N

το δέκατο τρίτο γράμμα του ελληνικού αλφαβήτου.

• ως αριθμητικό σύμβολο: ν΄ = 50, αλλά ͵ν = 50.000.

1. χρησιμοποιείται για να δηλώσει κατηγορηματική διαβεβαίωση, συχνό στους όρκους ναι, στ' αλήθεια: ναὶ τὸν Δία ή ναὶ μὰ τὸν Δία = στ' αλήθεια μα το Δία. ≠ οὐ μὰ Δία.

2. σε απάντηση ναι: ναί, ἀληθῆ γε λέγω = ναι, λέω την αλήθεια.

ΝΕ ναι.

καθεμία από τις Νύμφες των πηγών ή των ποταμών.

ΝΕ Ναϊάς & Ναϊάδα.

δασώδης κοιλάδα, φαράγγι, χαράδρα: ἄπορος νάπη = αδιαπέραστη χαράδρα.

επιβάτης πλοίου, ναυτικός, αυτός που υπηρετεί σε στόλο. = ναύτης.

ιδιοκτήτης πλοίου και έμπορος.

ΝΕ ναύκληρος «ο επικεφαλής του προσωπικού του καταστρώματος σε πλοίο».

κυριαρχώ στη θάλασσα: τὰ ἐπιτήδεια οὔτε αὐτίκα οὔτε τὸ λοιπὸν μέλλουσιν ἕξειν, εἰ μὴ ναυκρατήσουσιν = δε θα έχουν τα απαραίτητα εφόδια ούτε τώρα ούτε στο μέλλον, αν δεν κυριαρχήσουν στη θάλασσα.

πλοίο.

1. α. αυτός που έχει σχέση με τα πλοία και με τη ναυτιλία. β. ως ουσιαστικό τὸ ναυτικὸν ο στόλος.

2. αυτός που είναι έμπειρος στη ναυτική τέχνη: οἱ Ἀθηναῖοι ἐς τὰς ναῦς εἰσβάντες ναυτικοὶ ἐγένοντο = οι Αθηναίοι μπήκαν στα πλοία και έγιναν έμπειροι ναυτικοί.

ΝΕ ναυτικός (με τη σημ. 1α) και το ναυτικό (ως ουσιαστ. με τη σημ. 1β).

1. νεαρός άντρας. ≠ γέρων, πρεσβύτης.

2. ως επίθετο αρσεν. γένους νεανικός: νεανίας τὴν ὄψιν = με νεανική εμφάνιση.

ΝΕ νεανίας (με τη σημ. 1).

Παρατ.	ἐνεανιευόμην
Μέλλ.	νεανιεύσομαι
Αόρ.	ἐνεανιευσάμην

συμπεριφέρομαι σαν νέος, και κατ' επέκταση φέρομαι με απερισκεψία ή με αναίδεια, κομπάζω: νεανιεύεται ἐν τοῖς λόγοις = μιλάει με νεανικό κομπασμό.

Συγκριτικός	νεανικώτερος
Υπερθετικός	νεανικώτατος

για πρόσωπα αυτός που έχει τις ιδιότητες του νέου. α. ζωηρός, ορμητικός: νεανικοὶ καὶ μεγαλοπρεπεῖς τὰς διανοίας = άνθρωποι ορμητικοί και αρχοντικοί στο φρόνημα. β. θρασύς ή απερίσκεπτος: τὸ νεανικὸν τοῦ σοῦ λόγου = η απερισκεψία των λόγων σου.

ΝΕ νεανικός.

νεαρό αγόρι: ἔν τε παισὶ καὶ νεανίσκοις καὶ ἐν ἀνδράσι βασανίζεται = υποβάλλεται σε δοκιμασίες και ως παιδί και ως νέος και ως άνδρας.

το ποτό που έπιναν οι θεοί: τὸ νέκταρ καὶ ἡ ἀμβροσία = το ποτό και το φαγητό των θεών.

αγανάκτηση που νιώθει κανείς, όταν κάποιος άλλος, χωρίς καθόλου να το αξίζει, ευτυχεί, ευημερεί και επιτυγχάνει.

ΝΕ νέμεση (λόγ.).

η θεά που τιμωρεί τους αλαζόνες.

ΝΕ Νέμεση.

κύριο όνομα.

πανελλήνιος αθλητικός διαγωνισμός που τελούσαν προς τιμήν του Δία κάθε δύο χρόνια στη Νεμέα.

