Ε

Tο πέμπτο γράμμα του ελληνικού αλφαβήτου. Οι αρχαίοι ονόμαζαν το γράμμα αυτό εἶ. Οι Bυζαντινοί ήταν εκείνοι που πρώτοι το αποκάλεσαν ἒ ψιλόν, ονομασία που σήμαινε το «ε το ψιλόν», δηλ. το λιτό, το ε που γράφεται με ένα γράμμα. Και το ονόμασαν έτσι, για να το διαχωρίσουν από το αι, που προφερόταν και αυτό στα βυζαντινά χρόνια ως [e], αλλά γραφόταν με δύο γράμματα.

• ως αριθμητικό σύμβολο: ε΄ = 5, αλλά ͵ε = 5.000.

άνοιξη.

ΝΕ λόγ. εαρινός (λ.χ. εαρινή ισημερία, εαρινό εξάμηνο).

αυτοπαθής γ´ προσώπου του εαυτού του: ἐπιμελεῖται ἑαυτοῦ = φροντίζει για τον εαυτό του. αὐτὸ καθ' αὑτό = αυτό καθαυτό.

Παρατ.	εἴων
Μέλλ.	ἐάσω
Αόρ.	εἴασα
Παρακ.	εἴακα
Μέσ. μέλλ. με παθ. σημ.	ἐάσομαι «θα αφεθώ»
Παθ. αόρ.	εἰάθην
Παθ. παρακ.	εἴαμαι

1. αφήνω, επιτρέπω: οὐκ ἐᾷ με καθεύδειν τὸ τοῦ Μιλτιάδου τρόπαιον = δε με αφήνει να κοιμηθώ ο θρίαμβος του Μιλτιάδη. = ἀφίημι.

2. αφήνω κάτι ήσυχο, κατά μέρος, δε σκοτίζομαι: ἐὰν ἐπὶ τὰ μείζω ἔλθῃς ἐάσας ἤδη φιλοσοφίαν = αν καταπιαστείς με σοβαρότερα θέματα αφήνοντας πια κατά μέρος τη φιλοσοφία.

Για τους χρόνους γίγνομαι

1. γεννιέμαι, δημιουργούμαι, μέσα σε κάτι.

2. απρόσωπο ἐγγίγνεται είναι επιτρεπτό ή δυνατό.

Για τους χρόνους γράφω

1. εγχαράσσω (λ.χ. στην πέτρα επιγραφή).

2. εγγράφω, καταχωρίζω: καθ᾿ ἑκάστην δὲ ἡμέραν ἀργύριον λαμβάνων τοὺς μὲν ἐνέγραφε, τοὺς δὲ ἐξήλειφεν = και παίρνοντας καθημερινά χρήματα άλλους νόμους έγραφε και άλλους αφαιρούσε.

3. κατηγορώ για παράνομη ενέργεια ή ηθική παράβαση: ἐγγράφω τινὰ λιποταξίας = κατηγορώ κάποιον για λιποταξία.

ΝΕ εγγράφω (με τη σημ. 2).

Παρατ.	ἠγγύων
Αόρ.	ἠγγύησα
Παρακ.	ἠγγύηκα
Υπερσ.	ἠγγυήκειν
Μέσ. μέλλ.	ἐγγυήσομαι
Μέσ. αόρ.	ἠγγυησάμην
Παθ. αόρ.	ἠγγυήθην
Παθ. παρακ.	ἠγγύημαι

1. δίνω ή εγχειρίζω κάτι ως ενέχυρο.

2. κυρίως για τον πατέρα αρραβωνιάζω: ἢν μή περ ὁ πατὴρ αὐτὴν ἐγγυήσῃ = αν ο πατέρας μιας κόρης δεν την αρραβωνιάσει.

3. μέση φωνή ἐγγυῶμαι α. αρραβωνιάζομαι ή δέχομαι γυναίκα ως σύζυγο: καὶ ἐγγυᾶται ὁ πατὴρ τὴν μητέρα τὴν ἐμὴν παρὰ τοῦ ἀδελφοῦ αὐτῆς Τιμοκράτους = και αρραβωνιάζεται ο πατέρας τη δική μου μητέρα από τον αδελφό της Τιμοκράτη. β. εγγυώμαι, δίνω εγγύηση. γ. υπόσχομαι, διαβεβαιώνω: καὶ ἠγγυᾶτο μηδὲν αὐτοὺς κακὸν πείσεσθαι πειθομένους Σεύθῃ = και τους υποσχέθηκε ότι δε θα πάθουν κανένα κακό, εάν υπακούσουν στο Σεύθη.

ΝΕ εγγυώμαι (με τις σημ. 3β, 3γ).

1. ενέχυρο που τοποθετείται στο χέρι κάποιου, και γενικά ασφάλεια, βεβαίωση, εγγύηση που παίρνει ή δίνει κανείς: μεγάλας ἐγγύας ἀποτίνω = πληρώνω μεγάλες εγγυήσεις.

2. αρραβώνας: ποιοῦμαι τὴν ἐγγύην γυναικός τινος = αρραβωνιάζομαι κάποια γυναίκα.

από κοντά: ὁρῶ τι ἐγγύθεν καὶ πόρρωθεν = βλέπω κάτι από κοντά και από μακριά.

εγγυημένος.

Συγκριτικός	ἐγγυτέρω & ἐγγύτερον
Υπερθετικός	ἐγγυτάτω & ἐγγύτατα

1. με γενική του τόπου δίπλα, κοντά (με ρήματα στάσεως σημαντικά): ὑμεῖς δὲ θρηνεῖτ᾿ ἐγγὺς ἑστῶτες τάφου = εσείς λοιπόν κοντά στον τάφο κάθεστε και θρηνείτε.

2. για δήλωση χρόνου προσεχώς, στο άμεσο μέλλον: ἄντρες φίλοι, ὁ μὲν ἀγὼν ἐγγὺς ἡμῖν = άντρες, η διαμάχη είναι κοντά μας.

3. με αριθμούς περίπου, σχεδόν, κοντά: ἐγγὺς εἴκοσι ἔτη = σχεδόν είκοσι χρόνια.

ΝΕ στη φρ. στο εγγύς μέλλον (με τη σημ. 2).

Παρατ.	ἤγειρον
Μέλλ.	ἐγερῶ
Αόρ.	ἤγειρα
Παρακ. αμετάβ., ως ενεστ.	ἐγρήγορα «είμαι ξύπνιος»
Υπερσ. αμετάβ., ως παρατ.	ἐγρηγόρειν «ήμουν ξύπνιος»
Παθ. μέλλ.	ἐγερθήσομαι
Παθ. αόρ.	ἠγέρθην
Παθ. παρακ.	ἐγήγερμαι
Παθ. υπερσ.	ἐγηγέρμην

1. αφυπνίζω, ξυπνώ κάποιον: ἐγείρω τινὰ ἐξ ὕπνου = σηκώνω κάποιον από τον ύπνο.

2. ξεσηκώνω κάποιον, τον διεγείρω.

3. σηκώνω από τους νεκρούς, ανασταίνω: ἀσθενοῦντας θεραπεύετε, λεπροὺς καθαρίζετε, νεκροὺς ἐγείρετε = να θεραπεύετε τους αρρώστους, να γιατρεύετε τους λεπρούς, να ανασταίνετε τους νεκρούς.

4. στην παθ. φωνή μαζί με τον αμετάβ. παρακ. και υπερσ. ἐγείρομαι είμαι ξύπνιος: Σώκρατες, ἔφη, ἐγρήγορας ἢ καθεύδεις; = Σωκράτη, είπε, ξύπνιος είσαι ή κοιμάσαι;

ΝΕ εγείρεται ένα ζήτημα (τίθεται, προκύπτει).

Για τους χρόνους ἵστημι

τοποθετώ, εγκαθιστώ: τοὺς ἑαυτοῦ παῖδας ἡγεμόνας ἐγκατέστησε = τοποθέτησε τα παιδιά του ως ηγεμόνες.

ΝΕ εγκαθιστώ (με την ίδια σημ.).

Παρατ.	ἐνεκάλουν
Μέλλ.	ἐγκαλέσω
Παρακ.	ἐγκέκληκα
Για τους άλλους χρόνους καλέω -ῶ

1. απαιτώ κάτι που μου χρωστούν: ἐγκαλῶ τὰς τριακοσίας δραχμὰς = απαιτώ να πάρω πίσω τις τριακόσιες δραχμές.

2. κατηγορώ κάποιον: οἱ μὲν δὴ στρατιῶται Ξενοφῶντι ἐνεκάλουν ὅτι οὐκ εἶχον τὸν μισθόν = οι στρατιώτες λοιπόν κατηγορούσαν τον Ξενοφώντα ότι δεν είχαν πάρει το μισθό τους. = αἰτιάομαι.

ΝΕ λόγ. εγκαλώ (με τη σημ. 2).

παθητ. του ἐντίθημι.

Για τους χρόνους κεῖμαι

1. βρίσκομαι, είμαι καλυμμένος, μέσα σε κάτι.

2. πιέζω ασφυκτικά, απειλώ (ιδίως ένα στράτευμα που έχει ηττηθεί ή υποχωρεί).

3. σε πολιτικές αντιπαραθέσεις αντίκειμαι, εναντιώνομαι: ἐνέκειντο τῷ Περικλεῖ = εναντιώνονταν στον Περικλή.

ΝΕ έγκειμαι (με τη σημ. 1, λ.χ. έγκειται στην καλή του θέληση το αν θα επιστρέψει τα λεφτά).

κατηγορία, παράπονο: τὰ ἐγκλήματα τὰ ἐς τοὺς Ἀθηναίους = οι κατηγορίες εναντίον των Αθηναίων.

ΝΕ έγκλημα «εγκληματική ενέργεια κτλ.».

Για τους χρόνους κλίνω

1. κάνω κάτι να κλίνει, το γέρνω, το λυγίζω: ἐγκλίνω τὰ σκέλη. ἐγκλίνω τι εἰς δεξιά = γέρνω κάτι προς τα δεξιά.

2. στη γραμματική προφέρω μια λέξη με έγκλιση τόνου (λ.χ. ἄνθρωπός τις).

ΝΕ εγκλίνω (με τη σημ. 2).

1. κυριαρχία, έλεγχος πάνω σε κάτι: ἡ σωφροσύνη ἐστὶν καὶ ἡδονῶν τινων καὶ ἐπιθυμιῶν ἐγκράτεια = η σωφροσύνη είναι ο έλεγχος κάποιων ηδονών και επιθυμιών.

2. εγκράτεια, αυτοκυριαρχία: ἐγκράτεια καλόν τε κἀγαθὸν ἀνδρὶ κτῆμά ἐστιν = η εγκράτεια είναι καλό και ωφέλιμο απόκτημα στον άνθρωπο. = σωφροσύνη «εγκράτεια».

ΝΕ εγκράτεια (με τη σημ. 2).

Συγκριτικός	ἐγκρατέστερος
Υπερθετικός	ἐγκρατέστατος

1. που έχει εξουσία πάνω σε κάτι: ἐγκρατὴς γαστρός = που ελέγχει την κοιλιά του, ο μη κοιλιόδουλος.

2. που έχει αυτοκυριαρχία, εγκρατής. = σώφρων «εγκρατής».

ΝΕ εγκρατής (με τη σημ. 2).

Για τους χρόνους κρίνω

επιλέγω, αποδέχομαι κάποιον, εισδέχομαι κάποιον, δηλ. του επιτρέπω την είσοδο σε ένα σωματείο κτλ.: ἐγκρίνω τινὰ εἰς τὴν γερουσίαν = δέχομαι κάποιον στη γερουσία. ≠ ἀποκρίνω «απορρίπτω κάποιον».

ΝΕ εγκρίνω «αποδέχομαι».

1. κυκλικός: ἐγκύκλιος κίνησις.

2. τακτικός, καθημερινός: ἐγκύκλιοι διακονίαι = καθημερινές υποχρεώσεις.

ΝΕ η εγκύκλιος (ως ουσιαστ. «έγγραφη κρατική εντολή που κυκλοφορεί στις υπηρεσίες»).

έγκυος.

Παρατ.	ἐνεκωμίαζον
Μέλλ.	ἐγκωμιάσω & ἐγκωμιάσομαι
Αόρ.	ἐνεκωμίασα
Παρακ.	ἐγκεκωμίακα
Παθ. παρακ.	ἐγκεκωμίασμαι

επαινώ, εκθειάζω: ταῦτα δὴ καὶ ἄλλα τοιαῦτα ἐγκωμιάζουσι δικαιοσύνην = αυτά και άλλα παρόμοια εγκώμια έχουν για τη δικαιοσύνη. = ἐπαινέω.

ΝΕ εγκωμιάζω.

1. επαινετική ωδή: καὶ Σιμωνίδης, ὁ μελοποιός, ἐποίησεν ἐγκώμιον ἄξιον ἀρετῆς αὐτῶν = και ο Σιμωνίδης, ο λυρικός ποιητής, έπλεξε επαινετική ωδή για την ανδρεία τους.

2. γενικά εγκώμιο, πανηγυρικός λόγος: ἔπαινοι καὶ ἐγκώμια παλαιῶν ἀνδρῶν.

ΝΕ εγκώμιο (με τη σημ. 2).

το να είναι κανείς άγρυπνος, η κατάσταση της αγρυπνίας, η αγρύπνια: ὁ ὕπνος καὶ ἡ ἐγρήγορσις τῶν ζῴων = ο ύπνος και η αγρύπνια των ζώων.

ΝΕ εγρήγορση «ετοιμότητα».

1. παίρνω κάτι στο χέρι, επιχειρώ, αναλαμβάνω.

• με δοτ. του πράγματος και αργότερα με αιτ.: ἄξιόν ἐστιν ὡς τάχιστα τούτοις ἐγχειρεῖν = αξίζει να επιχειρήσουμε αυτές τις μεταρρυθμίσεις όσο το δυνατόν πιο γρήγορα.
• με απαρέμφατο: ἐνεχείρησα εὐθὺς παρά σε ἰέναι = προσπάθησα αμέσως να έρθω σε σένα. = ἐπιχειρέω, ἅπτομαί τινος.

2. απλώνω τα χέρια, επιτίθεμαι: καὶ ὁ μὲν ἔμελλεν ἐγχειρήσειν ταῖς πόλεσι ταύταις = και εκείνος επρόκειτο να επιτεθεί κατά των πόλεων αυτών.

Παρατ.	ἐνεχείριζον
Μέλλ.	ἐγχειριῶ
Παρακ.	ἐγκεχείρικα

με δοτ. του προσώπου και αιτ. του πράγματος βάζω κάτι στα χέρια κάποιου, εμπιστεύομαι: ἐγχειρίζω τοὺς ἄνδρας τοῖς στρατηγοῖς = εμπιστεύομαι τους άνδρες στους στρατηγούς.

