Νεα Ελληνικη Γλωσσα - εκφραση εκθεση
Α ΕΠΑ.Λ.

Ο πρόλογος του βιβλίου στοχεύει να παρουσιάσει τη δύναμη που έχει η λέξη, μέσω ενός κειμένου του Τζ. Ροντάρι με τίτλο «Η πέτρα στη λίμνη».

Η πρώτη ενότητα του βιβλίου Έκφραση-Έκθεση για την Α’ Λυκείου, αρχικά, πραγματεύεται τα όρια της γλώσσας, δηλαδή μέσα από κείμενα και δραστηριότητες επιδιώκεται να γίνει κατανοητό ότι η γλώσσα χαρακτηρίζεται από απεραντοσύνη, πολυμορφία και παντοδυναμία. Επίσης, εξετάζονται οι γεωγραφικές και κοινωνικές –ως προς την ηλικία, τη μόρφωση κτλ.- γλωσσικές ποικιλίες που υπάρχουν, καθώς και οι διαφορετικές οπτικές της γλώσσας ανάλογα με την περίσταση και το πρόσωπο που επικοινωνεί. Στη συνέχεια, η ανάλυση αφορά τη δημιουργική πλευρά της γλώσσας μέσα από την μελέτη της αναφορικής και ποιητικής λειτουργίας της γλώσσας και, ταυτόχρονα, γίνεται μία αναφορά στις ειδικές γλώσσες που δημιουργούνται από διάφορες επαγγελματικές ομάδες. Τέλος, η πρώτη ενότητα πραγματεύεται την οργάνωση που πρέπει να έχει ο λόγος ανάλογα με τις ειδικές γλώσσες που χρησιμοποιούνται, όταν ο σκοπός του συγγραφέα είναι να πείσει, να επιχειρηματολογήσει ή να αιτιολογήσει στα πλαίσια ενός μικρότερου σε έκταση ή και ευρύτερου κειμένου (έκθεσης). Παράλληλα, δίνονται αντίστοιχα θέματα και κατευθύνσεις ως προς την οργάνωση και το λεξιλόγιο για την παραγωγή κειμένων από τους μαθητές.

Διδακτικοί στόχοι: 

Επιδιώκεται οι μαθητές:

• Να αποκτήσουν συνείδηση της εθνικής μας γλώσσας (και της αναδυόμενης από αυτήν Κοινής Νεοελληνικής) ως ζωντανής πραγματικότητας σε σχέση με τις συγκεκριμένες επικοινωνιακές περιστάσεις.
• Να κατανοήσουν τα είδη της γλωσσικής ποικιλότητας και τις διαφορές διαλέκτου και ιδιώματος.
• Να εννοήσουν ότι διάλεκτοι (μεγαλύτερη διαφοροποίηση από την Κοινή Νεοελληνική) και ιδιώματα (μικρότερη διαφοροποίηση) συνθέτουν την Κοινή Νεοελληνική και την τροφοδοτούν με γλωσσικό υλικό. Να εκτιμήσουν και να αγαπήσουν τις πηγές αυτές του γλωσσικού μας πλουτισμού.
• Να ερμηνεύσουν την ιστορική διαφοροποίηση της ελληνικής γλώσσας σε επίπεδο λέξης, πρότασης και λεξιλογίου.
• Να συνειδητοποιήσουν και να καλλιεργήσουν την ικανότητα  συστηματικής τροποποίησης και προσαρμογής του λόγου ανάλογα με την περίπτωση επικοινωνίας, το σκοπό της ομιλίας και το είδος του κειμένου που χρησιμοποιείται, έτσι ώστε να έχει αυτός την απαιτούμενη αποτελεσματικότητα.
• Να κατανοήσουν το ρόλο των λειτουργιών της γλώσσας (αναφορική, ποιητική κτλ.) και της πολυσημίας στην κατασκευή της οπτικής του μηνύματος ή του κειμένου.
• Να συνειδητοποιήσουν την ιδιαιτερότητα της γλώσσας που χρησιμοποιούν οι νέοι σε διάφορα ηλεκτρονικά περιβάλλοντα.
• Να εξοικειωθούν με τις επιστημονικές προσεγγίσεις και τις έρευνες συλλογής γλωσσικών δεδομένων σε σχέση με τη γλωσσική ποικιλότητα και τη γλωσσική αλλαγή.
• Να αντιλαμβάνονται ότι στη γλώσσα αποτυπώνονται πάντα οπτικές θέασης του κόσμου, γι’ αυτό και οι γλωσσικές επιλογές υποδηλώνουν και πολιτικές ςπιλογές.
• Να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους, δεδομένου ότι οι λέξεις είναι φορείς εννοιών.
• Να καλλιεργήσουν τις κατάλληλες δεξιότητες για την παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου μέσω κειμένων με επικοινωνιακό χαρακτήρα.
• Να καλλιεργήσουν τις κατάλληλες δεξιότητες για την κατανόηση κειμένων με βάση την ανάλυση των κοινωνικών πρακτικών στις οποίες ανήκουν τα κείμενα.