Παρατ.	ἔνεμον
Μέλλ.	νεμῶ
Αόρ.	ἔνειμα
Παρακ.	νενέμηκα
Μέσ. μέλλ.	νεμοῦμαι
Μέσ. αόρ.	ἐνειμάμην
Παθ. αόρ.	ἐνεμήθην
Παθ. & μέσ. παρακ.	νενέμημαι «έχω μοιραστεί» ή «έχω μοιράσει»
Παθ. υπερσ.	ἐνενεμήμην

Α.

1. μοιράζω, διανέμω: ἔνειμαν τρίτον μέρος σκύλων τοῖς Ἀθηναίοις = μοίρασαν το ένα τρίτο από τα λάφυρα στους Αθηναίους.

2. μέση φωνή νέμομαι έχω μερίδιο σε κάτι ή κατέχω κάτι: ἐνέμοντο τὰ μέταλλα = είχαν και εκμεταλλεύονταν τα μεταλλεία.

3. στην ενεργ. και τη μέση φωνή νέμω, νέμομαι κατοικώ: οἱ περὶ τὴν λίμνην νέμοντες = όσοι κατοικούν κοντά στη λίμνη. οὗτοι νέμονται τὸ πρὸς βορρᾶν... = αυτοί κατοικούν το τμήμα της χώρας προς το Bορρά.

Β.

1. οδηγώ τα ζώα στη βοσκή: ποιμένες κτήνη πληγῇ νέμουσιν = οι βοσκοί οδηγούν τα ζώα στη βοσκή χτυπώντας τα.

2. για ζώα, μέση φωνή νέμομαι βόσκω.

ΝΕ νέμομαι «έχω στην κατοχή μου» και στασύνθ. διανέμω, κατανέμω, απονέμω κτλ.

νεογέννητος: νεογνοὶ νεβροί = νεογέννητα ελαφάκια.

ΝΕ (ουσ.) το νεογνό «βρέφος».

αυτός που έγινε πρόσφατα μέλος του σπαρτιατικού δάμου (= δήμου), που απέκτησε πρόσφατα τα δικαιώματα του Σπαρτιάτη πολίτη (ενώ προηγουμένως ήταν εἵλως).

Συγκριτικός	νεώτερος
Υπερθετικός	νεώτατος

1. για άνθρωπο νέος: μέχρι πόσων ἐτῶν δεῖ νομίζειν νέους εἶναι τοὺς ἀνθρώπους; = μέχρι πόσων χρόνων πρέπει να θεωρούμε νέους τους ανθρώπους; ≠ γέρων.

• ως ουσιαστικό τὸ νέον = η νεότητα.

2. νεανικός: νέοι καὶ νέαις διανοίαις χρώμενοι = νέοι και με νεανική σκέψη.

3. πρόσφατος, καινούριος: νέος οἶνος = καινούριο κρασί.

• ἕνη καὶ νέα (ἡμέρα) = η παλιά και η νέα ημέρα του μήνα, δηλαδή η τελευταία.

4. για γεγονότα απροσδόκητος, παράξενος, βίαιος: οὐδὲν ἀπ' αὐτοῦ νεώτερον ἐγένετο = δεν προέκυψε καμιά βίαιη πράξη από αυτό.

ΝΕ νέος (με τις σημ. 1, 3).

χορδή τόξου: εἷλκον τὰς νευράς, ὁπότε τοξεύοιεν... = κάθε φορά που τόξευαν, τραβούσαν τις χορδές...

ΝΕ νευρά (λόγ.).

1. νεύρο: ξύγκειται τὸ σῶμα ἐξ ὀστῶν καὶ νεύρων = το σώμα αποτελείται από οστά και νεύρα.

2. στον πληθυντικό νεῦρα μεταφορικά δύναμη, ζωντάνια: ἐκτέμνω τὰ νεῦρα ἐκ τῆς ψυχῆς = αποκόβω τη ζωντάνια από την ψυχή.

3. χορδή τόξου.

ΝΕ το νεύρο (με τη σημ. 1), τα νεύρα «νευρική υπερένταση».

Παρατ.	ἔνευον
Μέλλ.	νεύσω & στα σύνθετα -νεύσομαι
Αόρ.	ἔνευσα
Παρακ.	νένευκα

1. κάνω νεύμα, γνέφω: ἔνευσε τῷ παιδὶ πλησίον ἑστῶτι = έκανε νεύμα στο δούλο, που στεκόταν κοντά του.

2. κλίνω, έχω κλίση προς κάποια κατεύθυνση: νεύω πρὸς μεσημβρίαν = έχω κατεύθυνση προς το Νότο.