ΝΕ εγχειρίζω (λόγ., «βάζω στο χέρι»).

χέλι.

ΝΕ χέλι.

Για τους χρόνους χωρέω -ῶ

1. παρέχω χώρο για να κάνει κανείς κάτι, επιτρέπω: ὁ χρόνος οὐκ ἐγχωρεῖ = ο χρόνος δεν επιτρέπει.

2. απρόσ. ἐγχωρεῖ υπάρχει ακόμη χρόνος: ἀλλὰ μηδὲν ἐπείγου, ἔτι γὰρ ἐγχωρεῖ = αλλά μη βιάζεσαι καθόλου [ενν. να πιεις το κώνειο, Σωκράτη], διότι υπάρχει ακόμη χρόνος.

που ανήκει στην ίδια χώρα, στον ίδιο τόπο, εντόπιος: θεοὶ καὶ ἥρωες ἐγχώριοι = οι ντόπιοι θεοί και ήρωες. = ἐπιχώριος.

ΝΕ εγχώριος.

προσ. αντων. α´ προσώπου

• με επίταση ἔγωγε = εγώ τουλάχιστον, όσο για μένα, βεβαίως. Συχνά στις απαντήσεις ως βεβαιωτική έκφραση:Ἦ καὶ τοῦτο ἀκήκοας; – Ἔγωγε = Έχεις ακούσει και αυτό; – Ναι, βεβαίως.
• δυϊκός αριθμός ονομ. και αιτ. αττ. νώ = εμείς οι δύο, γεν. και δοτ. νῷν.

ΝΕ εγώ.

αττ. κράση αντί ἐγὼ οἶδα «εγώ ξέρω», ἐγὼ οἶμαι «εγώ θεωρώ».

κρέας, φαγητό. Στον πληθ. ἐδέσματα = φαγώσιμα, τρόφιμα.

ΝΕ έδεσμα (λόγ.)

1. κάθισμα, και ειδικότερα τιμητική θέση: τούτους καὶ δώροις καὶ ἕδραις καὶ πάσαις τιμαῖς ἐγέραιρεν = αυτούς συνήθιζε να τους τιμά με δώρα και τιμητικές θέσεις και όλες τις τιμές.

2. τόπος όπου βρίσκεται κάτι, η θέση του: ἡ ἕδρα τοῦ ἥπατος = η θέση του συκωτιού.

ΝΕ έδρα (με τη σημ. 2, λ.χ. η έδρα του ΟΗΕ).

1. φαγώσιμος.

2. ως ουσιαστικό τὰ ἐδώδιμα τα φαγώσιμα, οι προμήθειες.

ΝΕ εδώδιμος, τα εδώδιμα.

Παρατ.	ἤθελον
Μέλλ.	(ἐ)θελήσω
Αόρ.	ἠθέλησα
Παρακ.	ἠθέληκα
Υπερσ.	ἠθελήκειν

1. είμαι πρόθυμος, εκφράζει κυρίως συγκατάθεση παρά προτίμηση και επιθυμία, σε αντίθεση προς το βούλομαι: εἰ βούλει, ἐγὼ ἐθέλω = αν θελεις, εγώ είμαι πρόθυμος.

2. με άρνηση οὐκ ἐθέλω σχεδόν σημαίνει δεν μπορώ: τὰ μὲν χωρία καὶ τὰ δένδρα οὐδὲν μ' ἐθέλει διδάσκειν = οι τόποι της υπαίθρου και τα δέντρα δεν μπορούν να με διδάσκουν τίποτε.

ΝΕ θέλω (που σημαίνει ό,τι το αρχαίο βούλομαι).

Παρατ.	εἴθιζον
Μέλλ.	ἐθιῶ (-εῖς κτλ.)
Αόρ.	εἴθισα
Παρακ.	εἴθικα
Παθ. μέλλ.	ἐθισθήσομαι
Παθ. αόρ.	εἰθίσθην
Παθ. παρακ.	εἴθισμαι
Παθ. υπερσ.	εἰθίσμην

1. ενεργ. συνηθίζω κάποιον σε κάτι ή να κάνει κάτι: ἐθίζω ἐμαυτὸν τοῖς αὐτοῖς τῷ δεσπότῃ χαίρειν = συνηθίζω τον εαυτό μου να χαίρεται με τα ίδια πράγματα με τον τύραννο.

2. παθ., με απαρέμφ. ἐθίζομαι είμαι συνηθισμένος, συνηθίζω: ἄνθρωποι εἰθισμένοι ἀναισχυντεῖν = άνθρωποι συνηθισμένοι να μην ντρέπονται.

ΝΕ εθίζω (με τη σημ. 1).

1. αυτός που ανήκει σε ένα έθνος.

2. στη χριστιανική περίοδο μη Εβραίος, αυτός που δεν ανήκει στην ιουδαϊκή θρησκεία (λ.χ. οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι). ≠ ἰουδαῖος.

ΝΕ εθνικός (με τη σημ. 1).

έθιμο, συνήθεια: τὰ πάτρια ἔθη = τα πατροπαράδοτα έθιμα.

• ἔθει από συνήθεια, συνήθως.

ΝΕ λόγ. έθος.

Παρακ. με σημ. ενεστ.	εἴωθα
Υπερσ. με σημ. παρατ.	εἰώθειν

είμαι συνηθισμένος, έχω μια συνήθεια, συνηθίζω: οἱ Ἀθηναῖοι εἰώθασι τὰ πολεμικὰ ἀσκεῖν = οι Αθηναίοι συνηθίζουν να ασκούνται στην πολεμική τέχνη. = ἐθίζομαι.

• απρόσ. ὡς εἴωθε όπως είναι το έθιμο: ἀλλὰ σπεύσασθ' ὡς εἴωθ' ἐκεῖ = αλλά βιαστείτε (να πάτε) εκεί, όπως είναι το έθιμο.
• συχνά στο ουδέτερο γένος παρὰ τὸ εἰωθὸς παρά τη συνήθεια, αντίθετα προς τη συνήθειά μας.

Α. Επιφωνηματικά: α. η φράση εἰ γὰρ μαζί με ευκτική δηλώνει ευχή μακάρι: εἰ γὰρ γενοίμην ἀντὶ σοῦ νεκρός = μακάρι να ήμουν νεκρός στη θέση σου. β. το εἴθε με ιστορικούς χρόνους της οριστικής δηλώνει ανεκπλήρωτη ευχή μακάρι: εἴθε σοι, ὦ Περίκλεις, τότε συνεγενόμην = μακάρι, Περικλή, να σε συναναστρεφόμουν τότε.

Β. Χρησιμοποιείται σε υποθετικούς λόγους και τότε σημαίνει εάν, αν (η άρνηση είναι μή): α. εἰ + οριστική οποιουδήποτε χρόνου, για να εκφράσει απλώς μια υπόθεση χωρίς να εξυπονοεί κατά πόσο και σε ποιο βαθμό αληθεύει η υπόθεση αυτή: εἰ θεοί τι δρῶσιν αἰσχρόν, οὔκ εἰσιν θεοί = αν οι θεοί κάνουν κάτι αισχρό, δεν είναι θεοί. β. εἰ + οριστική ιστορικού χρόνου, για να εκφράσει μια υπόθεση που είναι βέβαιο ότι δεν αληθεύει: εἰ εἶχον χρήματα, ἐδίδουν ἄν σοι = αν είχα χρήματα, θα σου έδινα (αλλά δεν έχω). γ. ἐάν (= εἰ + ἄν) + υποτακτική, για να εκφράσει μια υπόθεση που ενδέχεται να επαληθευτεί στο μέλλον: ἐὰν κλέψῃς, δίκην δώσεις = αν κλέψεις θα τιμωρηθείς. δ. εἰ + ευκτική, για να εκφράσει μια υπόθεση που ενδέχεται να επαληθευτεί στο μέλλον αλλά οι πιθανότητες επαλήθευσης είναι περιορισμένες: εἰ ἔλθοις αὔριον τηνικάδε, εἴποιμι ἂν ὅσα χθὲς ἐγένετο = εάν έρθεις (ή ερχόσουν) αύριο τέτοια ώρα, θα σου πω (ή θα σου έλεγα) όσα έγιναν χθες (δε θεωρώ όμως και πολύ πιθανό ότι θα έρθεις όντως).

Γ. Σε πλάγιες ερωτήσεις εάν, αν (η άρνηση είναι οὐ): ἐρωτᾷ εἰ πάρεστι ὁ στρατηγός = ρωτά αν είναι ο στρατηγός παρών.

αόρ. β´ του ρήματος ὁράω.

1. ό,τι φαίνεται, η εμφάνιση.

2. μορφή, σχήμα.

3. είδος, η ιδιαίτερη φύση: τὸ εἶδος τῆς νόσου.

4. κατηγορία: ἑνὶ εἴδει τὰ πάντα περιέλαβεν = τα ενέταξε όλα σε μια κατηγορία.

ΝΕ είδος (με τις σημ. 3, 4).

1. άυλο ομοίωμα κάποιου πράγματος (λ.χ. η σκιά του ή η αντανάκλασή του μέσα στο νερό).

2. νοητική παράσταση, ιδέα.

ΝΕ είδωλο (με τη σημ. 1).

μετοχή του οἶδα.

αυτός που γνωρίζει κάτι, ο γνώστης.

Παρατ.	ᾔκαζον
Μέλλ.	εἰκάσω
Αόρ.	ᾔκασα
Παθ. μέλλ.	εἰκασθήσομαι
Παθ. αόρ.	εἰκάσθην
Παθ. παρακ.	ᾔκασμαι

1. παριστάνω κάτι, το απεικονίζω: γυναῖκα γραφῇ ᾔκασεν = απεικόνισε μια γυναίκα με τη ζωγραφική του.

2. παρομοιάζω κάτι με κάτι άλλο.

3. εικάζω, υποθέτω.

ΝΕ εικάζω (με τη σημ. 3).

1. απεικόνιση.

2. παρομοίωση.

3. εικασία, υπόθεση.

ΝΕ εικασία (με τη σημ. 3).

στην τύχη, όπως τύχει, απερίσκεπτα: εἰκῇ πράττουσιν = ενεργούν απερίσκεπτα.

Συγκριτικός

εἰκότερον

1. πιθανό, εύλογο, λογικό: απρόσωπη έκφραση εἰκός (ἐστι) = είναι εύλογο, είναι λογικό, είναι πιθανό.

• ως ουσιαστικό τὸ εἰκὸς η πιθανότητα: μιᾷ νίκῃ ναυμαχίας κατὰ τὸ εἰκὸς ἁλίσκονται = με μια νίκη μας σε ναυμαχία κατά πάσαν πιθανότητα χάνονται.

2. δίκαιο, δικαιολογημένο, εύλογο, λογικό: τούτους εἰκὸς τοιαῦτα παθεῖν οἷά περ αὐτοὶ ποιοῦσιν = είναι δίκαιο αυτοί να πάθουν πράγματα παρόμοια με αυτά που κάνουν οι ίδιοι.

εύλογα, δίκαια, δικαιολογημένα: ὑμῖν εἰκότως συγγνώμην ἔχουσιν = δικαιολογημένα σας συγχωρούν εσάς.

Παρατ.	εἶκον
Μέλλ.	εἴξω
Αόρ.	εἶξα

υποχωρώ: εἴκω τινί = υποχωρώ, υποκύπτω, σε κάποιον.

1. ομοίωμα αντικειμένου ή προσώπου, άγαλμα, ανδριάντας.

2. παρομοίωση.

ΝΕ εικόνα (με τη σημ. 1).

παρακ. του ρ. λαμβάνω.

Συγκριτικός	εἰλικρινέστερος
Υπερθετικός	εἰλικρινέστατος

1. αμιγής, καθαρός, όχι ανάμεικτος: εἰλικρινῆ ἕκαστα ἦσαν τὰ φῦλα = καθένα από τα έθνη των πολεμιστών ήταν αμιγές.

2. καθαρός, απόλυτος: τῇ διανοίᾳ εἰλικρινεῖ χρῶμαι = χρησιμοποιώ καθαρά τη διάνοια (και τίποτε άλλο).

ΝΕ ειλικρινής «άδολος, αληθινός».

Παρατ.	ἦν & ἦ
Μέλλ.	ἔσομαι
Αόρ. β΄	ἐγενόμην
Παρακ.	γέγονα
Υπερσ.	ἐγεγόνειν

1. υπάρχω: ἂν ᾖ τὸ στράτευμα = αν το στράτευμα υπάρχει.

2. ως απρόσ. ρήμα που συντάσσεται με απαρέμφατο ἔστι είναι δυνατό: τούτων ἔστι τεκμήρια ὁρᾶν τὰ τρόπαια = είναι δυνατό να βλέπει κανείς ως αποδείξεις τούτων τα τρόπαια.

3. είμαι: σοφός ἐστιν = είναι σοφός.

4. με δοτική κτητική έχω: ἔστι μοι καλὴ θυγάτηρ = έχω όμορφη κόρη.

ΝΕ είμαι (με τη σημ. 3).

Για τους χρόνους ἔρχομαι

στην αττική διάλεκτο το εἶμι χρησιμοποιείται όχι με σημασία ενεστώτα αλλά ως μέλλοντας του ἔρχομαι

1. πηγαίνω ή έρχομαι.

2. στην προστακτ. ἴθι (δή) εμπρός λοιπόν, εμπρός: ἴθι πέραινε = εμπρός, τέλειωνε! = ἄγε δή, ἴθι δή.

εἶξα ἔοικα

υποδηλώνει ότι η υπόθεση συμφωνεί με την πραγματικότητα εάν πράγματι.

Παρατ.	εἶργον
Μέλλ.	εἴρξω
Αόρ.	εἷρξα συνήθως με δασεία
Μέσ. μέλλ. με παθ. σημ.	εἴρξομαι «θα αποκλειστώ»
Παθ. αόρ.	εἴρχθην
Παθ. παρακ.	εἶργμαι

κλείνω κάτι μέσα σε κάτι άλλο, αποκλείω κάποιον από κάπου, εμποδίζω: ἀπὸ τῆς ἀγορᾶς εἴργομαι = με αποκλείουν από την αγορά.

φυλακή.

Α. ως πρόθεση συντάσσεται πάντοτε με αιτιατική

1. για κίνηση σε τόπο σε, στον, στην, στο, στους, στις, στα, προς τον/την/το, προς τους/τις/τα: εἰσέβαλον εἰς τὴν Ἀττικήν. Κατέβην χθὲς εἰς Πειραιᾶ.

2. για χρόνο μέχρι, ως: εἰς τὴν ὑστεραίαν οὐχ ἧκε = ως την επόμενη ημέρα δεν είχε έρθει.

3. δηλώνει το μέτρο ή το όριο: ἐς ὃ ἐμέμνηντο = όσο μπορούσαν να θυμηθούν. ναῦς ἐς τὰς διακοσίας = πλοία μέχρι διακόσια.

