Νεοελληνική Γλώσσα (Γ Γυμνασίου) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)
Γ. Λεξιλόγιο Ε. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου Επιστροφή στην αρχική σελίδα του μαθήματος

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]

ΔIATYΠΩΣH AITIOΛOΓHMENΩN KPIΣEΩN Δ

Aκούω και μιλώ

  1. Στο κείμενο 1 ο συντάκτης-δημοσιογράφος υποστηρίζει την άποψη ότι «κάθε φορά που μια γλώσσα χάνεται, ένας κόκκος ανθρώπινης σκέψης διαλύεται». Ποια σχέση πιστεύει ο δημοσιογράφος ότι υπάρχει μεταξύ γλώσσας και σκέψης; • Βρείτε στοιχεία από το κείμενο με τα οποία υποστηρίζει τη θέση του αυτή.
  2. Ποια άποψη διατυπώνει ο συγγραφέας στο κείμενο 3 για τη σχέση γλώσσας και σκέψης; • Υπογραμμίστε την περίοδο λόγου, η οποία δείχνει με τη μεγαλύτερη σαφήνεια την άποψή του αυτή.
  3. Ο δημοσιογράφος στο κείμενο 1 υποστηρίζει τη θέση ότι «σήμερα η πληθώρα των διαφορετικών γλωσσών μάς φαίνεται ως ένα επιθυμητό αγαθό, ως μια πολύτιμη κληρονομιά που πρέπει να διασωθεί». Με ποια στοιχεία αιτιολογεί την άποψή του αυτή;
  4. Πώς τα σύγχρονα συστήματα μαζικής επικοινωνίας και μεταφορών παρεμποδίζουν τη γέννηση νέων γλωσσών; • Απαντήστε με στοιχεία που αιτιολογούν την άποψη αυτή από το κείμενο 1.

Mαθαίνω ότι:

  • Όταν παίρνουμε μια θέση για ένα ζήτημα ή εκφράζουμε μια κρίση για ένα θέμα, καλό είναι να τη διατυπώνουμε με σαφήνεια και να την αιτιολογούμε, να παρουσιάζουμε δηλαδή στοιχεία που τη στηρίζουν και αποδεικνύουν την ορθότητά της.
Οργάνωση του λόγου (στοιχεία για την οργάνωση του λόγου σε σχέση με τις ειδικές γλώσσες, την πειθώ, το επιχείρημα και την αιτιολόγηση) [πηγή: Έκφραση-Έκθεση Α΄ Λυκείου]

Εικόνα Στο σύγχρονο κόσμο που η διασύνδεση και η επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων του πλανήτη γίνονται όλο και πιο στενές, συχνά θα έχετε ακούσει ή θα ακούσετε να αναπτύσσεται κάποιος προβληματισμός για την επίδραση που μπορεί να έχει αυτό το γεγονός στη γλώσσα. Tα κείμενα που ακολουθούν είναι δύο όψεις αυτού του προβληματισμού. Διαβάστε προσεκτικά και συγκρίνετε.

Εικόνα

ΕικόναKείμενο 10 [Xωρίς γλωσσική αντίσταση]

Από τις χειρότερες μορφές εξαρτήσεως αυτού του τόπου –μακροπρόθεσμα η πιο επικίνδυνη, νομίζω– είναι η γλωσσική μας εξάρτηση από ξένες γλώσσες, ιδίως δε σήμερα από την αγγλική. […]

