Δ

το τέταρτο γράμμα του ελληνικού αλφαβήτου. Κατά την κλασική περίοδο (5oς-4oς αι. π.Χ.) είχε τη φωνητική αξία ηχηρού κλειστού φθόγγου και οι αρχαίοι Έλληνες το πρόφεραν ως [d].

• ως αριθμητικό σύμβολο δ΄ = 4, αλλά ͵δ = 4.000.

αυτός που κρατούσε δάδα, συνήθως ως αξιωματούχος, όταν τελούνταν τα Ελευσίνια μυστήρια προς τιμήν της θεάς Δήμητρας: Καλλίας ὁ δᾳδοῦχος. = δᾳδοφόρος.

1. η θεία δύναμη: πάντῃ ἀψευδὲς τὸ δαιμόνιον καὶ τὸ θεῖον = η θεία δύναμη και ο θεός είναι εντελώς ξένα προς το ψέμα.

2. κατώτερος θεός, κάτι ανάμεσα στους θεούς και στους θνητούς: καινὰ δαιμόνια = καινούριες θεότητες (στις οποίες κατηγορούσαν το Σωκράτη ότι πίστευε).

• το θεϊκό πνεύμα που εμπόδιζε το Σωκράτη να κάνει κάτι κακό: τὸ δαιμόνιον κωλύει = με εμποδίζει το δαιμόνιο.

3. στην Καινή Διαθήκη το πονηρό πνεύμα: ἐκβάλλω δαιμόνια = διώχνω τα κακά πνεύματα.

ΝΕ δαιμόνιο (με τη σημ. 3, αλλά και με τη σημ. «τζίνι των παραμυθιών»).

1. αυτός που έχει σχέση με το δαίμονα (δηλ. το θεό), που προέρχεται από αυτόν, και επομένως ο θαυμαστός: εἰ μή τι δαιμόνιον εἴη = αν δεν είναι κάποια θεϊκή παρέμβαση.

2. για πρόσωπα θαυμάσιος, θεϊκός: δαιμόνιος τὴν σοφίαν = έχει θαυμαστή σοφία.

• συχνά στην κλητική και ειρωνικά ὦ δαιμόνιε Γλαύκων = ευλογημένε μου, Γλαύκωνα!

ΝΕ δαιμόνιος (με τη σημ. 2)

1. η ακαθόριστη ανώτερη δύναμη που καθορίζει την πορεία του ανθρώπου.

2. η τύχη ενός ανθρώπου, καλή ή κακή, οι περιστάσεις και συνθήκες της ζωής του.

ΝΕ δαίμονας (με τη σημ. 3).

Παρατ.	ἔδακνον
Μέλλ.	δήξομαι
Αόρ. β΄	ἔδακον
Παρακ.	δέδηχα
Παθ. μέλλ.	δηχθήσομαι
Παθ. αόρ.	ἐδήχθην
Παθ. παρακ.	δέδηγμαι

1. δαγκώνω.

2. μεταφορικά, συχνά στην παθ. φωνή ερεθίζω, πληγώνω την ψυχή κάποιου: δηχθεῖσα κέντροις ἠράσθη… = αφού πληγώθηκε από το κεντρί (του έρωτα), ερωτεύτηκε τον…

ΝΕ δαγκώνω (από τον αόρ. ἔδακον).

Παρατ.	ἐδάνειζον
Μέλλ.	δανείσω
Αόρ.	ἐδάνεισα
Παρακ.	δεδάνεικα
Παθ. αόρ.	ἐδανείσθην
Μέσ. & παθ. παρακ.	δεδάνεισμαι «έχω δανείσει» (μέσο) & «έχω δανειστεί» (παθητικό)

1. δανείζω σε κάποιον χρήματα: ἐδάνεισεν αὐτῷ δισχιλίας δραχμάς = του δάνεισε δύο χιλιάδες δραχμές.

2. μέση φωνή δανείζομαι παίρνω χρήματα με δάνειο: ἀποδώσουσιν οἱ δανεισάμενοι τοῖς δανείσασι τὸ ἀργύριον = θα επιστρέψουν τα χρήματα στους δανειστές αυτοί που τα δανείστηκαν.

ΝΕ δανείζω και δανείζομαι.

Παρατ.	ἐδαπάνων
Μέλλ.	δαπανήσω
Αόρ.	ἐδαπάνησα
Παθ. μέλλ.	δαπανηθήσομαι
Μέσ. αόρ.	ἐδαπανησάμην
Παθ. αόρ.	ἐδαπανήθην
Παθ. παρακ.	δεδαπάνημαι
Παθ. υπερσ.	ἐδεδαπανήμην

1. ξοδεύω, δαπανώ: πάντα ἐκ τῶν ἰδίων ἐδαπανῶμεν = εμείς πληρώναμε όλα τα έξοδα με δικά μας χρήματα.

2. μέση φωνή δαπανῶμαι ξοδεύω από τα δικά μου χρήματα.

ΝΕ δαπανώ (με τη σημ. 1).

δαυλός από ξύλο πεύκου. = πυρσός.

ΝΕ δάδα.

Συγκριτικός	δασύτερος
Υπερθετικός	δασύτατος

1. τριχωτός, δασύτριχος: δέρμα αἰγὸς δασύ = δασύτριχο δέρμα κατσίκας.

2. αυτός που έχει πυκνό φύλλωμα ή που είναι καλυμμένος με πυκνόφυλλα φυτά: διὰ τῶν δασέων = μέσα από πυκνά δάση.

3. για φθόγγους αυτός που προφέρεται με μια άχνα, με μια εκβολή αέρος. Στην αρχαία δασέα σύμφωνα ήταν τα θ, φ, χ, που προφέρονταν αντίστοιχα ως τ με άχνα, π με άχνα και κ με άχνα. ≠ ψιλός «που προφέρεται λιτά και απέριττα, δηλαδή χωρίς άχνα», λ.χ. τα σύμφωνα τ, π, κ).

ΝΕ λόγ. δασύς (και δασύτριχος «με πολλές τρίχες»).

Συγκριτικός	δαψιλέστερος
Υπερθετικός	δαψιλέστατος

1. άφθονος: δαψιλεῖς ἔπαινοι. = ἄφθονος.

2. για πρόσωπα γενναιόδωρος ή σπάταλος: δαψιλὴς χορηγός.

1. συχνά προηγείται το μέν εξάλλου, από το άλλο μέρος: πρῶτος μέν… δεύτερος δέ.

2. όταν δεν προηγείται το μέν, το δὲ λειτουργεί α. ως αντιθετικό αλλά: …ἐπ' ἐλευθερώσει δὲ τῶν Ἑλλήνων παρελήλυθα = …αλλά ήρθα για να απελευθερώσω τους Έλληνες. β. ως συνδετικό σε επεξηγηματικές προτάσεις δηλαδή: τὴν νῦν Βοιωτίαν, πρότερον δὲ Καδμηίδα γῆν καλουμένην = τη σημερινή Βοιωτία, αυτή δηλαδή που την ονόμαζαν παλαιότερα Καδμεία γη.

3. όταν, έπειτα από διακοπή, συνεχίζει κάποιος την ομιλία του λέω λοιπόν, που λέτε: χρόνου δὲ ἐπιγενομένου καὶ κατεστραμμένων πάντων… = αφού πέρασε ο καιρός, που λέτε, και υποδουλώθηκαν όλοι…

ΝΕ δε (λόγιο).

1. με ονόματα τόπων δηλώνει κίνηση προς έναν τόπο: οἴκαδε = προς την πατρίδα. Ἀθήναζε (< Ἀθήνασδε) = προς την Αθήνα.

2. με δεικτικές αντωνυμίες επιτείνει τη σημασία τους ὅδε = αυτός εδώ.

Μέλλ.	δείσομαι
Αόρ.	ἔδεισα
Παρακ. με σημ.ενεστ.	δέδοικα & δέδια «φοβάμαι»
Υπερσ. με σημ.παρατ.	ἐδεδοίκειν «φοβόμουν»

παρακείμενος του ρήματος δείδω με ενεστωτική σημασία.

1. φοβάμαι: δέδοικα μή… = φοβάμαι μήπως… δεδιότες μὴ καταλυθείη ὁ δῆμος = φοβούμενοι μήπως καταλυθεί η δημοκρατία. ἐδείσατε ὑπὲρ ὑμῶν αὐτῶν = φοβηθήκατε για τον εαυτό σας. ≠ θαρρέω.

2. με αιτιατική φοβάμαι κάποιον: μήτε αἰσχύνεσθαι δεῖ αὐτὸν μήτε δεδιέναι τοὺς γονεῖς = δεν πρέπει ούτε να ντρέπεται ούτε να φοβάται τους γονείς του.

1. ικεσία.

2. ανάγκη, έλλειψη: κατὰ τὰς δεήσεις = ανάλογα με τις ανάγκες τους.

ΝΕ δέηση (με τη σημ. 1).

απρόσωπο ρ. του προσωπικού δέω

Παρατ.	ἔδει
Μέλλ.	δεήσει
Αόρ.	ἐδέησε
Παρακ.	δεδέηκε
Υπερσ.	ἐδεδεήκει

1. με απαρέμφατο ως υποκείμενο πρέπει: δεῖ με ἐλθεῖν = πρέπει να έρθω. δεῖ ἡμᾶς ἀνδρείους εἶναι = πρέπει να είμαστε γενναίοι. οἴομαι δεῖν... = νομίζω ότι πρέπει… = χρή, προσήκει.

2. με γενική πράγματος υπάρχει ανάγκη για κάτι: εὐβουλίας δεῖ = χρειάζεται σύνεση. δεῖ δὴ χρημάτων καὶ ἄνευ τούτων οὐδὲν ἔστι γενέσθαι τῶν δεόντων = χρειάζονται χρήματα και χωρίς αυτά δεν μπορεί να γίνει τίποτε από τα αναγκαία.

• εκφράσεις α. πολλοῦ δεῖ (οὕτως ἔχειν) = πολύ απέχει από την πραγματικότητα. β. ὀλίγου δεῖ = παρά λίγο, σχεδόν. ἐλαχίστου ἐδέησε διαφθεῖραι τὸ πῦρ τοὺς Πλαταιεῖς = η πυρκαγιά λίγο έλειψε να κάψει τους Πλαταιείς.

3. με δοτική προσώπου δεῖ μοί τινος = χρειάζομαι κάποιον ή κάτι.