4. δηλώνει αναφορά σχετικά με: τὰ εἰς τὸν πόλεμον = τα σχετικά με τον πόλεμο.

5. δηλώνει σκοπό: εἰς συμβουλὴν παρεκάλεσέ με = με κάλεσε για να τον συμβουλεύσω.

Β. εἰσ-/ ἐσ- ως α΄ συνθετικό δηλώνει

1. μέσα, π.χ. εἰσέρχομαι.

2. επίταση, π.χ. εἰσορῶ.

απόλυτο ένας, μία, ένα.

ΝΕ ένας, μία, ένα.

δημόσια καταγγελία.

ΝΕ εισαγγελία (όρος της δικαιοσύνης).

Για τους χρόνους ἀγγέλλω

καταγγέλλω κάποιον για κάτι: εἰσαγγέλλω τινὰ εἰς τὸν δῆμον ἐπὶ τυραννίδος αἰτίᾳ = καταγγέλλω κάποιον στην εκκλησία του δήμου με την κατηγορία απολυταρχικής διακυβέρνησης.

Για τους χρόνους ἄγω

1. οδηγώ κάποιον μέσα σε ένα χώρο.

2. για εμπορεύματα κάνω εισαγωγή.

3. εἰσάγω δίκην / γραφήν καταθέτω αγωγή στο δικαστήριο.

ΝΕ εισάγω.

Για τους χρόνους εἰσέρχομαι

εισέρχομαι, μπαίνω μέσα.

ΝΕ εισιτήριο.

Παρατ.	εἰσῄειν
Μέλλ.	εἴσειμι & εἰσελεύσομαι
Αόρ. β΄	εἰσῆλθον
Για τους άλλους χρόνους ἔρχομαι

1. μπαίνω μέσα, εισέρχομαι: εἰσέρχομαι εἰς οἴκημα. εἰσέρχομαι εἰς τὸν πόλεμον = μπαίνω στον πόλεμο.

2. παρουσιάζομαι στο δικαστήριο ως κατήγορος ή ως κατηγορούμενος.

ΝΕ εισέρχομαι (με τη σημ. 1).

Για τους χρόνους ἡγέομαι -οῦμαι

1. προτείνω κάτι: εἰσηγεῖται γῆς ἀναδασμόν. τίς ἂν εἰσηγήσαιτο τοῖς πολεμίοις ἃ χρὴ ποιεῖν; = ποιος θα συμβούλευε τους εχθρούς αυτό που πρέπει να κάνουν;

2. συμβουλεύω: τοῖς νεωτέροις εἰσηγοῦμαι.

ΝΕ εισηγούμαι (με τη σημ. 1).

Για τους χρόνους φέρω

1. συνεισφέρω, πληρώνω την εἰσφοράν (το φόρο δηλαδή ακίνητης ιδιοκτησίας, που οι Αθηναίοι πολίτες κατέβαλλαν για σκοπούς πολεμικής προετοιμασίας).

2. εισάγω, προτείνω: εἰσφέρω καινὰ δαιμόνια = εισάγω καινούριους θεούς.

ΝΕ εισφέρω (με τη σημ. 1).

Συγκριτικός	ἐσώτερον
Υπερθετικός	ἐσώτατα

προς τα μέσα, μέσα: σῶμα εἴσω νοσοῦν = σώμα που νοσεί από μέσα. = ἔνδον.

ΝΕ έσω ( λόγ., ο έσω άνθρωπος, εκ των έσω).

έπειτα, κατόπιν. εἴωθα ἔθω.

συνηθισμένος, συνήθης.

ΝΕ στη λόγ. φράση κατά τα ειωθότα.

από

Α. συντάσσεται με γενική και δηλώνει

1. κίνηση από έναν τόπο ή πράγμα: ἐξ ἀγορᾶς ἔρχεται = έρχεται από την αγορά. πίνει ἐκ φιάλης = πίνει από μια κούπα.

2. χρονική διάρκεια: ἐκ παιδὸς ἦν αὐτῷ ἑταῖρος = ήταν φίλος του από την παιδική ηλικία. ἐκ πολλοῦ χρόνου = πριν από πολύ χρόνο.

3. καταγωγή: οἱ ἐξ Ἡρακλέους = οι απόγονοι του Ηρακλή.

4. αιτία: ἐτελεύτησεν ἐκ τοῦ τραύματος = πέθανε από το τραύμα.

5. τρόπο: πάτριον ἡμῖν ἐκ τῶν πόνων τὰς ἀρετὰς κτᾶσθαι = είναι πατροπαράδοτο σε μας με κόπους να αποκτούμε τις αρετές.

6. ύλη: πλοῖα ἐκ ξύλων.

Β. ἐκ-/ ἐξ- ως α΄ συνθετικό δηλώνει

1. έξω, π.χ. ἐξάγω,

2. επίταση, π.χ. ἐκμανθάνω,

3. καταγωγή, π.χ. ἔκγονος.

ΝΕ λόγ. εκ, εξ.

μακριά: περιορᾶτε (τοὺς πολεμίους) οὐχ ἑκὰς ἀλλὰ ἐγγὺς ὄντας = αδιαφορείτε για τους εχθρούς, που δεν είναι μακριά αλλά κοντά σας.

αόριστη επιμεριστική αντωνυμία

ο καθένας, καθένας: ὅσα εἶπον ἕκαστοι, χαλεπὸν διαμνημονεῦσαι = είναι δύσκολο να θυμάται κανείς όσα είπε ο καθένας τους.

ΝΕ έκαστος (λόγ., αντί καθένας).

ο καθένας από τους δύο χωριστά: ἑκάτερος ὑμῶν = ο καθένας σας.

ΝΕ στη λόγ. φρ. έτερον εκάτερον.

ο πρώτος μήνας του αττικού έτους (15 Ιουνίου έως 15 Ιουλίου), κατά τον οποίο τελούνταν τα Παναθήναια, η πιο μεγάλη γιορτή των Αθηναίων.

θυσία εκατό βοδιών, και γενικότερα οποιαδήποτε θυσία ζώων.

Για τους χρόνους βαίνω

βγαίνω έξω από κάτι: ἐκ τῆς νεώς = από το πλοίο. τῆς εἰωθυίας διαίτης = από το συνηθισμένο τρόπο ζωής.

Για τους χρόνους βάλλω

πετάω κάποιον έξω από ένα μέρος, εξορίζω: ἐκβάλλω τινὰ ἔξω τῆς πόλεως. ἐκβάλλω γυναῖκα ἐκ τῆς οἰκίας = διώχνω τη γυναίκα από το σπίτι, τη χωρίζω.

ΝΕ εκβάλλω (λόγ.).

1. εκδίωξη, εξορία: ἡ τῶν τυράννων ἐκβολή.

2. εκβολή ποταμού.

ΝΕ εκβολή (με τη σημ. 2).

1. αυτός που κατάγεται από κάποιον: ἀδικία ὕβρεως ἔκγονος = η αδικία γεννιέται από τη θρασύτητα.

2. ως ουσιαστ. ο απόγονος.

Για τους χρόνους δίδωμι

1. παραδίδω: ἐκδίδωμι τινὰ τοῖς ἐχθροῖς.

2. ἐκδίδωμί τινι θυγατέρα δίνω την κόρη μου σε κάποιον, για να την παντρευτεί.

3. νοικιάζω κάτι σε κάποιον.

4. για σύγγραμμα δημοσιεύω, εκδίδω.

ΝΕ εκδίδω (με τη σημ. 4).

Παρατ.	ἐξέδυον
Μέλλ.	ἐκδύσω
Αόρ. α΄	ἐξέδυσα
Μέσ. μέλλ.	ἐκδύσομαι
Μέσ. αόρ.	ἐξεδυσάμην
Παθ. αόρ.	ἐξεδύθην
Παθ. παρακ.	ἐκδέδυμαι

ξεντύνω κάποιον: ἐξέδυσαν αὐτὸν τὸν χιτῶνα = του έβγαλαν το χιτώνα.

εκεί, σε εκείνο το μέρος. ≠ ἐνδάθε «εδώ».

ΝΕ εκεί.

δεικτική

1. για πρόσωπα και πράγματα που βρίσκονται μακριά εκείνος, ο άνθρωπος ή το πράγμα εκεί.

2. όταν το οὗτος και το ἐκεῖνος αφορούν σε δύο πράγματα που έχουν αναφερθεί προηγουμένως, τότε το οὗτος αφορά στο πλησιέστερο, ενώ το ἐκεῖνος στο πιο απομακρυσμένο.

3. η δοτ. ενικού του θηλ. ως επίρρημα ἐκείνῃ α. σε εκείνο το μέρος. β. με εκείνο τον τρόπο.

ΝΕ εκείνος (με τη σημ. 1).

συνέλευση, συγκέντρωση: ἐκκλησία τοῦ δήμου = συνέλευση των δημοτών.

ΝΕ εκκλησία (με τη θρησκευτική σημ.).

Παρατ.	ἠκκλησίαζον & ἐξεκλησίαζον
Μέλλ.	ἐκκλησιάσω
Αόρ.	ἐξεκλησίασα

συγκαλώ συνέλευση, συζητώ κάποιο θέμα στη συνέλευση: ἔμελλον ἐκκλησιάσειν περὶ ἀπαλλαγῆς τοῦ πολέμου = επρόκειτο να συζητήσουν στη συνέλευση σχετικά με τη διακοπή του πολέμου.

ΝΕ εκκλησιάζομαι «παρίσταμαι στην εκκλησία κτλ.».

Για τους χρόνους κομίζω

μεταφέρω σε ασφαλές μέρος.

Για τους χρόνους κρούω

1. βγάζω κάτι χτυπώντας το (π.χ. πάσσαλον).

2. αποκρούω: μάχῃ ἐξέκρουσαν τοὺς ἐπιόντας = απέκρουσαν τους επιτιθέμενους στη μάχη.

ΝΕ εκκρούω (λόγ.).

Για τους χρόνους λαμβάνω

1. αρπάζω: ἐκλαμβάνω βίᾳ τοὺς παῖδας.

2. αντιλαμβάνομαι κάτι με έναν ορισμένο τρόπο, εκλαμβάνω: οὕτως ἐκλαμβάνω τοὺς νόμους = έτσι αντιλαμβάνομαι τη σημασία των νόμων.

ΝΕ εκλαμβάνω (με τη σημ. 2).

Για τους χρόνους συλλέγω

1. εκλέγω.

2. συλλέγω (φόρους) κτλ.

ΝΕ εκλέγω (με τη σημ. 1).

Για τους χρόνους λείπω

1. παραλείπω: εἴ τι ἐξέλιπον, σὸν ἔργον ἀναπληρῶσαι = αν τυχόν παρέλειψα κάτι, είναι δικό σου έργο να το συμπληρώσεις.

2. εγκαταλείπω: ἐκλείπω τὴν τάξιν = εγκαταλείπω τη θέση μου στην παράταξη της μάχης.

3. ως αμετάβατο πεθαίνω: οἱ ἐκλιπόντες = οι πεθαμένοι.

ΝΕ εκλείπω «εξαφανίζομαι».

Για τους χρόνους λύω

1. μέσο ἐκλύομαι απελευθερώνω, λυτρώνω: ἐξελύσαντο τοὺς Ἀργείους.

2. τερματίζω: ἐκλύω ἔριν = θέτω τέρμα στον καβγά.

3. παθ. φωνή ἐκλύομαι χαλαρώνω: ἐξελύθησαν πρὸς τὸν πόλεμον = χαλάρωσαν τις πολεμικές τους προσπάθειες.

ΝΕ εκλύω (λόγ., λ.χ. εκλύει μεγάλες ποσότητες ραδιενέργειας).

που ενεργεί με τη θέλησή του, εθελούσιος, θεληματικός. = ἑκών. ≠ ἄκων, ἀκούσιος.

ΝΕ εκούσιος.

Για τους χρόνους πίπτω

1. ναυαγώ.

2. χάνω την περιουσία ή τη δύναμή μου, ξεπέφτω: ἐκ τῶν πατρῴων ἐκπεπτωκότες = έχοντας χάσει την πατρική περιουσία.

• μεταφορικά ἡ ἀγάπη οὐδέποτε ἐκπίπτει = η αγάπη δε χάνει ποτέ τη δύναμή της, την αξία της.

3. εξορίζομαι: τῆς πόλεως ἐκπίπτω.

ΝΕ εκπίπτω (λ.χ. από ένα αξίωμα αλλά και «ξεπέφτω» με τη σημ. 2).

Για τους χρόνους πληρόω -ῶ

1. συμπληρώνω (αριθμητικά): ἱππέας ἐξεπλήρωσαν εἰς δισχιλίους = συμπλήρωσαν τον αριθμό των ιππέων σε δύο χιλιάδες.

2. πληρώνω ολόκληρο ένα χρηματικό ποσό.

3. με τη σημερινή σημ. εκπληρώνω.

ΝΕ εκπληρώνω (με τη σημ. 3).

Για τους χρόνους πλήττω

1. απομακρύνω, διώχνω: φόβος μνήμην ἐκπλήττει.

2. καταπλήσσω κάποιον, του προκαλώ κατάπληξη, τον ξαφνιάζω, τον σαστίζω, τον τρομάζω: ἐκπλαγεὶς τῷ μεγέθει τῶν κακῶν = επειδή εξεπλάγη από το μέγεθος της συμφοράς.

ΝΕ εκπλήσσω (με τη σημ. 2).

έξω απ' τα πόδια κάποιου, έξω από το δρόμο του, μακριά: ἄπαγε σεαυτὸν ἐκποδών = φύγε απ' τα πόδια μου. ἐκποδὼν ποιοῦμαί τινα = βγάζω κάποιον από το δρόμο μου. ≠ ἐμποδών «μέσα στα πόδια κάποιου».

ΝΕ στη λόγ. φρ. θέτω εκποδών κάποιον.

Για τους χρόνους πορίζω

προμηθεύω: ἐκπορίζω τινὶ ὅπλα / χρήματα.

Για τους χρόνους τρέπω

βγάζω από την τροχιά, βγάζω από το δρόμο, κάνω εκτροπή: ἐκτρέπω τὸ ῥεῖθρον τοῦ ποταμοῦ = αλλάζω την κοίτη του ποταμού.

ΝΕ εκτρέπω (λ.χ. το όχημα εξετράπη της πορείας του).

Για τους χρόνους τρέφω

1. ανατρέφω: ἐκτρέφω παῖδα.

2. για φυτά τρέφω: ἐκτρέφει ἡ γῆ τὸ σπέρμα = η γη εκτρέφει το σπόρο.

ΝΕ εκτρέφω (με τη σημ. 2 για τα ζώα ή αφηρημένες έννοιες, λ.χ. εκτρέφω ζώα, τη βία).

Για τους χρόνους φαίνω

1. παθ. φωνή ἐκφαίνομαι φανερώνομαι, γίνομαι φανερός.