ΝΕ νεύω (με τη σημ. 1).

σύννεφο: ὁ περιστὰς κίνδυνος παρῆλθεν ὥσπερ νέφος = ο κίνδυνος που μας περικύκλωσε απομακρύνθηκε σαν σύννεφο.

ΝΕ νέφος (λόγ.).

Παρατ.	ἔνεον
Μέλλ.	νεύσομαι
Αόρ.	ἔνευσα
Παρακ.	νένευκα

κολυμπώ: ἄν τέ τις ἐς κολυμβήθραν μικρὰν ἐμπέσῃ ἄν τε εἰς τὸ μέγιστον πέλαγος μέσον, ὅμως γε νεῖ οὐδὲν ἧττον = είτε σε μια μικρή δεξαμενή πέσει κανείς είτε στο ανοιχτό πέλαγος, κολυμπάει εξίσου καλά.

Μέλλ.	νήσω
Αόρ.	ἔνησα
Παθ. αόρ.	ἐνήθην
Παθ. παρακ.	νένησμαι

γνέθω.

ΝΕ γνέθω.

αυτός που φροντίζει για την καθαριότητα του ναού, νεωκόρος: ὁ τῆς Ἀρτέμιδος νεωκόρος.

ΝΕ νεωκόρος. διαλ. νᾱοκόρος και νᾱκόρος,

ο κοινός τύπος είναι ναός, -οῦ

1. ναός.

2. το εσώτατο δωμάτιο του ναού, ο σηκός, όπου βρισκόταν το άγαλμα της θεότητας.

υπόστεγος χώρος σε λιμάνι, όπου φυλάσσονταν τα πλοία το χειμώνα.

ΝΕ νεώσοικος.

πριν από λίγο, πρόσφατα.

ΝΕ νεωστί (λόγ.).

1. κάνω αλλαγές ή καινοτομώ: νεωτερίζω περὶ γυμναστικὴν καὶ μουσικὴν = εισάγω καινοτομίες στη γυμναστική και τη μουσική.

2. λαμβάνω βίαια μέτρα: ἔπεμψαν πρέσβεις, εἴ πως πείσειαν (τοὺς Ἀθηναίους) μὴ σφῶν πέρι νεωτερίζειν μηδέν = έστειλαν απεσταλμένους, μήπως πείσουν τους Αθηναίους να μη λάβουν κανένα βίαιο μέτρο εναντίον τους.

3. επιχειρώ πολιτικές αλλαγές, επιχειρώ επανάσταση: ξύμμαχοι νεωτερίζοντες = σύμμαχοι που επιχειρούν να επαναστατήσουν.

ΝΕ νεωτερίζω (με τη σημ. 1).

αχώριστο μόριο που χρησιμοποιείται ως πρώτο συνθετικό ποιητικών λέξεων που σημαίνουν απαλλαγή ή στέρηση, π.χ. νηπενθής = αυτός που δεν πενθεί, νηποινεί = χωρίς ποινή, χωρίς τιμωρία.

1. εκφράζει κατηγορηματική διαβεβαίωση και συντάσσεται με αιτιατική της θεότητας την οποία επικαλείται κανείς: νὴ Δία / νὴ τὴν Ἥραν = μα το Δία / μα την Ήρα.

2. το νὴ (τὸν) Δία χρησιμοποιείται επίσης α. σε καταφατικές απαντήσεις: –Δίδως μοι, ὦ πάππε, πάντα ταῦτα...; –Νὴ Δία, ὦ παῖ, ἔγωγέ σοι... = –Παππού, μου τα δίνεις όλ' αυτά...; –Μα το Δία, παιδί μου, βέβαια σου τα δίνω. β. σε προτάσεις που δηλώνουν αντίρρηση: ἀλλά, νὴ Δία, ὁ κατήγορος ἔφη, ὑπερορᾶν ἐποίει τῶν καθεστώτων νόμων τοὺς συνόντας = αλλά, μα το Δία, μας είπε ο κατήγορος, έκανε τους μαθητές του να περιφρονούν τους κειμένους νόμους.

χωρίς τιμωρία.

καθεμία από τις νύμφες της θάλασσας, κόρες του Νηρέα.

ΝΕ Νηρηίδα.

Αόρ.

ἔνηψα

1. δεν είμαι μεθυσμένος. ≠ μεθύω.

