Kείμενο 1 [Γλώσσες που χάνονται]

Οι γλώσσες που μιλούν οι άνθρωποι σε όλη την υφήλιο είναι σήμερα γύρω στις 6.000. Και σύμφωνα με τους ειδικούς, σε έναν αιώνα οι μισές από αυτές θα έχουν χαθεί. Αυτό σημαίνει ότι, κατά μέσο όρο, κάθε δύο βδομάδες μια γλώσσα πεθαίνει.

Ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στο αγγλικό περιοδικό Prospect αφηγείται την περίπτωση του Μπρους Κόνελ, ενός γλωσσολόγου που έκανε έρευνες στο Καμερούν. Ο Κόνελ συνάντησε εκεί έναν άνθρωπο που ονομαζόταν Μπαγκόν, ο οποίος ήταν ο τελευταίος άνθρωπος στον κόσμο που μπορούσε να μιλήσει τη γλώσσα Καμπάζε. Καθώς ήταν παραφορτωμένος με άλλες υποχρεώσεις, ο γλωσσολόγος αποφάσισε να ξαναπάει την επόμενη χρονιά στο Καμερούν, για να μελετήσει σε βάθος τη γλώσσα Καμπάζε. Αλλά όταν έφτασε στο Καμερούν, στα μέσα Νοεμβρίου του 1995, έμαθε ότι ο Μπαγκόν είχε πεθάνει στις 5 Νοεμβρίου. «Στις 4 Νοεμβρίου 1995 η γλώσσα Καμπάζε υπήρχε ακόμη ως μια από τις ομιλούμενες γλώσσες στον κόσμο. Στις 6 Νοεμβρίου ήταν μια νεκρή γλώσσα». […]

Δύο πληθυσμοί που μιλούν την ίδια γλώσσα, αν εγκατασταθούν σε διαφορετικούς τόπους και δεν επικοινωνούν συχνά μεταξύ τους, σιγά σιγά διαφοροποιούν την κοινή τους γλώσσα, η οποία διαιρείται σε δύο διαλέκτους. Και έπειτα οι δύο διάλεκτοι διαφοροποιούνται ακόμα περισσότερο, ώσπου γίνονται δύο ξεχωριστές γλώσσες, που δεν μπορούν να κατανοήσουν η μια την άλλη.

Η αναγκαία προϋπόθεση ώστε να γεννηθεί και να διατηρηθεί μια διαφορετική γλώσσα είναι επομένως ο φυσικός διαχωρισμός και η σχετική απομόνωση των πληθυσμών.

Ενώ στο μακρινό παρελθόν οι άνθρωποι έβλεπαν τη διαφορετικότητα των γλωσσών και την ασυνεννοησία που πήγαζε από αυτήν ως μια θεϊκή κατάρα (όπως δηλώνει και ο μύθος του πύργου της Βαβέλ), σήμερα η πληθώρα των διαφορετικών γλωσσών μάς φαίνεται ως ένα επιθυμητό αγαθό, ως μια πολύτιμη κληρονομιά που πρέπει να διασωθεί. Σήμερα γνωρίζουμε ότι, όταν πεθαίνει μια γλώσσα, χάνεται μαζί της και μια «κοσμοαντίληψη», μια ορισμένη αναπαράσταση του κόσμου, διαφορετική από όλες τις άλλες. Το ερώτημα είναι βέβαια πώς μπορεί να διατηρηθεί αυτή η γλωσσική διαφορετικότητα. Αν ο αναγκαίος όρος για να γεννηθεί και να διατηρηθεί μια διαφορετική γλώσσα είναι η σχετική απομόνωσή της, τότε η επανάσταση της επικοινωνίας διακόπτει το «φυσικό» κύκλο γέννησης των γλωσσών. Είναι βέβαιο ότι γλώσσες πέθαιναν πάντοτε στην πορεία της ιστορίας, αλλά στο μεταξύ γεννιούνταν άλλες. Ενώ αντίθετα, με τα σύγχρονα συστήματα μαζικής επικοινωνίας και μεταφορών, αυτή η γέννηση νέων γλωσσών παρεμποδίζεται. Και εδώ, όπως και στη βιολογία, η εξαφάνιση των ειδών δεν οφείλεται μόνο στους θανάτους αλλά κυρίως στη μείωση των γεννήσεων. Δεν υπάρχουν επομένως εύκολες λύσεις στο πρόβλημα. Απομένει έτσι εκείνος ο κόμπος στο λαιμό κάθε φορά που μαθαίνουμε πως μια γλώσσα χάθηκε και ένας κόκκος ανθρώπινης σκέψης διαλύθηκε μέσα στη σιωπή του σύμπαντος.