2. ἐκφαίνω πόλεμον πρός τινα = κηρύσσω πόλεμο εναντίον κάποιου.

ΝΕ έκφανση.

Για τους χρόνους φέρω

1. βγάζω κάτι έξω από κάπου: ἐκφέρω ὅπλα ἐκ μεγάρου = βγάζω τα όπλα από το ναό.

2. φανερώνω: ἐκφέρω τὴν ἀπάτην.

3. ἐκφέρω πόλεμον = αρχίζω πόλεμο.

4. παθ. φωνή ἐκφέρομαι παραφέρομαι: ὀργῇ ἐκφέρονται = παραφέρονται από οργή.

ΝΕ εκφέρω (λ.χ. εκφέρω άποψη).

Για τους χρόνους φεύγω

διαφεύγω, δραπετεύω, ξεφεύγω.

ΝΕ εκφεύγω.

που ενεργεί με τη θέλησή του, εκούσιος, πρόθυμος. = ἑκούσιος. ≠ ἄκων, ἀκούσιος.

λάδι ελιάς.

ΝΕ έλαιο (λόγ.), λάδι.

συγκρ. του μικρός· ο κοινός τύπος είναι ἐλάσσων.

1. μικρότερος, λιγότερος. ≠ μείζων.

2. κατώτερος σε σχέση με κάτι, που υποκύπτει σε αυτό: ἐλάττων σιτίων = που υποκύπτει στο πολύ φαγητό.

ΝΕ ελάσσων (λόγ.).

Παρατ.	ἤλαυνον
Μέλλ.	ἐλῶ (-ᾷς, -ᾷ)
Αόρ.	ἤλασα
Παρακ.	ἐλήλακα
Υπερσ.	ἐληλάκειν
Παθ. μέλλ.	ἐλασθήσομαι
Μέσ. αόρ.	ἠλασάμην
Παθ. αόρ.	ἠλάθην
Παθ. παρακ.	ἐλήλαμαι

1. προχωρώ επάνω σε άμαξα: ἐπὶ ζευγῶν ἐλαύνω = προχωρώ με άμαξα που τη σέρνουν δύο άλογα.

2. ως αμετάβατο ἐλαύνω προχωρώ: πόρρω σοφίας ἐλαύνω = προχωρώ μακριά σε σοφία (προοδεύω, προκόβω σε σοφία).

3. παθ. φωνή ἐλαύνομαι καταδιώκομαι: ὑπὸ οἴστρου ἐλαύνομαι = με καταδιώκει ο οίστρος, η βοϊδόμυγα.

ΝΕ ελαύνομαι «οδηγούμαι ασυνείδητα».

ο ένατος μήνας του αττικού έτους (15 Φεβρουαρίου-15 Μαρτίου), κατά τον οποίο τελούνταν τα Μεγάλα Διονύσια με τις παραστάσεις δράματος.

Συγκριτικός	ἐλαφρότερος
Υπερθετικός	ἐλαφρότατος

1. ελαφρύς, ελαφρός. ≠ βαρύς.

2. εύκολος, πιο υποφερτός.

3. ευπροσάρμοστος: ἐμαυτὸν ἐλαφρὸν τοῖς συνοῦσι παρέχω = παρουσιάζομαι προσαρμοστικός με όσους με συναναστρέφονται.

ΝΕ ελαφρός (με τη σημ. 1).

υπερθετικός βαθμός του μικρὸς

πάρα πολύ μικρός ή πάρα πολύ λίγος: δι᾽ ἐλαχίστου χρόνου = σε πολύ λίγο χρόνο. ἐλάχιστος τὸν ἀριθμόν = πολύ λίγος αριθμητικά.

• έκφραση περὶ ἐλαχίστου ποιοῦμαί τι υπολογίζω κάτι πάρα πολύ λίγο.

ΝΕ ελάχιστος.

Παρατ.	ἤλεγχον
Μέλλ.	ἐλέγξω
Αόρ.	ἤλεγξα
Παθ. μέλλ.	ἐλεγχθήσομαι
Παθ. αόρ.	ἠλέγχθην
Παθ. παρακ.	ἐλήλεγμαι
Παθ. υπερσ.	ἐληλέγμην

1. ανακρίνω, εξετάζω.

2. κατηγορώ κάποιον: ἐλεγχθήσεται γελοῖος ὤν = θα κατηγορηθεί ότι είναι γελοίος.

3. αποδεικνύω.

4. ανασκευάζω, αναιρώ (επιχείρημα).

ΝΕ ελέγχω (με τη σημ. 1).

αυτός που αξίζει να τον συμπονέσει κανείς, αξιολύπητος.

ΝΕ ελεεινός (με την ίδια σημ., λ.χ. ελεεινές συνθήκες).

Παρατ.	ἠλέουν
Μέλλ.	ἐλεήσω
Αόρ.	ἠλέησα

αισθάνομαι συμπόνια για κάποιον, τον συμπονώ, τον λυπούμαι: ἐπὶ τοῖς ἀκουσίοις παθήμασιν ἐλεῶ τινα = συμπονώ κάποιον για τις συμφορές που δεν προκάλεσε ο ίδιος.

ευσπλαχνικός, που συμπονεί.

ΝΕ ελεήμων ή ελεήμονας.

οίκτος, συμπόνια: ἄξιος ἐλέου τυχεῖν παρ' ὑμῶν = αξίζει να τον συμπονέσετε.

ΝΕ το έλεος (όχι ὁ ἔλεος, όπως στα αρχαία).

1. αυτός που συμπεριφέρεται ως ελεύθερος άνθρωπος και όχι ως δούλος.

2. γενναιόδωρος: ἐλευθέριος εἰς χρήματα.

3. αυτός που ταιριάζει σε ελεύθερο άνθρωπο: ἐλευθέριος βίος.

ΝΕ ελευθέριος (λ.χ. ελευθέριο επάγγελμα).

1. ελευθερώνω. ≠ δουλόω.

2. αθωώνω.

ΝΕ ελευθερώνω.

ο κοινός τύπος είναι ἑλίσσω

Παρατ.	εἵλιττον
Μέλλ.	ἑλίξω
Αόρ.	εἵλιξα
Παθ. αόρ.	εἱλίχθην
Παθ. παρακ.	εἵλιγμαι & ἑλήλιγμαι

περιστρέφω κάτι, τυλίγω.

ΝΕ ελίσσομαι, περιελίσσομαι.

μεταγενέστερο ἑλκύω

Παρατ.	εἷλκον
Μέλλ.	ἕλξω
Αόρ.	εἵλκυσα
Παρακ.	εἵλκυκα
Μέσ. μέλλ.	ἑλκύσομαι
Παθ. μέλλ.	ἑλκυσθήσομαι
Μέσ. αόρ.	εἱλκυσάμην
Παθ. αόρ.	εἱλκύσθην
Παθ. παρακ.	εἵλκυσμαι
Παθ. υπερσ.	εἱλκύσμην

1. έλκω, σύρω, τραβώ: εἷλκον τὰς νευράς = τραβούσαν τις νευρές των τόξων (ώστε να τα τεντώσουν).

2. ρυμουλκώ (πλοίο).

ΝΕ έλκω, εκλκύω.

κύριο όνομα οι κριτές των Ολυμπιακών Αγώνων.

Για τους χρόνους λείπω

1. παραλείπω να κάνω κάτι: λέγε μηδὲν ἐλλείπων = λέγε χωρίς να παραλείψεις τίποτε.

2. έχω έλλειψη από κάτι: ἐλλείπω χρημάτων.

3. ως απρόσωπο: ἐλλείπει σίτων καὶ ποτῶν = υπάρχει έλλειψη τροφίμων και ποτών.

4. υστερώ σε κάτι, είμαι κατώτερος: ἐμπειρίᾳ οὐκ ἐλλείπω ἐκείνων = δεν υστερώ σε εμπειρία σε σχέση με εκείνους.

ΝΕ ελλιπής, έλλειψη, έλλειμμα.

1. μιλώ ελληνικά.

2. μιλώ και γράφω σωστά ελληνικά.

3. εξελληνίζω.

Παρατ.	ἤλπιζον
Μέλλ.	ἐλπίσω & ἐλπιῶ
Αόρ.	ἤλπισα
Παρακ.	ἤλπικα
Παθ. αόρ.	ἠλπίσθην
Παθ. παρακ.	ἤλπισμαι

1. ελπίζω.

2. περιμένω, προσδοκώ, προβλέπω: τοῦτο τὸ κακὸν οὐδέποτε ἤλπισα = ποτέ δεν περίμενα αυτό το κακό.

ΝΕ ελπίζω.

1. ελπίδα.

2. προσδοκία (είτε καλή είτε κακή), αυτό που περιμένει κανείς: πρᾶγμα μόνον ἐλπίδος κρεῖσσον γεγενημένον = το μοναδικό πράγμα που έχει ξεπεράσει αυτό που περιμέναμε.

ΝΕ ελπίδα.

αυτοπαθής α´ προσώπου του εαυτού μου.

Για τους χρόνους βαίνω

μπαίνω, και ειδικότερα επιβιβάζομαι: ἐμβαίνω ἐς πλοῖον = επιβιβάζομαι σε πλοίο.

• μεταφορικά ἐμβαίνω εἰς κίνδυνον = μπαίνω σε κίνδυνο.

ΝΕ μπαίνω.

Για τους χρόνους βάλλω

1. ρίχνω κάποιον ή κάτι μέσα σε κάτι: ἐμβάλλω τινὰ εἰς συμφοράς = ρίχνω κάποιον σε συμφορές.

2. ρίχνω κάτι εναντίον κάποιου: ἐμβάλλω λίθον τινὶ εἰς κεφαλήν = ρίχνω πέτρα στο κεφάλι κάποιου.

3. εισβάλλω: ἐμβάλλω εἰς τὸν ᾿Ισθμόν.

ΝΕ εμβάλλω (εμβάλλω κάποιον σε υποψίες).

Για τους χρόνους βιβάζω

1. βάζω μέσα, επιβιβάζω (σε πλοίο).

2. καθοδηγώ προς ένα πράγμα: εἰς τὴν δικαιοσύνην τοὺς οἰκέτας = καθοδηγώ τους δούλους στη δικαιοσύνη.

Για τους χρόνους μένω

1. μένω κάπου: ἐμμένω ἐν τῇ Ἀττικῇ.

2. μένω σταθερός: ἐμμένω ταῖς συνθήκαις.

ΝΕ εμμένω (με σημ. 2, λ.χ. στις απόψεις μου).

κτητική α΄προσώπου

δικός μου, δική μου, δικό μου: οἱ ἐμοὶ ἑταῖροι = οι σύντροφοί μου.

συνήθως με το άρθρο: τὸ ἔμπαλιν ή τοὔμπαλιν

1. προς τα πίσω: εἰς τοὔμπαλιν ἄπιμεν = γυρίζουμε πίσω.

2. αντίστροφα, αντίθετα: τοὔμπαλιν οὗ βούλονται = το αντίθετο από αυτό που θέλουν.

Για τους χρόνους πίμπλημι

γεμίζω: ἐμπίμπλημί τινα ἐλπίδων κενῶν = γεμίζω κάποιον με κενές ελπίδες. ≠ ἐκκενόω.

Για τους χρόνους πίμπρημι

καίω, πυρπολώ: ἐμπίμπρημι οἰκίαν = καίω το σπίτι. = ἐμφλέγω, ἐγκαίω.

ΝΕ (χρησιμοποιούνται τα παραπάνω παράγωγα).

Για τους χρόνους πίπτω

1. επιτίθεμαι: ἐνέπεσον τοῖς πολεμίοις = επιτέθηκαν στους εχθρούς.

2. για κακό, συμφορά προσβάλλω, πέφτω: λύττα ἐμπέπτωκε τοῖς κυσί = έπεσε λύσσα στα σκυλιά.

ΝΕ εμπίπτω (με άλλη σημ., λ.χ. εμπίπτει στην αρμοδιότητα κάποιου).

εντελώς γεμάτος: ἔμπλεως πονηρίας = γεμάτος κακία.

ΝΕ έμπλεος (λόγ.).

μέσα στα πόδια κάποιου, μέσα στο δρόμο του (ως εμπόδιο): τί ἐμποδὼν τούτῳ μὴ οὐ... = τι τον εμποδίζει αυτόν, ώστε να μη...;

εμπόριο, και ειδικότερα το εμπόριο που γίνεται με πλοία: ἐμπορίας οὐκ οὔσης = επειδή δεν υπήρχε θαλάσσιο εμπόριο.

ΝΕ εμπορία.

έμπορος που ταξιδεύει και εισάγει ο ίδιος τα εμπορεύματα και τα πουλάει χοντρικά (σε αντιδιαστολή προς τον κάπηλον, το λιανέμπορα).

ΝΕ έμπορος.

Α. ως επίρρημα

1. τοπικά μπροστά από κάτι: τὸ ἔμπροσθεν & τὰ ἔμπροσθεν = το μπροστινό μέτωπο. εἰς τὸ ἔμπροσθεν = προς τα εμπρός. ἐκ τοῦ ἔμπροσθεν ἔστη = στάθηκε μπροστά.

2. χρονικά προηγουμένως, πριν: τὰ λεχθέντα ὀλίγον ἔμπροσθεν = όσα ειπώθηκαν λίγο πριν.

Β. ως πρόθεση, με γενική

1. τοπικά μπροστά από κάτι: ἔμπροσθεν τῆς νεώς = μπροστά στο πλοίο.

2. χρονικά πριν από κάτι: ἔμπροσθεν τῶν πραγμάτων = πριν από τα γεγονότα.

Για τους χρόνους φαίνω

δείχνω, φανερώνω.

• παθ. φωνή ἐμφαίνομαι φαίνομαι.

Συγκριτικός	ἐμφρονέστερος
Υπερθετικός	ἐμφρονέστατος

1. έλλογος: ζῷα ἔμφρονα.

2. συνετός.

Α. συντάσσεται με δοτική

1. δηλώνει τον τόπο όπου γίνεται κάτι: ἡ ἐν Σαλαμῖνι ναυμαχία.

2. μπροστά σε: ἐν τῷ δήμῳ λέγω = μιλάω μπροστά στο λαό.

3. στην εξουσία κάποιου: ἐν ἐμοί ἐστι γενέσθαι τοῦτο = από μένα εξαρτάται να γίνει αυτό.

4. δηλώνει το χρόνο ή τις συνθήκες μέσα στις οποίες γίνεται κάτι: ἐν νυκτί. ἐν πολέμῳ.

5. δηλώνει το μέσο, το όργανο ή τον τρόπο: ἐν λόγοις πείθει = πείθει με λόγια. τὰ πραχθέντα ἐν ἐπιστολαῖς ἴστε = γνωρίζετε τα συμβάντα μέσω των επιστολών.