Παρατ.	ἐδείκνυν & ἐδείκνυον
Μέλλ.	δείξω
Αόρ.	ἔδειξα
Παρακ.	δέδειχα
Παθ. μέλλ.	δειχθήσομαι
Παθ. αόρ.	ἐδείχθην
Παθ. παρακ.	δέδειγμαι
Παθ. υπερσ.	ἐδεδείγμην

1. δείχνω κάποιον ή κάτι: δείκνυμι εἴς τινα = δείχνω προς το μέρος κάποιου. = δηλόω -ῶ.

2. αποδεικνύω: ἔδειξαν ἕτοιμοι ὄντες = απέδειξαν πως ήταν έτοιμοι.

ΝΕ δείχνω (και με τις δύο σημ.).

οι πρώτες ώρες του απογεύματος μετά το μεσημέρι: ἡνίκα δὲ δείλη ἐγένετο = κατά το απόγευμα.

ΝΕ δείλι (ποιητ.), δειλινό.

αόριστη αντωνυμία.

πάντα με άρθρο κάποιος: ἐμὸς ἢ τοῦ δεῖνος; = δικός μου ή κάποιου άλλου;

• μειωτικά τί δὲ ἔδρασε ὁ δεῖνα; = γιατί τα έκανε αυτά ο λεγάμενος;

ΝΕ ο δείνα.

Συγκριτικός	δεινότερος
Υπερθετικός	δεινότατος

1. αυτός που προκαλεί φόβο, φοβερός: δεινὸς ἰδεῖν = φοβερός στο να τον βλέπεις. εἰ δεινὰ ἔδρασας, δεινὰ καὶ παθεῖν σε δεῖ = αν έκανες φοβερά πράγματα, φοβερά πρέπει και να πάθεις.

• με απαρέμφατο δεινόν ἐστι = είναι επικίνδυνο να…

2. θαυμαστός, παράξενος: πολλὰ τὰ δεινὰ κοὐδὲν ἀνθρώπου δεινότερον πέλει = πολλά είναι τα θαυμαστά, αλλά από τον άνθρωπο δεν υπάρχει τίποτε πιο θαυμαστό.

3. έξυπνος, ικανός: Πρωταγόρας ἦν σοφὸς καὶ δεινὸς ἀνήρ = ο Πρωταγόρας ήταν σοφός και ικανός άντρας.

• με απαρέμφατο δεινὸς λέγειν = πολύ ικανός ρήτορας.

ΝΕ λόγ. δεινός «ικανός» (σημ. 3).

Παρατ.	ἐδείπνουν
Μέλλ.	δειπνήσω & δειπνήσομαι
Αόρ.	ἐδείπνησα
Παρακ.	δεδείπνηκα
Υπερσ.	ἐδεδειπνήκειν

τρώω, (και ειδικότερα στους αττικούς) τρώω το κύριο φαγητό της ημέρας: δειπνῶ παρά τινι = δειπνώ στο σπίτι κάποιου.

το φαγητό και η ώρα του φαγητού, (και ειδικότερα στους αττικούς) το κύριο γεύμα της ημέρας: καλῶ ἐπὶ δεῖπνον = προσκαλώ σε δείπνο. πρὸ δείπνου = πριν από το φαγητό. ἀπὸ δείπνου = μετά το φαγητό.

ΝΕ δείπνο.

Συγκριτικός	δεισιδαιμονέστερος
Υπερθετικός	δεισιδαιμονέστατος

1. με θετική σημ. αυτός που φοβάται τους θεούς και συνεπώς ο ευσεβής, ο θρήσκος: οἱ δεισιδαίμονες ἧττον τοὺς ἀνθρώπους φοβοῦνται = όσοι φοβούνται (σέβονται) τους θεούς, δε φοβούνται τους ανθρώπους.

2. με αρνητ. σημ. αυτός που διακατέχεται από δεισιδαιμονίες.

ΝΕ δεισιδαίμων και δεισιδαίμονας (με τη σημ. 2).

το ένα δέκατο των εισοδημάτων, που δίνεται ως φόρος ή ως προσφορά στους θεούς.

1. πιάνω με δόλωμα.

2. εξαπατώ με δόλιο τρόπο, με τέχνασμα.

ΝΕ λόγ. δελεάζω (με τη σημ. 2).

μεταπλαστό ουσιαστικό

1. το δόλωμα.

2. μέσο εξαπάτησης: ἡδονὴ κακοῦ δέλεαρ = η ηδονή παρακινεί στο κακό. = δόλος.

ΝΕ λόγ. δέλεαρ (με τη σημ. 2).

το μαντείο του Απόλλωνα στους πρόποδες του Παρνασσού (οι Δελφοί θεωρούνταν το κέντρο, ο ομφαλός της γης).

το δεξί χέρι: δεξιὰν δόντες καὶ λαβόντες συνωμολόγησαν = έδωσαν τα χέρια και έκλεισαν μια συμφωνία.

χαιρετώ δίνοντας το δεξί μου χέρι.

ΝΕ δεξιώνομαι κάποιον «υποδέχομαι τιμητικά κτλ.».

1. αυτός που βρίσκεται από την πλευρά του δεξιού χεριού. ≠ ἀριστερός, εὐώνυμος.

2. αυτός που προμηνύει κάτι καλό, ο αίσιος: δεξιὸς ὄρνις = αίσιος οιωνός.

3. επιδέξιος, έξυπνος: πολλοὶ κακοῦργοι ὄντες δεξιοὶ κέκληνται = πολλοί, ενώ είναι παλιάνθρωποι, θεωρούνται έξυπνοι.

ΝΕ δεξιός (με τις σημ. 1, 2).

αποθετικό ρήμα

Παρατ.	ἐδεόμην
Μέλλ.	δεήσομαι
Αόρ.	ἐδεήθην
Παρακ.	δεδέημαι

1. χρειάζομαι κάποιον ή κάτι: οὐδὲν δέομαι Σωκράτους = δε χρειάζομαι τίποτε από το Σωκράτη. τοῦτο ἔτι δέομαι μαθεῖν = αυτό χρειάζομαι ακόμα να καταλάβω.

2. παρακαλώ για κάτι, ζητώ κάτι: τοῦτο δέομαι ὑμῶν = αυτό ζητώ από σας (για τούτο σας παρακαλώ).

ΝΕ δέομαι (με επέκταση της σημ. 2 «προσεύχομαι»).

μετοχή του απροσώπου δεῖ αυτό που είναι αναγκαίο ή σωστό, το ορθό: πράττω τὸ δέον = κάνω το σωστό. μᾶλλον τοῦ δέοντος = περισσότερο από όσο χρειάζεται.

ΝΕ το δέον.

1. φόβος: τρέμω τῷ δέει τί πείσομαι = τρέμω από το φόβο τι θα πάθω. τὸ ἀντίπαλον δέος = ο φόβος που προξενεί ο αντίπαλος.

2. σεβασμός.

ΝΕ λόγ. δέος (και με τις δύο σημ.).

Παρατ.	ἔδερον
Μέλλ.	δερῶ
Αόρ.	ἔδειρα
Παθ. μέλλ.	δαρήσομαι
Παθ. αόρ.	ἐδάρην
Παθ. παρακ.	δέδαρμαι

1. γδέρνω (ζώο).

2. δέρνω κάποιον.

• παροιμία ὁ μὴ δαρεὶς ἄνθρωπος οὐ παιδεύεται = όποιος δε φάει ξύλο δε γίνεται άνθρωπος.

ΝΕ γδέρνω (< ἐκ-δέρω, με τη σημ. 1) και δέρνω (με τη σημ. 2).

πληθ. οἱ δεσμοὶ και τὰ δεσμὰ

1. κάτι που χρησιμοποιείται για σύνδεση ή για στερέωση.

2. πληθυντικός οἱ δεσμοί = οι αλυσίδες των φυλακισμένων.

ΝΕ δεσμός (και με τις δύο σημ.).

φυλακή: πολλοὶ ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ ἦσαν = πολλοί ήταν οι φυλακισμένοι.

ΝΕ λόγ. δεσμωτήριο.

Κλητ. ενικού

δέσποτα

1. ο αφέντης (σε αντιδιαστολή προς τον δοῦλον).

2. απόλυτος άρχοντας.

ΝΕ λόγ. δεσπότης (με την αρχ. σημ.) και δημοτ. δεσπότης «επίσκοπος της Εκκλησίας».

1. τοπικά εδώ, προς τα εδώ: δεῦρο παρὰ Σωκράτη καθέζου = κάθισε εδώ, κοντά στο Σωκράτη.

2. χρονικά έως τώρα: δεῡρο ἀεί = συνεχώς έως τώρα.

3. ως επιφώνημα εμπρός! έλα! καί μοι δεῦρο, ὦ Μέλητε, εἰπέ = εμπρός, Μέλητε, πες μου. Στη μεταγενέστερη γραμματεία ως πληθ. του δεῦρο χρησιμοποιήθηκε ο τύπος δεῦτε: δεῦτε λάβετε φῶς = εμπρός (εσείς οι πολλοί) πάρτε φως.

ΝΕ στη φρ. δεύρο έξω «έλα έξω».

Παρατ.	ἐδεχόμην
Μέλλ.	δέξομαι
Αόρ.	ἐδεξάμην
Παθ. μέλλ. με ενεργ. σημ.	δεχθήσομαι «θα δεχθώ κάτι»
Παθ. αόρ. με ενεργ. σημ.	ἐδέχθην «δέχθηκα κάτι»
Παρακ.	δέδεγμαι

1. δέχομαι, καλωσωρίζω, εγκρίνω, συμφωνώ.

2. περιμένω την επίθεση κάποιου.

ΝΕ δέχομαι (με τη σημ. 1).

Παρατ.	ἔδεον
Μέλλ.	δεήσω
Αόρ.	ἐδέησα
Παρακ.	δεδέηκα

1. έχω ανάγκη από κάτι: παραδείγματος τοῦτο δεδέηκε = αυτό έχει ανάγκη από παράδειγμα. ὀλίγου δέω δακρῦσαι = λίγο θέλω να δακρύσω. πολλοῦ δέω ἀπολογεῖσθαι = πολύ απέχω από το να υπερασπίσω τον εαυτό μου. παρὰ μικρὸν ἐδέησα ἀποθανεῖν = παρά λίγο να πεθάνω.

2. δέων, -ουσα, -ον ο πρέπων, ο αρμόζων.

