Β

• ως αριθμητικό σύμβολο: β΄ = 2, αλλά ͵β = 2.000.

ΝΕ βάδην.

1. προχωρώ με βήμα πεζού, βαδίζω. ≠ τρέχω.

2. πηγαίνω κάπου: οὐδεὶς ἤθελε βαδίζειν = κανένας δεν ήταν πρόθυμος να πάει. ἐπ' οἰκίας βαδίζω = πηγαίνω στο σπίτι μου.

3. μεταφορικά αἱ τιμαὶ ἐπ' ἔλαττον ἐβάδιζον = οι τιμές έπεφταν.

ΝΕ βαδίζω.

1. σκαλί, σκαλοπάτι, κατώφλι.

2. μεταφορικά μέγεθος, βαθμός.

ΝΕ βαθμός (με τη σημ. 2). Προς τη σημ. 1 συγγενής σημασιολογικά λέξη είναι η βαθμίδα στη φρ. οι βαθμίδες της ιεραρχίας.

1. βάθος ή ύψος, ανάλογα με την κατεύθυνση προς τα πάνω ή προς τα κάτω: αἰθέρος βάθος = το ύψος της ατμόσφαιρας. Ταρτάρου βάθη = τα βάθη του Κάτω Κόσμου.

2. το βάθος μιας στρατιωτικής παράταξης, σε αντίθεση προς το μέτωπο: τοὺς πρώτους οὐ πλέον ἢ ἐπὶ δώδεκα ἐποίησαν, τὸ βάθος δ' ἐπὶ πολλῶν = έφτιαξαν το μέτωπο της στρατιωτικής παράταξης όχι με περισσότερους από δώδεκα στρατιώτες, ενώ το βάθος με πολλούς.

ΝΕ βάθος (με τις σημ. 1, 2).

1. βάση: ἐπειρῶντο τὰ ἀγάλματα ἐκ τῶν βάθρων ἐξανασπᾶν = προσπαθούσαν να αφαιρέσουν τα αγάλματα από τα βάθρα τους.

2. θρανίο σε σχολείο, ή κάθισμα σε βουλευτήριο: οἱ διδάσκαλοι παρατιθέασιν αὐτοῖς ἐπὶ τῶν βάθρων ποιήματα = οι δάσκαλοι τους παρουσιάζουν πάνω στα θρανία ποιήματα. οἱ τριάκοντα ἐκάθηντο ἐπὶ τῶν βάθρων = οι Τριάκοντα (τύραννοι) κάθονταν στις έδρες τους.

ΝΕ βάθρο.

1. βαθύς ή ψηλός, ανάλογα με τη θέση του παρατηρητή.

2. ως προσδιορισμός χρόνου βαθὺ γῆρας = βαθιά γεράματα. ὄρθρος βαθύς = βαθιά ξημερώματα, μόλις αρχίζει να χαράζει.

ΝΕ βαθύς (με τις σημ. 1, 2).

περπατώ, βαδίζω.

1. ραβδί, μπαστούνι. = ῥάβδος.

2. μεταφορικά ράβδος, ως σύμβολο εξουσίας: λαβὼν τὴν βακτηρίαν βαδίζει εἰς τὸ δικαστήριον.

ΝΕ μπάνιο < ιταλ. bagno < λατ. balnĕum, balnēum < βαλανεῖον.

βαλανίδι.

ΝΕ βαλανίδι, βελανίδι.

ΝΕ βαλάντιο «πορτοφόλι».

1. ρίχνω κάτι εναντίον κάποιου, για να τον χτυπήσω, τον χτυπώ: βάλλω τινὰ δόρατι / κεραυνῷ = χτυπώ κάποιον με το δόρυ / με κεραυνό. = παίω, τύπτω, πλήττω, πατάσσω.

2. γενικά ρίχνω: βάλλω τινὰ ἐν δαπέδῳ = ρίχνω κάποιον κάτω. βάλλω σπόρον = ρίχνω το σπόρο. = ῥίπτω.

ΝΕ βάζω (ενεστ. από αόρ. έβανα < έβαλα) με σημ. «τοποθετώ». Το σημερινό βάζω οι αρχαίοι το έλεγαν τίθημι.

ΝΕ βάναυσος «βίαιος, σκληρός».

1. βυθίζω σε νερό ή σε άλλο υγρό, εμβαπτίζω: βάπτισον σεαυτόν = μπες μέσα στο νερό.

2. βαφτίζω (βουτώντας αυτόν που βαπτίζεται μέσα στο νερό).

3. παθητική φωνή βαπτίζομαι βυθίζομαι.

• μεταφορικά ὀφλήμασι βεβαπτισμένος = βυθισμένος στα χρέη.

ΝΕ βαπτίζω, βαφτίζω (με σημ. 2).