Β. ἐν- ως α΄ συνθετικό δηλώνει μέσα, π.χ. ἐμπίπτω.

Γ. η ἐν- γίνεται

1. ἐμ- πριν από χειλικά σύμφωνα (β, μ, π, φ, ψ), π.χ. ἐμβάλλω.

2. ἐγ- πριν από τα γ, κ, ξ, χ, π.χ. ἐγκαλῶ.

3. ἐλ- πριν από το λ, π.χ. ἐλλείπω.

4. ἐρ- πριν από το ῥ, π.χ. ἔρρινον.

ΝΕ εν (αρχαιοπρεπές).

1. τοπικά ο απέναντι.

2. με εχθρική σημ. ο αντίπαλος.

3. ως ουσ. οἱ ἐναντίοι οι εχθροί.

4. αντίθετος: δύο τὰ ἐναντιώτατα εὐβουλίᾳ, τάχος καὶ ὀργή = δύο πράγματα είναι αντίθετα προς τη σωστή σκέψη, η βιασύνη και ο θυμός.

ΝΕ εναντίον, ενάντιος.

Συγκριτικός	ἐναργέστερος
Υπερθετικός	ἐναργέστατος

φανερός, σαφής: ἐναργὲς τεκμήριον = φανερή απόδειξη.

ΝΕ εναργής.

για στρατιώτες διανυκτερεύω κάπου στο ύπαιθρο.

1. αυτός που στερείται κάτι: πολλῶν ἐνδεής εἰμι = μου λείπουν πολλά.

2. κατώτερος, χειρότερος: τῆς δυνάμεως ἐνδεᾶ πράττω = ενεργώ με τρόπο κατώτερο των δυνατοτήτων μου.

1. έλλειψη: δυνάμεως ἐνδείᾳ ἐπάθομεν τοῦτο = αυτό το πάθαμε από έλλειψη δύναμης.

2. φτώχεια.

ΝΕ ένδεια (και με τις δύο σημ.).

Για τους χρόνους δείκνυμι

1. δείχνω, υποδεικνύω.

2. καταγγέλλω: ἐνδείκνυμί τινα.

3. μέση φωνή ἐνδείκνυμαι α. επιδεικνύω: ἐνδείκνυμαι εὔνοιάν τινα. β. προσπαθώ να γίνω αρεστός σε κάποιον (τινί).

ΝΕ ενδείκνυται «συνιστάται, πρέπει».

Για τους χρόνους δέχομαι

1. αποδέχομαι κάτι, το εγκρίνω: ἐνδέχομαι τὰ λεγόμενα.

2. για πράγματα επιτρέπω, επιδέχομαι: καθ᾿ ὅσον φύσις ἐνδέχεται = όσο το επιτρέπει η φύση.

3. απρόσωπο ἐνδέχεται είναι ενδεχόμενο, είναι πιθανόν.

ΝΕ ενδέχεται (με τη σημ. 3, «είναι ενδεχόμενο»).

Παρατ.	ἐνεδήμουν
Μέλλ.	ἐνδημήσω
Αόρ.	ἐνεδήμησα
Παρακ.	ἐνδεδήμηκα

μένω σε έναν τόπο: μέχρις ἂν ἐνδημῶσιν οἱ πρέσβεις = μέχρις ότου οι απεσταλμένοι μένουν (βρίσκονται) στην πόλη.

Για τους χρόνους δίδωμι

1. παραδίδω κάτι ή κάποιον: ἐνδίδωμί τινα τοῖς πολεμίοις = παραδίδω κάποιον στους εχθρούς.

2. προσφέρω: ἐνδίδωμι πρόφασίν τινι.

3. υποχωρώ, υποκύπτω. ≠ εἴκω.

ΝΕ ενδίδω (λόγ., με τη σημ. 3).

από μέσα, μέσα: ὁ ἔνθοδεν θόρυβος.

Συγκριτικός	ἐνδοτέρω
Υπερθετικός	ἐνδοτάτω

1. μέσα.

2. μέσα στο σπίτι.

ΝΕ στη λόγ. φρ. εκ των ένδον.

Παρακ.	ἐνδέδυκα
Για τους άλλους χρόνους ἐκδύω

1. στον ενεστ., μέλλ. και αόρ. ντύνω κάποιον: ἐνδύω τινά τι = ντύνω κάποιον με κάτι.

2. ο παρακ. με αμετάβ. σημ. ἐνδέδυκα φορώ.

ΝΕ ντύνω (με τη σημ. 1).

Για τους χρόνους εἰμὶ

1. ενυπάρχω, βρίσκομαι μέσα: σίτου οὐκ ἐνόντος = καθώς μέσα εκεί δεν υπήρχε σιτάρι.

2. απρόσωπο ἔνεστιν ή ἔνι είναι δυνατό.

3. τὰ ἐνόντα όλα τα διαθέσιμα πράγματα, μέσα.

ΝΕ στη λόγ. φρ. εκ των ενόντων «από τα μέσα / υλικά / πόρους που διαθέτουμε».

με γενική

1. εξαιτίας κάποιου προσώπου ή πράγματος ή χάριν αυτού: τοῦ κοινοῦ συμφέροντος ἕνεκα βούλομαι τοῦτο εἰπεῖν = θέλω να το πω αυτό χάριν του κοινού συμφέροντος.

2. όσον αφορά: ἕνεκέν γε χρημάτων = όσον αφορά τα χρήματα.

ΝΕ ένεκα ή ένεκεν (λόγ., με τη σημ. 1).

αυτός που δεν μπορεί να μιλήσει, ο άλαλος.

ΝΕ ενεός (λόγ., έμεινα ενεός «αμίλητος»).

Α. δεικτικό επίρρημα

1. τοπικό εκεί: ἔνθα μέν... ἔνθα δέ... = εδώ... και εκεί...

2. χρονικό τότε: ἔνθα δή = τότε λοιπόν.

Β. αναφορικό επίρρημα

1. τοπικό όπου.

2. χρονικό όταν, οπότε.

εδώ, εκεί.

ΝΕ στη λόγ. φρ. ενθάδε κείται «εδώ βρίσκεται θαμμένος».

από εκεί: ἔνθεν καὶ ἔνθεν = από δω και από κει.

1. τοπικό από εδώ: ἐνθένδε ἐκεῖσε φέρομαι = μεταφέρομαι από εδώ προς τα εκεί.

2. αναφορικό απ' όπου: ἐπάνειμι ἔνθεν ἐξέβην = επανέρχομαι εκεί απ' όπου έκανα την παρέκβαση.

θεόπνευστος.

ΝΕ ένθεος.

βρίσκομαι σε έκσταση: ἡ ψυχὴ ἐνθουσιάζει.

ΝΕ ενθουσιάζω κάποιον ως (1) μεταβ.

Παρατ.	ἐνεθυμούμην
Μέλλ.	ἐνθυμήσομαι & μεταγεν. ἐνθυμηθήσομαι
Αόρ.	ἐνεθυμήθην
Παρακ.	ἐντεθύμημαι
Υπερσ.	ἐνετεθυμήμην

βάζω κάτι στο νου μου, συλλογίζομαι: ἐνεθυμοῦντο ὅσον πλοῦν ἀπεστέλλοντο = συλλογίζονταν σε τι μακρινό ταξίδι τους έστελναν. ὧν ἐνθυμηθέντες = σκεπτόμενοι τα πράγματα αυτά.

ΝΕ ενθυμούμαι ή θυμούμαι ή θυμάμαι. Ακριβέστερα το νεοελληνικό θυμάμαι αντιστοιχεί στο αρχαίο μέμνημαι.

αυτός που γίνεται κάθε χρόνο ή που διαρκεί ένα χρόνο, ετήσιος: ἐνιαύσιος ἑορτή. ἐνιαύσιος ἐκεχειρία = ετήσια κατάπαυση της μάχης.

ΝΕ ενιαύσιος (λόγ.).

χρονιά, έτος: δὶς τοῦ ἐνιαυτοῦ = δύο φορές το χρόνο. κατ᾿ ἐνιαυτόν = κάθε χρόνο.

Για τους χρόνους ἵημι

ρίχνω, χύνω μέσα (σε κάτι): πάντα ἔφλεγον ἐνιέντες πῦρ εἰς τὰς πόλεις καὶ εἰς τὰ ἱερά = κατέκαιγαν τα πάντα ρίχνοντας φωτιά στις πόλεις και στους ναούς.

ΝΕ τα παράγωγα ένεση και ενέσιμος (λόγ). (λ.χ. ενέσιμο φάρμακο).

αόριστη μερικοί.

μερικές φορές. = ἔστιν ὅτε «κάποτε».

ΝΕ ενίοτε (λόγ.).

Για τους χρόνους ἵστημι

1. τοποθετώ, στήνω κάτι σε έναν τόπο: στήλας ἐνίστη εἰς τὰς χώρας = έστηνε στήλες στις χώρες (από όπου περνούσε).

2. μέσ. αόρ. ἐνεστησάμην άρχισα: ὁ ἐνεστὼς πόλεμος = ο πόλεμος που άρχισε.

3. παθ. φωνή, με αόρ. β΄, παρακ. και υπερσ. ενεργ. φωνής (ἐνέστην, ἐνέστηκα, ἐνεστήκειν), ἐνίσταμαι α. στη μετοχή ενεργ. παρακ. τοῦ ἐνεστῶτος μηνός = του τρέχοντος μηνός. ὁ ἐνεστὼς χρόνος = ο ενεστώτας. β. αντιστέκομαι. γ. αντιλέγω.

ΝΕ ενίσταμαι (με τη σημ. 3γ).

Για τους χρόνους νοέω -ῶ

ἐννοῶ ή ἐννοοῦμαι σκέπτομαι: ἐννοήσωμεν καὶ τῇδε ὡς πολλὴ ἐλπίς ἐστιν αὐτὸ ἀγαθὸν εἶναι = ας σκεφθούμε και με αυτόν τον τρόπο, ότι δηλαδή είναι πολύ πιθανόν (ο θάνατος) να είναι καλό πράγμα.

ΝΕ εννοώ «δηλώνω, υποδηλώνω».

1. σκέψη: τοῦτο ἄξιον ἐννοίας = αυτό αξίζει να το σκεφτούμε.

2. έννοια: χρόνου ἔννοια.

ΝΕ έννοια (με τη σημ. 2).

νόμιμος, δίκαιος.

ΝΕ έννομος.

1. τοπικό α. εδώ, εκεί. β. σε αυτό το σημείο: ἐνταῦθα που ἦμεν τοῦ λόγου, ἐν ᾧ... = βρισκόμασταν κάπου σε αυτό το σημείο της επιχειρηματολογίας, στο οποίο...

2. χρονικό σ᾿ αυτό το χρονικό σημείο, τότε: ἐνταῦθα εἶ τῆς ἡλικίας... = βρίσκεσαι σε αυτό το σημείο της ηλικίας...

ΝΕ ενταύθα (λόγ., με τη σημ. 1α).

Παρατ.	ἐνετελλόμην
Αόρ.	ἐνετειλάμην
Παρακ.	ἐντέταλμαι

δίνω εντολή, παραγγέλλω.

ΝΕ εντέλλομαι (λόγ.).

1. τοπικό από εδώ ή από εκεί.

2. χρονικό από τότε και έπειτα.

3. από αυτήν την πηγή: τὸν βίον ἐντεῦθεν ἐποιοῦντο = έπαιρναν το εισόδημά τους από αυτήν την πηγή.

Για τους χρόνους τίθημι

ἐντίθημι ή μέσο ἐντίθεμαι βάζω μέσα: ἐντίθεμαι εἰς τὴν ναῦν φορτία.

ΝΕ το παράγωγο ένθετο (σε εφημερίδες).

Συγκριτικός	ἐντιμότερος
Υπερθετικός	ἐντιμότατος

για πρόσωπα αυτός που τον εκτιμούν και τον τιμούν. ≠ ἄτιμος «αυτός που δεν τον εκτιμούν».

ΝΕ έντιμος.

Για τους χρόνους τυγχάνω

με δοτική του προσώπου

1. συναντώ κάποιον: ἐνέτυχον αὐτῷ ἐν τῇ ὁδῷ = τον συνάντησα στο δρόμο.

2. για πράγματα ἐνέτυχον βιβλίῳ σοφοῦ ἀνδρός = έτυχε να δω το βιβλίο κάποιου σοφού.

3. συνομιλώ με κάποιον.

ΝΕ το σύνθ. συνέντευξη από το παράγ. ἔντευξις.

όνειρο.

η μορφή που παίρνει η πρόθεση ἐκ όταν ακολουθείται από φωνήεν: ἐξ ἀρχῆς.

Για τους χρόνους ἄγω

1. βγάζω έξω.

2. εξάγω προϊόντα.

3. παρασύρω κάποιον: ἃ ἄν τις ἐξαχθῇ πρᾶξαι = οσαδήποτε παρασυρθεί κανείς να πράξει.

ΝΕ εξάγω (με τη σημ. 2).

Για τους χρόνους αἱρέω -ῶ

1. ἐξαιρῶ ή μέσο ἐξαιροῦμαι αφαιρώ, απομακρύνω: ἐπιχειρητέον ὑμῶν ἐξελέσθαι τὴν διαβολήν = πρέπει να προσπαθήσω να αφαιρέσω από το μυαλό σας τη συκοφαντία (εις βάρος μου). ≠ προστίθημι.

2. μέση φωνή ἐξαιροῦμαι ελευθερώνω, απαλλάσσω: ἐξαιροῦμαί τινα ἐκ τῶν κινδύνων.

3. καταστρέφω: Ἀμπρακίαν ἐξεῖλον.

ΝΕ εξαιρώ.

Για τους χρόνους αἴρω

1. σηκώνω: ἐξάρας αὐτὸν παίει εἰς τὴν γῆν = αφού τον σήκωσε, τον χτυπάει στο έδαφος.

2. παθητική φωνή ἐξαίρομαι α. υψώνομαι: τὸ τεῖχος ἐξῄρετο διπλάσιον τοῦ ἀρχαίου = το τείχος υψωνόταν διπλάσιο από το παλιό. β. καυχιέμαι, επαίρομαι.

ΝΕ εξαίρω «υπερτονίζω, ανυψώνω».

Για τους χρόνους αἰτέω -ῶ

1. απαιτώ: οὐκ ἐξεδίδου τοὺς Σκύθας ἐξαιτοῦντι Κυαξάρῃ = δεν παρέδιδε τους Σκύθες στον Κυαξάρη που τους απαιτούσε.

2. μέση φωνή ἐξαιτοῦμαι ζητώ για τον εαυτό μου: ἐξαιτοῦμαι χάριν παρά τινος.

Για τους χρόνους ἁμαρτάνω

1. αποτυγχάνω: βούλομαι καλῶς δρῶν ἐξαμαρτεῖν μᾶλλον ἢ νικᾶν κακῶς = προτιμώ να αποτύχω ενεργώντας σωστά παρά να νικήσω με άδικο τρόπο.

