Θρησκευτικά (Γ Γυμνασίου) - ΑΝΕΝΕΡΓΟ: Ηλεκτρονικό Βιβλίο

15. Μέγας Αθανάσιος: αγωνιστής της ορθής πίστης

Στην ενότητα αυτή θα πάρεις πληροφορίες (για):

τη ζωή του Μεγάλου Αθανασίου
το θεολογικό του έργο.

Στις κρίσιμες στιγμές του 4ου μ. Χ. αιώνα, όταν κλυδωνιζόταν η Εκκλησία από την αίρεση του Αρείου, την οποία γνωρίσαμε στην προηγούμενη διδακτική ενότητα, στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου παρουσιάστηκε μια σημαντική εκκλησιαστική προσωπικότητα: ο Mέγας Αθανάσιος.

α. Ζωή αφιερωμένη στον αγώνα για την αλήθεια και την πίστη

Άγιος Αθανάσιος, φορητή εικόνα.

Ο Μ. Αθανάσιος γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου το 295 μ.Χ. Από νεαρή ηλικία τον απασχολούσαν τα συγκλονιστικά ερωτήματα για την ανθρώπινη ύπαρξη, γι' αυτό και σπούδασε θεολογία και φιλοσοφία.

Στην Α' Οικουμενική Σύνοδο, στη Νίκαια, το 325 μ.Χ., λόγω της ευρείας θεολογικής του παιδείας ο Μ. Αθανάσιος συνόδευσε τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας Αλέξανδρο με την ιδιότητα του γραμματέα. Συμμετείχε στις θεολογικές συζητήσεις και αντιμετώπισε τον Άρειο, ο οποίος υποστήριζε ότι ο Χριστός είναι κτίσμα του Θεού και αρνιόταν ότι είναι Yιός του Θεού και, επομένως, αληθινός Θεός. Ο Μ. Αθανάσιος τόνισε ότι ο Χριστός είναι Yιός του Θεού, «ομοούσιος» με τον Πατέρα Του, δηλαδή «Θεός αληθινός», και ιδιαίτερο Πρόσωπο της Αγίας Τριάδας. Η θεολογία του Μ. Αθανασίου αποτέλεσε τη βάση για τη διαμόρφωση των επτά πρώτων άρθρων του Συμβόλου της Πίστεως από την Α' Οικουμενική Σύνοδο.

Ο Μ. Αθανάσιος το 328 μ. Χ. εξελέγη Πατριάρχης Αλεξανδρείας, με τη συμμετοχή και του λαού στην εκλογή του. Παρέμεινε πιστός στις αποφάσεις της Α' Οικουμενικής Συνόδου μέχρι το τέλος της ζωής του. Λίγα χρόνια μετά την εκλογή του, ο αυτοκράτορας Μ. Κωνσταντίνος υποχώρησε στις πιέσεις των επισκόπων-οπαδών του Αρείου και ο Άρειος επέστρεψε από την εξορία στην Αλεξάνδρεια. Τότε, ο Μ. Αθανάσιος αρνήθηκε να υποταχθεί

Ο Χριστός έγινε άνθρωπος, για να γίνουμε εμείς θεοί. Φανερώθηκε με ανθρώπινο σώμα, για να μπορέσουμε εμείς να έχουμε ορθή αντίληψη για τον αόρατο Πατέρα. Yπέμεινε την ατίμωση από τους ανθρώπους, για να κληρονομήσουμε εμείς την αθανασία

(Περί ενανθρωπήσεως, 54,

Β.Ε.Π.Ε.Σ. τόμ. 30, έκδ.

Απ. Διακονίας, Αθ. 1962, σελ. 119).

στις αυτοκρατορικές πιέσεις και να ακυρώσει τις αποφάσεις της Α' Οικουμενικής Συνόδου που καταδίκαζαν τον Άρειο, γι' αυτό και εξορίστηκε στα Τρέβιρα της Γαλλίας, απ' όπου επέστρεψε το 337 μ.Χ. Οι διάδοχοι του Μ. Κωνσταντίνου, είτε επειδή υποστήριζαν τον Αρειανισμό είτε την εθνική λατρεία (Ιουλιανός), εξόρισαν άλλες τέσσερις φορές τον απείθαρχο στη θρησκευτική τους πολιτική Μ. Αθανάσιο. Συμπαραστάτης του Μ. Αθανασίου στάθηκε πάντα ο λαός της Αλεξάνδρειας και οι μοναχοί της ερήμου, τους οποίους συχνά επισκεπτόταν για παρηγοριά και στήριξη.

Ο Μ. Αθανάσιος παρακολούθησε την Α' Οικουμενική Σύνοδο ως διάκονος – γραμματέας του επισκόπου Αλεξανδρείας Αλέξανδρου.

