Ρ

το δέκατο έβδομο γράμμα του ελληνικού αλφαβήτου.

• ως αριθμητικό σύμβολο: ρʹ = 100, αλλά ͵ρ = 100.000.

Συγκριτικός	ῥᾴων
Υπερθετικός	ῥᾷστος

εύκολος: ῥᾳδία ἡ κρίσις = εύκολη αυτή η κρίση. ≠ χαλεπὸς «δύσκολος».

• ῥᾴδιόν (ἐστίν) με απαρέμφατο είναι εύκολο να...: οὐ ῥᾴδιον ποιεῖν ὅ τι ἂν βούλῃ = δεν είναι εύκολο να κάνεις ό,τι θέλεις.

μένω αργός, αδρανής, δεν κάνω τίποτα: ἐξὸν δὲ ῥαθυμεῖν βούλεται πονεῖν = αν και είναι δυνατόν να μην κάνει τίποτα, θέλει να κοπιάζει.

1. ανέμελο πνεύμα, άνεση: ῥαθυμίᾳ μᾶλλον ἢ πόνων μελέτῃ ἐθέλομεν κινδυνεύειν = είμαστε πρόθυμοι να αντικρίζουμε τον κίνδυνο με άνεση περισσότερο παρά με επίπονες ασκήσεις.

2. οκνηρία.

ΝΕ ραθυμία (με τη σημ. 2).

Συγκριτικός	ῥαθυμότερος
Υπερθετικός	ῥαθυμότατος

1. αμέριμνος, ανέμελος.

2. οκνηρός.

3. για πράγματα ανέμελος, εύκολος: ῥάθυμος βίος = ανέμελη ζωή.

ΝΕ ράθυμος (με τη σημ. 2).

Παρατ.	ἔρραινον
Μέλλ.	ῥανῶ
Αόρ.	ἔρρανα

ραντίζω.

ΝΕ ραίνω.

1. χτυπώ κάποιον/κάτι με ράβδο: ῥαπίσας αὐτὴν ἀπέπεμψεν τῆς οἰκίας = τη χτύπησε με τη ράβδο και την πέταξε έξω από το σπίτι.

2. χαστουκίζω κάποιον στο πρόσωπο: ἐπὶ κόρρης ῥαπίζω τινά = χτυπώ κάποιον στο πρόσωπο.

ΝΕ ραπίζω (με τη σημ. 2).

1. ευκολία (στο να κάνω κάτι λ.χ.): ῥᾳστώνῃ μανθάνω = με ευκολία μαθαίνω.

2. ανακούφιση από κάτι δυσάρεστο, αναψυχή: ῥᾳστώνην ἐμαυτῷ ἐξηῦρον = εξασφάλισα αναψυχή για τον εαυτό μου.

ΝΕ ραστώνη «τεμπελιά».

απαγγέλλω (τα ποιήματα κάποιου ποιητή, κυρίως του Ομήρου): τί δή ποτ’ οὖν ῥαψῳδεῖς περιιὼν τοῖς Ἕλλησι = γιατί τέλος πάντων απαγγέλλεις τα ποιήματα του Ομήρου περιερχόμενος την Ελλάδα;

1. απαγγελία επικών ποιημάτων: ῥαψῳδίᾳ ἆθλα ἔθεσαν = προκήρυξαν βραβεία για την απαγγελία επικών ποιημάτων.

2. τμήμα επικού ποίηματος κατάλληλο για απαγγελία σε μια περίσταση (λ.χ. μια ραψωδία της Ιλιάδας ή της Οδύσσειας).

ΝΕ ραψωδία (με τη σημ. 2).

ρυάκι, ρεύμα, ποταμός.

ΝΕ ρείθρο.

Παρατ.	ἔρρεπον
Μέλλ.	ῥέψω
Αόρ.	ἔρρεψα

κλίνω, γέρνω: τὸ κάτω ῥέπον βαρύ = αυτό που (στη ζυγαριά) γέρνει προς τα κάτω είναι βαρύ. ἐπὶ τὸ λῆμμα ῥέπω = γέρνω προς το όφελός μου, το κέρδος μου.