«O θάνατος των γλωσσών», ένθετο «Bιβλιοθήκη», εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡOΤΥΠΙΑ, 2000

Kείμενο 2 [H δύναμη της γλώσσας]

(Τα σάνγκο είναι μια γλώσσα που μιλιέται από φυλές της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας. Επειδή η χώρα ήταν παλιά αποικία της Γαλλίας, επίσημη γλώσσα της χώρας, γλώσσα της διοίκησης και της εκπαίδευσης είναι ακόμα τα γαλλικά. Στο απόσπασμα που ακολουθεί συζητούν δύο συγγραφείς, ένας Αφρικανός και ένας Έλληνας.)

— Οι περισσότεροι ξένοι συγγραφείς παρουσιάζουν την Αφρική σαν ένα φυσικό πάρκο. Ενδιαφέρονται πρωτίστως για τη χλωρίδα και την πανίδα της. […]

— Πολλοί τουρίστες βλέπουν την Ελλάδα αποκλειστικά σαν αρχαιολογικό χώρο. Τους ξαφνιάζει που είναι κατοικημένη.

— Έχω συχνά την εντύπωση ότι βρισκόμαστε ακόμη υπό αποικιακό καθεστώς. Αποδεχόμαστε σιωπηλά τις αυθαιρεσίες της εξουσίας, της αστυνομίας, του στρατού. Κατοικούμε μια άνομη γη. Κανείς δε διαμαρτυρόταν παλιά όταν ένας Γάλλος στρατιωτικός έκλεινε την τηλεόραση του καφενείου, επειδή τον ενοχλούσε. Το ίδιο θα μπορούσε να κάνει και σήμερα ένας μπάτσος χωρίς να προκαλέσει περισσότερες αντιδράσεις. Είμαστε ένας λαός χωρίς φωνή.

– Κι όμως, έχετε μια γλώσσα βροντερή, ικανή να επιβάλει τη φωνή της.

– Έτσι είναι. Έχουμε τη μουσική, αλλά δε βρήκαμε ακόμη τα λόγια. Tα σάνγκο είναι ίσως το τελευταίο μας όπλο. Οι λαοί που έχασαν τη γλώσσα τους είναι ανίκανοι να προστατέψουν τον εαυτό τους. […] Αλλά μπορεί κανείς στην ηλικία μου να γράψει σε άλλη γλώσσα από αυτή που έχει συνηθίσει;

– Οι λέξεις θα σου θυμίσουν την ηλικία που είχες, όταν τις έμαθες.

– Όταν μιλάω με τη γυναίκα μου, ξεχνάω ότι είμαι μεγαλύτερός της. Νομίζω ότι έχω την ίδια ηλικία με τα εγγόνια μου όταν παίζω μαζί τους. Έχω δηλαδή όλες τις ηλικίες ταυτόχρονα και γι' αυτό ξαφνιάζομαι όταν βλέπω στον καθρέφτη πάντα τον ίδιο γέρο.

Bασίλης Aλεξάκης, Oι ξένες λέξεις, εκδ. Εξάντας, 2003

Kείμενο 3 [O εφιάλτης της Nέας Oμιλίας]

(Το παρακάτω απόσπασμα προέρχεται από ένα μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας και αναφέρεται σε μια φανταστική μελλοντική κοινωνία με ολοκληρωτικό καθεστώς. Ένα από τα μέσα ελέγχου των πολιτών είναι η γλώσσα, η οποία ονομάζεται Nέα Oμιλία.)

[Στον αυτοματισμό και στην αχρήστευση της σκέψης] βοηθούσε και το γεγονός ότι υπήρχε πολύ μικρή εκλογή στις λέξεις. Το λεξιλόγιο της Νέας Ομιλίας, σε σύγκριση με το δικό μας, ήταν πολύ μικρό, και αναζητούσαν διαρκώς καινούριους τρόπους να το λιγοστέψουν πιο πολύ. Η Νέα Ομιλία διέφερε πραγματικά από όλες τις άλλες γλώσσες σε τούτο: κάθε χρόνο γινόταν πιο φτωχή, αντί να εμπλουτίζεται. Κάθε αφαίρεση που της έκαναν ήταν κέρδος, γιατί όσο λιγότερη ευχέρεια έχει κανείς να διαλέξει ανάμεσα σε λέξεις, τόσο μικρότερος είναι ο πειρασμός να σκεφτεί. Έλπιζαν να δημιουργήσουν τελικά μια ομιλία που θα έβγαινε από το λαρύγγι χωρίς καμιά συμμετοχή του εγκεφάλου.

Τζωρτζ Όργουελ, 1984, O μεγάλος αδελφός, μτφρ. Ν. Μπάρτη, εκδ. Κάκτος, 1999