Αισθητική Αγωγή - Μουσική - Βιβλίο Μαθητή
Μουσικοί πειραματισμοί και ανατροπές Εικαστικά και μουσική... μουσική και εικαστικά Επιστροφή στην αρχική σελίδα του μαθήματος

Η μουσική πρωτοπορία στην Ελλάδα του 20ου αι.

Τα πρώτα γνωστά δείγματα μουσικής της νεοελληνικής ιστορίας από επώνυμους συνθέτες προέρχονται, στα τέλη του 19ου αι., από τα Επτάνησα και ανήκουν στη λεγόμενη Επτανησιακή σχολή. Η μουσική τους είναι επηρεασμένη από την ιταλική μουσική του 19ου αι. και αποτελείται κυρίως από όπερες και τραγούδια.

Σημαντικοί εκπρόσωποι της μουσικής αυτής ήταν ο Νικόλαος Χαλκιόπουλος-Μάντζαρος (συνθέτης του «Ελληνικού Εθνικού Ύμνου») και ο Σπυρίδων Σαμάρας (συνθέτης του «Ολυμπιακού Ύμνου»).

 

εικόνα

 

Νικ. Χαλικιόπουλος-Μάντζαρος (1795-1852): Σπούδασε μουσική στην Κέρκυρα και στη Νάπολι.

Ήταν φίλος με τον Διον. Σολωμό και μελοποίησε διάφορα ποιήματά του. Δίδαξε για πολλά χρόνια

μουσική και ανάμεσά στους μαθητές του είχε πολλούς από τους μεταγενέστερους μεγάλους

συνθέτες. Το 1840, ιδρύθηκε η «Φιλαρμονική Εταιρεία Κέρκυρας», στην οποία ο συνθέτης

ανακηρύχθηκε ισόβια επίτιμος πρόεδρος. Έχει συνθέσει συμφωνίες, εμβατήρια, τραγούδια και

διάφορα θρησκευτικά έργα.

 

 

 

 

 

Η σύνθεση του «Ύμνου εις την Ελευθερίαν», του Νικόλαου Χαλικιόπουλου Μάντζαρου, χρειάστηκε να μελοποιηθεί από το συνθέτη τρεις φορές ολόκληρη και δύο φορές αποσπασματικά.

Στις 5 Δεκεμβρίου 1844, έστειλε τη μελοποίηση στην Αθήνα αφιερωμένη στον Όθωνα, ο οποίος από την πλευρά του την έστειλε στο Μόναχο για να εκτιμήσουν ειδικοί την αξία της. Η απάντηση ήταν: «αξιόλογον». Αυτή η κρίση είχε ως αποτέλεσμα, να απονεμηθεί στο συνθέτη ο ασημένιος σταυρός του Σωτήρα.

Από το 1865, μετά από αίτημα του βασιλιά Γεωργίου Α’, οι δύο πρώτες στροφές καθιερώθηκαν ως ο Εθνικός Ύμνος της Ελλάδας.

 

Στις αρχές του 20ου αι., οι συνθέτες προσπαθούν να δημιουργήσουν μουσική που να έχει τη δική της εθνική ταυτότητα και, επηρεασμένοι από την ελληνική παραδοσιακή μουσική, δημιουργούν την Ελληνική Εθνική Σχολή με κύριο εκπρόσωπο το Μανώλη Καλομοίρη, ιδρυτή του Ελληνικού Ωδείου και στη συνέχεια του Εθνικού Ωδείου, και σπουδαίο συνθέτη.

Οι συνθέτες της Ελληνικής Εθνικής Σχολής εμπνέονται, αφενός από τους εκκλησιαστικούς ύμνους και το δημοτικό τραγούδι και αφετέρου από την επτανησιακή μουσική παράδοση.