Ο Μ. Αθανάσιος υπήρξε και πολυγραφότατος συγγραφέας. Τα έργα του είναι: δογματικά, απολογητικά, ερμηνευτικά και ασκητικά. Ο Μ. Αθανάσιος απεβίωσε στις 2 Μαΐου του 373 μ.Χ. Η Εκκλησία μας τιμά την μνήμη του στις 18 Ιανουαρίου και στις 2 Μαΐου.

β. Η αγωνία και ο αγώνας του Μ. Αθανασίου για την αλήθεια

Ο Μ. Αθανάσιος έζησε σε μια εποχή, κατά την οποία η Εκκλησία κινδύνευε να χάσει την ταυτότητά της από την αίρεση του Αρείου. Ο Μ. Αθανάσιος αντέδρασε στην αίρεση αυτή χάρη στη φώτιση του Αγίου Πνεύματος και με εφόδια τη γνώση της Αγίας Γραφής και της Παράδοσης της Εκκλησίας. Τόνιζε ότι ο Yιός του Θεού προσέλαβε τη φθαρτή ανθρώπινη φύση και έγινε άνθρωπος, για να λυτρώσει το ανθρώπινο γένος από την αμαρτία, η οποία προήλθε από την πτώση των πρωτοπλάστων. Ο Χριστός, επομένως, είναι Αυτός που διασφαλίζει τη σωτηρία των ανθρώπων, αφού είναι και άνθρωπος -εκπρόσωπος του ανθρώπινου γένους- και Θεός -Yιός του Θεού και Πρόσωπο της Αγίας Τριάδας.

Κανείς άλλος δεν μπορούσε να μεταβάλει το φθαρτό σε άφθαρτο παρά μόνον ο ίδιος ο Σωτήρας που δημιούργησε τα πάντα από το μηδέν. Κανείς άλλος δεν μπορούσε να ξανακτίσει στους ανθρώπους το κατ' εικόνα, παρά η εικόνα του Πατέρα (ο Yιός και Λόγος του Θεού που το είχε δημιουργήσει και στην αρχή)˙ και κανείς άλλος δεν μπορούσε να κάνει το θνητό αθάνατο, παρά μόνον ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός... Κανένας άλλος δεν μπορεί να διδάξει για τον Πατέρα… παρά μόνον ο Λόγος Του που ρυθμίζει τα πάντα, ο μόνος μονογενής και αληθινός Yιός του Πατρός

(Περί ενανθρωπήσεως, 20, Β.Ε.Π.Ε.Σ.

τόμ 30, έκδ. Απ. Διακονίας, Αθήνα 1962, σελ. 90).

Επιπλέον, ο Μ. Αθανάσιος στο θεολογικό του έργο καθορίζει και τις προΰποθέσεις για να συγκληθεί μια Οικουμενική Σύνοδος. Όταν εμφανίζεται μια νέα αίρεση, η Εκκλησία κατά τον Μ. Αθανάσιο, πρέπει πρώτα να καταφύγει στην Αγία Γραφή και στην Παράδοσή της. Κατόπιν, αν οι χριστιανοί δεν μπορούν να διακρίνουν την αλήθεια, η σύγκληση της Οικουμενικής Συνόδου καθίσταται αναγκαία και επείγουσα, εφόσον η αίρεση ταράζει και διαιρεί την Εκκλησία. Έργο της Οικουμενικής Συνόδου είναι η φανέρωση της αλήθειας της πίστης με τη φώτιση του Αγίου Πνεύματος και η καταδίκη της αίρεσης με βάση την Αγία Γραφή και την Παράδοση της Εκκλησίας.

Αν ο Yιός ήταν κτίσμα, ο άνθρωπος θα παρέμενε θνητός, αφού δε θα ενωνόταν με το Θεό, γιατί το κτίσμα δε μπορεί να ενώσει τα κτίσματα με το Θεό… Γι' αυτό και ο Θεός στέλνει τον Yιό Του, ο οποίος γίνεται υιός του ανθρώπου με το να λάβει σάρκα κτιστή… Όλοι τώρα πια… απελευθερωθήκαμε και ενωθήκαμε με το Λόγο του Θεού. Αφού, λοιπόν, ενωθήκαμε με το Θεό, δε μένουμε πια πάνω στη γη, αλλά, όπως και Εκείνος είπε, όπου θα ευρίσκεται Αυτός εκεί θα είμαστε και εμείς… Και εκεί όπου βρίσκεται ο Χριστός, ποιος φόβος ή ποιος κίνδυνος μπορεί να υπάρξει;

(Κατά Αρειανών Β', 69, Β.Ε.Π.Ε.Σ.

τόμ. 30, έκδ. Απ. Διακονίας, Αθήνα 1962, σελ. 237-238)

γ. Ο Μ. Αθανάσιος στην αθανασία...