2. μεταφορικά είμαι συγκρατημένος και προσεκτικός:

• έκφραση νᾶφε καὶ μέμνασ' ἀπιστεῖν (= νῆφε καὶ μέμνησο ἀπιστεῖν) = να είσαι νηφάλιος και να θυμάσαι ότι πρέπει να είσαι δύσπιστος.

1. υπερισχύω σ' ένα διαγωνισμό, σε μια μάχη, νικώ: νίκην νικᾶν = κατακτώ τη νίκη.

2. γενικά επικρατώ, υπερτερώ: ἦν Περικλέους γνώμη νενικηκυῖα = είχε επικρατήσει η απόφαση του Περικλή.

• είμαι ανώτερος, καλύτερος: νικᾷ ἐν λόγοις πάντας ἀνθρώπους = είναι καλύτερος απ' όλους στους λόγους (στην ανάπτυξη ενός θέματος).

3. παθ. φωνή νικῶμαι αποκάμνω, κουράζομαι: ἐξέκαμον ὑπὸ τοῦ πολλοῦ κακοῦ νικώμενοι = εξαντλήθηκαν, μην αντέχοντας τη μεγάλη συμφορά. = ἡττῶμαι.

ΝΕ νικώ (με τις σημ. 1, 2).

υπερίσχυση σε μια μάχη και γενικότερα σε ένα διαγωνισμό. ≠ ἧττα.

• γενικά κυριαρχία, επικράτηση: οἱ ἐγκρατεῖς τῆς νίκης τῶν ἡδονῶν ζῶσιν εὐδαιμόνως = όσοι έχουν τη δύναμη να έχουν κυριαρχία πάνω στις ηδονές ζουν ευτυχισμένοι.

ΝΕ νίκη.

Μέλλ.	νίψω, νείψω
Αόρ.	ἔνιψα, ἔνειψα

1. χιονίζω.

• κυρίως απρόσωπο: νίφει = χιονίζει.

2. παθ. φωνή νίφομαι καλύπτομαι από χιόνι.

Παρατ.	ἐνόουν
Μέλλ.	νοήσω
Αόρ.	ἐνόησα
Παρακ.	νενόηκα
Παθ. μέλλ. με μέση σημ.	νοηθήσομαι
Παθ. αόρ. με μέση σημ.	ἐνοήθην
Παθ. παρακ. με μέση σημ.	νενόημαι

1. αντιλαμβάνομαι με το νου: τὰς ἰδέας φαμὲν νοεῖσθαι μέν, ὁρᾶσθαι δ' οὐ = υποστηρίζουμε ότι οι ιδέες γίνονται αντιληπτές με το νου, αλλά δε γίνονται ορατές.

2. σκέπτομαι να κάνω κάτι, μηχανεύομαι κάτι: πάντα κακὰ νοοῦσιν τῷ τυράννῳ = προορίζουν κάθε είδος κακού εναντίον του τυράννου.

3. σημαίνω, φέρω μια σημασία, εννοώ: πυθοίμεθ' ἂν τὸν χρησμὸν ὅ τι νοεῖ = να ρωτήσουμε για να μάθουμε τι σημαίνει ο χρησμός.

ΝΕ νοώ (στα σύνθετα εννοώ, κατανοώ, επινοώ κτλ.).

1. παιδί που δεν προέρχεται από νόμιμο γάμο. ≠ γνήσιος.

• στην Αθήνα παιδί του οποίου ο πατέρας ήταν Αθηναίος πολίτης αλλά η μητέρα όχι.

2. πλαστός, ψεύτικος. = κίβδηλος.

ΝΕ νόθος (με τη σημ. 1).

1. κτηνοτρόφος: βουκόλοι, ποιμένες καὶ οἱ ἄλλοι νομεῖς = οι αγελαδάρηδες, οι βοσκοί και οι άλλοι κτηνοτρόφοι.

2. αυτός που μοιράζει, που διανέμει κάτι: νομεὺς ἀγαθῶν.

ΝΕ νομέας «που έχει τη νομή, την εκμετάλλευση».

Α.

1. βοσκότοπος: ποιμνίων νομαί.

2. τροφή από βοσκότοπο: νομὴ μελιττῶν τὸ θύμον = η τροφή των μελισσών είναι το θυμάρι.

Β. διανομή: ἡ νομὴ τῶν πατρῴων = η διανομή της πατρικής κληρονομιάς.

ΝΕ νομή «εκμετάλλευση χωραφιού, περιουσίας κτλ.».