ΝΕ ρέπω «έχω την τάση».

Παρατ.	ἔρρεον
Μέλλ.	ῥυήσομαι
Αόρ.	ἐρρύην
Παρακ.	ἐρρύηκα
Υπερσ.	ἐρρυήκειν

1. για υγρά ρέω, τρέχω: φάραγγες ὕδατι ῥέουσαι = φαράγγια που τρέχουν νερό.

2. μεταβάλλομαι: ἅπανθ’ ὁρῶ ῥέοντα = παρατηρώ ότι όλα μεταβάλλονται. τὰ πάντα ῥεῖ = τα πάντα μεταβάλλονται.

ΝΕ ρέω (με τη σημ. 1).

Παρατ.	ἐρρήγνυν
Μέλλ.	ῥήξω
Αόρ.	ἔρρηξα
Παθ. μέλλ.	ῥαγήσομαι
Μέσ. αόρ.	ἐρρηξάμην
Παθ. αόρ.	ἐρράγην
Παθ. παρακ. με αμετάβ. σημ.	ἔρρωγα
Παθ. υπερσ. με αμετάβ. σημ.	ἐρρώγειν

1. σπάζω: θώρακας ῥήγνυμι.

2. διασπώ την παράταξη ενός στρατού: φάλαγγα ῥήγνυμι.

3. σχίζω (συνήθως τα ρούχα μου σε ένδειξη πένθους): ῥήγνυμι πέπλους = σχίζω τα πέπλα.

1. ρήση: τοῦ Πιττακοῦ περιεφέρετο τοῦτο τὸ ῥῆμα = κυκλοφορούσε αυτή η ρήση του Πιττακού.

2. λέξη: τὸ ῥῆμα τόδε = η λέξη «τόδε».

3. φράση. ≠ όνομα «μεμονωμένη λέξη».

4. στη γραμματική ρήμα. ≠ όνομα «ουσιαστικό».

ΝΕ ρήμα (με τη σημ. 4).

1. ομιλία: περὶ σμικροῦ πράγματος ῥήσεις παμμήκεις ποιῶ = για μικρό πράγμα κάνω πολύ μακρόλογες ομιλίες.

2. έκφραση ή χωρίο (ενός συγγραφέα): ὁμηρικὴ ῥῆσις = έκφραση που χρησιμοποιεί ο Όμηρος.

ΝΕ ρήση «ρητό, γνωμικό κτλ.».

Συγκριτικός	ῥητότερος
Υπερθετικός	ῥητότατος

1. καθορισμένος: κριθήσεται ἐν ἡμέραις ῥηταῖς = θα δικαστεί σε καθορισμένη ημερομηνία.

2. αυτός που μπορεί να ειπωθεί, ο ρητός. ≠ ἄρρητος.

ΝΕ ρητός (με τη σημ. 2).

1. συμφωνία (με βάση καθορισμένους όρους): παρὰ τὴν ῥήτραν = αντίθετα προς τη συμφωνία.

2. στη Σπάρτη η νομοθεσία του Λυκούργου (που προσέλαβε τη μορφή συμφωνίας μεταξύ αυτού και του λαού).

ΝΕ ρήτρα (με τη σημ. 1).

δημόσιος ομιλητής, ρήτορας.

ΝΕ ρήτορας.

ψύχος, κρύο: ὑπὸ λιμοῦ καὶ ῥίγους ἀπέθανεν = πέθανε από την πείνα και το κρύο.

ΝΕ ρίγος «κρύο, τρεμούλιασμα».

Παρατ.	ἐρρίγων
Μέλλ.	ῥιγώσω
Αόρ.	ἐρρίγωσα

κρυώνω, τρέμω από το κρύο.

ΝΕ ριγώ.

Παρατ.	ἔρριπτον
Μέλλ.	ῥίψω
Αόρ.	ἔρριψα
Παρακ.	ἔρριφα
Παθ. μέλλ.	ῥιφθήσομαι
Παθ. αόρ.	ἐρρίφθην &ἐρρίφην
Παθ. παρακ.	ἔρριμμαι

ρίχνω: ἐς ὕδωρ ψυχρὸν ἐμαυτὸν ῥίπτω = ρίχνω τον εαυτό μου σε δροσερό νερό.