Σημαντικοί εκπρόσωποί της είναι μεταξύ άλλων οι: Διονύσιος Λαυράγκας (ίδρυσε και καθιέρωσε το «Ελληνικό Μελόδραμα», που αποτέλεσε τον πρόδρομο της «Εθνικής Λυρικής Σκηνής»), Γεώργιος Λαμπελέτ (επηρέασε τα μουσικά πράγματα με θεωρητικά κείμενα, που δημοσίευσε), Μάριος ΒάρβογληςΑιμίλιος Ριάδης, κ.ά.

Μανώλης Καλομοίρης (1883-1962): Θεωρείται ένας από τους θεμελιωτές της Ελληνικής Εθνικής Μουσικής Σχολής. Η μουσική του δανείζεται στοιχεία από τις λαϊκές ελληνικές μελωδίες. Υπήρξε, ως ακαδημαϊκός και πρόεδρος της Λυρικής Σκηνής, σημαντικός παράγοντας των μουσικών θεμάτων της χώρας. Έγραψε όπερες, έργα για ορχήστρα, το συμφωνικό ποίημα «Μηνάς ο ρέμπελος», κοντσέρτα, τραγούδια, μουσική δωματίου κ.ά.

 

Μανώλης Καλομοίρης (1883-1962): Θεωρείται ένας από τους θεμελιωτές της Ελληνικής

Εθνικής Μουσικής Σχολής. Η μουσική του δανείζεται στοιχεία από τις λαϊκές ελληνικές μελωδίες.

Υπήρξε, ως ακαδημαϊκός και πρόεδρος της Λυρικής Σκηνής, σημαντικός παράγοντας των

μουσικών θεμάτων της χώρας. Έγραψε όπερες, έργα για ορχήστρα, το συμφωνικό ποίημα

«Μηνάς ο ρέμπελος», κοντσέρτα,τραγούδια, μουσική δωματίου κ.ά.

 

 

Ο δωδεκαφθογγισμός και ο Νίκος Σκαλκώτας

Μανώλης Καλομοίρης (1883-1962): Θεωρείται ένας από τους θεμελιωτές της Ελληνικής Εθνικής Μουσικής Σχολής. Η μουσική του δανείζεται στοιχεία από τις λαϊκές ελληνικές μελωδίες. Υπήρξε, ως ακαδημαϊκός και πρόεδρος της Λυρικής Σκηνής, σημαντικός παράγοντας των μουσικών θεμάτων της χώρας. Έγραψε όπερες, έργα για ορχήστρα, το συμφωνικό ποίημα «Μηνάς ο ρέμπελος», κοντσέρτα, τραγούδια, μουσική δωματίου κ.ά.

Ο Νίκος Σκαλκώτας στο έργο «36

Ελληνικοί Χοροί» επεξεργάστηκε

μελωδίες της δημοτικής μουσικής

παράδοσης.

 

 

Ο Νίκος Σκαλκώτας (1904-1949) εισάγει νέες τάσεις στη σύνθεση της μουσικής, εμπνευσμένος από τη μαθητεία του κοντά στο σπουδαίο δωδεκαφθογγιστή συνθέτη Άρνολντ Σαίνμπεργκ.

Στο έργο του χρησιμοποίησε στοιχεία της ελληνικής δημοτικής μουσικής μέσα από την τονική, ατονική και δωδεκάφθογγη μουσική γραφή.

Το σύνολο όλων αυτών των μουσικών ιδιωμάτων που χρησιμοποιούσε ο συνθέτης, καθώς και οι ποικίλες αισθητικές κατευθύνσεις στο έργο του, αντανακλούν σε μεγάλο βαθμό το πνεύμα της μουσικής του 20ου αι., κύριο χαρακτηριστικό του οποίου είναι η ποικιλία στα μέσα έκφρασης και οι συνεχείς εναλλαγές των στυλ.

 

Παρά τη σπουδαία αναγνώρισή του στο εξωτερικό, από το 1933 που γύρισε στην Ελλάδα, ο Νίκος Σκαλκώτας γνώρισε την αδιαφορία και την περιφρόνηση, με αποτέλεσμα να κλειστεί στον εαυτό του και να πεθάνει άσημος και στην αφάνεια. Πολλά χρόνια μετά, το έργο του αναγνωρίστηκε και στην Ελλάδα.

