Θρησκευτικά Γ Γυμνασίου - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)
|
21. Εκκλησιαστική τέχνη Β': Yμνολογία 
Στην ενότητα αυτή θα πάρεις πληροφορίες (για):
Μια ακόμη τέχνη, αυτή της σύνθεσης θρησκευτικών ύμνων, χρησιμοποιείται για την επικοινωνία του ανθρώπου με τον Θεό. Ο επιστημονικός κλάδος που ερευνά τους ύμνους αυτούς λέγεται Yμνολογία. Yμνογραφία είναι η ποίηση και η μελωδία που γράφονται για να δημιουργηθεί ένας ύμνος. Οι πρώτοι ύμνοι προέρχονται από την εβραϊκή θρησκεία, αφού οι πρώτοι χριστιανοί ήταν βαπτισμένοι ισραηλίτες και χρησιμοποιούσαν κυρίως τους Ψαλμούς του Δαυίδ.
α. Τα θέματα της Yμνογραφίας Με την πάροδο του χρόνου, οι χριστιανοί θέλησαν να εκφράσουν αλήθειες της πίστης τους που δεν υπήρχαν στους εβραϊκούς ύμνους. Η τριαδικότητα του Θεού, το Πάθος και η Ανάσταση του Κυρίου ήταν θέματα που τους ώθησαν στη σύνθεση ποιημάτων και μελωδιών με ιδιαίτερο περιεχόμενο και ηχητικό χρώμα. Η δημιουργία ύμνων με γνήσιες ελληνικές εκφράσεις ήταν αναγκαία, αφού η πολιτιστική παράδοση που εκείνη την εποχή επικρατούσε ήταν η ελληνική.
Τα θέματα της εκκλησιαστικής υμνογραφίας προέρχονταν: α) από την Αγία Γραφή, β) από τα απόκρυφα Ευαγγέλια «ποιητικἤ ὰδεία» (αφού το περιεχόμενό τους από θεολογική άποψη δεν είναι αποδεκτό από την Εκκλησία), γ) από τα Μαρτυρολόγια και τα Συναξάρια των αγίων, δ) από τα συγγράμματα των Πατέρων της Εκκλησίας και ε) από σύγχρονα γεγονότα διαφόρων εποχών (σεισμούς, επιδημίες, πολιορκίες κτλ.). Σε εποχές κατά τις οποίες αιρετικοί χρησιμοποίησαν ύμνους για να διαδώσουν τις διδασκαλίες τους, παρουσιάζεται αύξηση της παραγωγής ύμνων και από μέρους της Εκκλησίας, στην προσπάθειά της να αντισταθεί με τα ίδια μέσα στη διάδοση των αιρετικών αντιλήψεων.
β. Κύρια είδη ύμνων Παράλληλα με το περιεχόμενο των ύμνων εξελίσσεται και το μουσικό μέρος. Κατά τον 5ο μ.Χ. αιώνα επικρατεί το Κοντάκιο στη λειτουργική ζωή της Εκκλησίας. Λέγεται ότι ο Ρωμανός ο Μελωδός, ο δημιουργός του είδους, συνέθεσε περί τους χίλιους ύμνους.
Το Κοντάκιο ονομάστηκε έτσι, επειδή τύλιγαν το υλικό στο οποίο ήταν γραμμένος ο ύμνος σε ένα μικρό κοντάρι. Αποτελείται από το προοίμιο, δηλαδή ένα αρχικό τροπάριο που παρουσιάζει το περιεχόμενο του Κοντακίου και ακολουθούν οι Οίκοι, δηλαδή οι στροφές του Κοντακίου που συνήθως ήταν από 18 μέχρι 24. Όλοι οι Οίκοι τελειώνουν με την ίδια φράση που λέγεται εφύμνιο. Στο γνωστό Κοντάκιο του Ακάθιστου Ύμνου το προοίμιο είναι το «Τἤ 'Yπερμάχω» και το εφύμνιο τα «Χαίρε νύμφη ὰνύμφευτε» και «'Aλληλούϊα».
|
Κατά τους 6ο και 7ο μ. Χ. αιώνες εμφανίζεται ένα άλλο είδος εκκλησιαστικής ποίησης, ο Κανόνας. Ονομάζεται έτσι, επειδή ο μελωδός χρησιμοποιούσε ως κανόνα-χάρακα κάποια συγκεκριμένα γεγονότα από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη, όπως το θαύμα της σωτηρίας του Ιωνά μέσα στην κοιλιά του θαλάσσιου κήτους, τον ύμνο της Θεοτόκου προς το Θεό κ.ά. Ο Κανόνας περιέχει δογματικές αλήθειες και διδάσκει βαθύτερες έννοιες. Οι πιο φημισμένοι ποιητές Κανόνων είναι ο Ανδρέας, επίσκοπος Κρήτης, ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός, ο Κοσμάς, επίσκοπος Μαϊουμά (7ος - 8ος αι.) κ.ά. Οι ύμνοι λέγονται και τροπάρια, επειδή ο καθένας έχει δικό του τρόπο για να ψαλεί, και η γενική αυτή ονομασία έχει επικρατήσει μέχρι σήμερα.