Παρατ.	ἔδουν (-εις, -ει κτλ.)
Μέλλ.	δήσω
Αόρ.	ἔδησα
Παρακ.	δέδεκα
Υπερσ.	ἐδεδέκειν
Μέλλ.	δεθήσομαι
Παθ. αόρ.	ἐδέθην
Παθ. παρακ.	δέδεμαι
Παθ. υπερσ.	ἐδεδέμην

1. δένω: δέω κύνα κλοιῷ = δένω το σκυλί με περιλαίμιο. = δεσμεύω. ≠ λύω.

2. επιβάλλω δεσμά σε κάποιον ως μορφή φυλάκισης, τον δένω με αλυσίδες ή χειροπέδες: ἦσαν δεδεμένοι πρὸς ἀλλήλους = ήταν αλυσοδεμένοι ο ένας με τον άλλο.

ΝΕ δένω (με σημ. 1).

1. συνοδεύει επιρρήματα χρόνου: νῦν δή.

2. προσδίδει έμφαση ασφαλώς, βεβαίως, πράγματι: καὶ ἴστε δὴ οἷος... = και γνωρίζετε ασφαλώς ποιος...

3. δηλώνει μετάβαση στα επόμενα, με ή χωρίς συμπερασματική χροιά: γίγνονται δὴ οὗτοι χίλιοι = αυτοί λοιπόν φτάνουν τους χίλιους.

φανερά, ολοφάνερα, ξεκάθαρα, βεβαιότατα.

ΝΕ δηλαδή.

είναι φανερό ότι…, δηλαδή.

σαφής, φανερός: δῆλοί εἰσι μὴ ἐπιτρέψοντες = είναι φανερό ότι δε θα επιτρέψουν.

• ως απρόσωπο δῆλον (ἐστί) ὅτι τὰ Κύρου οὕτως ἔχει = είναι φανερό ότι έτσι έχουν τα πράγματα τα σχετικά με τον Κύρο.

τοπωνύμιο το νησί όπου, σύμφωνα με τη μυθολογία, η Λητώ γέννησε το θεό Απόλλωνα και την αδελφή του, Άρτεμη.

1. δείχνω κάτι. = δείκνυμι.

2. αποδεικνύω κάτι: δηλώσω οὐ παραγενόμενος = θα αποδείξω πως δεν ήμουν παρών.

3. ως αμετάβατο είναι ξεκάθαρο (φανερό) ότι...: δηλοῖ δὲ ταῦτα ὅτι οὕτως ἔχει = είναι ξεκάθαρο ότι έτσι έχουν τα πράγματα.

ΝΕ δηλώνω «λέω με έμφαση».

1. με θετική σημ. ο αρχηγός του λαού, αυτός που επηρεάζει, κατευθύνει το λαό (όπως λ.χ. ο Περικλής): δημαγωγοὶ ἀγαθοί.

2. συνήθως με κακή σημ. δημαγωγός: ἔστιν γὰρ δημαγωγὸς ὁ τοῦ δήμου κόλαξ = γιατί ο δημαγωγός είναι αυτός που κολακεύει το λαό.

ΝΕ δημαγωγός (με τη σημ. 2).

μιλώ, αγορεύω στην εκκλησία του δήμου.

ομιλία, αγόρευση στην εκκλησία του δήμου.

ΝΕ λόγ. δημηγορία.

κύριο όνομα η θεά της γεωργίας Δήμητρα, μητέρα της Περσεφόνης, που λατρευόταν στην Ελευσίνα.

ΝΕ Δήμητρα.

επίθετο δήμιος (ενν. δοῦλος) δούλος του δήμου, δηλ. δούλος που όριζε το κράτος για την εκτέλεση των θανατικών ποινών, δήμιος.

ΝΕ δήμιος (συνήθως με μεταφορ. σημ. «σκληρός κτλ.»).

1. αυτός που ασκεί έργο ωφέλιμο για το δήμο, και κατ' επέκταση ο τεχνίτης.

2. δημιουργός.

ΝΕ δημιουργός (με τη σημ. 2).

Παρατ.	ἐδημοκρατούμην
Μέσ. μέλλ. με παθ. σημ.	δημοκρατήσομαι

έχω δημοκρατικό πολίτευμα: πόλις δημοκρατουμένη. ≠ τυραννέομαι -οῦμαι.

1. ο απλός λαός (σε αντιδιαστολή προς τους ἄρχοντες). ≠ δυνατοί.

2. με πολιτική σημ. τα μέλη εκείνα του πληθυσμού μιας κοινότητας που διέθεταν πολιτικά δικαιώματα, το σύνολο των πολιτών.

3. το δημοκρατικό πολίτευμα (σε αντιδιαστολή προς τους ὀλίγους)

4. το πολιτειακό όργανο της εκκλησίας του Δήμου.

5. οἱ δῆμοι στην Αττική, οι περιφέρειες που αποτελούσαν κοινότητες, καθώς και οι υποδιαιρέσεις των φυλών: δήμου Δεκελῆθεν = από το δήμο της Δεκέλειας.

ΝΕ δήμος (με τη σημ. 5, «διοικητική αρχή σε κάθε πόλη ή κοινότητα»).

1. στη δημόσια ζωή, στο δημόσιο. ≠ ἰδίᾳ.

2. με δημόσια έξοδα: Τέλλον Ἀθηναῖοι δημοσίᾳ ἔθαψαν.

ΝΕ δημόσια, (λογ.) δημοσία (π.χ. δημοσία δαπάνη).

αυτός που ανήκει στο λαό ή στην πολιτεία, δημόσιος. ≠ ἴδιος «ιδιωτικός».

1. βεβαιωτικό βέβαια, εννοείται: οὐδεὶς δή που ἀγνοεῖ... = κανένας βέβαια δεν αγνοεί...

2. ερωτηματικό οὐ δή που; = έτσι δεν είναι;

1. ασφαλώς, βέβαια: οὐ δῆτα = όχι βέβαια.

2. σε ερώτηση έχει συμπερασματική χροιά λοιπόν: τί δῆτα; = τι λοιπόν;

Α.

1. με γενική δηλώνει α. διαμέσου, μέσα από: διὰ τῆς ἀγορᾶς. β. κατά τη διάρκεια: διὰ βίου = κατά (σε όλη) τη διάρκεια της ζωής. γ. το μέσο ή τον τρόπο: ἔλεγε δι' ἑρμηνέως = μιλούσε μέσω διερμηνέα. διὰ βραχέων = με συντομία.

2. με αιτιατική δηλώνει α. την αιτία: ἐπετιμήθη ὑπὸ Κύρου δι' εὔνοιαν = κατηγορήθηκε από τον Κύρο για μεροληπτική συμπεριφορά. β. τον αίτιο, τον υπεύθυνο: οὐ δι' ἐμέ = όχι εξαιτίας μου. γ. το σκοπό: διὰ τοῦτο, ἵνα τὰ λοιπὰ βελτίω γένηται = με αυτόν το σκοπό, για να βελτιωθούν δηλαδή τα υπόλοιπα.

Β. ως α΄ συνθετικό δηλώνει α. διαμέσου, π.χ. διαβαίνω. β. μεταξύ, ενδιάμεσα, π.χ. διαλείπω. γ. χωρισμό ή διανομή, π.χ. διακρίνω, διαδίδωμι. δ. διάρκεια, π.χ. διαβιῶ. ε. επίταση, ενίσχυση, π.χ. διαφθείρω. στ. συναγωνισμό, άμιλλα, π.χ. διαγωνίζομαι.

ΝΕ διά (με τις σημ. Α1α, Α1γ).

Για τους χρόνους βαίνω

1. περνώ από το ένα μέρος στο άλλο, διαβαίνω: διαβαίνω ποταμόν/διὰ ποταμοῦ = περνώ το ποτάμι/από το ποτάμι. διέβη εἰς Μακεδονίαν = ήρθε (πέρασε από τη Μ. Ασία) στη Μακεδονία.

2. δρασκελώ.

ΝΕ διαβαίνω (με τη σημ. 1).

Για τους χρόνους βάλλω

1. περνώ μέσα από κάτι ή περνώ απέναντι: τὸ Ἰόνιον διαβάλλω = διασχίζω το Ιόνιο πέλαγος.

2. προκαλώ αντιπαράθεση μεταξύ δύο ανθρώπων, τους διαβάλλω: διαβάλλω τινὰς ἀλλήλοις = διαβάλλω τον έναν στον άλλο (και τους κάνω να μαλώσουν).

• γενικά κατηγορώ: διέβαλον τοὺς Λακεδαιμονίους ἐς τοὺς Ἕλληνας.

ΝΕ διαβάλλω (με τη σημ. 2).

συκοφαντία, ψευδής κατηγορία.

ΝΕ διαβολή.

1. συκοφαντικός.

2. ως ουσ. ο σατανάς.

ΝΕ διάβολος (με τη σημ. 2).

Για τους χρόνους ἀγγέλλω

1. μεταφέρω μήνυμα με αγγελιαφόρο: οἱ ἀκούσαντες διήγγειλαν τοῖς στρατηγοῖς = αυτοί που άκουσαν μετέφεραν το μήνυμα στους στρατηγούς.

2. μέση φωνή διαγγέλλομαι διαβιβάζω μια διαταγή: ἐβούλοντο ἀπιέναι καὶ διηγγέλλοντο = ήθελαν να αποχωρήσουν και διαβίβαζαν τη διαταγή από τον ένα στον άλλο.

Για τους χρόνους γίγνομαι

1. περνώ το χρόνο μου, ζω με ένα συγκεκριμένο τρόπο τη ζωή μου: οὐδὲν ἄλλο ποιῶν διαγεγένηται ἤ… = ζει τη ζωή του μη κάνοντας τίποτε άλλο παρά… = διάγω, ζήω -ῶ.

2. για χρονικό διάστημα περνώ: χρόνου μεταξὺ διαγενομένου = όταν μεσολάβησε κάποιο χρονικό διάστημα.

Για τους χρόνους γιγνώσκω

1. διακρίνω, ξεχωρίζω το ένα από το άλλο: διαγιγνώσκω εἰ ὅμοιοί εἰσι = διακρίνω αν είναι ίσοι ή όχι.

2. αποφασίζω έπειτα από ψηφοφορία: διέγνωσαν σφίσι βοηθεῖν = αποφάσισαν να τους βοηθήσουν.

3. βγάζω δικαστική απόφαση.

1. το να διακρίνω τη διαφορά ανάμεσα σε δύο πράγματα ή καταστάσεις: τὴν διάγνωσιν ἐποιοῦντο, τίς ἐκράτει = προσπαθούσαν να καταλάβουν ποιος νικούσε.