2. κάνω λάθος, σφάλλω.

χρησιμοποιείται συνήθως ο μέσος τύπος

Παρατ.	ἐξηνδραποδιζόμην
Μέλλ. μεταβ. συνήθως	ἐξανδραποδιοῦμαι «θα υποδουλώσω»
Παθ. αόρ.	ἐξηνδραποδίσθην

υποδουλώνω κάποιον.

ΝΕ εξανδραποδίζω (λόγ.).

Για τους χρόνους ἵστημι

1. σηκώνω κάποιον.

2. εκδιώκω: ἐξανέστησαν τοὺς Κᾶρας ἐκ τῶν νήσων = εξεδίωξαν [ενν. οι Ίωνες] τους Κάρες από τα νησιά.

3. ως αμετάβ. στην παθ. φωνή και στον αόρ. β΄, παρακ. και υπερσ. της ενεργητικής (ἐξανέστην, ἐξανέστηκα, ἐξανεστήκειν) ἐξανίσταμαι σηκώνομαι: ἐξαναστησόμεθα μετὰ δεῖπνον = θα σηκωθούμε μετά το δείπνο (από το τραπέζι).

ΝΕ εξανίσταμαι «ξεσηκώνομαι».

Για τους χρόνους ἅπτω

1. δένω κάτι από κάπου: ἐξῆψε σχοινίον ἐκ τοῦ ναοῦ = έδεσε ένα σχοινί από το ναό.

2. ανάβω φωτιά.

3. μεταφορικά διεγείρω, εξάπτω.

ΝΕ εξάπτω (με τη σημ. 3).

Για τους χρόνους ἀρκέω -ῶ

1. για αντικείμενα είμαι αρκετός, επαρκώ: ἐξαρκῶ εἴς τι = επαρκώ για κάτι.

2. ως απρόσωπο ἐξαρκεῖ είναι αρκετό, φτάνει: ἐξαρκέσει σοι τύραννον γενέσθαι = θα σου είναι αρκετό να γίνεις τύραννος.

Μέσ. μέλλ. με παθ. σημ.	ἐξαρτήσομαι «θα εξαρτηθώ»
Για τους άλλους χρόνους ἀρτάω

παθ. φωνή ἐξαρτῶμαι α. κρέμομαι από κάτι. β. εξαρτώμαι από κάτι.

ΝΕ εξαρτώμαι (με τη σημ. β).

1. προετοιμάζω, εφοδιάζω: ἐξήρτυον τὸν ἐπίπλουν τῶν νεῶν = προετοίμαζαν τα πλοία για να πλεύσουν εναντίον του εχθρού.

2. μέσ. φωνή ἐξαρτύομαι εφοδιάζω τον εαυτό μου.

ΝΕ το παράγ. εξάρτυση «τα ατομικά είδη του στρατιώτη».

Για τους χρόνους εἶμι

εκστρατεύω: ὅταν ἐξῇσαν = όταν εκστράτευαν.

ΝΕ (παράγωγο) εξιτήριο.

Για τους χρόνους ἐλαύνω

εκδιώκω κάποιον (από ένα μέρος).

Για τους χρόνους ἐργάζομαι

1. τελειώνω εντελώς: ἠπείγοντο τὰ ἐπιχώματα ἐξεργάσασθαι = βιάζονταν να τελειώσουν τα οχυρώματα.

2. πραγματοποιώ κάτι.

ΝΕ το σύνθ. επεξεργάζομαι (με τη σημ. 1).

Παρατ.	ἐξῆν
Μέλλ.	ἐξέσται

απρόσωπο επιτρέπεται, είναι δυνατόν: ἔξεστί μοι = μου επιτρέπεται ή μου είναι δυνατό να...

ΝΕ (παράγ.) εξουσία.

Παρατ.	ἐξήταζον
Μέλλ.	ἐξετάσω & ἐξετῶ (-ᾷς, -ᾷ)
Αόρ.	ἐξήτασα
Παρακ.	ἐξήτακα
Παθ. μέλλ.	ἐξετασθήσομαι
Παθ. αόρ.	ἐξητάσθην
Παθ. παρακ.	ἐξήτασμαι

1. ερευνώ, εξετάζω: τὸν βίον αὐτοῦ πάντα ἐξετάσω = θα ερευνήσω όλη τη ζωή του.

2. ανακρίνω: ἐξετάζω τινά τι.

3. για στρατεύματα επιθεωρώ.

4. δοκιμάζω, ελέγχω, εξετάζω την ποιότητα ή το χαρακτήρα κάποιου προσώπου ή πράγματος: ἐξετάζω τὸν χρυσόν.

ΝΕ εξετάζω (με τις ίδιες σημ.).

Για τους χρόνους εὑρίσκω

1. βρίσκω, ανακαλύπτω: τοὺς συνωμότας ἐξευρεῖν οὐκ εἶχον = δεν μπορούσαν να εξακριβώσουν ποιοι ήταν οι συνωμότες.

2. εφευρίσκω.

ΝΕ εξευρίσκω (με τη σημ. 1).

Για τους χρόνους ἡγέομαι -οῦμαι

1. διοικώ, είμαι ηγεμόνας: Λακεδαιμόνιοι ἐξηγοῦντο τῶν ἐν τῇ Πελοποννήσῳ πόλεων = οι Λακεδαιμόνιοι ήταν ηγεμόνες των πελοποννησιακών πόλεων.

• οδηγώ ως αρχηγός: ἐξηγήσομαι ἡμᾶς εἰς τὴν Ἑλλάδα = θα σας οδηγήσω στην Ελλάδα.

2. α. προηγούμαι και δείχνω το δρόμο: ἕπονται ᾗ οὗτοι ἐξηγοῦνται = ακολουθούν το δρόμο που δείχνουν αυτοί. β. μεταφορικά δείχνω σε κάποιον τι πρέπει να κάνει: ὅ,τι χρὴ ποιεῖν αὐτοῖς ἐξηγοῦ σύ = να τους δείξεις τι πρέπει να κάνουν.

3. ερμηνεύω κάτι.

4. διηγούμαι.

ΝΕ εξηγώ (με σημ. 3).

1. με τη σειρά: γέγραπται δὲ ἑξῆς, ὡς ἕκαστα ἐγένετο = έχει γραφτεί ο πόλεμος με τη σειρά, όπως συνέβησαν τα γεγονότα ένα ένα.

2. τὰ τούτων ἑξῆς αυτά που ακολουθούν.

ΝΕ εξής (με τη σημ. 2).

Για τους χρόνους ἱκνέομαι -οῦμαι

φθάνω: τὸ σὸν ὄμμα ἐπὶ πολλὰ στάδια ἐξικνεῖται = η όρασή σου φτάνει σε μεγάλη απόσταση.

1. το να κατέχει κάποιος κάτι: ἐπιστήμης ἕξις.

2. η κατάσταση του σώματος ή της ψυχής.

3. συνήθεια, έξη.

ΝΕ έξη (με τη σημ. 3).

Για τους χρόνους ἵστημι

1. βγάζω κάτι / κάποιον από τη θέση του: ἐξίστημί τινα τοῦ φρονεῖν = τον κάνω να χάσει τα λογικά του.

2. ως αμετάβατο στη μέση φωνή και στον αόρ. β´, παρακ. και υπερσ. ενεργητικής φωνής (ἐξέστην, ἐξέστηκα, ἐξεστήκειν) ἐξίσταμαι α. απομακρύνομαι από κάπου: ἐκ τοῦ μέσου ἐξίσταμαι = απομακρύνομαι από τη μέση. β. μεταφορικά απομακρύνομαι, εγκαταλείπω κάποιον ή κάτι: ἐξίσταμαι τῆς φιλίας τῶν μαθητῶν = εγκαταλείπω ( διακόπτω) τη φιλία με τους μαθητές μου.

ΝΕ εξίσταμαι (λόγ. φρ. απορώ και εξίσταμαι).

1. εκστρατεία: ἔξοδον ἐποιήσαντο ἐπὶ τὸ στρατόπεδον = έκαναν εκστρατεία εναντίον του στρατοπέδου.

2. τέλος: ἐπ᾽ ἐξόδῳ τοῦ ζῆν = στο τέλος της ζωής.

3. το τελευταίο μέρος της τραγωδίας.

ΝΕ έξοδος.

Για τους χρόνους ἀπόλλυμι

εξολοθρεύω: ἀνθρώπους ἐξόλλυμι.

ΝΕ στη φρ. εξώλης καὶ προώλης «τελείως κατεστραμμένος, αφανισμένος» (σε κατάρες).

Για τους χρόνους ὄμνυμι

ἐξόμνυμι & κυρίως στη μέση φωνή ἐξόμνυμαι αρνούμαι με όρκο: ἃ οἶδεν ἐξόμνυται = αρνείται ενόρκως ότι γνωρίζει αυτά που όντως γνωρίζει.

Για τους χρόνους ὁρμάω -ῶ

1. στέλνω προς τα έξω: ἐξορμῶ ναῦν = βγάζω το πλοίο στο πέλαγος.

2. παρακινώ: ἐξορμῶ τινα ἐπὶ τὴν ἀρετήν.

3. με τη σημερινή σημασία εξορμώ.

ΝΕ εξορμώ (με τη σημ. 3).

βγάζω το πλοίο από τον όρμο, το λιμάνι.

εξορίζω με οστρακισμό (γράφοντας επάνω σε όστρακο το όνομα αυτού που θα εξοριζόταν).

γίνομαι θρασύς: εὐπραγίαις οὐκ ἐξυβρίζομεν = όταν ευτυχούμε, δε γινόμαστε θρασείς.

ΝΕ εξυβρίζω.

1. απ᾿ έξω.

2. έξω.

Για τους χρόνους ὠθέω -ῶ

εκδιώκω, απομακρύνω, εξορίζω.

ΝΕ εξωθώ «σπρώχνω, παρασύρω».

Συγκριτικός	ἐξωλέστερος
Υπερθετικός	ἐξωλέστατος

αυτός που είναι εντελώς κατεστραμμένος, συχνά σε κατάρες και όρκους: ἐξώλης ἀπολοίμην καὶ προώλης, εἰ... = να χαθώ, αν...

ΝΕ στη λόγ. φρ. εξώλης και προώλης «άνθρωπος εντελώς διεφθαρμένος».

Παρακ. με σημ. ενεστώτα γ΄πληθ.	ἔοικα εἴξασι
Μέλλ.	εἴξω
Υπερσ. με σημ. παρατ.	ἐῴκειν

1. μοιάζω με κάποιον / κάτι: δαιμονίᾳ ἔοικεν εὐεργεσίᾳ = μοιάζει (αυτό που συνέβηκε) με θεία ευεργεσία.

2. με απαρέμφατο φαίνομαι να...

• ως απρόσωπο ἔοικεν φαίνεται: ὡς ἔοικεν = όπως φαίνεται.

3. μετοχή ἐοικὼς ή εἰκώς, ἐοικυῖα, ἐοικὸς ή εἰκός α. που μοιάζει: φόβος οὐδενὶ ἐοικώς = που δε μοιάζει με κανέναν προηγούμενο. β. πιθανός, εύλογος.

1. ως νομικός όρος καταγγελία: ἐπαγγελία πρὸς τοὺς θεσμοθέτας = καταγγελία (κάποιου) ενώπιον των θεσμοθετών.

2. υπόσχεση, διαβεβαίωση.

ΝΕ επαγγελία (με τη σημ. 2 και στη λόγ. φρ. Γη της Επαγγελίας).

Για τους χρόνους ἀγγέλλω

1. προκηρύσσω, αναγγέλλω: ἐκεχειρίαν, πόλεμον ἐπαγγέλλω.

2. διατάζω.

3. ως νομικός όρος καταγγέλλω.

4. στη μέση φωνή ἐπαγγέλλομαι α. υπόσχομαι: ἐπηγγείλαντο ξυμπολεμεῖν = υποσχέθηκαν να πολεμήσουν στο πλευρό τους. β. ασκώ ή ασκώ ως επάγγελμα: ἀρετὴν ἐπαγγέλλομαι = ασκώ την αρετή. τοῦτό ἐστι τὸ ἐπάγγελμα ὃ ἐπαγγέλλομαι = αυτό είναι το επάγγελμα που ασκώ.

ΝΕ επαγγέλλομαι (με τις σημ. 4α, β).

Για τους χρόνους ἄγω

1. επιφέρω: κινδύνους ἐπάγω τινί = προκαλώ σε κάποιον κινδύνους.

2. οδηγώ κάποιον (εναντίον κάποιου): ἐπάγω τινὰ ἐπί τινα = οδηγώ κάποιον εναντίον κάποιου.

3. ἐπάγω δίκην / γραφὴν τινί = καταθέτω καταγγελία εναντίον κάποιου στο δικαστήριο.

4. μέση φωνή ἐπάγομαι α. προμηθεύομαι: ἐκ θαλάσσης ὧν δέονται ἐπάξονται = όσα χρειάζονται θα τα προμηθευτούν διά θαλάσσης. β. προσκομίζω (μαρτυρίες κτλ.): ἐπάγομαι τὸν Ἡσίοδον μάρτυρα = προσκομίζω ως μάρτυρά μου τον Ησίοδο.

ΝΕ επάγεται «προκύπτει ως αποτέλεσμα, συνεπάγεται».

Παρατ.	ἐπῄνουν
Μέλλ.	ἐπαινέσω & πιο συχνά ἐπαινέσομαι
Αόρ.	ἐπῄνεσα
Παρακ.	ἐπῄνεκα
Παθ. μέλλ.	ἐπαινεθήσομαι
Παθ. αόρ.	ἐπῃνέθην
Παθ. παρακ.	ἐπῄνημαι

1. εγκρίνω, επιδοκιμάζω: ἐπαινεσάντων δ' αὐτῶν = όταν αυτοί έδωσαν την έγκρισή τους.

2. επαινώ.

ΝΕ επαινώ (με τη σημ. 2).

Για τους χρόνους αἴρω

1. σηκώνω, υψώνω: ἐπαίρω τὴν φωνήν = υψώνω τη φωνή μου.

2. παθ. φωνή ἐπαίρομαι υπερηφανεύομαι: ὑμᾶς χρὴ μὴ πρὸς τὰς τύχας τῶν ἐναντίων ἐπαίρεσθαι = δεν πρέπει να υπερηφανεύεστε για τις δυστυχίες των εχθρών σας.

ΝΕ επαίρομαι (με τη σημ. 2).

Για τους χρόνους αἰτιάομαι -ῶμαι

κατηγορώ: ἐπαιτιῶμαί τινά τινος = κατηγορώ κάποιον για κάτι.

εύχρηστο στον ενεστώτα

γνωρίζω καλά κάτι: οὐκ ἐπαΐει τι τούτων = δε γνωρίζει καλά κάτι από αυτά.