Αυτούσιες, παραλλαγμένες ή μεταφρασμένες, σμήνη ξένων λέξεων και φράσεων έχουν εισαχθεί τα τελευταία χρόνια, κι εξακολουθούν να εισάγονται καθημερινώς, με αυξανόμενο ρυθμό, από τα ποτάμια της τεχνολογίας και της διαφήμισης, που κατακλύζουν τη ζωή μας με έννοιες, εργαλεία και καταναλωτικά αγαθά, και φυσικά και με τις λέξεις που τα δηλώνουν. Έτσι, αφύλακτο το κάστρο της γλωσσικής μας ρωμιοσύνης, χωρίς δική μας γλωσσική αντίσταση ή βοήθεια και με πρόθυμο και δραστήριο Εφιάλτη την ξενομανία μας, παραδίδεται από μας τους ίδιους στο γλωσσικό οδοστρωτήρα των ξένων γλωσσών. Γιατί, όταν ο Έλληνας ράφτης και η Ελληνίδα κομμώτρια της συνοικίας μας αυτοαποκαλούνται «Tailor Μιχάλης» και «Coiffures Λίτσα», απευθυνόμενοι προφανώς σε μας τους Έλληνες συμπολίτες και πελάτες τους, κι όταν διασχίζοντας πολλούς δρόμους πόλεων, κωμοπόλεων και χωριών ακόμη έχεις συχνά την υποψία πως κατοικείς σε χώρα με άλλη γλώσσα, τότε δεν μπορεί παρά να είσαι «ώριμος» να δεχτείς αδιαμαρτύρητα κάθε ξένη λέξη που σου «σερβίρεται», και μάλιστα σε «δέσμες»:

σε –μαν

μπίζνεζμαν
σόουμαν
μπάρμαν

σπόρτσμαν
λάισμαν
μπούμαν

ρέκορντμαν
κάμεραμαν
σούπερμαν

ή σε -αζ

μασάζ
μοντάζ
ρεπορτάζ

τονάζ
σπικάζ
κολάζ

φιξάζ
μιράζ
μιξάζ

[…] Ήδη χρησιμοποιήσαμε προθέσεις σε επιρρηματική χρήση: είσαι «ιν», είσαι «άουτ»· και σύνθετα ακόμη, του «στιλ»: σινεμάδες, drive in, σταρ-σίστεμ και φαστ-φουντ – ή, επί το ελληνικότερο, φαστφουντάδικο.

Γιώργος Mπαμπινιώτης, Eλληνική Γλώσσα. Παρελθόν – Παρόν – Mέλλον, εκδ. Gutenberg, 1994

ΕικόναKείμενο 11 [H αφομοιωτική δύναμη της ελληνικής]

Κι ωστόσο… ας μην ξεχνάμε πως πάμπολλες λέξεις της άλλοτε «αγνής και άφθαρτης» ελληνικής γλώσσας δεν είναι καν… ελληνικές. Ας μην ξεχνάμε πως η «από τριών χιλιάδων ετών» γλώσσα μας έχει υιοθετήσει κατά καιρούς χιλιάδες λέξεις απ' όλες τις γλώσσες του γύρω κόσμου – απ' τα περσικά, τα φοινικικά, τα εβραϊκά, τα λατινικά, τα σλάβικα, τα αρβανίτικα, τα ιταλικά, τα τουρκικά, τα αραβικά και, τους τελευταίους δύο αιώνες, απ' τα γαλλικά, τ' αγγλικά, τα γερμανικά… Όλες αυτές τις λέξεις η γλώσσα μας τις αφομοίωσε, τις εξελλήνισε, τις έκανε σάρκα της σάρκας της. Τόσο που, σήμερα, δύσκολα θα πίστευε κανένας πως ο περιπόθητος «παράδεισος» λ.χ. είναι περσικός, η αγνή «περιστερά» σημιτική, ο καταχθόνιος «σατανάς» εβραϊκός ή η «κούνια» που μας κούνησε λατινική…

Αυτές οι στρατιές λέξεων, παλιών και νέων, αλλοίωσαν ως ένα σημείο την ελληνική γλώσσα, αλλά δεν την έφθειραν. Θόλωσαν την «αττική καθαρότητά» της, αλλά και την πλούτισαν λεξιλογικά κι εκφραστικά, επειδή ανταποκρίνονταν στις συνθήκες και στις ανάγκες της κάθε εποχής. Η γλώσσα μας δεν έχασε ούτε την «προσωπικότητά» της, ούτε την «αρμονία» της.