2. σχηματισμός γνώμης, λήψη απόφασης: τὴν διάγνωσιν ποιοῦμαι = παίρνω την απόφαση.

ΝΕ διάγνωση (ιδίως ιατρική, με τη σημ. 2).

Για τους χρόνους ἄγω

1. μεταφέρω, περνώ απέναντι: διάγω τὴν στρατιάν.

2. περνώ το χρόνο, τον καιρό μου: διῆγε τὸν βίον μαχόμενος = περνούσε τη ζωή του πολεμώντας. = διαγίγνομαι.

• ως αμετάβατο διάγω ἐν φιλοσοφίᾳ = ζω φιλοσοφώντας. διάγω μανθάνων = περνώ τη ζωή μου με τη μελέτη.

ΝΕ λόγ. διάγω (σημ. 2, λ.χ. διάγει έντιμο βίο).

1. μεταφορά, πέρασμα.

2. ο τρόπος ζωής και ειδικότερα η διασκέδαση: ἐλευθέριος διαγωγή = διασκέδαση που ταιριάζει σε ελεύθερο άνθρωπο (και όχι σε δούλο).

ΝΕ διαγωγή «κοινωνική συμπεριφορά».

Για τους χρόνους δίδωμι

1. παραδίδω κάτι, το περνώ από χέρι σε χέρι: λαμπάδας ἔχοντες διαδιδόασιν ἀλλήλοις = κρατώντας λαμπάδες, τις δίνει ο ένας στον άλλο.

2. παθ. φωνή διαδίδομαι εξαπλώνομαι ως φήμη, διαδίδομαι: λόγος διεδόθη.

3. διανέμω: τὸ διαδιδόμενον εἰς τὰς φλέβας = (για φάρμακο) που διανέμεται σε όλες τις φλέβες του σώματος. = διανέμω.

ΝΕ διαδίδομαι (με τη σημ. 2).

1. οργάνωση, ρύθμιση: ἡ διάθεσις τῆς πολιτείας = η ρύθμιση του πολιτεύματος.

2. διαθήκη.

3. ό,τι διαθέτει κανείς για πώληση, η πώληση: διάθεσις ἄφθονος = άφθονα πράγματα για πούλημα.

4. η σωματική ή ψυχική κατάσταση του ανθρώπου, η διάθεση.

ΝΕ διάθεση (σημ. 3, 4).

1. διαθήκη (έγγραφη κατάθεση ενός ατόμου για την περιουσία του κτλ.)

2. συμφωνία, συμβόλαιο, σύμβαση: ἡ Καινὴ Διαθήκη = η καινούρια συμφωνία μεταξύ Θεού και ανθρώπων.

ΝΕ διαθήκη (με τις σημ. 1, 2).

1. τρόπος ζωής: εὐτελὴς δίαιτα = πολύ απλός τρόπος ζωής.

2. κατοικία ή τόπος κατοικίας.

3. διαιτησία, διάλυση διαφοράς: ἐπιτρέπω τὴν δίαιτάν τινι = αναθέτω τη διαιτησία σε κάποιον.

ΝΕ δίαιτα «πρόγραμμα λήψης τροφής».

Αόρ.	διῄτησα
Παρακ.	δεδιῄτηκα
Μέσ. μέλλ.	διαιτήσομαι
Παθ. αόρ.	διῃτήθην
Παθ. παρακ.	δεδιῄτημαι

1. μέση & παθ. φωνή διαιτῶμαι ζω με έναν ορισμένο τρόπο: διαιτῶμαι ἐπ' ἀγρῷ = ζω στην εξοχή.

2. γίνομαι κριτής ή διαιτητής, διαιτητεύω: διαιτῶ δίαιταν = είμαι κριτής σε διαιτησία.

Για τους χρόνους κεῖμαι

χρησιμοποιείται ως παθ. φωνή του διατίθημι, συχνά με επίρρημα ή μετοχή βρίσκομαι σε μια ορισμένη σωματική ή ψυχική διάθεση: κακῶς διάκειμαι = έχω κακή διάθεση. εὖ διάκειμαί τινι/πρός τινα = είμαι ευνοϊκά διατεθειμένος απέναντι σε κάποιον. ὁρᾶτε ὡς διάκειμαι ὑπὸ τῆς νόσου = βλέπετε σε τι κατάσταση βρίσκομαι από την αρρώστια.

ΝΕ διάκειμαι (σε λόγιες εκφράσεις, όπως διάκειμαι εχθρικά απέναντι σε κάποιον).

Για τους χρόνους κελεύω

1. δίνω εντολή, διατάσσω,

2. συμβουλεύω.

Για τους χρόνους κομίζω

1. μεταφέρω, μεταβιβάζω, από έναν τόπο σε άλλον: διεκομίσαμεν τὴν εὐδαιμονίαν ἐκ τῆς Ἀσίας εἰς τὴν Εὐρώπην = μεταφέραμε τον πλούτο από την Ασία στην Ευρώπη.

2. μέση φωνή διακομίζομαι αναλαμβάνω να μεταφέρω δικούς μου ανθρώπους ή κάτι άλλο που μου ανήκει: διεκομίζοντο παῖδας καὶ γυναῖκας = μετέφεραν (πίσω στην πόλη) τα παιδιά και τις γυναίκες.

ΝΕ διακομίζω (με τη σημ. 1).

Παρατ.	ἐδιακόνουν & διηκόνουν
Αόρ.	διηκόνησα
Παρακ.	δεδιηκόνηκα
Μέσ. μέλλ.	διακονήσομαι
Μέσ. αόρ.	διηκονησάμην
Παθ. αόρ.	ἐδιακονήθην
Παθ. παρακ.	δεδιακόνημαι

1. συχνά με δοτ. προσώπου υπηρετώ, προσφέρω υπηρεσίες: δεσπότῃ διακονῶ.

2. μέση φωνή διακονοῦμαι εξυπηρετώ (τον εαυτό μου): διακονοῦντες καὶ διακονούμενοι ἑαυτοῖς = υπηρετώντας τους άλλους και τους εαυτούς τους.

ΝΕ διακονώ (με τη σημ. 1).

προσφορά υπηρεσίας: τάττω ἐμαυτὸν εἰς τὴν διακονίαν ταύτην = αναλαμβάνω να προσφέρω αυτή την υπηρεσία.

ΝΕ διακονία.

υπηρέτης και γενικά αυτός που προσφέρει κάποια ειδική υπηρεσία: ὁ διάκονος τοῦ τυράννου = ο υπηρέτης του άρχοντα.

ΝΕ διάκονος και διάκος «κληρικός πρώτου βαθμού ιεροσύνης».

Για τους χρόνους ἀκούω

1. ακούω κάτι (μια διήγηση) μέχρι τέλους: διακήκοα τὰ λεγόμενα ὑπὸ σοῦ = άκουσα μέχρι τέλους όσα είπες.

2. μαθαίνω κάτι από κάποιον άλλο: διήκουσα τὰ δόξαντα τοῖς ἄρχουσιν = έμαθα τις αποφάσεις των αρχόντων.

• με γεν. προσώπου είμαι μαθητής ή ακροατής κάποιου: διακήκοα Πλάτωνος.
• με γεν. πράγματος διακούω τῶν λόγων = ακούω τους λόγους.

Για τους χρόνους κρίνω

1. χωρίζω το ένα από το άλλο, διαχωρίζω: στήμονας συγκεχυμένους διακρίνω = ξεχωρίζω τα μπερδεμένα στημόνια.

• παθ. φωνή διακρίνομαι χωρίζομαι, διασκορπίζομαι: διεκρίθησαν ἀπ' ἀλλήλων = χωρίστηκαν ο ένας από τον άλλο.

2. καταλαβαίνω τη διαφορά που υπάρχει ανάμεσα σε πρόσωπα ή πράγματα, τα διακρίνω: διακρίνω τὰς καθαρὰς ἡδονὰς καὶ τὰς ἀκαθάρτους = διακρίνω τις αγνές από τις βρόμικες ηδονές.

3. αποφασίζω για κάτι, το κανονίζω: τοῦτο δὲ ᾍδης διακρινεῖ = γι' αυτό θα αποφασίσει ο Άδης (ως δικαστής).

ΝΕ διακρίνω (με τις σημ. 1, 2).

1. παίζω ζάρια με κάποιον άλλον.

2. μεταφορικά διακινδυνεύω, διακυβεύω κάτι, το παίζω στα ζάρια: διακυβεύω περὶ βασιλείας καὶ τοῦ σώματος = διακινδυνεύω το βασίλειό μου και τη ζωή μου.

ΝΕ διακυβεύω (με τη σημ. 2).

Για τους χρόνους κωλύω

εμποδίζω: διακωλύω τινὰ ποιεῖν τι = εμποδίζω κάποιον να κάνει κάτι. διακωλύω τὸν φόνον = εμποδίζω, αποτρέπω το φόνο. = ἐμποδίζω.

Για τους χρόνους λαμβάνω

1. παίρνω το μερίδιό μου, όταν έρθει η σειρά μου: διαλαμβάνουσιν ἕκαστοι τὰ ἄξια = παίρνουν όλοι τους το μερίδιο που τους αξίζει.

2. χωρίζω, διαιρώ: διαλαμβάνω εἰς δύο πάντας = τους χωρίζω όλους σε δύο μερίδες.

1. ξεχωρίζω κάτι, το ξεδιαλέγω: τὸ πτύον διαλέγει τοὺς ἀθέρας = το φτυάρι ξεδιαλέγει τα στάχυα. = διακρίνω.

2. μέση φωνή διαλέγομαι

Παρατ.	διελεγόμην
Μέλλ.	διαλέξομαι & διαλεχθήσομαι
Αόρ.	διελέχθην & διελέγην
Παρακ.	διείλεγμαι
Υπερσ.	διειλέγμην

συνομιλώ: διαλέγομαί τινι/πρός τινα = συζητώ με κάποιον.

ΝΕ διαλέγω (με τη σημ. 1) και διαλέγομαι (με τη σημ. 2).

Για τους χρόνους λείπω

1. αφήνω ένα ενδιάμεσο κενό: διαλείπω τὸ ὀλίγιστον = αφήνω ένα ελάχιστο κενό.

2. αφήνω να περάσει ένα χρονικό διάστημα: ἐνιαυτὸν διαλείπω = αφήνω διάλειμμα ενός χρόνου.

3. ως αμετάβατο απέχω τοπικά από κάτι: αἱ ὁλκάδες διέλειπον δύο πλέθρα ἀπ' ἀλλήλων = τα εμπορικά πλοία απείχαν μεταξύ τους δύο πλέθρα.