• μετοχή ἐπαΐων ο γνώστης: οἱ τῆς αὐλήσεως ἐπαΐοντες = οι γνώστες της τέχνης του αυλού.

ΝΕ επαΐων «γνώστης, ειδικός».

αυτός που τον φέρνουν από ξένη χώρα: ἐπακτὸς σῖτος = εισαγόμενο σιτάρι. ἐπακτὴ δύναμις = δύναμη ξένων μισθοφόρων στρατιωτών.

Για τους χρόνους εἶμι

χρησιμοποιείται ως μέλλ. του ἐπανέρχομαι.

θα επανέλθω: ἐγὼ δὲ ἔνθεν ἐξέβην ἐπάνειμι = και εγώ θα επανέλθω στο σημείο της διήγησης από όπου είχα κάνει την παρέκβαση.

Για τους χρόνους ἔρχομαι

1. επανέρχομαι, επιστρέφω: ἐπανέρχομαι ἐκ Πειραιῶς.

2. ανακεφαλαιώνω: ἐξ ἀρχῆς ἐπάνελθε αὐτά = ανακεφαλαίωσέ τα από την αρχή.

ΝΕ επανέρχομαι (με τη σημ. 1).

Για τους χρόνους ἵστημι

1. υψώνω, χτίζω πάλι κάτι: τὰ τείχη ἐπανέστησαν = ξανάχτισαν τα τείχη.

2. στην παθ. φωνή, στο μέσο μέλλ., στον αόρ. β´ και στον παρακ. ενεργ. φωνής (ἐπαναστήσομαι, ἐπανέστην, ἐπανέστηκα) ἐπανίσταμαι α. σηκώνομαι (από τη θέση μου). β. επαναστατώ: ἢν ἡ δουλεία ἐπανιστῆται = αν επαναστήσουν οι δούλοι.

ΝΕ το ομόρριζο επανάσταση.

Παρατ. με διπλή αύξηση	ἐπηνώρθουν
Αόρ. με διπλή αύξηση	ἐπηνώρθωσα
Παρακ. με διπλή αύξηση	ἐπηνώρθωκα
Μέσ. παρατ. με διπλή αύξηση	ἐπηνωρθούμην
Μέσ. μέλλ.	ἐπανορθώσομαι
Παθ. μέλλ.	ἐπανορθωθήσομαι
Μέσ. αόρ.	ἐπηνωρθωσάμην
Παθ. αόρ. με διπλή αύξηση	ἐπηνωρθώθην
Παθ. παρακ. με διπλή αύξηση	ἐπηνώρθωμαι

1. επανορθώνω, ξαναφέρνω κάτι στην προηγούμενη καλή κατάστασή του: ἐπανορθῶ τὴν δύναμιν.

2. διορθώνω: ἐπανορθῶ τὸ ἁμάρτημα, τοὺς νόμους = διορθώνω το σφάλμα, τους νόμους.

ΝΕ επανορθώνω (με τη σημ. 1).

Για τους χρόνους ἀρκέω -ῶ

χορηγώ, εφοδιάζω: ἐπαρκῶ τινί τι = χορηγώ σε κάποιον κάτι.

ΝΕ επαρκώ «είμαι αρκετός, φτάνω».

1. χρονικός αφού, όταν: ἐπεὶ ἡμέρα ἐγένετο = όταν ξημέρωσε...

2. αιτιολογικός επειδή: ἐπεὶ ταῦθ' οὕτως ἔχει = επειδή έτσι έχουν τα πράγματα αυτά.

Παρατ.	ἤπειγον
Αόρ.	ἤπειξα
Μέσ. μέλλ. με παθ. σημ.	ἐπείξομαι
Παθ. αόρ.	ἠπείχθην
Παθ. παρακ.	ἤπειγμαι

1. μέση φωνή ἐπείγομαι επισπεύδω κάτι: ἐπείγεται τὸν πλοῦν.

2. παθ. φωνή ἐπείγομαι βιάζομαι, επείγομαι: ἐπείγετο οἴκαδε = βιαζόταν να γυρίσει στο σπίτι του.

ΝΕ επείγει «είναι επείγον» & επείγομαι (με τη σημ. 2).

είναι χρονικός σύνδεσμος και ακολουθείται από υποτακτική οποτεδήποτε, κάθε φορά που: ἐπειδὰν ὅσιόν τι ποιῇς = κάθε φορά που κάνεις κάτι όσιο.

1. χρονικός αφού, όταν: ἐπειδὴ ἐγγὺς τῆς πόλεως ἦν = όταν έφθασε κοντά στην πόλη. διενείμαντο τὴν ἀρχὴν Ζεὺς καὶ ὁ Ποσειδῶν καὶ ὁ Πλούτων, ἐπειδὴ παρὰ τοῦ πατρὸς παρέλαβον = μοιράστηκαν την εξουσία ο Δίας, ο Ποσειδώνας και ο Πλούτωνας, όταν την παρέλαβαν από τον πατέρα τους.

2. αιτιολογικός επειδή.

ΝΕ επειδή (με τη σημ. 2).

Για τους χρόνους εἰμὶ

1. είμαι ή υπάρχω επάνω σε κάτι: ἐπὶ τῷ ποταμῷ πύλαι ἔπεισι = στο ποτάμι υπάρχουν περάσματα.

2. για ποινές ή αμοιβές είμαι καθορισμένος: ἔσχαται τιμωρίαι ἐπὶ ταῖς ἐπαγγελίαις ἔπεισιν = έχουν καθοριστεί έσχατες τιμωρίες για τις καταγγελίες.

3. επίκειμαι: ἐπόντος τοῦ φόβου τούτου = καθώς ήταν επικείμενος αυτός ο κίνδυνος...

Για τους χρόνους εἶμι

ως μέλλοντας του ἐπέρχομαι

1. επιτίθεμαι: ἐπίωμεν ἐπὶ τοὺς ἀδικοῦντας = ας επιτεθούμε σε αυτούς που μας αδικούν.

• μετοχή ως ουσιαστικό οἱ ἐπιόντες οι επιτιθέμενοι.

2. παρουσιάζομαι (για να μιλήσω).

3. κατεβαίνω στο κεφάλι: ὅ,τι ἂν ἐπίῃ μοι = ό,τι μου κατέβει στο κεφάλι.

4. με χρονική σημ., συνήθως στη μτχ. ἐπιών, -οῦσα, -ὸν αυτός που ακολουθεί: ἡ ἐπιοῦσα ἡμέρα = η επόμενη μέρα. ἐν τῷ ἐπιόντι χρόνῳ = στο μέλλον.

ΝΕ η επιούσα (λόγ.) «η επόμενη μέρα», ο επιούσιος (άρτος «το ψωμί της αυριανής μέρας»).

χρονικός και αιτιολογικός

όταν, επειδή.

τοπικό πέρα από: οἱ ἐπέκεινα Εὐφράτου = όσοι κατοικούν πέρα από τον Ευφράτη. οἱ ἐπέκεινα χρόνοι = τα παλαιότερα χρόνια.

Για τους χρόνους ἐλαύνω

βαδίζω, εκστρατεύω εναντίον κάποιου.

Για τους χρόνους εἶμι

ως μέλλοντας του ἐπεξέρχομαι

1. βγαίνω εναντίον κάποιου: ἐπέξειμί τινι ἐς μάχην = βγαίνω εναντίον κάποιου σε μάχη.

2. ασκώ δίωξη εναντίον κάποιου: ἐπέξειμί τινι φόνου = μηνύω κάποιον για φόνο.

3. εξετάζω κάτι λεπτομερώς.

Για τους χρόνους ἔρχομαι

1. βγαίνω εναντίον κάποιου: ἐπεξῆλθον διώκοντες ἐπὶ πολύ = βγήκαν εναντίον τους καταδιώκοντάς τους για μεγάλο διάστημα.

2. ασκώ δίωξη εναντίον κάποιου.

3. συζητώ, εξετάζω κάτι λεπτομερώς: ὅσον δυνατὸν ἀκριβείᾳ περὶ ἑκάστου ἐπεξῆλθον = εξέτασα με όλη τη δυνατή ακρίβεια καθένα από τα γεγονότα (που συνέβησαν κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο, λέγει ο Θουκυδίδης).

ΝΕ το σύνθ. αντεπεξέρχομαι.

Για τους χρόνους ἔρχομαι

1. επιτίθεμαι: ἐπέρχονται ἡμῖν ὡς οὐκ ἀμυνουμένοις = μας επιτίθενται νομίζοντας ότι δε θα αμυνθούμε.

2. κατεβαίνω στο κεφάλι: ὅ,τι ἂν ἐπέλθῃ = ό,τι μου κατέβει στο κεφάλι.

ΝΕ επέρχομαι (με τη σημ. 1).

Για τους χρόνους ἐρωτάω -ῶ

ρωτώ, συμβουλεύομαι: τὸ χρηστήριον ἐπερωτῶ = ρωτώ το μαντείο.

ΝΕ επερώτηση.

Για τους χρόνους ἔχω

σταματώ, αναστέλλω: ἐπέσχον τὸ τοῖς Ἀθηναίοις ἐπιχειρεῖν = σταμάτησαν την εναντίον των Αθηναίων προσβολή.

ΝΕ επέχω «μεσολαβώ ως».

αυτός που ακούει με προσοχή: ἐπήκοοι καὶ θεαταὶ τῶν δικῶν.

• εἰς ἐπήκοον σε απόσταση που να ακούγεται κάποιος.

ΝΕ στη λόγ. φρ. εις επήκοον πάντων.

αυτός που έχει έρθει από ξένη χώρα, ο ξένος.

ΝΕ έπηλυς (λόγ.).

χρονικός, που συντάσσεται με υποτακτική

κάθε φορά που, οσάκις.

1. παρενοχλώ κάποιον.

2. παθ. φωνή ἐπηρεάζομαι προσβάλλομαι: πῶς ἂν μᾶλλον ἐπηρεάζετο = πώς θα υπήρχε τρόπος να προσβληθεί περισσότερο.

ΝΕ επηρεάζω «ασκώ επήρεια, επίδραση».

Α. με γενική δηλώνει

1. τόπο α. επάνω: ἐπὶ γῆς. β. προς: ἔπλεον ἐπὶ Λέσβου = έπλεαν προς τη Λέσβο.

2. χρόνο κατά, επί: ἐπὶ τοῦ προτέρου πολέμου = κατά τον προηγούμενο πόλεμο.

3. με γενική προσώπου ενώπιον, μπροστά σε: ἐπὶ μαρτύρων, ἐπὶ δικαστοῦ.

4. επικεφαλής: ὁ ἐπὶ τῶν ἵππων = ο αρχηγός του ιππικού.

Β. με δοτική δηλώνει

1. επάνω: ἐπὶ ταῖς κεφαλαῖς.

2. κοντά, πλησίον: πόλις ἐπὶ τῇ θαλάσσῃ.

3. αιτία εξαιτίας, για: ᾐσχύνοντο ἐπὶ τοῖς κοινοῖς ἁμαρτήμασιν = ντρέπονταν για τις κοινές αποτυχίες.

4. σκοπό για να: ἐπὶ τῷ κερδαίνειν πᾶν ἂν οὗτος ποιήσειε = αυτός θα έκανε τα πάντα για το κέρδος.

5. επίβλεψη, αρχηγία: κατέλιπεν ἐπὶ ταῖς ναυσὶν Ἀντίοχον = άφησε τον Αντίοχο ως αρχηγό των πλοίων.

6. όρο, προϋπόθεση: ἠρώτα ἐπὶ τίσιν ἂν σύμμαχος γένοιτο = ρωτούσε με ποιους όρους θα γινόταν σύμμαχος.

• τὸ ἐπ᾿ ἐμοὶ όσο εξαρτάται από μένα.

Γ. με αιτιατική δηλώνει

1. επάνω: θέμενος κρέα ἐπὶ τὰ γόνατα ἐδείπνει = αφού έβαλε το κρέας πάνω στα γόνατά του, έτρωγε.

2. εναντίον: ἐστράτευσαν ἐπὶ τοὺς πολεμίους = εκστράτευσαν εναντίον των εχθρών.

3. χρονική διάρκεια: ἐπὶ τρεῖς ἡμέρας.

4. σκοπό: ἐπὶ τοῦτο ἦλθον = ήρθαν με αυτόν το σκοπό.

Δ. ως α΄ συνθετικό δηλώνει

1. επάνω, π.χ. ἐπιβαίνω.

2. εναντίον, π.χ. ἐπιχειρῶ.

3. κατόπιν, ύστερα, π.χ. ἐπιγίγνομαι.

4. προσθήκη, π.χ. ἐπαυξάνω.

5. επίταση, π.χ. ἐπιποθῶ.

ΝΕ επί (λόγ.).

Για τους χρόνους βαίνω

1. πατώ επάνω σε κάτι: ἐπιβαίνω τῶν ὅρων τῆς χώρας = πατώ τα σύνορα της χώρας.

2. ανεβαίνω: ἐπιβαίνω ἐπὶ τὸν ἵππον = ανεβαίνω στο άλογο. με δοτ. ἐπειρῶντο ταῖς ναυσὶν ἐπιβαίνειν = προσπαθούσαν να ανεβούν στα πλοία.

ΝΕ επιβαίνω (με τη σημ. 2).

Για τους χρόνους βάλλω

1. βάζω ή ρίχνω κάτι επάνω σε κάτι: ἐπέβαλον τοὺς νεκροὺς ἐπὶ τὰς ἁμάξας.

2. πέφτω, αναλογώ σε κάποιον: ὅσον ἐπέβαλεν αὐτοῖς = όσο τους αναλογούσε. τὸ ἐπιβάλλον (μέρος) = το μερίδιο κάποιου.

3. μέση φωνή ἐπιβάλλομαι βάζω επάνω μου: δουλείαν ἐπιβαλεῖται ἡ πόλις = η πόλη θα επιβάλει στον εαυτό της τη δουλεία.

ΝΕ επιβάλλω «ορίζω, καθορίζω» (λ.χ. τιμωρία).

1. το να βάζει κανείς κάτι επάνω σε κάτι άλλο: ἡ τοῦ ἱματίου ἐπιβολή = η κάλυψη (του σώματος) με το ιμάτιο.

2. πρόστιμο: ἐπιβολὰς ἐπιβάλλω = επιβάλλω πρόστιμα.

ΝΕ επιβολή «καθορισμός» (λ.χ. φόρου κτλ.).

Μέσ. μέλλ. με παθ. σημ.	ἐπιβουλεύσομαι «θα γίνω αντικείμενο επιβουλών»
Παθ. μέλλ.	ἐπιβουλευθήσομαι
Παθ. αόρ.	ἐπεβουλεύθην
Για τους άλλους χρόνους βουλεύω

1. σκέπτομαι ή σχεδιάζω κάτι κακό: κακὸν ἐπιβουλεύω τῇ πόλει = σχεδιάζω κάτι κακό για την πόλη.

