Θρησκευτικά (Γ Γυμνασίου) - ΑΝΕΝΕΡΓΟ: Ηλεκτρονικό Βιβλίο

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ'
Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΣΤΟΝ ΕYΡYΤΕΡΟ ΕYΡΩΠΑΪΚΟ ΧΩΡΟ

22. Ο εκχριστιανισμός των σλαβικών λαών

Στην ενότητα αυτή θα πάρεις πληροφορίες (για):

το ιεραποστολικό έργο του Κυρίλλου και του Μεθοδίου στους Σλάβους
τη συμβολή των σλαβικών λαών στην τέχνη
το πώς βίωσαν την ορθόδοξη πνευματικότητα.

Σλαβικούς λαούς ονομάζουμε τα φύλα εκείνα που εγκαταστάθηκαν στα τέλη του 5ου μ.Χ. αι. στα βόρεια σύνορα της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Αυτούς τους λαούς προσπάθησαν να εκχριστιανίσουν οι αυτοκράτορες του Βυζαντίου, για να πετύχουν την ενότητα της αυτοκρατορίας.

Μια ομάδα Σλάβων, οι Μοραβοί, ζήτησαν το 862 μ.Χ. από τον αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ' να διδαχθούν την ορθόδοξη πίστη. Για το έργο αυτό ο Πατριάρχης Φώτιος (που υπήρξε μια μεγάλη προσωπικότητα της εποχής εκείνης) υπέδειξε τους δυο αδελφούς από τη Θεσσαλονίκη: τον Κωνσταντίνο (που έγινε αργότερα μοναχός και έλαβε το όνομα Κύριλλος) και τον Μεθόδιο.

α. Το ιεραποστολικό έργο και οι δυσκολίες του

Οι δυο ιεραπόστολοι γνώριζαν τη σλαβική γλώσσα. Οι Μοραβοί, όμως, δεν είχαν αλφάβητο. Έτσι, η μετάδοση της χριστιανικής πίστης μόνο με τον προφορικό λόγο εγκυμονούσε κινδύνους. Ο Κύριλλος, τότε, δημιούργησε το πρώτο σλαβικό αλφάβητο, το οποίο λεγόταν «γλαγολιτικό»*. Αργότερα απλουστεύθηκε, έγινε πιο εύχρηστο και ονομάστηκε «κυρίλλειο».

Στο καινούριο αλφάβητο μεταφράστηκαν η Αγία Γραφή και η Θεία Λειτουργία. Οι δυο βυζαντινοί ιεραπόστολοι, σεβόμενοι την πολιτιστική ταυτότητα των λαών που εκχριστιάνισαν, φρόντισαν ώστε η νεοσύστατη σλαβική Εκκλησία να παραμείνει ανεξάρτητη.

Οι άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος, τοιχογραφία 12ου-13ου αι.,

ναός Μεταμόρφωσης του Σωτήρος,

Μπελιάκοβο Βουλγαρίας.

Χειρόγραφο σε κυριλλική γραφή.

Η πολιτική κατάσταση, όμως, άλλαξε σύντομα και, με την επέμβαση των Φράγκων, ο Μεθόδιος βασανίστηκε και φυλακίστηκε (ο Κύριλλος είχε ήδη πεθάνει στη Ρώμη το 869 μ.Χ.). Έτσι εγκαταλείφθηκαν οι περιοχές, για τον εκχριστιανισμό των οποίων είχαν αγωνιστεί με όλες τους τις δυνάμεις τα δύο αδέλφια. Πάντως οι δύο ιεραπόστολοι έδωσαν στους σλαβικούς λαούς την ευκαιρία να αντιληφθούν ότι το μήνυμα του Χριστιανισμού ήταν ανεξάρτητο από εθνότητες, απευθυνόταν σε κάθε άνθρωπο, με πλήρη σεβασμό της πολιτιστικής του ιδιαιτερότητας.

Οι περιοχές που εκχριστιάνισαν οι Κύριλλος και Μεθόδιος.

β. Η συμβολή των Σλάβων στην εκκλησιαστική τέχνη και στην ορθόδοξη πνευματικότητα

Ο εκχριστιανισμός των Βουλγάρων πραγματοποιήθηκε τον 9ο μ.Χ. αιώνα. Τότε στάλθηκε από το

Αρχάγγελος Γαβριήλ. 12ος αι.

Περίβλεπτος, Οχρίδα,

πρώην Γιουγκοσλαβία.

Βυζάντιο ο αρχιεπίσκοπος Ιωσήφ με συνοδεία κληρικών, ζωγράφων, αρχιτεκτόνων και εργάσθηκε για τον εκπολιτισμό της Βουλγαρίας. Την ίδια εποχή διαδόθηκε η χριστιανική πίστη και στους Σέρβους (Νοτιοσλάβους). Πολλοί ναοί και μοναστήρια ιδρύθηκαν σε διάφορα σημεία της χώρας τους, και η φιλολογία και η εκκλησιαστική τέχνη αναπτύχθηκαν με βάση τα ελληνικά πρότυπα.

Οι ιεραποστολικές βάσεις, που έθεσαν τον 9ο αιώνα οι Κύριλλος και Μεθόδιος, βοήθησαν την Εκκλησία να μεταδώσει τις αλήθειές της και στους Ρώσους τον 10ο αιώνα. Όταν βαπτίστηκαν οι Ρώσοι του Κιέβου και ο ηγεμόνας τους ο Βλαδίμηρος, άρχισε η πολιτιστικήανάπτυξη της Ρωσίας, με τις μεταφράσεις εκκλησιαστικών συγγραμμάτων και της Θείας Λειτουργίας, καθώς και με την ανάπτυξη της ναοδομίας.

Κάτοψη ναού Αγ. Σοφίας Κιέβου, ρυθμός σταυροειδής μέ θόλο.