4. μετοχή διαλείπων που συμβαίνει με διαλείμματα, όχι συνεχώς: διαλείποντες πνέουσιν οἱ ἄνεμοι = οι άνεμοι φυσούν κατά χρονικά διαστήματα.

1. συζήτηση, συνομιλία: ἡ διάλεκτος θεοῖς πρὸς ἀνθρώπους = η συνομιλία θεών με ανθρώπους.

2. η γλώσσα, ο έναρθρος λόγος, και ειδικότερα η γλώσσα ενός τόπου: ἀττική διάλεκτος.

ΝΕ διάλεκτος «η γλώσσα ενός τόπου».

ο κοινός τύπος είναι διαλλάσσω

Για τους χρόνους ἀλλάττω

1. ανταλλάσσω.

2. συμφιλιώνω (δηλ. ανταλλάσσω την έχθρα με τη φιλία).

Για τους χρόνους λύω

1. αποχωρίζω τα μέρη ενός συνόλου, απομακρύνω το ένα από το άλλο: διαλύω τὴν πανήγυριν = διαλύω τη συγκέντρωση.

2. διαλύοντας κάτι, το καταστρέφω: διαλύω τὴν πολιτείαν = ανατρέπω το πολίτευμα.

3. δίνω τέλος σε κάτι: διαλύω τὴν ἔχθραν/τὴν φιλίαν/τὸν πόλεμον. διαλύω τὰς διαβολάς = αποδεικνύω ότι οι συκοφαντίες είναι ψεύτικες.

ΝΕ διαλύω (με τις σημ. 1, 2, 3).

Για τους χρόνους ἁμαρτάνω

1. παραπλανώμαι, πέφτω έξω: διήμαρτε τῆς ὁδοῦ = μπερδεύτηκε και έχασε το δρόμο.

2. αποτυγχάνω εντελώς, ολοκληρωτικά: διαμαρτάνω τῆς εἰρήνης = δεν πετυχαίνω να συνάψω ειρήνη. καὶ τούτου διήμαρτον = απέτυχαν και σε αυτό.

Για τους χρόνους μαρτύρομαι

1. επικαλούμαι ως μάρτυρες θεούς ή ανθρώπους ότι είμαι αθώος.

• γενικά διαβεβαιώνω επίσημα: διαμαρτύρομαι ὅτι σὺ οὐδὲν ἄλλο λέγεις = διαβεβαιώνω ότι εσύ δε λες τίποτε άλλο.

ΝΕ διαμαρτύρομαι «εκφράζω τη δυσαρέσκειά μου».

Για τους χρόνους μένω

επιμένω, μένω σταθερός σε κάτι: χαλεπὸν διαμένειν ἐν ταύτῃ τῇ ἕξει = είναι δύσκολο να κρατηθεί κανείς σ' αυτή τη συνήθεια (να παραμείνει δηλαδή ενάρετος).

ΝΕ διαμένω «κατοικώ».

διαμοιράζω.

• μέση φωνή διαμερίζομαι μοιράζομαι κάτι με άλλους: διεμερίσαντο τὰ ἱμάτια αὐτοῦ = διαμοίρασαν (οι στρατιώτες) τα ενδύματά του (του Χριστού).

Μέσ. μέλλ.	διανοήσομαι
Μέσ. αόρ.	διενοήθην
Μέσ. παρακ.	διανενόημαι

σπάνιος ο ενεργ. ενεστ. διανοέω -ῶ

έχω στο νου να..., σκέπτομαι κάτι: τί διανοούμενος εἶπε; = τι σκεπτόμενος το είπε αυτό;

ΝΕ διανοούμαι.

ρητά, κατηγορηματικά.

ΝΕ διαρρήδην (λόγ.).

ο κοινός τύπος είναι διατάσσω

Για τους χρόνους τάττω

τακτοποιώ κάτι.

ΝΕ διατάσσω (λόγ. με την ίδια σημ., αλλά και δημοτ. «δίνω διαταγή, εντολή»).

Για τους χρόνους τίθημι

1. τακτοποιώ, ρυθμίζω: κράτιστα διέθεσαν τὰ τοῦ πολέμου = τα πολεμικά πράγματα τα ρύθμισαν με άριστο τρόπο.

2. παθ. φωνή διατίθεμαι βρίσκομαι σε μια ορισμένη διάθεση: οὕτως πρός με διατίθεται = τέτοια είναι η διάθεσή του απέναντί μου (διάκειμαι).

ΝΕ διαθέτω (με τη σημ. 1).

1. διασκέδαση: γέλωτα καὶ διατριβὴν παρέχω τινός = δίνω αφορμή (στον κόσμο) να γελά και να διασκεδάζει για κάτι.

2. σοβαρή απασχόληση: διατριβὴν ποιοῦμαι περί τι = ασχολούμαι με κάτι.

3. αργοπορία: διατριβὴν παρέχω = προκαλώ αργοπορία.

ΝΕ διατριβή (με επέκτ. της σημ. 2 «πρωτότυπη επιστημονική εργασία»).

Για τους χρόνους τρίβω

1. περνώ τον καιρό μου ασχολούμενος με κάτι: διατρίβω ἐν γυμνασίοις = περνώ το χρόνο μου στα γυμναστήρια. = διαγίγνομαι.

2. καθυστερώ, σπαταλώ το χρόνο μου: λέγε καὶ μὴ διάτριβε = μίλα και μη χάνεις τον καιρό σου.

ΝΕ (σύνθ.) ενδιατρίβω (με τη σημ. 1).

Για τους χρόνους φέρω

1. διαβιβάζω κάτι, το περνώ απέναντι: διαφέρω ναῦς τὸν Ἰσθμόν = περνώ τα πλοία μέσα από τον Ισθμό.

2. περνώ (το χρόνο), ζω: διαφέρω τὸν βίον = περνώ τη ζωή μου.

3. αντέχω μέχρι τέλους: διαφέρω τὸν πόλεμον.

4. εξαπλώνω, διαδίδω: διαφέρω φήμην = διαδίδω τη φήμη.

5. ως αμετάβατο είμαι διαφορετικός, διαφέρω: οὐδὲν διαφέρεις Χαιρεφῶντος = δε διαφέρεις καθόλου από το Χαιρεφώντα.

• ως απρόσωπο διαφέρει: σμικρὸν οἴει διαφέρειν; = νομίζεις ότι η διαφορά είναι μικρή;

6. μέση φωνή διαφέρομαι έχω διαφορές με κάποιον: διαφέρομαί τινι περί τινος = έχω διαφορές με κάποιον για κάποιο ζήτημα.

ΝΕ διαφέρω (με τη σημ. 5).

Για τους χρόνους φθείρω

1. καταστρέφω εντελώς: διαφθείρω τὴν πόλιν.

• καταστρέφω ηθικά, διαφθείρω: διαφθείρω τοὺς νέους.

2. παθ. φωνή διαφθείρομαι καταστρέφομαι, (και ειδικότερα), φονεύομαι: διαφθείρομαι ἐπὶ τοῖς ἱματίοις = με σκοτώνουν για να μου πάρουν τα ρούχα.

3. μετοχή διεφθαρμένος αυτός που καταστράφηκε υλικά ή ηθικά.

ΝΕ διαφθείρω (με τη σημ. 1β και 3).

το να διαφθείρω κάποιον ή κάτι, η υλική ή ηθική καταστροφή: ἡ διαφθορὰ τῆς πόλεως = η καταστροφή της πόλης. ἡ διαφθορὰ τῶν νέων = η ηθική καταστροφή των νέων, η διαφθορά. ἐπολέμουν μέχρι διαφθορᾶς (τῶν πολεμίων) = πολεμούσαν (όχι μόνο για τη νίκη) αλλά για την εξόντωση των εχθρών.

ΝΕ διαφθορά (με την ηθική σημ.).

1. διαφορετικός.

2. εξαιρετικός: διάφορος γλυκύτητι = εξαιρετικός ως προς τη γλύκα. πάντων διάφορος = ο καλύτερος απ' όλους.

3. ως ουσιαστικό τὸ διάφορον α. η διαφορά. β. το συμφέρον.

4. εχθρικός: ἦν διάφορος Κλεομένει = ήταν εχθρικός προς τον Κλεομένη (εχθρός του Κλεομένη).

ΝΕ διάφορος (με τη σημ. 1).

1. διαφορετικότητα, διαφορά. ≠ ὁμοιότης.

2. διαφορές, διαφωνίες: διαφοραὶ πρός τινα = διαφωνίες με κάποιον.

3. υπεροχή.

ΝΕ διαφορά (με τη σημ. 1).

1. διδασκαλία.

2. η εκπαίδευση ομάδας χορευτών, για να λάβουν μέρος στην παράσταση αρχαίου δράματος ή στην εκτέλεση διθυράμβου.

ΝΕ διδασκαλία.

Παρατ.	ἐδίδασκον
Μέλλ.	διδάξω
Αόρ.	ἐδίδαξα
Παρακ.	δεδίδαχα
Μέσ. μέλλ.	διδάξομαι
Παθ. μέλλ.	διδαχθήσομαι
Μέσ. αόρ.	ἐδιδαξάμην
Παθ. αόρ.	ἐδιδάχθην
Παθ. παρακ.	δεδίδαγμαι

1. διδάσκω: πολλὰ διδάσκει με ὁ πολὺς βίος = τα πολλά χρόνια της ζωής μου μου μαθαίνουν πολλά.

• ειδικότερα για δραματικό ή διθυραμβικό ποιητή που δίδασκε στα μέλη του χορού το χορό τους και στους ηθοποιούς τους ρόλους τους.

2. α. μέση φωνή διδάσκομαι φροντίζω να διδαχθεί κάποιος: διδάσκομαι τὸν υἱόν = στέλνω το γιο μου στο δάσκαλο. β. παθ. φωνή διδάσκομαι μαθαίνω.

3. εξηγώ: πῶς δή; δίδαξον = πώς ακριβώς; εξήγησέ μου.

ΝΕ διδάσκω (με τη σημ. 1) και διδάσκομαι (με τη σημ. 2β).