2. με απαρέμφατο σχεδιάζω να..., σκοπεύω να...

3. παθ. φωνή ἐπιβουλεύομαι γίνομαι αντικείμενο επιβουλών.

ΝΕ επιβουλεύομαι (με τη σημ. 1).

σχέδιο εναντίον κάποιου, επιβουλή: ἐξ ἐπιβουλῆς θανών = νεκρός από επιβουλή.

ΝΕ επιβουλή (λόγ.).

Για τους χρόνους γίγνομαι

1. α. γίνομαι ή έρχομαι, χρονικά, έπειτα από κάποιον ή κάτι: ἀντὶ τῶν θανόντων ἕτεροι ἐπιγενήσονται = στη θέση αυτών που πέθαναν θα έρθουν άλλοι. τῇ ἐπιγενομένῃ ἡμέρᾳ = την επόμενη ημέρα. β. ως ουσιαστικό οἱ ἐπιγενόμενοι οι μεταγενέστεροι (άνθρωποι).

2. συμβαίνω έπειτα από κάτι, επακολουθώ: ἄνεμος ἐπεγένετο τῇ φλογί = μετά την πυρκαγιά ακολούθησε ο άνεμος.

ΝΕ επιγενόμενοι (με τη σημ. 1β).

Για τους χρόνους γιγνώσκω

1. ανακαλύπτω, συνειδητοποιώ κάτι.

2. κρίνω, αποφασίζω.

ΝΕ το παράγ. επίγνωση.

Για τους χρόνους γράφω

1. γράφω πάνω σε μια επιφάνεια, εγχαράσσω.

2. καταχωρίζω το όνομα ενός πολίτη στον κατάλογο για σκοπούς φορολόγησης, επιβάλλω δημόσιο βάρος σε κάποιον.

3. γενικά καταχωρίζω το όνομα του πολίτη σε δημόσιο κατάλογο.

ΝΕ επιγράφω (με τη σημ. 1).

Για τους χρόνους δείκνυμι

1. ἐπιδείκνυμι ή συχνότερα στη μέση φωνή ἐπιδείκνυμαι επιδεικνύω: τὴν ἐμαυτοῦ σοφίαν ἐπιδείκνυμαι.

2. αποδεικνύω: ἐπιδείκνυμί τινα δωροδοκήσαντα = αποδεικνύω ότι κάποιος δωροδοκήθηκε.

ΝΕ επιδεικνύω (με τη σημ. 1).

1. δεξιός: τὰ ἐπιδέξια = η δεξιά πλευρά.

2. επιδέξιος, έξυπνος, ικανός.

ΝΕ επιδέξιος (με τη σημ. 2).

μέση φωνή ἐπιδέομαί τινος μου λείπει κάτι.

Για τους χρόνους δέομαι

1. ζω στην πατρίδα μου. ≠ ἀποδημέω.

2. επιστρέφω στην πατρίδα μου.

3. για μετανάστες παρεπιδημώ, μένω σε μια (ξένη) χώρα.

διαμονή σε έναν τόπο.

ΝΕ επιδημία.

Για τους χρόνους δίδωμι

1. χαρίζω, και ειδικότερα προσφέρω στην πόλη: τριήρη ἐπέδωκε.

2. δίνω σε κάποιον κάτι στο χέρι, το επιδίδω: ἐπιδίδωμι ἐπιστολήν.

3. ως αμετάβατο αυξάνομαι σε κάτι, δηλαδή χειροτερεύω ή βελτιώνομαι: καθ᾿ ἡμέραν ἐπεδίδοσαν ἐς τὸ ἀγριώτερον = κάθε μέρα γίνονταν και πιο σκληροί. ἑκάστης ἡμέρας ἀεὶ ἐπὶ τὸ βέλτιον ἐπιδιδόναι = κάθε μέρα να προοδεύεις συνεχώς προς το καλύτερο.

ΝΕ επιδίδω (με τις σημ. 2, 3).

αυτός που περιμένουν ότι θα κάνει ή θα γίνει κάτι: ἐπίδοξοι ἐπιεικεῖς γενέσθαι = αυτοί που περιμένουμε να γίνουν ικανοί.

ΝΕ επίδοξος.

1. προσφορά, ευεργέτημα: οἱ τὰς μεγάλας ἐπιδόσεις ἐπιδόντες = αυτοί που έκαναν μεγάλες προσφορές.

2. αύξηση, πρόοδος.

ΝΕ επίδοση (με τη σημ. 2.)

1. συγκατάβαση, ανεκτικότητα που δεν είναι αντίθετη προς το δίκαιο, επιείκεια.

2. για ανθρώπους α. τιμιότητα, δικαιοσύνη. β. αρετή, καλοσύνη.

ΝΕ επιείκεια (με τη σημ. 1).

Συγκριτικός	ἐπιεικέστερος
Υπερθετικός	ἐπιεικέστατος

1. λογικός: ἐπιεικὴς πρόφασις = λογική δικαιολογία.

2. για πρόσωπα α. ικανός (σε δεξιότητες): οἱ ἐπιεικέστατοι τῶν τριηράρχων = οι πιο ικανοί από τους κυβερνήτες πλοίων. β. καλός, ενάρετος: ἐπιεικεῖς τὴν ψυχήν = άνθρωποι με καλή ψυχή.

ΝΕ επιεικής «υποχωρητικός, καλοσυνάτος».

Για τους χρόνους καλέω -ῶ

1. μέση φωνή ἐπικαλοῦμαι καλώ κάποιον ως βοηθό, ως σύμμαχο, ως μάρτυρα: μάρτυρας ἐπεκαλοῦντό τινας = καλούσαν κάποιους ως μάρτυρες.

2. καταλογίζω: ἐπικαλῶ τινί τι = καταλογίζω σε κάποιον κάτι (μια κατηγορία).

ΝΕ επικαλούμαι (με τη σημ. 1).

το κέρδος. ≠ τὰ ἀρχαῖα «το αρχικό κεφάλαιο».

ΝΕ επικαρπία «κέρδος από μη ιδιόκτητη περιουσία».

Για τους χρόνους κεῖμαι

1. επιτίθεμαι εναντίον κάποιου.

2. επαπειλούμαι: κακὰ ἐπικείμενα.

ΝΕ επίκειμαι (κυρίως στο γ΄ ενικό με τη σημ. 2, λ.χ. επίκειται σεισμός).

εύχρηστο μόνο στον ενεστώτα

1. αναγγέλλω κάτι με κήρυκα.

2. υποβάλλω πρόταση σε κάποιον με κήρυκα για σύναψη ειρήνης: ἐπικηρυκεύομαι πρὸς Λακεδαιμονίους.

1. επωνυμία, όνομα: τῇ πόλει τὴν αἰσχίστην ἐπίκλησιν προσέθεσαν = έδωσαν στην πόλη το χειρότερο όνομα (φήμη).

2. κατηγορία: ἐπίκλησιν ἔχει κακὸς εἶναι = κατηγορείται ότι είναι δειλός.

3. το να ζητάει κάποιος τη βοήθεια ή τη μαρτυρία κάποιου.

ΝΕ επίκληση (με τη σημ. 3).

1. βοηθώ ως σύμμαχος ή μισθοφόρος.

2. γενικά βοηθώ.

ΝΕ επικουρώ (με τη σημ. 2).

1. πολεμική βοήθεια.

2. γενικά βοήθεια.

ΝΕ επικουρία (με τη σημ. 2).

1. στον πληθ. οἱ ἐπίκουροι (στην Αθήνα) σώμα μισθοφόρων στρατιωτών.

2. ως επίθετο βοηθός: τοῖς ἀδικουμένοις ἐπίκουρος.

ΝΕ στη φρ. επίκουρος καθηγητής.

1. κυριαρχία, κατοχή: ἐπικράτεια τῶν ἐπιθυμιῶν = κυριαρχία επί των επιθυμιών.

2. περιοχή που είναι υπό την εξουσία κάποιου: ἡ τῶν Καρχηδονίων ἐπικράτεια.

ΝΕ επικράτεια (με τη σημ. 2).

Για τους χρόνους κρατέω -ῶ

1. νικώ στη μάχη.

2. είμαι κύριος κάποιου πράγματος: οἱ Μιλήσιοι ἐπεκράτουν τῆς θαλάσσης = οι Μιλήσιοι κυριαρχούσαν στη θάλασσα.

3. γενικά υπερισχύω, επικρατώ: τῷ πεζῷ ἐπεκράτουν = επικρατούσαν ως προς το πεζικό τους.

ΝΕ επικρατώ (με τη σημ. 3).

Για τους χρόνους κτάομαι -ῶμαι

προσθέτω κάτι σε αυτά που έχω: ἐπικτῶνται τριήρεις = προσθέτουν πλοία σε αυτά που έχουν, αποκτούν επιπλέον πλοία.

ΝΕ το ομόρριζο επίκτητος «πρόσθετος».

Για τους χρόνους λαγχάνω

διαδέχομαι κάποιον σε ένα αξίωμα: ἐπιλαγχάνω τινί βουλῆς = διαδέχομαι κάποιον στο αξίωμα του βουλευτή.

ΝΕ η μετοχή επιλαχών.

Για τους χρόνους λαμβάνω

1. παίρνω κάτι επιπλέον, πέρα από αυτό που έχω ήδη.

2. για συμβάντα καταλαμβάνω κάποιον, τον πιάνω: χειμὼν ἐπέλαβε τὴν φυλακήν = τη φρουρά την έπιασε ο χειμώνας.

3. για αρρώστιες προσβάλλω: λοιμὸς ἐπέλαβε τὸν στρατόν = ο λοιμός προσέβαλε το στρατό.

4. σταματώ κάτι (πιέζοντάς το): ἐπιλαμβάνω τὸ ὕδωρ = σταματώ την κλεψύδρα (π.χ. στο δικαστήριο).

5. μέση φωνή ἐπιλαμβάνομαι α. πιάνομαι από κάτι: ἐπιλαμβάνεται τῆς χειρός = πιάνεται από το χέρι. β. επιτίθεμαι σε κάποιον: ἐπιλαμβάνομαί τινος.

ΝΕ επιλαμβάνομαι «καταπιάνομαι».

Για τους χρόνους λανθάνω

ξεχνώ: ἐπιλήσμων εἰμὶ καὶ ἐπιλανθάνομαι περὶ οὗ ἦν ὁ λόγος = είμαι ξεχασιάρης και ξεχνώ για τι συζητούσαμε. ἐπιλανθάνομαί τινος = ξεχνώ κάτι.

ΝΕ το παράγ. επιλήσμων.

Για τους χρόνους λέγω (Β)

1. λέω κάτι επιπλέον ή κατόπιν.

2. μέση φωνή ἐπιλέγομαι διαλέγω.

• παθ. μετοχή ἐπιλελεγμένοι & ἐπειλεγμένοι επίλεκτοι, εκλεκτοί.

ΝΕ επιλέγω (με σημ. 2).

Για τους χρόνους λείπω

1. παραλείπω: ἄλλα δὲ μύρια ἐπιλείπω λέγειν = και άλλα πάρα πολλά παραλείπω να πω.

2. για πράγματα λείπω, δεν είμαι αρκετός: ἐπιλείψει με λέγοντα ἡ ἡμέρα τὰ τῶν προδοτῶν ὀνόματα = δε θα μου φτάσει η ημέρα, αν θελήσω να πω τα ονόματα των προδοτών.

Συγκριτικός	ἐπιλησμονέστερος
Υπερθετικός	ἐπιλησμονέστατος

αυτός που ξεχνάει εύκολα, ξεχασιάρης.

ΝΕ επιλήσμων.

Για τους χρόνους μαρτύρομαι

1. επικαλούμαι κάποιον ως μάρτυρα: ἐπιμαρτύρομαι τοὺς θεούς.

2. παρακαλώ θερμά.

φροντίδα, προσοχή.

ΝΕ επιμέλεια.

Παρατ.	ἐπεμελούμην & ἐπεμελόμην
Μέλλ.	ἐπιμελήσομαι & ἐπιμεληθήσομαι
Αόρ.	ἐπεμελήθην
Παρακ.	ἐπιμεμέλημαι
Υπερσ.	ἐπεμεμελήμην

φροντίζω, ενδιαφέρομαι: οὐδενὸς ἐπιμελεῖται = δε φροντίζει για τίποτε. = κήδομαι, μεριμνάω. ≠ ἀμελέω, ὀλιγωρέω.

ΝΕ επιμελούμαι.

Συγκριτικός	ἐπιμελέστερος
Υπερθετικός	ἐπιμελέστατος

αυτός που φροντίζει για κάποιον ή για κάτι: ἐπιμελὴς ἀγαθῶν, ἀμελὴς κακῶν = αυτός που φροντίζει για τα καλά πράγματα και αδιαφορεί για τα κακά.

ΝΕ επιμελής.

Για τους χρόνους μένω

1. εξακολουθώ να μένω κάπου: ἐπιμένω ἐν τῇ πόλει.

2. εξακολουθώ να ζητώ κάτι, επιμένω.

3. περιμένω: τειχῶν τὴν οἰκοδόμησιν ἐπέμενον τελεσθῆναι = περίμεναν να γίνει η οικοδόμηση των τειχών τους.

ΝΕ επιμένω (με τη σημ. 2).

κύριο όνομα μυθικό πρόσωπο το οποίο διακρινόταν για την απρονοησία του, σε αντίθεση με τον αδελφό του, Προμηθέα.

Για τους χρόνους νοέω

1. επινοώ κάτι.

2. καταστρώνω σχέδια.

3. προτίθεμαι, σκοπεύω.

ΝΕ επινοώ (με σημ. 1).

σκέψη για ένα θέμα, για κάτι: οὐδ᾽ εἰς ἐπίνοιαν ἦλθον τούτου = ούτε σκέψη δεν έκανα για κάτι τέτοιο.

Παρατ.	ἐπιώρκουν
Μέλλ.	ἐπιορκήσω & ἐπιορκήσομαι
Αόρ.	ἐπιώρκησα
Παρακ.	ἐπιώρκηκα

παίρνω ψεύτικο όρκο, παραβαίνω τον όρκο.

ΝΕ επιορκώ.

η επόμενη (ημέρα).

ΝΕ η επιούσα.

Για τους χρόνους πλέω

1. πλέω εναντίον κάποιου: ἐπέπλεον τῇ Κερκύρᾳ.

2. ταξιδεύω με πλοίο.

ΝΕ επιπλέω «δε βυθίζομαι σε υγρό».

Συγκριτικός	ἐπιπονώτερος
Υπερθετικός	ἐπιπονώτατος

1. κοπιαστικός: ἐπίπονος βίος. ἐπίπονον ἔργον.

2. για πρόσωπα εργατικός.

ΝΕ επίπονος (με τη σημ. 1).