ΝΕ ρίχνω.

1. μύτη.

• φράση ἕλκω τινὰ τῆς ῥινὸς τραβώ κάποιον από τη μύτη, τον εξουσιάζω ολοκληρωτικά.

2. πληθυντικός αριθμός ῥῖνες ρουθούνια: διέξοδος κατὰ τὸ στόμα καὶ τὰς ῥῖνας = διέξοδος από το στόμα και τα ρουθούνια.

ΝΕ θέμα ριν-, λ.χ. ριν-ικός, ωτο-ρινο-λαρυγγολόγος.

κήπος με ρόδα (δηλ. τριαντάφυλλα), ροδώνας.

ΝΕ ροδώνας.

ο κοινός τύπος είναι ῥόος

ροή.

ΝΕ ρους (λόγ.).

1. κλίση, γέρσιμο (κυρίως των δίσκων της ζυγαριάς).

2. αποφασιστική στιγμή, στιγμή.

ΝΕ ροπή (με τη σημ. 1).

1. ορμητικό ρεύμα, χείμαρρος.

2. ορμητικό ρεύμα λάβας (σε έκρηξη ηφαιστείου): ὁ ῥύαξ τοῦ πυρὸς ἐκ τῆς Αἴτνης.

ΝΕ ρυάκι «ποταμάκι».

1. η δύναμη, η ορμή, ενός σώματος που βρίσκεται σε κίνηση, η φόρα του: ῥύμῃ ἐμπίπτω = πέφτω με φόρα.

2. ορμητική κίνηση (στρατεύματος): ῥύμῃ ἐχώρησαν οἱ στρατιῶται = οι στρατιώτες προχώρησαν ορμητικά.

3. δρόμος.

ΝΕ στη φρ. εν τη ρύμη του λόγου «στο γρήγορο λόγο».

Συγκριτικός	ῥυπαρώτερος
Υπερθετικός	ῥυπαρώτατος

κυριολεκτικά και μεταφορικά βρόμικος: βίος δουλοπρεπὴς καὶ ῥυπαρός = δουλοπρεπής και βρόμικος τρόπος ζωής.

ΝΕ ρυπαρός.

1. κάταγμα.

2. σχισμή: ἀμύγδαλον εἰς ῥωγμὴν ξύλου ἐντίθεμαι = τοποθετώ αμύγδαλο μέσα σε σχισμή ξύλου.

ΝΕ ρωγμή (με τη σημ. 2).

Συγκριτικός	ῥωμαλεώτερος
Υπερθετικός	ῥωμαλεώτατος

δυνατός: ῥωμαλέος τῷ σώματι = δυνατός στο σώμα.

ΝΕ ρωμαλέος.

δύναμη: ῥώμῃ χειρῶν χρῶμαι = χρησιμοποιώ τη δύναμη των χεριών μου.

ΝΕ ρώμη, ρωμαλέος.

Μέλλ.	ῥώσω
Αόρ.	ἔρρωσα
Παθ. μέλλ.	ῥωσθήσομαι
Παθ. αόρ. και με μέση σημ.	ἐρρώσθην
Παθ. παρακ. με σημ. ενεστ.	ἔρρωμαι
Παθ. υπερσ. με σημ. παρατ.	ἐρρώμην

1. δίνω δύναμη: τροφὴ ῥώννυσι = η τροφή δίνει δύναμη.

2. παθ. παρακ. ἔρρωμαι έχω δύναμη: ἐρρωμένος τὴν ψυχήν = δυνατός στην ψυχή.

3. ἔρρωσο! / ἔρρωσθε! = χαίρε!, να έχεις υγεία! / χαίρετε!, να έχετε υγεία! (πρόκειται για το συνήθη τρόπο κατάληξης των επιστολών).

ενδυνάμωση: ῥῶσις καὶ θρέψις σωμάτων = ενδυνάμωση και θρέψη των σωμάτων.