Από το γκόσπελ στο ροκ

Λέξεις-κλειδιά: σπιρίτσουαλ, γκόσπελ, τραγούδι της δουλειάς, ερώτηση-απάντηση, blue note, 12μετρο, συγχορδίες, τονική, υποδεσπόζουσα, δεσπόζουσα, φόρμα Α Α Β, συγκοπές, μελωδικό τμήμα, ρυθμικό τμήμα, αυτοσχεδιασμός, τροπικότητα

Και εγένετο... το blues

Όταν οι Αφρικανοί ήρθαν στην Αμερική τον 19ο αι., δανείστηκαν στοιχεία από τη μουσική των λευκών αποίκων και μέσα από την επαφή τους με τα ντόπια ακούσματα, διαμόρφωσαν το δικό τους ιδιαίτερο μουσικό ιδίωμα.

Στα περισσότερα τραγούδια τους εκφράζεται η δυστυχία που νιώθουν, αλλά υπάρχουν και τραγούδια για την ίαση των αρρώστων, καθώς και νανουρίσματα.
   Τραγουδούσαν την ώρα της δουλειάς στα χωράφια αλλά και στις εκκλησίες, αφού δεν τους επιτρεπόταν καμιάς μορφής διασκέδαση.

Μετά την απελευθέρωσή τους (18ος αι.), διαμόρφωσαν αυτό το μουσικό ιδίωμα που σήμερα ονομάζουμε «μπλουζ» (blues).

Τα είδη μουσικής που επηρέασαν τη διαμόρφωση του μπλουζ

Για τους Αφρικανούς σκλάβους η μουσική ήταν συνδυασμένη με τον τρόπο ζωής τους και έπαιζε πολύ σημαντικό ρόλο.
   Το μπλουζ τραγούδι ήταν ένας τρόπος να περιγράφουν οι Αφροαμερικανοί τις δυσάρεστες καταστάσεις που αντιμετώπιζαν.

Καθώς εκχριστιανίστηκαν στην Αφρική από τους ιεραποστόλους, πέρασαν στη θρησκευτική μουσική ένα διαφορετικό τρόπο ερμηνείας που τον ονόμασαν «σπιρίτσουαλς» (spirituals), ένα στυλ που βασιζόταν έντονα στον αντιχρονισμό, τις ερωταπαντήσεις και την επανάληψη συγκεκριμένων μοτίβων.

Επίσης, σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του μουσικού ιδιώματος του μπλουζ έπαιξε το «γκόσπελ» (gospel), μετεξέλιξη της μουσικής έκφρασης των μαύρων.

Οι ερωταπαντήσεις στη μουσική των σκλάβων -εκτός από το γκόσπελ- χρησιμοποιούνταν και στα λεγόμενα «τραγούδια της δουλειάς» (work songs), όπου ένας τραγουδούσε το στίχο και οι υπόλοιποι απαντούσαν σε χορωδία, για να μπορούν να κρατούν το ρυθμό την ώρα που δούλευαν.

Ερωταπαντήσεις: Ο επικεφαλής αυτοσχεδιάζοντας τις περισσότερες φορές, τραγουδάει την ερώτηση και ο χορός απαντά. Αυτές οι ερωταπαντήσεις αποτελούν βασικό χαρακτηριστικό της αφρικάνικης και της αφροαμερικάνικης μουσικής στα «κάντρι μπλουζ» (country blues), με διάλογο ανάμεσα στον εκτελεστή και την κιθάρα και στα σπιρίτσουαλς ή τα γκόσπελ με διάλογο ανάμεσα στον κήρυκα και το εκκλησίασμα.

Τα μπλουζ αποτελούνται από σύντομες δωδεκάμετρες μελωδίες που βασίζονται σε μια αμετάβλητη συνέχεια συγχορδιών. Βασικό χαρακτηριστικό της μουσικής μπλουζ είναι το «κατέβασμα» (ύφεση) της τρίτης, της πέμπτης και της έβδομης νότας της μείζονας κλίμακας (οι λεγόμενες blue notes=μπλε νότες).

Επίσης, χαρακτηριστικός στα μπλουζ είναι ο έντονος αυτοσχεδιασμός, κυρίως στη μελωδία και τους στίχους.

Ο μουσικός επινοεί τις μελωδίες την ώρα που παίζει. Γι’ αυτό η δομή των μπλουζ έχει συχνά τη μορφή μιας επαναλαμβανόμενης φράσης που συνοδεύεται από έναν τελικό στίχο.

Ο Μάντυ Γουότερς (Muddy Waters),
θεωρείται από πολλούς ο κορυφαίος
μουσικός των μπλουζ.

H πιο κοινή μορφή των μπλουζ είναι τα λεγόμενα δωδεκάμετρα μπλουζ. Ο όρος «δωδεκάμετρο» αναφέρεται στον αριθμό των μουσικών μέτρων, που εκφράζει το θέμα ενός τυπικού μπλουζ. Συνήθως παίζεται σε μέτρο 4/4, που σημαίνει ότι υπάρχουν τέσσερεις χτύποι σε κάθε μέτρο και κάθε χτύπος ισούται με ένα τέταρτο.

Ένα δωδεκάμετρο μπλουζ διαιρείται σε τρία μέρη των τεσσάρων μέτρων. Μια κλασική μπλουζ ακολουθία αποτελείται από τρεις συγχορδίες: την πρώτη ή τονική (που συμβολίζεται I), την τέταρτη ή υποδεσπόζουσα (IV), και την πέμπτη ή δεσπόζουσα (V) νότα μιας επτάφθογγης κλίμακας.

Οι στίχοι ενός δωδεκάμετρου μπλουζ τραγουδιού συχνά έχουν τη μορφή A A B. Ο πρώτος στίχος συχνά παρουσιάζει μια ιδέα ή ένα θέμα, ο δεύτερος το επαναλαμβάνει (ίσως με μια μικρή παραλλαγή), και ο τρίτος αναπτύσσει ή αναλύει την ιδέα που παρουσιάστηκε στον πρώτο και το δεύτερο στίχο. Το A αναφέρεται στον πρώτο και δεύτερο τετράμετρο στίχο, και το B είναι ο τρίτος. Όλα τα μπλουζ δεν ακολουθούν τη δωδεκάμετρη δομή, αλλά κατανοώντας αυτό το βασικό μουσικό σκελετό, ο ακροατής θα κατανοήσει σε βάθος όλη τη μουσική μπλουζ.