Στη δεύτερη ενότητα της Έκφρασης-Έκθεσης για την Α’ Λυκείου υπάρχουν δύο υποενότητες με θέμα τον προφορικό και το γραπτό λόγο και το διάλογο. Ως προς τον προφορικό και το γραπτό λόγο, αρχικά παρουσιάζονται τα στοιχεία που απαρτίζουν τον προφορικό λόγο, ενώ στη συνέχεια επιχειρείται μία σύγκριση προφορικού και γραπτού λόγου, με έμφαση στις διαφορές που έχουν ως μέσα επικοινωνίας. Στο τέλος της υποενότητας δίνονται θέματα για συζήτηση και έκφραση σχετικά με τον προφορικό και το γραπτό λόγο. Στη δεύτερη υποενότητα, που πραγματεύεται το διάλογο, προβάλλεται η σχέση του λόγου με το σώμα, το χρόνο και το χώρο, οι πρϋποθέσεις για την επιτυχία ενός διαλόγου, αλλά και τα ιδιαίτερα στοιχεία του λογοτεχνικού διαλόγου. Τέλος, υπάρχουν θέματα για συζήτηση και έκφραση σχετικά με το διάλογο, την αγάπη και τον έρωτα.

Διδακτικοί στόχοι: 

Επιδιώκεται οι μαθητές: 

• Να εκτιμήσουν την αξία του διαλόγου και να ασκηθούν στο είδος αυτό του λόγου (βα­σι­κού στοιχείου του δημοκρατικού πολιτεύματος), καθώς και στην κριτική αντιμετώπιση των διαφόρων απόψεων.
• Να επισημάνουν τις προϋποθέσεις για έναν επιτυχημένο διάλογο, ώστε να ανταποκρίνονται επαρκώς στις απαιτήσεις μίας συζήτησης.
• Να κατανοήσουν τις ιδιαιτερότητες, τα βασικά χαρακτηριστικά και την κειμενική οργάνωση που παρουσιάζουν ο προφορικός και ο γραπτός λόγος και να τα λαμβάνουν υπόψη τους στην παραγωγή λόγου, ώστε να ανταποκρίνονται επαρκώς σε αυτήν.
• Να εξοικειωθούν με γραπτά κείμενα που χαρακτηρίζονται από προφορικότητα και με τα στοιχεία του γραπτού λόγου που αξιοποιούνται σε προφορικά κείμενα.
• Να γνωρίσουν τις λεκτικές πράξεις και την επιτελεστικότητα του γραπτού και του προφορικού λόγου.
• Να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους, δεδομένου ότι οι λέξεις είναι φορείς εννοιών.
• Να καλλιεργήσουν τις κατάλληλες δεξιότητες για την παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου μέσω κειμένων με επικοινωνιακό χαρακτήρα.
• Να καλλιεργήσουν τις κατάλληλες δεξιότητες για την κατανόηση κειμένων με βάση την ανάλυση των κοινωνικών πρακτικών στις οποίες ανήκουν τα κείμενα.

Στην ενότητα του βιβλίου που σχετίζεται με την περιγραφή, αρχικά, γίνονται κάποιες γενικές παρατηρήσεις γι’ αυτό το είδος λόγου, ενώ στη συνέχεια προβάλλεται ο τρόπος με τον οποίο πρέπει να μεθοδεύεται μία περιγραφή ώστε να είναι επιτυχής (οργάνωση λεπτομερειών, σαφήνεια κτλ.). Προκειμένου να ολοκληρωθεί η μελέτη της περιγραφής, εξετάζονται και οι ιδιαιτερότητες στη γλώσσα που πρέπει να χρησιμοποιείται και η σημασία των σχολίων και της οπτικής γωνίας στο είδος αυτό. Επιπλέον, μέσα από διάφορα κείμενα, προβάλλονται τα πιθανά θέματα/ αντικείμενα μίας περιγραφής, όπως ο χώρος, το άτομο, ένα έργο τέχνης και άλλα ειδικά θέματα, παράλληλα με το αντίστοιχο λεξιλόγιο σε κάθε περίπτωση. Τέλος, δίνονται θέματα για έκφραση-έκθεση σχετικά με τη μόδα και την ενδυμασία και, μέσω παραδειγμάτων, διδάσκεται η ανάπτυξη μίας παραγράφου με αιτιολογία.