1. βυθίζω κάτι σε υγρό: βάπτω εἰς ὕδωρ.

2. βυθίζω σε βαφή, βάφω: ἔρια βεβαμμένα = μαλλιά (ζώων) βαμμένα.

ΝΕ βάφω (με τη σημ. 2).

1. αυτός που είναι ξένος, ξενικός (σε αντίθεση με το ελληνικός): βάρβαρος φωνή = ξένη, βαρβαρική, γλώσσα. = ξένος.

2. αγενής, απάνθρωπος ή αμόρφωτος: σκαιός ἐστι καὶ βάρβαρος = είναι απαίσιος και απάνθρωπος.

ΝΕ βάρβαρος (με τις σημ. 1, 2).

1. αυτός που έχει μεγάλο βάρος, βαρύς. ≠ ἐλαφρός.

2. αυτός που δύσκολα μπορεί κανείς να τον αντέξει, οδυνηρός ή ενοχλητικός: βαρεῖα ξυμφορά.

3. έντονος, σφοδρός: βαρεῖα ἐπιθυμία.

4. βαριά οπλισμένος στρατιώτης.

5. για πρόσωπα αυστηρός, σοβαρός.

6. στη μουσική βαρύς ἦχος. ≠ ὀξύς.

ΝΕ βαρύς (με τις σημ. 1, 5, 6).

1. δοκιμάζω τη γνησιότητα του χρυσού.

2. ελέγχω κάτι ή κάποιον πολύ προσεκτικά: βεβασανισμένος εἰς δικαιοσύνην = που έχει δοκιμαστεί η πίστη του στη δικαιοσύνη.

3. ανακρίνω κυρίως δούλο χρησιμοποιώντας βασανιστήρια.

ΝΕ βασανίζω (με αλλαγή σημ. «ταλαιπωρώ», που είναι επέκταση της σημ. 3).

1. η πέτρα (λυδία λίθος) με την οποία δοκίμαζαν τη γνησιότητα του χρυσού, και κατ' επέκταση ο έλεγχος πράγματος ή προσώπου: πλοῦτος βάσανος ἀνθρώπου τρόπων = ο πλούτος δείχνει το χαρακτήρα του ανθρώπου.

2. βασανιστήριο για να ομολογήσει ένας δούλος: εἰς βάσανον παραδίδωμι τὸν δοῦλον = παραδίδω το δούλο για να βασανιστεί.

ΝΕ βάσανο.

1. βασιλιάς.

2. στην Αθήνα ένας από τους ἐννέα ἄρχοντας (ἄρχων).

1. ως ουσιαστικό α. μάγος. β. συκοφάντης.

2. ως επίθ. βάσκανος, -ος, -ον συκοφαντικός, μοχθηρός.

ΝΕ βάσκανος στη φρ. βάσκανος οφθαλμός «μάτι που ματιάζει».

ο κοινός τύπος είναι βδελύσσομαι

αισθάνομαι αηδία για το φαγητό, και κατ' επέκταση αποστρέφομαι κάτι.

ΝΕ βδελύσσομαι (με την ίδια σημ.).

1. στερεός: βέβαιον ὄχημα.

2. σταθερός, ασφαλής, βέβαιος: ἀρετῆς βέβαιαι αἱ κτήσεις = ασφαλή είναι μόνο όσα αποκτά κανείς με την αρετή.

3. για πρόσωπα αυτός που είναι σταθερός στις ιδέες και στις αποφάσεις του, αξιόπιστος: βέβαιος φίλος.

ΝΕ βέβαιος.

1. αυτός τον οποίο επιτρέπεται να πλησιάσει και να χρησιμοποιήσει ο άνθρωπος, σε αντίθεση με αυτόν που είναι ἱερός: βέβηλον ἄλσος = προσιτό δάσος (όχι ἱερὸν ἄλσος). ≠ ἄδυτος.

2. για πρόσωπα αυτός που είναι αμύητος στα θρησκευτικά μυστήρια: ἑκὰς οἱ βέβηλοι = να απομακρυνθούν οι αμύητοι (από τις τελετές των Ελευσινίων μυστηρίων).

ΝΕ βέβηλος «που προσβάλλει τα θεία».

1. πάρα πολύ καλός, άριστος: βέλτιστος ἀνήρ. τὰ βέλτιστα τῶν πραγμάτων ἐπιθυμοῦσιν = επιθυμούν ό,τι καλύτερο.

• γνωμικό δυοῖν κακοῖν προκειμένοιν, τὸ μὴ χεῖρον βέλτιστον = ανάμεσα σε δύο κακά, θεωρείται καλό το λιγότερο κακό.
• ως φιλική προσφώνηση ὦ βέλτιστε = φίλε μου.

2. οἱ βέλτιστοι η αριστοκρατία ως πολιτική παράταξη (ἀγαθός, κράτιστος).

συγκριτικός βαθμός του επιθέτου ἀγαθὸς

καλύτερος: τὰ βελτίονα προσδοκῶ = ελπίζω στο καλύτερο.

• γνωμικό βέλτιον (ἐστί) ὑφ' ἑτέρου ἢ ὑφ' ἑαυτοῦ ἐπαινεῖσθαι = είναι καλύτερα να σε επαινούν οι άλλοι παρά να επαινείς εσύ τον εαυτό σου.

ΝΕ βελτίωση.

1. η κίνηση των ποδιών στο βάδισμα, το βήμα: σπουδῇ βημάτων πορεύεται = προχωρεί με γρήγορα βήματα.

2. υπερυψωμένη θέση για τον ομιλητή μιας δημόσιας συνέλευσης: προσελθὼν Περικλῆς ἐπὶ βῆμα ὑψηλὸν πεποιημένον, ὅπως ἀκούοιτο ὡς ἐπὶ πλεῖστον τοῦ ὁμίλου, ἔλεγε τοιάδε = και αφού ανέβηκε ο Περικλής σε ένα ψηλό βήμα, για να ακούγεται σε όσο γίνεται περισσότερο πλήθος, έλεγε τα εξής.

ΝΕ βήμα (και με τις δύο σημ.).

ΝΕ βία στη φρ. διά της βίας.

1. μεταχειρίζομαι βία.

2. παθητική φωνή βιάζομαι αναγκάζομαι να κάτι: βιαζόμενοι ὑπὸ τῆς προσβολῆς ἱππέων, ἠπείγοντο πρὸς τὸν ποταμόν = επειδή πιέζονταν από την επίθεση του ιππικού, έσπευδαν προς το ποτάμι. = ἀναγκάζομαι.

3. μέση φωνή βιάζομαι πετυχαίνω κάτι με βία ή με δυναμικό τρόπο: βιάζομαι τὸν ἔκπλουν = κατορθώνω να αποπλεύσω διά της βίας.

ΝΕ παθ. βιάζομαι «υφίσταμαι βία» και μέσο βιάζομαι «με κατέχει βιασύνη».

μεταβατικό του βαίνω, που χρησιμοποιείται κυρίως ως β΄ συνθετικό, λ.χ. ἀναβιβάζω

διαβιβάζω, μεταβιβάζω, στέλνω.

1. ο πάπυρος (το φυτό).

2. ο παπυρικός κύλινδρος που ήταν η συνηθισμένη μορφή του βιβλίου στην αρχαιότητα, βιβλίο.

3. υποδιαίρεση ενός βιβλίου, κεφάλαιο (λχ. η ιστορία του Ηροδότου περιλάμβανε 9 βίβλους)

ΝΕ Βίβλος «η Αγία Γραφή».

1. η ζωή, ο τρόπος ζωής του ανθρώπου: ὁ καθ' ἡμέραν βίος = η καθημερινή ζωή. ἐν εἰρήνῃ διάγω τὸν βίον = ζω μια ζωή ειρηνική. βίος οὐ βιωτός = ζωή ανυπόφορη.

• γνωμικό βίος ἀνεόρταστος, μακρὰ ὁδὸς ἀπανδόκευτος = ζωή χωρίς γιορτή μοιάζει με μεγάλη οδοιπορία χωρίς πανδοχείο στη διαδρομή.

2. τα υλικά μέσα τα απαραίτητα για τη ζωή, και ειδικότερα η περιουσία, το βιος: τὸ πλεῖστον τοῦ βίου ἐντεῦθεν ἐποιοῦντο = από εδώ (από την πειρατεία) απεκόμιζαν τα περισσότερα εισοδήματά τους.

ΝΕ ο βίος (με σημ. 1), το βιος (με σημ. 2).

ζω, περνώ τη ζωή μου: βιῶ κοσμίως / παρανόμως. τὰ σοὶ κἀμοὶ βεβιωμένα = οι πράξεις της δικής σου και της δικής μου ζωής. = ζήω – ζῶ. ≠ ἀποθνῄσκω.

• γνωμικό βιοῦν ἀλύπως θνητὸν ὄντα οὐ ῥᾴδιον = δεν είναι εύκολο να ζήσεις χωρίς λύπες, αφού είσαι θνητός.

ΝΕ βιώνω (με αντικ., λ.χ. μια κατάσταση).

ανόητος, ηλίθιος: βλὰξ ἄνθρωπος. βλὰξ ἵππος.

ΝΕ βλάκας.

για φυτά φυτρώνω, αυξάνω, αναπτύσσομαι.

1. μιλώ με ασέβεια για τα ιερά και τα θεία: βλασφημῶ εἰς θεούς (≠ εὐφημῶ).