Παρατ.	ἐνόμιζον
Μέλλ.	νομιῶ
Παρακ.	νενόμικα
Παθ. μέλλ.	νομισθήσομαι
Παθ. παρακ.	νενόμισμαι

1. καθιερώνω κάτι: τοῦτο Κῦρος ἐνόμισεν = ο Κύρος το καθιέρωσε αυτό. νομίζεται = είναι καθιερωμένο. τὰ νομιζόμενα / τὰ νενομισμένα = τα καθιερωμένα.

2. με δοτική κάνω χρήση, μεταχειρίζομαι: ἀγῶσι καὶ θυσίαις νομίζω = κάνω χρήση διαγωνισμών και θυσιών.

3. θεωρώ, νομίζω: τοὺς κακοὺς χρηστοὺς νομίζω = θεωρώ τους κακούς καλούς.

• νομίζω θεούς = πιστεύω ότι υπάρχουν θεοί.

ΝΕ νομίζω (με τη σημ. 3).

1. αυτός που είναι σύμφωνος με τους νόμους ή με τις πατροπαράδοτες συνήθειες: οἱ νόμιμοι θεοί = οι θεοί στους οποίους πιστεύει η πόλη.

• απρόσ. νόμιμόν ἐστι συνηθίζεται: νόμιμον ἦν αὐτοῖς μήτε πτύειν μήτε ἀπομύττεσθαι = συνήθιζαν να μη φτύνουν ούτε να φυσούν τη μύτη τους.

2. ως ουσιαστικό τὰ νόμιμα συνήθειες, θεσμοί: νόμιμα τὰ Χαλκιδικὰ ἐκράτησεν = ως θεσμοί επικράτησαν οι χαλκιδικοί.

ΝΕ (με τις σημ. 1, 2).

καθιερωμένο μέσο συναλλαγής, νόμισμα.

ΝΕ νόμισμα.

1. πατροπαράδοτη συνήθεια που γίνεται νόμος: κατὰ νόμον = σύμφωνα με τη συνήθεια ή με το νόμο. παρὰ νόμον = αντίθετα με το νόμο.

• οἱ νόμοι = οι νόμοι του Σόλωνα.

2. μουσικός ρυθμός, ήχος: νόμοι κιθαρῳδικοί = ήχοι κιθάρας.

ΝΕ νόμος (με τη σημ. 1).

1. είμαι άρρωστος, υποφέρω από κάποια πάθηση: νοσῶ ὀφθαλμούς = υποφέρω από πάθηση των ματιών. ≠ ὑγιαίνω.

2. γενικά υποφέρω: Μίλητος ἐνόσησε στάσει = η Μίλητος υπέφερε από εσωτερικές πολιτικές αναταραχές.

ΝΕ νοσώ (με τις σημ. 1, 2).

ασθένεια, αρρώστια: νόσος ἐμπέπτωκε τοῖς κτήνεσι = έχει πέσει αρρώστια στα ζώα.

ΝΕ νόσος.

συμβουλεύω.

ΝΕ νουθετώ.

η αρχή του σεληνιακού μήνα, η πρώτη του μήνα. ≠ ἕνη καὶ νέα (ενν. ἡμέρα = η παλιά και η καινούρια ημέρα, δηλ. η τελευταία ημέρα του μήνα).

1. οι λειτουργίες του ανθρώπου που είναι υπεύθυνες για την αισθητηριακή αντίληψη και τη σκέψη, νους.

• σὺν νῷ συνετά, με σύνεση: οὐδενὶ ξὺν νῷ = χωρίς καμιά σύνεση.

2. νοῦν ἔχω α. είμαι συνετός, β. έχω το νου μου σε κάτι, προσέχω.

ΝΕ νους (με τις σημ. 1, 2).

1. τώρα, αυτήν την ώρα, αυτήν τη στιγμή: νῦν καὶ ἀεί = τώρα και πάντοτε.

• με άρθρο ἡ νῦν ἡμέρα = η σημερινή ημέρα. οἱ νῦν ἄνθρωποι = οι σημερινοί άνθρωποι. τὸ νῦν = το παρόν.

2. ως εγκλιτικό νυν λοιπόν: φέρε νυν/ ἄγε νυν = έλα λοιπόν!

ΝΕ (μόνο στη λόγ. έκφραση) νυν και αεί.

τώρα δα.

νύκτα: νύκτας τε καὶ ἡμέρας = μέρα και νύκτα, συνεχώς. μέσας νύκτας ἐγένετο = πήγε μεσάνυχτα. ≠ ἡμέρα.

• ως επίρρημα νύκτα κατά τη διάρκεια της νύκτας.

ΝΕ νύκτα.