Διδακτικοί στόχοι: 

Επιδιώκεται οι μαθητές:

• Να μελετήσουν ένα βασικό τρόπο ανάπτυξης του λόγου, τον περιγραφικό, ως κειμενικό τύπο σε ενδοσχολικά και εξωσχολικά συμφραζόμενα.
• Να ασκηθούν στη μεθόδευση της περιγραφής.
• Να κατανοήσουν ότι η γλώσσα της περιγραφής καθορίζεται από το είδος του κειμένου, τον επιδιωκόμενο σκοπό και την οπτική γωνία του προσώπου που κάνει την περιγραφή.
• Να κατανοήσουν τη χρήση της αιτιολογίας στην ανάπτυξη μίας παραγράφου ή ενός ευρύτερου κειμένου.
• Να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους, δεδομένου ότι οι λέξεις είναι φορείς εννοιών.
• Να καλλιεργήσουν τις κατάλληλες δεξιότητες για την παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου μέσω κειμένων με επικοινωνιακό χαρακτήρα.
• Να καλλιεργήσουν τις κατάλληλες δεξιότητες για την κατανόηση κειμένων με βάση την ανάλυση των κοινωνικών πρακτικών στις οποίες ανήκουν τα κείμενα.

Η τέταρτη ενότητα του βιβλίου Έκφραση-Έκθεση για την Α’ Λυκείου πραγματεύεται το κειμενικό είδος της αφήγησης. Αρχικά, δίνεται ο ορισμός της αφήγησης, ενώ στη συνέχεια διαχωρίζονται το αφηγηματικό περιεχόμενο από την αφηγηματική πράξη. Λόγω της πληθώρας ειδών αφήγησης, διδάσκεται η βασική διαφοροποίησή τους σε αφηγήσεις πραγματικών και πλασματικών γεγονότων και προβάλλεται το ύφος και ο σκοπός του κάθε είδους, καθώς και το αντίστοιχο λεξιλόγιο. Επίσης, διδάσκεται ο ρόλος του αφηγητή και της οπτικής γωνίας που χρησιμοποιεί, οι αφηγηματικοί τρόποι και ο χρόνος της αφήγησης. Στη συνέχεια, προτείνονται θέματα για συζήτηση ή έκφραση σχετικά με τα γηρατειά και τη νεότητα, το χθες, το σήμερα και το αύριο και γενικότερα το παρελθόν και το μέλλον, ενώ ταυτόχρονα δίνεται σχετικό λεξιλόγιο. Στη συνέχεια, εξετάζεται ο συνδυασμός των δύο ειδών, της περιγραφής και της αφήγησης, και οι τρόποι με τους οποίους διακρίνονται τα δύο. Τέλος, προβάλλονται οι τρόποι με τους οποίους επιτυγχάνεται η συνοχή ενός κειμένου ευρύτερα και ενός αφηγηματικού κειμένου ειδικότερα.

Διδακτικοί στόχοι: 

Επιδιώκεται οι μαθητές:

• Να κατανοήσουν ότι υπάρχουν ποικίλα αφηγηματικά είδη, το καθένα από τα οποία εξυπηρετεί διαφορετικό σκοπό και χρησιμοποιεί την ανάλογη γλωσσική ποικιλία, και να εξοικειωθούν με αυτά.
• Να καλλιεργήσουν την αφηγηματική τους ικανότητα προσαρμόζοντας το λόγο τους στο συγκεκριμένο αφηγηματικό είδος.
• Να εξοικειωθούν με ορισμένες έννοιες βασικές για την αφήγηση, όπως το αφηγηματικό περιεχόμενο, η αφηγηματική πράξη, ο αφηγηματικός τρόπος, ο αφηγητής και η οπτική γωνία, με σκοπό να κατανοήσουν ότι δεν υπάρχουν αντικειμενικές αφηγήσεις.
• Να κατανοήσουν την παράγραφο ως δομή στα διάφορα κειμενικά είδη και το ρόλο της στη συνοχή και τη συνεκτικότητα των κειμένων.
• Να κατανοήσουν τη μεγάλη σημασία της συνοχής για τη σύνδεση των γλωσσικών στοιχείων με λογικούς τρόπους ώστε να παραχθεί συνεχής λόγος.
• Να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους, δεδομένου ότι οι λέξεις είναι φορείς εννοιών.
• Να καλλιεργήσουν τις κατάλληλες δεξιότητες για την παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου μέσω κειμένων με επικοινωνιακό χαρακτήρα.
• Να καλλιεργήσουν τις κατάλληλες δεξιότητες για την κατανόηση κειμένων με βάση την ανάλυση των κοινωνικών πρακτικών στις οποίες ανήκουν τα κείμενα.

Η τελευταία ενότητα περιλαμβάνει μία εισαγωγή με τα χαρακτηριστικά του  χρονογραφήματος (σκοπός, ύφος κτλ.), ενώ παράλληλα δίνονται δείγματα αυτού του είδους λόγου με τις αντίστοιχες δραστηριότητες.