγγραφέας δοκιμίων πρέπει να έχει την ικανότητα να επιλέγει σωστά την ύλη του, να αναπτύσσει τα επιχειρήματά του με ακρίβεια και φυσικότητα έτσι ώστε ο αναγνώστης να μπορέσει να κατανοήσει το εν δυνάμει δύσκολο θέμα το οποίο πραγματεύεται το δοκίμιο.  Ένα δοκίμιο μπορεί να λειτουργήσει είτε ως στοχασμός πάνω σε ένα θέμα είτε ως ένα κείμενο το οποίο επιχειρεί να διερευνήσει ένα συγκεκριμένο θέμα ή πρόβλημα. Τα δοκίμια που περιλαμβάνονται σε αυτό το τμήμα του βιβλίου επιχειρούν να διερευνήσουν θέματα ελληνικής παράδοσης, ιστορίας και ταυτότητας μέσα από παραδείγματα τα οποία αντλούνται από την ιστορία και τη λογοτεχνία.

Εκπρόσωποι:

Κ. Θ. Δημαράς, Αδαμάντιος Κοραής

Μ. Αυγέρης, Ο Κάλβος και η εποχή του

Ι. Θ. Κακριδής, Μια ελληνική καρδιά (Μακρυγιάννης)

Κλέων Παράσχος, Τι είναι η ποίηση

Γιώργος Σεφέρης, Ερώτοκριτος (απόσπασμα)

Ευάγγελος Παπανούτσος, Το σχετικό και το απόλυτο

Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, Ένα άλλο π.Χ. ή μ.Χ.

Γιώργος Θεοτοκάς, Παράδοση και Ελληνικότητα

Νίκος Σβορώνος, Παράδοση και ελληνική ταυτότητα

Χρήστος Καρούζος, Η κλασική πλαστική

Τα αποσπάσματα ξένης λογοτεχνίας που συμπεριλαμβάνονται στο τμήμα αυτό του βιβλίου συνιστούν φορείς των ανθρωπιστικών αξιών, οι οποίες ενέπνευσαν τους έλληνες λογοτέχνες των περιόδων που εξετάζονται στο συγκεκριμένο βιβλίο.

Εκπρόσωποι-λογοτέχνες:

Άλφρεντ Τένισον, Οδυσσέας

Κάρολος Μποντλέρ, Ανάταση

Σταντάλ, Το κόκκινο και το μαύρο (αποσπάσματα)

Γκαίτε, Φάουστ (απόσπασμα)

Φ. Ντοστογιέφσκι, Οι αδελφοί Καραμάζοφ (απόσπασμα)

Λέων Τολστόι, Πόλεμος και Ειρήνη (αποσπάσματα)