γ. Η εκκλησιαστική μουσική Τα τροπάρια ψάλλονται με ήχους που προέρχονται από την αρχαία ελληνική μουσική. Ιεράρχες της Δύσης, όπως ο Αμβρόσιος Μεδιολάνων τον 4ο μ.Χ.αιώνα, μετέφεραν από την Ανατολή τη μουσική που πλαισίωνε λατρευτικές εκδηλώσεις. Μέσα στην Εκκλησία σταδιακά διαμορφώθηκαν και παρέμειναν μέχρι σήμερα 8 συνολικά ήχοι, τέσσερις «κύριοι» (α', β', γ', δ') και τέσσερις «πλάγιοι» (πλ. του α', πλ. του β', βαρύς ή πλ. του γ' και πλ. του δ'). Πρώτος συστηματοποίησε αυτούς τους ήχους ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός τον 8ο μ.Χ. αι. Η βυζαντινή μουσική συνοδεύει και υπογραμμίζει τη δύναμη του λόγου. Εκτελείται με την ανθρώπινη φωνή, χωρίς τη συνοδεία οργάνων (σύμφωνα με ρητές αποστολικές διατάξεις) και είναι μονοφωνική. Η κύρια αιτία για την οποία η βυζαντινή εκκλησιαστική μουσική παραμένει μέχρι και σήμερα πιστή στη μονοφωνική ψαλμωδία είναι το γεγονός ότι η πολυφωνία δεν υπήρχε στη μουσική πραγματικότητα μέχρι το σχίσμα των Εκκλησιών. Δημιουργήθηκε στη Δυτική Ευρώπη και άρχισε να διαδίδεται και να αρέσει στον κόσμο πολύ αργότερα (14ος αιώνας). Συνεπώς, η Ορθόδοξη Εκκλησία κράτησε την αρχαιότερη παράδοση της βυζαντινής μουσικής, που είχε άλλωστε φτάσει σε μεγάλη τελειότητα, ενώ η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία χρησιμοποίησε άλλα μουσικά είδη.
Η αντιστοιχία ανάμεσα στις ευρωπαϊκές νότες και στις βυζαντινές νότες είναι:
Η βυζαντινή μουσική, όμως, χρησιμοποιεί διαφορετικές υποδιαιρέσεις ανάμεσα στους φθόγγους μιας μουσικής κλίμακας, από αυτές της ευρωπαϊκής μουσικής.
Η γραφή της βυζαντινής μουσικής απλοποιήθηκε αρκετές φορές μετά τον 9ο αι. (εικ. 3) και, κυρίως, τον 18ο και 19ο αιώνα από σπουδαίους μουσικολόγους. Η βυζαντινή μουσική είναι κοινό κτήμα όχι μόνο όλων των ελληνόφωνων Εκκλησιών, αλλά και των αραβόφωνων ορθοδόξων της Συρίας και της Παλαιστίνης και όλων των ορθοδόξων λαών των Βαλκανίων, και μάλιστα των Ρουμάνων και των Βουλγάρων και σε μεγάλο μέρος των Σέρβων. Επίσης, ίχνη της ανακαλύπτονται στην ψαλμωδία της Ρωσικής και της Φιλανδικής Εκκλησίας. |
Είναι πάντως γεγονός ότι στην Ανατολή, ενώ κατά τούς οκτώ πρώτους χριστιανικούς αιώνες η εξέλιξη της εκκλησιαστικής υμνωδίας (ποίηση και μέλος) ήταν ραγδαία, σήμερα παραμένει η υμνωδία αυτή χωρίς καμιά ποιοτική εξέλιξη για περίπου χίλια διακόσια χρόνια. Είναι καιρός, όμως, να συνεχιστεί η πορεία με μια προσπάθεια απόδοσης των ύμνων σε πιο κατανοητή γλώσσα, ώστε να γίνει εμφανές ότι η διδασκαλία της Εκκλησίας αφορά όλο τον κόσμο, όλων των εποχών και ότι δεν αποτελεί απλώς μουσειακό θησαυρό.
|
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 
|
||||||