2. κακολογώ κάποιον ή συκοφαντώ: βλασφημῶ κατά τινος = κατηγορώ κάποιον.

ΝΕ βλασφημώ (με τη σημ. 1).

κοιτάζω, στρέφω το βλέμμα μου σε κάτι.

ΝΕ το σημερινό βλέπω αντιστοιχεί όχι στο αρχαίο βλέπω αλλά στο ὁράω -ῶ.

ΝΕ βλοσυρός «πολύ σοβαρός, άγριος».

ρήμα αυστηρά ποιητικό

εύχρηστο στον αόρ. β΄ ἔμολον = ήλθα: μολὼν λαβέ = έλα να τα πάρεις!

σύνθ. αὐτόμολος «που εγκατέλειψε το στρατό», ἡ αὐτομολία «εγκατάλειψη της στρατιωτικής τάξης».

φωνάζω δυνατά, κραυγάζω.

ΝΕ Βορράς.

ΝΕ βουλευτήριο.

ΝΕ βουλευτής.

1. αποφασίζω έπειτα από σκέψη ή σύσκεψη: ἐξῆν Ἀθηναίοις βουλεῦσαι περὶ Μυτιληναίων = οι Αθηναίοι είχαν δικαίωμα να αποφασίσουν για την τύχη των Μυτιληναίων.

2. είμαι μέλος της Βουλής: πέρυσιν ἔλαχον βουλεύειν = πέρσι κληρώθηκα βουλευτής.

3. μέση φωνή βουλεύομαι κρίνω, αποφασίζω (όπως στη σημ. 1): ἄριστα περὶ τῶν οἰκείων βουλεύονται = αποφασίζουν για τις υποθέσεις τους με τον καλύτερο τρόπο.

1. θέληση: Διὸς βουλή. ἄλλαι μὲν βουλαὶ ἀνθρώπων, ἄλλα δὲ Θεὸς κελεύει = άλλα αποφασίζουν οι άνθρωποι και άλλα διατάζει ο Θεός.

2. γνώμη, συμβουλή: οὐ κοινὴ βουλὴ ἡμῖν = δεν έχουμε την ίδια γνώμη.

3. σύσκεψη.

4. συμβούλιο.

5. στην Αθήνα ἡ βουλή η Βουλή των πεντακοσίων.

ΝΕ βούληση.

θέλω: οὐ τοῦτο βούλονται. εἰ βούλει = αν θέλεις. = ἐπιθυμέω -ῶ τινος, ἐθέλω.

ΝΕ βόδι και βόιδι (< βοΐδιον).

ΝΕ βραβευτής «αυτός που βραβεύει».

1. αργός: βραδεῖς ἵπποι. ≠ ταχύς.

2. αργός στη σκέψη, βραδύνους: ἐπιλήσμων καὶ βραδύς = ξεχασιάρης και αργόστροφος. ≠ ἀγχίνους.

3. αυτός που αργεί, καθυστερεί: σκόπει, ὅπως μὴ βραδεῖς γένωνται = πρόσεχε να μην καθυστερήσουν (στην εκτέλεση της αποστολής τους).

ΝΕ βραδύς (με τις σημ. 1, 2).

μικρός, λίγος: ἐν βραχεῖ χρόνῳ = σε μικρό χρονικό διάστημα.

• σε εκφράσεις διὰ βραχέων = με λίγες λέξεις. παρὰ βραχύ = παρά λίγο.

ΝΕ στη φρ. διά βραχέων «με λίγα λόγια, σύντομα».

λέξη ποιητική, κυρίως στον ενικό.

ο θνητός άνθρωπος, σε αντίθεση με τον αθάνατο θεό. = θνητός, ἄνθρωπος. ≠ ἀθάνατος, θεός.

• γνωμικό βροτοῖς πέφυκε τὸν πεσόντα λακτίσαι = είναι στη φύση των ανθρώπων να δίνουν μια κλοτσιά σε όποιον ατυχήσει.

1. το φαγητό: ἡ βρῶσις καὶ ἡ πόσις = το φαγητό και το ποτό.

2. η σκουριά (που τρώει το σίδερο): μὴ θησαυρίζετε ὑμῖν θησαυροὺς ἐπὶ τῆς γῆς, ὅπου σὴς καὶ βρῶσις ἀφανίζει = μη μαζεύετε θησαυρούς πάνω στη γη που τους αφανίζει ο σκόρος και η σκουριά (είπε ο Χριστός).

1. αυτός που περιμένει κοντά στους βωμούς για να του δώσουν ή για να κλέψει ένα κομμάτι κρέας μετά τη θυσία.

2. χυδαίος άνθρωπος, και ειδικότερα αυτός που λέει χυδαία αστεία.

ΝΕ βωμολόχος (με τη σημ. 2).