Mάριος Πλωρίτης, Tέχνη, γλώσσα και εξουσία, εκδ. Kαστανιώτη, 1997

Σωφρόνης Χατζησαββίδης, «Η Ελληνική μεταξύ Ανατολής και Δύσης• δάνεια στοιχεία από ανατολικές και δυτικές γλώσσες» [πηγή: Δικτυακός τόπος προσωπικών σελίδων χρηστών ΑΠΘ]

Aκούω και μιλώ

  1. Ποιον κίνδυνο για τη γλώσσα μας επισημαίνει ο Γιώργος Μπαμπινιώτης στο κείμενο 10; • Ποιες αποδείξεις προβάλλει, για να πείσει τον αναγνώστη ότι ο κίνδυνος αυτός είναι υπαρκτός και άμεσος;
  2. Οι λέξεις που παρουσιάζει ο Γιώργος Μπαμπινιώτης σε δύο πίνακες, σε –μαν και –άζ, σας είναι κατανοητές; • Μπορείτε να συμπληρώσετε τους πίνακες αυτούς με άλλες λέξεις που θα σκεφτείτε εσείς;Αντίστροφο Λεξικό (Αναστασιάδη-Συμεωνίδη) [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα] Μπορείτε να πληκτρολογήσετε αυτές τις καταλήξεις στο πεδίο αναζήτησης του λεξικού και να μελετήσετε τις λέξεις που θα εμφανιστούν
  3. Ο Μάριος Πλωρίτης στο κείμενο 11 δε φαίνεται να συμμερίζεται τις ανησυχίες του Γιώργου Μπαμπινιώτη για τη γλώσσα μας και διατυπώνει μια άλλη άποψη. Ποια είναι αυτή; • Με ποια στοιχεία στηρίζει / αιτιολογεί την άποψή του;
  4. Ο Γιώργος Mπαμπινιώτης στο κείμενο 10 χρησιμοποιεί τη μεταφορική έκφραση το κάστρο της γλωσσικής μας ρωμιοσύνης. Tι υποδηλώνει ο παραλληλισμός της γλώσσας μας με ένα κάστρο; • Eσείς συμφωνείτε ή διαφωνείτε με αυτό τον παραλληλισμό; Διατυπώστε την άποψή σας αιτιολογημένα.

Διαβάζω και γράφω

  1. «Kι ωστόσο… τ' αγγλικά, τα γερμανικά»: Bρείτε το απόσπασμα στο κείμενο 11. • Ποιες θέσεις διατυπώνει σε αυτό ο συγγραφέας; • Υπογραμμίστε τις δευτερεύουσες ειδικές προτάσεις που χρησιμοποιεί. • Aπό ποια ρήματα εξαρτώνται; • Aντικαταστήστε τα με άλλα παρόμοιας σημασίας.
  2. Στο διαφημιστικό φυλλάδιο Παπαφίγκος (κείμενο 4) υπάρχουν ξένες λέξεις γραμμένες στα ελληνικά και άλλες γραμμένες στο αλφάβητο της γλώσσας από την οποία προέρχονται. Γράψτε τις ξένες λέξεις του κειμένου χωρισμένες στις δύο αυτές κατηγορίες.

    Ξένες λέξεις γραμμένες στα ελληνικά

    Ξένες λέξεις γραμμένες στην ξένη γλώσσα

     

     

     

     
  3. Βρείτε άλλα διαφημιστικά κείμενα για διάφορα προϊόντα και φέρτε τα στην τάξη. • Μελετήστε τη γλώσσα τους και παρατηρήστε τις ξένες λέξεις που περιέχουν.• Σε ποια προϊόντα παρατηρείτε συσσώρευση ξένων λέξεων στις διαφημίσεις τους; • Γιατί νομίζετε ότι υπάρχουν τόσες πολλές ξένες λέξεις στις διαφημίσεις των προϊόντων αυτών;
  4. Αφού ξαναδιαβάσετε τα κείμενα 10 και 11, γράψτε πώς κρίνετε την επιλογή τόσων ξένων λέξεων στα διαφημιστικά φυλλάδια που μελετήσατε. • Ποιες από τις λέξεις αυτές σας ενοχλούν περισσότερο; • Ποιες σας φαίνονται πιο αποδεκτές; • Αιτιολογήστε τις απόψεις σας.