Παρατ.	ἐδίδουν
Μέλλ.	δώσω
Αόρ.	ἔδωκα
Παρακ.	δέδωκα
Υπερσ.	ἐδεδώκειν
Μέσ. & παθ. ενεστ.	δίδομαι
Μέσ. & παθ. παρατ.	ἐδιδόμην
Μέσ. μέλλ.	δώσομαι
Παθ. μέλλ.	δοθήσομαι
Μέσ. αόρ. β΄	ἐδόμην «έδωσα»
Παθ. αόρ. β΄	ἐδόθην «δόθηκα»
Παθ. παρακ.	δέδομαι
Παθ. υπερσ.	ἐδεδόμην

1. δίνω: δίδωμι τινί τι = δίνω σε κάποιον κάτι. = παρέχω.

2. σε εκφράσεις δίδωμι λόγον τινί = δίνω σε κάποιον το δικαίωμα να μιλήσει. δίκην δίδωμί τινι = τιμωρούμαι από κάποιον. δίδωμι θυγατέρα ἀνδρί = παντρεύω την κόρη μου.

ΝΕ δίνω (με τη σημ. 1).

Για τους χρόνους ἐρωτάω -ῶ

ρωτώ επίμονα: διηρώτων ἂν αὐτούς, ἵνα μανθάνοιμι παρ' αὐτῶν... = θα τους έκανα πολλές ερωτήσεις για να μάθω απ' αυτούς…

ΝΕ διερωτώμαι «ερωτώ τον εαυτό μου».

Για τους χρόνους ἥκω

φτάνω από το ένα μέρος στο άλλο.

Για τους χρόνους ἵστημι

1. διαχωρίζω: διέστησεν αὐτοὺς εἰς πολλὰ μέρη.

2. η μέση φωνή έχει πάντοτε μεταβατική σημασία διίσταμαι διαχωρίζω: διίσταμαι τόν τε δικαιότατον καὶ τὸν ἀδικώτατον = είμαι σε θέση να ξεχωρίσω αντιπαραθετικά τον πολύ δίκαιο από τον πολύ άδικο.

3. παθητ. μένω ξεχωριστά, φιλονικώ: κατὰ πόλεις διέσταμεν = φιλονικούμε οι πόλεις μεταξύ μας.

Παρατ.	ἐδίκαζον
Μέλλ.	δικάσω
Αόρ.	ἐδίκασα
Παρακ.	δεδίκακα
Μέσ. μέλλ.	δικάσομαι
Παθ. μέλλ.	δικασθήσομαι
Μέσ. αόρ.	ἐδικασάμην
Παθ. αόρ.	ἐδικάσθην
Παθ. παρακ.	δεδίκασμαι
Παθ. υπερσ.	ἐδεδικάσμην

1. ενεργώ ως δικαστής, εκδίδω δικαστική απόφαση για κάτι: δικάζω ἐμπορικὰς δίκας = βγάζω απόφαση για καταγγελίες σχετικές με εμπορικά αδικήματα.

• φυγὴν δικάζω τινί = επιδικάζω εξορία σε κάποιον, ορίζω ως ποινή την εξορία.

2. μέση φωνή δικάζομαι καταφεύγω στο δικαστήριο ως αντίδικος: ἐδικάζετο τούτῳ τῶν πληγῶν, ὧν ἔλαβε = τον πήγε στο δικαστήριο για τα χτυπήματα που δέχτηκε.

3. παθ. φωνή δικάζομαι δικάζομαι ως κατηγορούμενος.

ΝΕ δικάζω (με τη σημ. 1) και δικάζομαι (με τη σημ. 3).

Συγκριτικός	δικαιότερος
Υπερθετικός	δικαιότατος

1. νόμιμος, δίκαιος. ≠ ἄδικος.

• ως ουσιαστικό τό δίκαιον: τὸ ἐμὸν δίκαιον = το δίκιο μου. ≠ ἄδικον.

2. αυτός που αρμόζει σε κάποια περίπτωση, ο σωστός: δικαίαν χάριν παρέχω = δείχνω την πρέπουσα ευγνωμοσύνη.

3. δίκαιός εἰμι έχω δικαίωμα ή δίκιο, είναι δίκαιο εγώ να...: δίκαιός εἰμι κολάζειν = έχω δικαίωμα να τιμωρώ. δίκαιός εἰμι ἀπιστεῖν = έχω δίκιο να δυσπιστώ.

ΝΕ δίκαιος (με τη σημ. 1).

Παρατ.	ἐδικαίουν
Μέλλ.	δικαιώσω & δικαιώσομαι
Αόρ.	ἐδικαίωσα
Παθ. μέλλ.	δικαιωθήσομαι
Παθ. αόρ.	ἐδικαιώθην
Παθ. παρακ.	δεδικαίωμαι

1. θεωρώ δίκαιο, αξιώνω κάτι, το απαιτώ ( επειδή το θεωρώ δίκαιο): δικαιῶ μὴ ἀφαιρεθῆναι τοιαύτην πόλιν = θεωρώ δίκαιο να μη χάσω μια τέτοια πόλη.

2. μέση φωνή δικαιοῦμαι καταδικάζω, τιμωρώ: κατ' ἀξίαν ἑκάστου ἀδικήματος δικαιοῦμαι = τιμωρώ ανάλογα με τη βαρύτητα κάθε αδικήματος (για δικαστή).

3. παθ. φωνή δικαιοῦμαι α. τιμωρούμαι: εἶδον αὐτὸν δικαιούμενον = τον είδα να τιμωρείται. β. κρίνομαι δίκαιος: οὐκ οἱ ἀκροαταί, ἀλλ' οἱ ποιηταὶ τοῦ νόμου δικαιωθήσονται = θα αναγνωριστούν ως δίκαιοι όχι όσοι απλώς ακούουν το θείο νόμο, αλλά και όσοι τον εφαρμόζουν.

ΝΕ δικαιώνομαι (με τη σημ. 3β).

1. για πρόσωπα έμπειρος στις δίκες.

2. για πράγματα αυτός που έχει σχέση με τα δικαστήρια και τις δίκες: οἱ δικανικοὶ λόγοι τοῦ Ἰσοκράτους.

ΝΕ λόγ. δικανικός (με τη σημ. 2).

1. το δίκαιο, το ορθό.

2. α. η δίκη στο δικαστήριο. = κρίσις. β. ειδικότερα ιδιωτική καταγγελία ή δίκη, δηλ. καταγγελία ή δίκη που αφορά αδίκημα που στρέφεται ενάντια σε ιδιώτη. ≠ γραφή «καταγγελία ή δίκη που αφορά αδίκημα που στρέφεται κατά της πόλης».

3. το αποτέλεσμα μιας δίκης, η ποινή που επιβάλλει το δικαστήριο: δίκην δίδωμί τινι = τιμωρούμαι από κάποιον. δίκην λαμβάνω παρά τινος = τιμωρώ κάποιον: δεῖ ὑμᾶς παρὰ τῶν ἀδικούντων δίκην λαμβάνειν = πρέπει να τιμωρείτε όσους διαπράττουν αδικήματα. δίκην ὀφλισκάνω ὑπό τινος = καταδικάζομαι σε ποινή από κάποιον.

4. θεία Δίκη προσωποποίηση της δικαιοσύνης που τιμωρεί: ἔστι δίκης ὀφθαλμός, ὃς τὰ πανθ' ὁρᾷ = υπάρχει η θεία δικαιοσύνη που βλέπει τα πάντα (και τιμωρεί).

ΝΕ δίκη (με τη σημ. 2α).

Για τους χρόνους ὁμολογέω -ῶ

1. κάνω συμφωνία.

2. παθ. φωνή διομολογοῦμαι συμφωνούμαι: τοῦτό ἐστι διωμολογημένον ἐμοί τε καὶ σοί = αυτό έχει συμφωνηθεί ανάμεσα σε μένα και σε σένα.

3. μέση φωνή διομολογοῦμαι συμφωνώ αμοιβαία, δίνω και παίρνω υπόσχεση: διομολογησάμενος πρὸς τὸν πατέρα... = αφού συμφώνησε με τον πατέρα του…

κύριο όνομα γιορτή προς τιμήν του θεού Διονύσου (Βάκχου) στην Αθήνα: τὰ κατ' ἀγροὺς Διονύσια ή τὰ Μικρὰ Διονύσια (τα γιόρταζαν στην εξοχή). τὰ κατ' ἄστυ ή ἐν ἄστει Διονύσια (τα γιόρταζαν στην πόλη).

Για τους χρόνους ὁρίζω

1. χωρίζω, διαιρώ: διορίζω δίχα = χωρίζω στα δύο.

2. καθορίζω, ορίζω: διορίζω περί τινος τί ἐστιν = καθορίζω τι είναι κάτι.

3. μεταφέρω κάποιον έξω από τα σύνορα της χώρας, τον εξορίζω: διορίζω τι ἔξω τῶν ὅρων = μεταφέρω κάτι έξω από τα σύνορα.

ΝΕ διορίζω (με επέκτ. της σημ. 2 «τοποθετώ κάποιον σε δημόσια επαγγελματική θέση»).

κύριο όνομα τα δίδυμα αδέλφια Κάστωρ και Πολυδεύκης, γιοι του Δία και της Λήδας και αδέλφια της Κλυταιμήστρας και Ελένης.

δύο φορές. ≠ ἅπαξ «μια φορά».

• παροιμία δὶς παῖδες οἱ γέροντες = οι γέροι είναι δύο φορές παιδιά. δειπνῶ δὶς τῆς ἡμέρας = τρώγω δύο φορές την ημέρα.

ΝΕ δις.

1. πολεμικό άρμα ή άμαξα που μπορούσε να χωρέσει μόνο δύο άτομα, τον ἡνίοχον και τον παραιβάτην, δηλαδή τον πολεμιστή.

2. σκαμνί: καθῆστο ἐπὶ προσκεφαλαίου τε καὶ δίφρου = καθόταν σ' ένα σκαμνί με μαξιλάρι.

1. στα δυο, σε δύο μέρη, κομμάτια κτλ.: δίχα τὸ στράτευμα ποιῶ = χωρίζω το στράτευμα στα δυο.

2. διχῇ με δύο τρόπους: διχῇ βοηθητέον = πρέπει να βοηθήσουμε με δύο τρόπους.

ΝΕ πβ. δίχως «χωρίς» (< σύμφυρση των δίχα και διχῶς).

ομηρικό και μεταγεν. διψά-ω, αττικό διψή-ω

Παρατ.	ἐδίψων
Μέλλ.	διψήσω
Αόρ.	ἐδίψησα
Παρακ.	δεδίψηκα

έχω δίψα, υποφέρω από δίψα.

ΝΕ διψώ.