Ναός Aγίας Σοφίας Κιέβου.

Η δημιουργία κατά τα μέσα του 11ου αιώνα μοναστικής ζωής στη Ρωσία είχε ως αφετηρία το Άγιο Όρος και τους μοναχούς Αντώνιο και Θεοδόσιο. Από αυτούς δημιουργήθηκε η μονή Κιέβου, που ανέδειξε επισκόπους, συγγραφείς, ζωγράφους και άσκησε μεγάλη επίδραση στον εκκλησιαστικό βίο της Ρωσίας. Η μεγάλη ακμή του ρωσικού μοναχισμού παρατηρήθηκε κατά τον 12ο αιώνα.

Παναγία του Βλαντιμίρ, 12ος αι. Μόσχα. Η εικόνα έδωσε την αγιογραφική κατεύθυνση στους Ρώσους εικονογράφους.

Αγία Τριάδα, έργο του Αντρέα Ρουμπλιόφ. Πινακοθήκη Τρετιάκοφ, Μόσχα.

Παρθένος η Ελεούσα. Εθνικό Aρχαιολογικό Μουσείο Σόφιας, Βουλγαρία.

Παναγία του Βλαντιμίρ, 12ος αι. Μόσχα.

Η εικόνα έδωσε την αγιογραφική

κατεύθυνση στους Ρώσους εικονογράφους.

Αγία Τριάδα,

έργο του Αντρέα Ρουμπλιόφ.

Πινακοθήκη Τρετιάκοφ, Μόσχα.

Παρθένος η Ελεούσα. Εθνικό

Aρχαιολογικό Μουσείο Σόφιας,

Βουλγαρία.

Αγ. Αχίλλειος, ερείπια της τρίκλιτης βασιλικής στις Πρέσπες, που ανήκαν στη Μητρόπολη Οχρίδας.

Άγ. Ισαάκ, Πετρούπολη (εξωτερική και εσωτερική όψη).

Αγ. Αχίλλειος, ερείπια της τρίκλιτης

βασιλικής στις Πρέσπες, που ανήκαν

στη Μητρόπολη Οχρίδας.

Άγ. Ισαάκ, Πετρούπολη (εξωτερική και εσωτερική όψη).

ΥΠΟΓΡΑΜΜΙΖΩ ΚΑΙ ΘΥΜΑΜΑΙ

Οι Σλάβοι της Μοραβίας εκχριστιανίστηκαν από το Βυζάντιο τον 9ο αιώνα.
Το έργο αυτό επιτελέστηκε από τους Θεσσαλονικείς Κύριλλο και Μεθόδιο.
Ο Κύριλλος δημιούργησε το σλαβικό αλφάβητο, στο οποίο μεταφράστηκαν η Αγία Γραφή και η Θεία Λειτουργία.
Οι δύο ιεραπόστολοι βοήθησαν στην οργάνωση ανεξάρτητης σλαβικής Εκκλησίας.
Τον ίδιο αιώνα εκχριστιανίστηκαν οι Βούλγαροι και οι Σέρβοι (νοτιοσλάβοι). Τον δέκατο αιώνα εκχριστιανίστηκαν οι Ρώσοι, με αποτέλεσμα την πολιτιστική και εκκλησιαστική τους οργάνωση.

ΚΕΙΜΕΝΟ

Ο εκχριστιανισμός των Σλάβων και η δημιουργία του σλαβικού αλφαβήτου αποτελεί τη μεγάλη πνευματική προσφορά του ελληνικού πνεύματος και του Βυζαντίου προς τους Σλάβους. … Με τη δημιουργία του σλαβικού αλφαβήτου η γλώσσα των Σλάβων εντάχθηκε μέσα στον κύκλο των γραφομένων ευρωπαϊκών γλωσσών και έγινε δεκτή ως γλώσσα εκκλησιαστική. Είναι η πρώτη φορά που εισάγεται στην Εκκλησία η χρήση εθνικής γλώσσας. Ως τότε στη λειτουργία και στην Εκκλησία χρησιμοποιούσαν αποκλειστικά μια από τις τρεις γλώσσες, που σύμφωνα με την ευαγγελική παράδοση θεωρούσαν ιερές: την ελληνική, τη λατινική και την εβραϊκή. Με τη χρήση της εθνικής γλώσσας τέθηκαν οι πρώτες βάσεις για τη μετέπειτα ανάπτυξη της εθνικής συνειδήσεως. Όπως επιγραμματικά παρατηρεί ο Διον. Ζακυνθινός «η βυζαντινή αυτοκρατορία, από παράδοση ανεκτική, θυσίασε τον οικουμενισμό της ελληνικής γλώσσας για να διατηρήσει την παγκοσμιότητα της παιδείας της (Μαρία Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τόμ. Η', σελ. 94).

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Σε ένα χάρτη να εντοπίσετε τις περιοχές στις οποίες κήρυξαν οι ιεραπόστολοι Κύριλλος και Μεθόδιος.
Να βρείτε πληροφορίες για τις ρωσικές εικόνες της σχολής του Κιέβου.
Να συγκεντρωθεί από μια ομάδα μαθητών υλικό σχετικά με πολιτισμικά στοιχεία του σύγχρονου σλαβικού κόσμου και να εξεταστεί το κατά πόσο αυτά έχουν επηρεαστεί από την ορθόδοξη βυζαντινή παράδοση.
Πιστεύετε ότι η στενή πολιτιστική και εκκλησιαστική σχέση Ελλήνων και Σλάβων έχει αποδειχτεί ιστορικά; Αναφέρατε παραδείγματα υποστήριξης και βοήθειας του ενός προς τον άλλο (π.χ. μελετήστε τη στάση της Ρωσίας κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας).