Ε. ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ

Εισαγωγικά στοιχεία

Iκανότητες είναι οι προσωπικές δυνατότητες κάθε ατόμου, που μπορεί να είναι ταλέντα, κλίσεις ή προδιαθέσεις και αναπτύχθηκαν ως αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης κληρονομικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Oι ικανότητες αυτές μπορεί να είναι εμφανείς ή και όχι. Αυτό σημαίνει ότι ένα άτομο μπορεί να έχει κάποιες κλίσεις, αλλά να μην του δόθηκε ποτέ η ευκαιρία να τις αναδείξει. Για παράδειγμα, ένας μαθητής έχει σπάνιο μουσικό ταλέντο, αλλά ζει σε ένα απομακρυσμένο μέρος χωρίς ωδείο και χωρίς δασκάλους μουσικής που να

μπορούν να τον εμψυχώσουν και να τον καθοδηγήσουν. O μαθητής αυτός πιθανόν δεν θα καλλιεργήσει ούτε θα αξιοποιήσει επαγγελματικά την ικανότητά του αυτή.

Οι ικανότητές μας είναι τα θεμέλια πάνω στα οποία στηρίζεται οποιασδήποτε προσπάθεια για εκπαίδευση, μάθηση, επιδόσεις ή επιτεύγματα σε διάφορους τομείς όπως είναι ο αθλητισμός, η τέχνη, η επιστήμη. Οι ικανότητες λοιπόν είναι σαν τα φυτά που έχουν ρίζες. θα ανθίσουν με την κατάλληλη φροντίδα ή, αντίθετα, μπορεί, ενώ έχουν ρίζες, να μην «ξεπεταχτούν» ποτέ ή να μην ανθίσουν, αν δεν τις περιποιηθεί κάποιος.

Οι ικανότητές μας είναι, με άλλα λόγια, οι βασικές αποσκευές που έχουμε στη διάθεσή μας για το προσωπικό μας ταξίδι στη ζωή. Σκόπιμο είναι να φροντίζουμε να τις ανακαλύπτουμε και να τις βελτιώνουμε όσο μπορούμε περισσότερο με τη στήριξη της οικογένειας, του σχολείου και της ευρύτερης κοινότητας.

Μπορούμε να χωρίσουμε τις ικανότητες σε γενικές και σε ειδικές.

Οι Γενικές Iκανότητες εκδηλώνονται σε κάθε δραστηριότητα του ατόμου (π.χ. αντίληψη, μνήμη, ικανότητα προφορικής ή/ και γραπτής έκφρασης κ.ά.).

Οι Eιδικές Iκανότητες εκδηλώνονται σε συγκεκριμένους και εξειδικευμένους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας και συνήθως συνδέονται με κάποιες επαγγελματικές δραστηριότητες (π.χ. οι μουσικές ικανότητες μπορούν να αξιοποιηθούν στο επάγγελμα του μουσικού).

Διάκριση Ικανοτήτων

• Αισθητηριακές ικανότητες (π.χ. ικανότητες όρασης, αφής, ακοής)
• Ικανότητες σε σχέση με σωματικά χαρακτηριστικά (μυϊκή ικανότητα, σωματική αντοχή και δύναμη, συντονισμός κινήσεων κτλ.)
• Μηχανικές ικανότητες (π.χ. κατανόησης λειτουργίας μηχανών και τεχνικών λειτουργιών)
• Νοητικές ικανότητες (π.χ. γλωσσικές ικανότητες, παρατηρητικότητα, αντίληψη χώρου, μαθηματική ικανότητα, μνήμη, φαντασία, δημιουργική ικανότητα κτλ.)
• Καλλιτεχνικές ικανότητες (μουσικής, εικαστικών, υποκριτικής, χορού κτλ.).

Όλα τα άτομα δεν έχουν τις ίδιες ικανότητες, γενικές ή ειδικές

Είναι πολύ σημαντικό να αναγνωρίζεις και να δέχεσαι τον εαυτό σου ως μια οντότητα διαφορετική από τους άλλους και ξεχωριστή, που αποτελείται από ένα σύνολο δυνατών και αδύνατων πλευρών και, συνάμα, να αποδέχεσαι και τη διαφορετικότητα των άλλων γύρω σου.

Επίσης, είναι καλό να λάβεις σοβαρά υπόψη σου τις γενικές, αλλά κυρίως τις ειδικές ικανότητες που διαθέτεις, πριν επιλέξεις να δραστηριοποιηθείς σε ένα επάγγελμα.

Kάποια άτομα, λόγω κληρονικών παραγόντων, ατυχημάτων ή ασθενειών έχουν πιο σοβαρές ανεπάρκειες και ανάγκες για αποδοχή και ανοχή από τους άλλους απένατι στη διαφορετικόττητά τους.

Τα άτομα με αναπηρίες και με ειδικές ανάγκες (A.M.E.A.)συναντούν αρκετά και πολλαπλά εμπόδια. Αυτά συναρτώνται με την κατηγορία και το βαθμό αναπηρίας που έχουν. Όμως αναπηρία δεν σημαίνει πάντα ανικανότητα, γιατί τα άτομα αυτά, έχουν ειδικές ικανότητες, τις οποίες μπορούν να αναδείξουν μέσα από τα υποστηρικτικά εκπαιδευτικά προγράμματα Ειδικής Αγωγής.

Αρκετά από τα Α.Μ.Ε.Α. μπορούν να ενταχθούν στο κοινωνικό σύνολο, εφόσον τους παρασχεθεί η κατάλληλη ειδική εκπαίδευση που αναγνωρίζει τις ιδιαιτερότητες, τις ανάγκες τους και αξιοποιεί τις ικανότητές τους. Τα Κέντρα Διάγνωσης, Αξιολόγησης και Yποστήριξης (Κ.Δ.Α.Y.), αρμοδιότητας Yπ.Ε.Π.Θ., συντάσσουν τη γνωμάτευση και το Εξατομικευμένο Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα (Ε.Ε.Π.) του μαθητή. Το Πλαίσιο Αναλυτικού Προγράμματος Ειδικής Αγωγής (Π.Α.Π.Ε.Α.), το βιβλίο του δασκάλου Ειδικής Αγωγής, καθώς και τα βιβλιοτετράδια των μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες προσεγγίζουν με βιωματικό τρόπο τις δυσκολίες και τα εμπόδια που δημιουργούνται εξαιτίας της αναπηρίας. Γι’ αυτό, τα βιβλία υποστηρίζονται με έντυπο και ηλεκτρονικό υλικό οπτικοποημένων καθημερινών βιωματικών δραστηριοτήτων μαθησιακής ετοιμότητας (κάρτες) και με ηχητικό υλικό (CDs).

Ευφυή άτομα

Yπάρχει και μια κατηγορία ατόμων που έχουν ανώτερες νοητικές ικανότητες και αποκαλούνται «ευφυή άτομα». Επίσης, ο όρος αυτός αναφέρεται και στα άτομα που διακρίνονται για «ταλέντο υψηλής ποιότητας σε ειδικούς τομείς», όπως είναι οι επιστήμες, οι τέχνες κτλ.

Οι Δεξιότητες έχουν σχέση με την προσωπικότητά μας, με τον τρόπο που λειτουργούμε και αντιμετωπίζουμε διάφορα θέματα στην προσωπική, στην επαγγελματική και στην κοινωνική μας ζωή. Πιο συγκεκριμένα, με τον όρο δεξιότητα εννοούμε το βαθμό ευκολίας, ακρίβειας και ταχύτητας με τον οποίο εκτελούμε μια σειρά από ενέργειες, προκειμένου να αντιμετωπίσουμε μια κατάσταση, να δράσουμε, να λύσουμε ένα πρόβλημα, στην προσωπική, επαγγελματική και στην κοινωνική μας ζωή.

Χαρακτηριστικά των δεξιοτήτων

• Οι δεξιότητες μαθαίνονται μετά από εκπαίδευση και κατάρτιση, πρακτική άσκηση και συστηματική προσπάθεια. Για παράδειγμα, η ανάπτυξη μιας δεξιότητας στην έκφραση στο γραπτό λόγο, δεξιότητα απαραίτητη για το επάγγελμα του συντάκτη ειδήσεων, μπορεί να αναπτυχθεί μετά από κατάλληλη άσκηση και εκπαίδευση.
• Κάποιες δεξιότητες είναι πολύ αναγκαίες για το επάγγελμα που θέλουμε να ασκήσουμε (π.χ. δεξιότητα επικοινωνίας με το κοινό για το επάγγελμα του δημοσιογράφου). Εξάλλου μια δεξιότητα μπορεί να είναι απαραίτητη σε πολλά και διαφορετικά επαγγέλματα. Για παράδειγμα οι δεξιότητες επικοινωνίας είναι απαραίτητες για την άσκηση πολλών επαγγελμάτων όπως του εκπαιδευτικού, του κοινωνικού λειτουργού, του διαφημιστή, του δημοσιογράφου κ.ά.
• Yπάρχουν δεξιότητες που παίζουν καθοριστικό ρόλο στην εξασφάλιση και διατήρηση κάποιας θέσης εργασίας (π.χ. δεξιότητα ενεργού αναζήτησης της πληροφορίας, ευελιξία, οργάνωση χρόνου κτλ.).

Τα επιθυμητά χαρακτηριστικά που οι εργοδότες αναζητούν στους εργαζομένους δεν είναι πια μόνο πτυχία, εμπειρία και γνώσεις, αλλά και άλλα χαρακτηριστικά που έχουν σχέση με την προσωπική και κοινωνική «εικόνα» του εργαζομένου. Αυτά τα χαρακτηριστικά τα αποκαλούμε «δεξιότητες- κλειδιά», στο βαθμό που δηλώνουν σημαντικά «κλειδιά» για να ανοίξει κάποιος την πόρτα της εργασίας. Άλλες, όμως, αποκαλούνται και «δεξιότητες ζωής», γιατί θεωρούνται απαραίτητες για να πετύχει κανείς όχι μόνο στην επαγγελματική, αλλά και στην κοινωνική και προσωπική του ζωή. Πολλές από τις δεξιότητες αυτές μπορούμε -και καλό είναι- να τις αναπτύξουμε σε κάποιο βαθμό, γιατί θεωρούνται σημαντικές για την κοινωνική και την επαγγελματική μας ζωή.

Πώς αναπτύσσονται οι δεξιότητες ζωής που θα μας επιτρέψουν να ζήσουμε παραγωγικά και δημιουργικά;

Η ανάπτυξη των δεξιοτήτων αυτών είναι μια συνεχής διαδικασία που κρατάει μια ζωή. Με άλλα λόγια, η προσπάθεια για προσωπική ανάπτυξη και εξέλιξη αρχίζει με τη γέννησή μας και σταματά στο τέλος της ζωής μας.

Οι δεξιότητες καλλιεργούνται μέσα από την ενεργό δράση και τις ευκαιρίες για μάθηση που μας παρέχουν η οικογένεια, το σχολείο, η ευρύτερη κοινότητα. Χρειάζεται, όμως, θέληση και προσωπική συστηματική προσπάθεια για την ανάπτυξη αυτών των δεξιοτήτων. Ένας μαθητής μπορεί να καλλιεργήσει τις δεξιότητες ζωής μέσω των σχολικών, εξωσχολικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων, καθώς επίσης και μέσω της εφαρμογής

του θεσμού Συμβουλευτική –Επαγγελματικός Προσανατολισμός. Επίσης, και η ενεργός συμμετοχή ενός μαθητή στα διάφορα προγράμματα που υλοποιούνται κατά καιρούς στο σχολείο, όπως είναι για παράδειγμα τα Προγράμματα Αγωγής Σταδιοδρομίας, Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, Ευέλικτης Ζώνης κ.ά., συμβάλλει στην καλλιέργεια πολλών τέτοιων δεξιοτήτων.

Ποιες είναι οι δεξιότητες ζωής;

Yπάρχουν διάφορες ομάδες δεξιοτήτων ζωής. Μερικές από τις πιο σημαντικές είναι οι παρακάτω:

Δεξιότητες επικοινωνίας: Αναφέρονται στο να μπορείς

• να εκφράζεσαι και να μεταφέρεις ιδέες, απόψεις, συναισθήματα με το γραπτό ή με τον προφορικό λόγο, άμεσα και σωστά
• να ερμηνεύεις αποτελεσματικά τα μηνύματα των άλλων (λεκτικά, γραπτά ή μέσω της γλώσσας του σώματος), να καταλαβαίνεις τα συναισθήματά τους
• να επικοινωνείς με τους άλλους μιλώντας ξένες γλώσσες ή με τη χρήση Η/Y
• να κατανοείς, να αποδέχεσαι, να συνεργάζεσαι με άτομα από άλλες χώρες, με διαφορετική γλώσσα και με άλλα ήθη και έθιμα (διαπολιτισμική επικοινωνία).

Δεξιότητες προσαρμογής: Nα μπορείς να προσαρμόζεσαι σε νέες συνθήκες, σε μεταβατικές φάσεις κτλ. (π.χ. αλλαγή τόπου διαμονής, σχολείου, οικογενειακής κατάστασης).

Δεξιότητες ευελιξίας: Nα μπορείς, όταν οι συνθήκες διαφοροποιούνται, να εντοπίζεις εναλλακτικές λύσεις, να δοκιμάζεις και άλλους τρόπους δράσης.

Δεξιότητες ενεργού αναζήτησης και κριτικής ανάγνωσης των πληροφοριών: στην κοινωνία της πληροφορίας, το να ξέρεις τις πηγές από όπου θα αντλήσεις τις πληροφορίες σου, το πώς θα τις αξιοποιήσεις, καθώς και το να μπορείς να προσεγγίζεις τις πληροφορίες κριτικά αποτελεί προΰπόθεση επιτυχούς δράσης.

Δεξιότητες χρήσης ηλεκτρονικών υπολογιστών: Nα μπορείς να χρησιμοποιείς τον H/Y αποτελεσματικά, δεξιότητα χρήσιμη για την άσκηση των περισσότερων σύγχρονων επαγγελματικών δραστηριοτήτων, για την πρόσβαση σε πληροφορίες, για την επικοινωνία μέσω διαδικτύου.

Δεξιότητες συνεργασίας, ομαδικότητας: αναφέρονται στη δυνατότητα να συνεργάζεσαι αρμονικά με άλλα άτομα, να μπορείς να έχεις την προσωπική σου άποψη, αλλά να δέχεσαι και τη θέση των άλλων και όλοι μαζί να προσπαθείτε για την επίτευξη ενός κοινού σκοπού.

Δεξιότητες διαχείρισης και οργάνωσης χρόνου: αναφέρονται στο να διαχειρίζεσαι και να οργανώνεις σωστά το χρόνο σου, ώστε σε δεδομένα πλαίσια, να φέρνεις σε πέρας διάφορες εργασίες, ποικίλες δραστηριότητες κτλ.

Δεξιότητες αυτοπαρουσίασης: αναφέρονται στο να ξέρεις να παρουσιάζεις τον εαυτό σου, να προβάλλεις τις δυνατότητές σου και την αξία σου, να δημιουργείς καλές εντυπώσεις για σένα (π.χ. μέσω ενός βιογραφικού, μιας συνέντευξης κτλ.)

Δεξιότητες ανάληψης πρωτοβουλιών: Nα είσαι σε θέση, όταν οι άλλοι αδρανούν έχοντας αφεθεί στη ρουτίνα τους, να παίρνεις πρωτοβουλίες και να προχωρείς, παρακινώντας και άλλους.

Δεξιότητες καινοτομίας, νεωτερικότητας: αυτές σχετίζονται με το να καλοδέχεσαι τις νέες ιδέες, να υιοθετείς επαναστατικές λύσεις, πέρα από τα καθιερωμένα πρότυπα.

Δεξιότητες λήψης απόφασης: Πρόκειται για σύνολο ειδικών δεξιοτήτων σχετικών με το να λαμβάνεις αποφάσεις που ικανοποιούν τις ανάγκες και τους στόχους σου, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο κάθε φορά.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 1H

Προκειμένου να εντοπίσεις τις ικανότητές σου, σκέψου μερικές δραστηριότητες σε κάποιους τομείς (μαθηματικά, αθλητισμό, πολιτιστικές δραστηριότητες, καλλιτεχνικές κτλ.) στις οποίες σημειώνεις πολύ καλές επιδόσεις. Σκέψου επίσης και δραστηριότητες με τις οποίες, ενώ έχεις ασχοληθεί και έχεις προσπαθήσει να τα καταφέρεις, εντούτοις δεν έχεις καλά αποτελέσματα. Αναρωτήσου γιατί συμβαίνει αυτό και αναζήτησε τρόπους που πιθανόν θα σε βοηθήσουν να τα καταφέρεις καλύτερα στο μέλλον…

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 2H

Αφού διαβάσεις προσεκτικά το εισαγωγικό κείμενο για τις ικανότητες και τις δεξιότητες, συμπλήρωσε τα κενά του παρακάτω πίνακα σύμφωνα με τα παραδείγματα. Μπορείς, αν θέλεις, να συμβουλευτείς και έναν Οδηγό Επαγγελμάτων.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 3H

Σκέψου κάποιες επαγγελματικές δραστηριότητες που θα σε ενδιέφεραν και συμπλήρωσε τον πίνακα σύμφωνα με το παράδειγμα. (Καλό είναι να συμβουλευτείς και έναν Οδηγό Επαγγελμάτων).

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 4H

Μελέτησε στο εισαγωγικό κείμενο τον κατάλογο των δεξιοτήτων ζωής. Σημείωσε: α) ποιες από αυτές τις δεξιότητες νομίζεις ότι διαθέτεις, β) ποιες δεξιότητες θα ήθελες να αναπτύξεις περισσότερο, γ) με ποιους τρόπους νομίζεις ότι θα μπορούσες να το πετύχεις αυτό;

Μπορείς να δημιουργήσεις έναν ατομικό φάκελο με τίτλο «Ανάπτυξη δεξιοτήτων ζωής», τον οποίο θα συμπληρώνεις σταδιακά στη διάρκεια της σχολικής σου ζωής (βλέπε στο Παράρτημα σχετικό κείμενο για τη δημιουργία ατομικού φακέλου μαθητή «portfolio»).

H ενότητα με μια ματιά

• Γράψε 5 χαρακτηριστικά της προσωπικότητας.

• Παρουσίασε με λίγες λέξεις τη διαφορά μεταξύ της αυτογνωσίας και της αυτοαντίληψης.

• Παρουσίασε με λίγες λέξεις τη σημασία της θετικής αυτοαντίληψης για το άτομο.

• Δώσε δικούς σου ορισμούς: α) για τις προσωπικές αξίες β) για τις επαγγελματικές αξίες.

• Σημείωσε ένα προσωπικό σου ενδιαφέρον το οποίο θα μπορούσες να συνδυάσεις με μια ή περισσότερες επαγγελματικές δραστηριότητες στο μέλλον.

• Γιατί μερικές δεξιότητες αποκαλούνται «δεξιότητες ζωής»;

• Συζήτησε με τους συμμαθητές σου ή με μέλη του οικογενειακού σου περιβάλλοντος σκέψεις και συναισθήματα που σου δημιουργήθηκαν με αφορμή την διεξαγωγή των Παρα-ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα (2004).