Ο Σκαλκώτας στάθηκε από τους ελάχιστους Έλληνες συνθέτες της γενιάς του που είχε το ψυχικό σθένος να βαδίσει αντίθετα στο ρεύμα το άμεσου περιβάλλοντός του, υπηρετώντας την τέχνη του χωρίς ίχνος προσωπικής φιλοδοξίας και κατόρθωσε να δημιουργήσει ένα νέο κεφάλαιο στα νεότερα είδη μουσικής σύνθεσης, το οποίο εκ των υστέρων αποδείχθηκε ιδιαίτερα σημαντικό.


εικόνα

 

Η μουσική πρωτοπορία και ο Ιάννης Ξενάκης

Ο Ιάννης (Γιάννης) Ξενάκης (1922–2001), υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες συνθέτες και αρχιτέκτονες του 20ού αιώνα.

Βασική ιδέα της μουσικής του είναι ο μετασχηματισμός των διαφόρων μαθηματικών σχέσεων

Απόσπασμα από την παρτιτούρα του έργου «Μεταστάσεις» του Ιάννη Ξενάκη

Απόσπασμα από την παρτιτούρα του έργου «Μεταστάσεις»

του Ιάννη Ξενάκη

που εκφράζουν το σύμπαν, σε μουσικούς ήχους, με τη χρήση για αυτόν τον σκοπό ενός συνόλου εργαλείων.

Συνήθως χρησιμοποιείται ηλεκτρονικός υπολογιστής, ο οποίος βοηθάει με διάφορους υπολογιστικούς τρόπους στην κατασκευή του κομματιού, αν και την όλη επιλογή του υλικού την κάνει ο ίδιος ο συνθέτης.

 

 

 

Ιάννης Ξενάκης

Ιάννης Ξενάκης

 

 

Τα Πολύτοπα του Ι. Ξενάκη ήταν πολύτεχνα έργα, στα οποία η μουσική συνδυαζόταν με οπτικά ερεθίσματα σε συγκεκριμένους, ειδικά διαμορφωμένους χώρους.

Η τοποθεσία ήταν συχνά κάποιος σημαντικός ιστορικός-αρχαιολογικός χώρος.

Για την παράσταση επιστρατεύονταν τόσο ο ήχος, όσο και το φως, με προβολείς που κατεύθυναν το φως πάνω στο συγκεντρωμένο πλήθος, ανάλογα με την ανάπτυξη της μουσικής. Στην διάχυση του φωτός στο χώρο αντιστοιχούσε η ανάπτυξη των ηχητικών «συμπάντων» ή «γαλαξιών» του Ξενάκη στο χρόνο.

Τα Πολύτοπα έπαιρναν το όνομά τους από την τοποθεσία στην οποία λάμβαναν χώρα.

Οι πρωτοποριακές συνθετικές μέθοδοι που ανέπτυξε (η ονομαζόμενη από τον ίδιο στοχαστική μουσική), συσχέτιζαν τη μουσική και την αρχιτεκτονική με τα μαθηματικά και τη φυσική.

Όταν ήταν εν ζωή, ο Ι. Ξενάκης τιμήθηκε με υψηλότατες διακρίσεις στη Γαλλία και σε όλο τον κόσμο.

Στοχαστική μουσική: Βασικό στοιχείο της μουσικής αυτής είναι η έννοια της μάζας. H «ηχητική μάζα» του Ξενάκη είναι ένα είδος γαλαξία, ένα είδος νεφελώματος, που αποτελείται από πολλά και ποικίλα «στοιχεία» (επεισόδια ή ήχους), των οποίων η οργάνωση και η κίνηση έχουν σχέση με την πυκνότητα (πόσα «στοιχεία» ανά δευτερόλεπτο), με την τοποθέτησή τους ανά ύψος και με τον τρόπο σύνταξής τους (με ποια σειρά, δηλ. πυκνότητα-ύψος).
εικόνα