Παρατ.	ἐδίωκον
Μέλλ.	διώξω
Αόρ.	ἐδίωξα
Παρακ.	δεδίωχα
Παθ. μέλλ.	διωχθήσομαι
Παθ. αόρ.	ἐδιώχθην
Παθ. παρακ.	δεδίωγμαι

1. καταδιώκω κάποιον για να τον συλλάβω, τον κυνηγώ.

2. προσπαθώ να πετύχω κάτι, επιδιώκω: διώκω τιμάς.

3. ως δικανικός όρος, συχνά με γεν. που δηλώνει την ποινή ή την αιτία (το αδίκημα) καταγγέλλω κάποιον ενώπιον του δικαστηρίου: διώκω τινὰ θανάτου = για κατηγορία που τιμωρείται με θάνατο. διώκω φόνου = με την κατηγορία για φόνο.

4. ὁ διώκων ο κατήγορος: κοινοὶ τῷ τε διώκοντι καὶ τῷ φεύγοντι = αμερόληπτοι απέναντι στον κατήγορο και τον κατηγορούμενο. ≠ ὁ φεύγων «ο κατηγορούμενος».

ΝΕ διώχνω «εκδιώκω, απομακρύνω» και διώκω (λόγ., με τη σημ. 3).

κύριο όνομα η μητέρα της Αφροδίτης.

1. γνώμη, πεποίθηση: ἔστι ἡμῖν δόγματα ἐκ παίδων περὶ δικαίων = έχουμε από την παιδική μας ηλικία κάποιες πεποιθήσεις για τη δικαιοσύνη.

2. ψήφισμα, απόφαση: τὰ τῶν Ἀμφικτυόνων δόγματα = οι αποφάσεις των Αμφικτυόνων.

ΝΕ δόγμα στη φράση τα δόγματα της Εκκλησίας (με σημ. παραπλήσια προς την 1).

Παρατ.	ἐδόκουν
Μέλλ.	δόξω
Αόρ.	ἔδοξα

& ως απρόσωπο

Ενεστ.	δοκεῖ
Παρατ.	ἐδόκει
Μέλλ.	δόξει
Αόρ.	ἔδοξε
Παρακ.	δέδοκται & δεδογμένον ἐστί
Υπερσ.	ἐδέδοκτο

1. νομίζω, υποθέτω, φαντάζομαι: ἔδοξα ἀκοῦσαι ὄνομα αὐτῷ εἶναι Ἀγάθωνα = νομίζω πως άκουσα ότι το όνομά του ήταν Αγάθων.

2. δοκῶ μοι α. νομίζω. β. είμαι αποφασισμένος να...

3. φαίνομαι, θεωρούμαι, δίνω την εντύπωση: δοκεῖ ἐπαίνου ἄξιος εἶναι = θεωρείται ότι είναι άξιος επαίνου.

4. ως απρόσωπο δοκεῖ φαίνεται καλό, αποφασίζεται: ἔδοξε τῇ βουλῇ καὶ τῷ δήμῳ... = αποφασίστηκε από τη βουλή και την εκκλησία του δήμου. ἐδόκει αὐτοῖς ὑπουργεῖν τοῖς Συρακουσίοις = αποφάσισαν να βοηθούν τους Συρακουσίους.

1. γνώμη, εντύπωση: ἡ δόκησις τῆς ἀληθείας μόλις βεβαιοῦται = η εντύπωση ότι ο ομιλητής λέει την αλήθεια με δυσκολία εμπεδώνεται.

2. η καλή φήμη: καταλείπω δόκησιν ἰσχύος καὶ συνέσεως = αφήνω την καλή φήμη του ισχυρού και του συνετού.

1. υποβάλλω κάτι σε δοκιμασία, για να το ελέγξω: δοκιμάζω τὸν χρυσόν (για να δω τη γνησιότητά του). δοκιμάζω τοὺς μηνυτάς (ως προς την αξιοπιστία τους).

2. επιδοκιμάζω, εγκρίνω: νόμοι δοκιμασθέντες = νόμοι που εγκρίθηκαν.

3. ως πολιτικός όρος εξετάζω την καταλληλότητα ενός πολίτη να αναλάβει ένα αξίωμα: δοκιμασθεὶς ἀρχέτω = αφού κριθεί κατάλληλος, ας αναλάβει την εξουσία.

ΝΕ δοκιμάζω (σημ. 1).

εξέταση, δοκιμασία για να διαπιστωθεί η καταλληλότητα κάποιου προσώπου ή πράγματος: ἡ δοκιμασία τῶν στρατηγῶν.

ΝΕ δοκιμασία.

πρόσωπο ή πράγμα που δοκιμάστηκε και κρίθηκε εξαιρετικό, διακεκριμένος: δοκιμώτατος ἐν Ἑλλάδι = πολύ τιμημένος στην Ελλάδα.

ΝΕ δόκιμος (λχ. δόκιμο ύφος).

αθλητής του δολίχου.

η μεγάλη διαδρομή σε αγώνα δρόμου: δόλιχον θέω = τρέχω το δόλιχο.

1. δόλωμα για τα ψάρια.

2. τέχνασμα, πανουργία: οὐ κατ' ἰσχύν... δόλῳ δὲ ἐκράτει = δεν υπερίσχυσε με τη δύναμή του, αλλά με τέχνασμα. = ἀπάτη.

ΝΕ δόλος (με τη σημ. 2).

1. δοξασία, γνώμη, ιδέα σε αντιδιαστολή, συνήθως, προς τη γνῶσιν και την ἐπιστήμην: κατά γε τὴν ἐμὴν δόξαν = σύμφωνα με τη δική μου γνώμη. δόξαι ἀληθεῖς καὶ ψευδεῖς.

2. εικασία, υπόθεση: δόξῃ χρῶμαι = μιλώ υποθετικά.

3. η γνώμη που έχουν οι άλλοι για κάποιον: ἀνθρώπων δόξαν ἔχει καλήν = έχουν καλή γνώμη γι' αυτόν. δόξαν κακὴν ἔλαβον = σχημάτισαν γι' αυτούς κακή γνώμη.

• η καλή γνώμη, η υπόληψη: δόξαν εἶχον ἄμαχοι εἶναι = είχαν τη φήμη των ακαταμάχητων.

ΝΕ δόξα (με τη σημ 3β).

1. νομίζω, υποθέτω, πιστεύω: πῶς ταῦτα ἀληθῆ δοξάσω; = πώς να υποθέσω ότι αυτά είναι αληθινά;

• δοξάζω δόξαν = έχω γνώμη.

2. εγκωμιάζω κάποιον, τον δοξάζω: δεδοξασμένος ἐπ' ἀρετῇ = δοξασμένος για τη γενναιότητά του.

ΝΕ δοξάζω (με τη σημ. 2).

πολεμικό όργανο, το δόρυ.

• ἐπὶ δόρυ = προς τα δεξιά (γιατί με το δεξί χέρι κρατούσαν το ακόντιο). ≠ ἐπ' ἀσπίδα «προς τα αριστερά».

ΝΕ δόρυ.

1. αυτός που κρατά το δόρυ.

2. ως ουσιαστικό ακοντιστής, κυρίως ως σωματοφύλακας βασιλέων ή τυράννων.

ΝΕ δορυφόρος «για κράτος που εξαρτάται από άλλο ισχυρότερο».

1. η κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο δούλος: δουλείας ζυγά = ο ζυγός της δουλείας.

2. περιληπτικά οι δούλοι: ἢν ἡ δουλεία ἐπανιστῆται = αν επαναστατήσουν οι δούλοι.

ΝΕ δουλεία (με τη σημ. 1) και δουλειά «εργασία», επειδή η εργασία ήταν το κυριότερο πράγμα που έκανε ο δούλος.

είμαι δούλος.

ΝΕ δουλεύω «εργάζομαι», δουλεία.

1. αυτός που γεννήθηκε από γονείς σκλάβους (σε αντιδιαστολή προς το ἀνδράποδον, που έγινε δούλος κατόπιν αιχμαλωσίας).

2. ως επίθ. δοῦλος, -η, -ον δουλικός.

ΝΕ δούλος (με σημ. 1).

1. υποδουλώνω: δουλοῖς καὶ σὲ καὶ πᾶσαν πόλιν = υποδουλώνεις και εσένα και όλη την πόλη. ≠ ἐλευθερόω -ῶ.

2. μέση φωνή δουλοῦμαι κάνω κάποιον δούλο μου: οἵ γε ἐπὶ τὴν ἡμετέραν ἧκον δουλωσόμενοι = αυτοί ήρθαν στη χώρα μας για να μας υποδουλώσουν.

ΝΕ δουλώνω, λ.χ. το φρόνημα ενός λαού (με τη σημ. 1).

1. έργο, υπηρεσία, καθήκον: τὸ δρᾶμα τῶν μαιῶν = τα καθήκοντα των μαιών.

2. έργο που παριστάνεται στη σκηνή, θεατρικό έργο, δράμα (τραγωδία, κωμωδία, σατυρικό δράμα): τὰ δράματα μιμοῦνται δρῶντας = τα δράματα παριστάνουν πρόσωπα δρώντα. διδάσκω δρᾶμα = προετοιμάζω και παριστάνω δραματικό έργο.

ΝΕ δράμα (με τη σημ. 2).

ο κοινός τύπος είναι δράσσομαι

Παρατ.	ἐδραττόμην
Μέλλ.	δράξομαι
Αόρ.	ἐδραξάμην
Παρακ.	δέδραγμαι

με γεν. πράγματος αρπάζω με το χέρι, παίρνω μια χούφτα από κάτι: δράττομαι τῶν ἁλῶν = παίρνω μια χούφτα αλάτι.

• μεταφορικά δράττομαι τῆς ἐλπίδος = αρπάζω την ελπίδα.

ΝΕ (μόνο στη λόγια φράση) δράττομαι της ευκαιρίας «αρπάζω» (από τη σημ. 1).

αττικό νόμισμα που ισοδυναμούσε με έξι οβολούς (1 δραχμή = 6 ὀβολοί. 100 δραχμαί = 1 μνᾶ. 60 μναῖ = 1 τάλαντον).

ΝΕ δραχμή.

Παρατ.	ἔδρων
Μέλλ.	δράσω
Αόρ.	ἔδρασα
Παρακ.	δέδρακα
Παθ. αόρ.	ἐδράσθην
Παθ. παρακ.	δέδραμαι

κάνω κάτι: καλῶς τι δρῶ = κάνω κάτι καλά. = ποιέω -ῶ, ἐργάζομαι, ἐνεργέω -ῶ, πράττω.