Ο Μ. Αθανάσιος υπήρξε μεγάλη φυσιογνωμία της αρχαίας Εκκλησίας. Ανέλαβε την ευθύνη και το βάρος της κρίσης που ξέσπασε εξαιτίας της αίρεσης του Αρείου. Υπέστη πολλές διώξεις και έγινε το σύμβολο και ο ηγέτης των ορθόδοξων στην εποχή του. Με το συγγραφικό του έργο αναδείχτηκε δυναμικός αγωνιστής της ορθόδοξης πίστης και μαχητής στο χώρο του πνεύματος. Είχε το χάρισμα να διακρίνει τις συνέπειες των αιρετικών απόψεων για τον άνθρωπο και τη σωτηρία του και τις αντιμετωπίζει δυναμικά. Η στάση του κληροδότησε στην Εκκλησία ένα υπόδειγμα αγωνιστή ιεράρχη και αταλάντευτου σε θέματα πίστης θεολόγου.

ΥΠΟΓΡΑΜΜΙΖΩ ΚΑΙ ΘΥΜΑΜΑΙ

Ο Μ. Αθανάσιος αντιμετώπισε με τους αγώνες και το συγγραφικό του έργο την αίρεση του Αρείου.
Η θεολογική σκέψη του Μ. Αθανασίου επηρέασε τις αποφάσεις της Α' Οικουμενικής Συνόδου.
Η στάση του Μ. Αθανασίου απέναντι στους οπαδούς του Αρείου και την κρατική εξουσία αποτελεί υπόδειγμα επισκόπου και αληθινού ποιμενάρχη της Εκκλησίας στις δύσκολες στιγμές της.

ΚΕΙΜΕΝO

Έτσι και η ζωή των πάντων, ο Κύριος και Σωτήρας μας Χριστός … δέχτηκε και υπέφερε πάνω στο σταυρό το θάνατο που άλλοι και μάλιστα οι εχθροί του επινόησαν, τον οποίο εκείνοι θεωρούσαν φοβερό, ατιμωτικό και αποκρουστικό … Συνέβη, λοιπόν, κάτι αξιοθαύμαστο και παράξενο: ο θάνατος δηλαδή που του επέβαλαν και θεωρούσαν ατιμωτικό, αυτός ήταν το σύμβολο της νίκης εναντίον του ίδιου του θανάτου … Αν όμως κάποιος από εμάς, από φιλομάθεια και όχι από φιλονικία, θέλει να μάθει γιατί δεν πέθανε με άλλον τρόπο αλλά με το σταυρό, ας ακούσει και αυτός ότι δε μας συνέφερε με κανέναν άλλο τρόπο παρά μόνον με αυτόν να πεθάνει˙ και καλώς σταυρώθηκε ο Κύριος για χάρη μας. Γιατί, αν ήρθε για να αναλάβει την κατάρα που υπήρχε εναντίον μας, με ποιον άλλο τρόπο θα γινόταν ο ίδιος κατάρα, αν δε δεχόταν το θάνατο που επινοήθηκε για τους καταραμένους; Και αυτός ο θάνατος είναι ο σταυρός … Πώς θα μας προσκαλούσε, αν δε σταυρωνόταν; Μόνον πάνω στο σταυρό πεθαίνει κανείς με απλωμένα τα χέρια. Γι' αυτό έπρεπε να υπομείνει ο Κύριος και αυτό και να απλώσει τα χέρια του: για να ελκύσει με το ένα τον παλαιό λαό ( εβραίους) και με το άλλο τους εθνικούς και να συνενώσει και τους δύο στον Εαυτό Του … Ήρθε, λοιπόν, ο Κύριος να καθαρίσει τον αέρα και να μας ανοίξει το δρόμο για τον ουρανό … Και αυτό έπρεπε να γίνει διά του θανάτου. Γιατί με ποιον άλλο θάνατο θα γίνονταν όλα αυτά, αν όχι με το θάνατο που συντελείται στον αέρα, δηλαδή με το σταυρό; Γιατί στον αέρα πεθαίνει μόνον αυτός που θυσιάζεται διά του σταυρού.

(Μ. Αθανασίου, Περί ενανθρωπήσεως 24-25 Β.Ε.Π.Ε.Σ.

τόμ. 30, έκδ. Απ. Διακονία, Αθήνα 1962, σελ 94-95).

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Να σχολιάσετε στην τάξη το κείμενο: «Αυτός έγινε άνθρωπος, για να γίνουμε εμείς θεοί». Να συζητηθεί τι σημαίνει η φράση ότι οι άνθρωποι γίνονται «θεοί».
Ποια ήταν η θεολογική συμμετοχή του Μ. Αθανασίου στην Α' Οικουμενική Σύνοδο;
Να σχολιαστούν από το κείμενο τα εξής σημεία: «Έτσι και η ζωή ... ίδιου του θανάτου»• «Μόνον πάνω στο σταυρό ... στον Εαυτό Του».
Να συγκεντρώσετε στοιχεία για την Αλεξάνδρεια της εποχής του Μ. Αθανασίου από το μάθημα της Ιστορίας, αλλά και από όποιες άλλες πηγές μπορείτε να βρείτε με τη βοήθεια των καθηγητών σας. Κατόπιν να εντάξετε στο πλαίσιο αυτό και το πρόσωπο του Μ. Αθανασίου.

Εικόνα