• γνωμικό δίκαια δράσας συμμάχους ἕξεις θεούς = αν οι πράξεις σου είναι δίκαιες, θα έχεις συμμάχους τους θεούς.

ΝΕ δρω (με παρόμοια σημ. «αναπτύσσω δράση»).

1. κόβω (καρπούς, άνθη κτλ.).

2. μέση φωνή δρέπομαι κόβω για τον εαυτό μου, δρέπω, συλλέγω: ἀπὸ κρηνῶν μελιρρύτων δρέπομαι μέλη = δρέπω τραγούδια από μελίρρυτους κρουνούς.

ΝΕ δρέπω (με σημ. 2).

Συγκριτικός	δριμύτερος
Υπερθετικός	δριμύτατος

1. καυστικός, ερεθιστικός (ιδίως για τα μάτια, λ.χ. ο καπνός, και τη γεύση).

2. μεταφορικά για άνθρωπο οξύς, έξυπνος, πανούργος: δριμὺς ἐν τῷ ἀποκρίνεσθαι = έξυπνος στις απαντήσεις.

ΝΕ δριμύς «οξύς» (από τη σημ. 2, λ.χ. δριμεία επίθεση).

1. τρέξιμο: ως επίρρημα δρόμῳ = τρέχοντας. ως προσδιορισμός τόπου ἡμέρας δρόμος = η απόσταση που διανύει κάποιος τρέχοντας σε μία ημέρα, περίπου 1.300 στάδια.

2. αγώνας δρόμου (δηλ. διαγωνισμός στο τρέξιμο): σε παροιμιακές εκφράσεις όπως περὶ τοῦ παντὸς δρόμον θέοντες = αγωνιζόμενοι για να κερδίσουν ή να χάσουν τα πάντα. περὶ ψυχῆς ὁ δρόμος = ο αγώνας είναι για τη σωτηρία της ζωής.

3. τόπος όπου έτρεχαν οι νέοι και, γενικότερα, δημόσιος περίπατος: ἐν εὐσκίοις δρόμοις = στους περιπάτους κάτω από τη σκιά.

4. έκφραση ἔξω/ἐκτὸς δρόμου φέρομαι = ξεφεύγω από το θέμα της συζήτησης.

ΝΕ δρόμος «οδός» (και με τη σημ. 1 στη φρ. αγώνας δρόμου). Στα αρχαία το δρόμο τον έλεγαν ἡ ὁδός.

κύριο όνομα δευτερεύουσα θεότητα που κατοικούσε σε δάση (με δρυς), νύμφη των δασών.

ΝΕ Δρυάδα.

δάσος με δρυς, και γενικότερα δάσος.

ΝΕ εθνικός δρυμός «δασώδης έκταση υπό την προστασία νομοθεσίας».

βελανιδιά.

• παροιμία δρυὸς πεσούσης πᾶς ἀνὴρ ξυλεύεται = από μια πεσμένη βελανιδιά κόβει ξύλα όποιος θέλει (δηλαδή, όταν κάποιος χάσει τη δύναμή του, τότε όλοι τον εκμεταλλεύονται).

ΝΕ δρυς.

αποθετικό ρήμα

Παρατ.	ἐδυνάμην & ἠδυνάμην
Μελλ.	δυνήσομαι & δυνηθήσομαι
Αόρ.	ἐδυνήθην & ἠδυνήθην
Παρακ.	δεδύνημαι

1. είμαι ικανός να κάνω κάτι, μπορώ: οὐ δύναμαι μὴ γελᾶν = δεν μπορώ να μη γελάσω. οἱ δυνάμενοι = όσοι έχουν δύναμη, εξουσία.

2. συνήθως με άρνηση ανέχομαι να κάνω κάτι: οὐκέτι ἐδύνατο ἐν τῷ καθεστῶτι τρόπῳ βιοτεύειν = δεν ανεχόταν πια να ζει με αυτό τον τρόπο.

3. ισοδυναμώ: ὁ σίγλος δύναται δύο ὀβολούς = ο σίγλος ισοδυναμεί με δύο οβολούς. τοὺς λόγους ὡς ἔργα δυναμένους κρίνω = κρίνω τα λόγια σαν να έχουν την ίδια αξία με τις πράξεις.

ΝΕ λόγ. δύναμαι.

1. σωματική δύναμη και με επέκταση, η ικανότητα να πράξει κάποιος κάτι: εἴ μοι δύναμις παρείη = αν είχα τη δύναμη.

• σε εκφράσεις κατὰ δύναμιν = όσο μου επιτρέπουν οι δυνάμεις μου. παρὰ/ὑπὲρ δύναμιν = πέρα/πάνω από τις δυνάμεις μου.

2. πολιτική δύναμη, εξουσία, επιρροή.

3. πολεμικές δυνάμεις, στράτευμα: πεζὴ καὶ ναυτικὴ δύναμις = δυνάμεις πεζικού και ναυτικού.

4. ποσοτική ή ποιοτική αξία, ικανότητα: τετρακοσίων ταλάντων ἀργυρίου δύναμις = χρηματική αξία τετρακοσίων ταλάντων. ἡ δύναμις τῆς ὄψεως = η ικανότητα (οξύτητα) της όρασης. ἡ δύναμις τῆς λέξεως = η σημασία της λέξης.

ΝΕ δύναμη (με όλες τις σημ.).

1. κυριαρχία, εξουσία: δυναστεία ὀλίγων ἀνδρῶν.

2. κλειστή ολιγαρχία: δυναστείᾳ μᾶλλον ἢ ἰσονομίᾳ ἐχρῶντο οἱ Θεσσαλοί = οι Θεσσαλοί διοικούσαν μάλλον με ολιγαρχία παρά με ισονομία.

ΝΕ δυναστεία (με παρόμoια σημ. προς τη σημ. 2 «διαδοχική σειρά κληρονομικών αρχόντων»).

άρχοντας, κυβερνήτης.

ΝΕ δυνάστης (με εξειδίκευση της σημ. «απόλυτος και τυραννικός άρχοντας»).

Συγκριτικός	δυνατώτερος
Υπερθετικός	δυνατώτατος

1. αυτός που έχει σωματική ή ψυχική δύναμη, δυνατός: δυνατοὶ καὶ τοῖς σώμασι καὶ ταῖς ψυχαῖς. = ἰσχυρός.

2. ικανός: δυνατὸς λέγειν = ο ικανός στο λόγο, ο εύγλωττος.

3. αυτός που έχει δύναμη εξουσίας ή επιρροής.

• ως ουσιαστικό οἱ δυνατοὶ οι ισχυροί, αυτοί που έχουν εξουσία.

4. για πράγματα κατορθωτός.

• έκφραση κατὰ τὸ δυνατόν = όσο είναι δυνατό (να γίνει).

ΝΕ δυνατός (με τις σημ. 1, 4).

αχώριστο μόριο που χρησιμοποιείται ως α΄ συνθετικό λέξεων που σημαίνουν κάτι δύσκολο ή δυσάρεστο, π.χ. δυσεύρευτος = αυτός που βρίσκεται δύσκολα. δυστυχής = αυτός που έχει κακή τύχη.

ΝΕ δυσ-.

άσχημος.

ΝΕ λόγ. δυσειδής.

Παρατ.	ἐδυσκόλαινον
Μέλλ.	δυσκολανῶ

είμαι δύστροπος ή δυσαρεστημένος.

Συγκριτικός	δυσκολώτερος
Υπερθετικός	δυσκολώτατος

1. αυτός που είναι δύστροπος ή κακότροπος: οὐ παύσει δύσκολος ὤν; = δε θα σταματήσεις με τις ιδιοτροπίες σου; ≠ εὔκολος «καλότροπος».

2. για πράγματα κοπιαστικός ή ενοχλητικός: δύσκολος ἡ ἡνιόχησις = η οδήγηση των αλόγων του άρματος είναι κοπιαστική.

ΝΕ δύσκολος «κοπιαστικός». Στα αρχαία το σημερινό δύσκολος το έλεγαν χαλεπός.

Συγκριτικός	δυσμαθέστερος
Υπερθετικός	δυσμαθέστατος

αυτός που δύσκολα μαθαίνει. ≠ εὐμαθής.

ΝΕ δυσμαθής.

Παρατ.	ἐδυσχέραινον
Μέλλ.	δυσχερανῶ
Αόρ.	ἐδυσχέρανα

1. μεταβ. φέρω κάτι βαρέως: δυσχεραίνω τὸ ἀδικεῖν = φέρω την αδικία βαρέως, δύσκολα μπορώ να την αντέξω.

2. αμετάβ. δυσαρεστούμαι με κάτι, δυσανασχετώ: δυσχεραίνω ἐπί τινι.

ΝΕ δυσχεραίνω «δυσκολεύω».

Συγκριτικός	δυσχερέστερος
Υπερθετικός	δυσχερέστατος

1. για πράγματα α. δυσάρεστος. β. δύσκολος: δυσχερὴς βίος.

2. για πρόσωπα ιδιότροπος.

ΝΕ δυσχερής (με τη σημ. 1β).

Συγκριτικός	δυσωδέστερος
Υπερθετικός	δυσωδέστατος

που αναδίδει δυσάρεστη μυρωδιά. ≠ εὐώδης.

ΝΕ δυσώδης.

Μέσ. παρατ.	ἐδυόμην
Μέσ. μέλλ.	δύσομαι
Αόρ. β΄ με μέση σημ.	ἔδυν «έδυσα»
Παρακ. με μέση σημ.	δέδυκα «έχω δύσει»

στη μέση φωνή και στους χρόνους με μέση σημ. για τον ήλιο δύω, βασιλεύω: πρὸ ἡλίου δύντος = πριν από τη δύση του ήλιου.

ΝΕ δύει ο ήλιος (πβ. και εν-δύ-ομαι και υποδύομαι).

τοπωνύμιο πόλη της Ηπείρου, όπου βρισκόταν το μαντείο του Διός.

Παρατ.	ἐδώρουν
Μέλλ.	δωρήσω
Αόρ.	ἐδώρησα
Μέσ. αόρ.	ἐδωρησάμην

1. δωρίζω.

2. πιο συχνά στη μέση φωνή δωροῦμαι δωρίζω: δωροῦμαί τινί τι = δωρίζω σε κάποιον κάτι.

ΝΕ δωρίζω.

1. δωροδοκούμαι: δωροδοκοῦσιν καὶ διαφθείρονται = δωροδοκούνται και διαφθείρονται.

2. δωροδοκώ κάποιον.