Αρχαία Ελληνική Γλώσσα (Γ Γυμνασίου) - Βιβλίο Μαθητή
Αρχαία Ελληνική Γλώσσα (Α Γυμνασίου): Ηλεκτρονικό Βιβλίο Ενότητα 2 Επιστροφή στην αρχική σελίδα του μαθήματος

Η απαγωγή της Ελένης

Η απαγωγή της Ελένης. Ο Πάρης κρατά από το χέρι την Ελένη, ενώ ο Έρωτας και η Πειθώ τη στεφανώνουν και η Αφροδίτη τούς ενθαρρύνει (αττικός ερυθρόμορφος σκύφος από τη Σουέσσουλα, πόλη της Iταλίας, 480 π.Χ., Μουσείο Καλών Τεχνών, Βοστόνη).

Η Ελένη και η καταστροφή της Τροίας

Α. Κείμενο

Ο Ηρόδοτος, προσπαθώντας να ερμηνεύσει την αντιπαλότητα Ασίας και Ευρώπης που οδήγησε στους Περσικούς πολέμους, αναφέρει την εκδοχή ότι αυτή ξεκίνησε από αρπαγές γυναικών. Ο Πάρης οδήγησε την Ελένη στην Τροία βέβαιος πως δεν επρόκειτο να τιμωρηθεί εξαιτίας της παλαιότερης αρπαγής της Μήδειας από τους Έλληνες. Όταν αυτοί απαίτησαν την επιστροφή της, σύμφωνα με την εκδοχή Αιγύπτιων ιερέων που παρατίθεται στο δεύτερο βιβλίο της Ἱστορίης, οι Τρώες ισχυρίστηκαν ότι δε βρισκόταν στα χέρια τους, και επακολούθησε ο Τρωικός πόλεμος. Η καταστροφή της Τροίας παρουσιάζεται από τον ιστορικό ως θεϊκή βούληση, καθώς το θεῖον θέλησε να καταστήσει φανερό ότι τα σοβαρά αμαρτήματα (όπως η αγνωμοσύνη του Πάρη προς τον Μενέλαο που τον φιλοξενούσε) επισύρουν ολέθριες συνέπειες για αυτούς που τα διαπράττουν.

Εἰ ἐν Ἰλίῳ Ἑλένη ἦν, ἀπέδοντο ἂν αὐτὴν τοῖς Ἕλλησιν οἱ Τρῶες, ἑκόντος γε ἢ ἄκοντος Ἀλεξάνδρου. Οὐ γὰρ δὴ οὕτω γε φρενοβλαβὴς ἦν ὁ Πρίαμος οὐδὲ οἱ ἄλλοι Τρῶες, ὥστε τοῖς σφετέροις σώμασι καὶ τοῖς τέκνοις καὶ τῇ πόλει κινδυνεύειν ἐβούλοντο, ὅπως Ἀλέξανδρος Ἑλένῃ συνοικῇ. Εἰ δέ τοι καὶ ἐν τοῖς πρώτοις χρόνοις ταῦτα ἐγίγνωσκον, ἐπεὶ πολλοὶ μὲν τῶν ἄλλων Τρώων, μάλιστα δὲ οἱ αὑτοῦ υἱεῖς, ὁπότε συμμίσγοιεν τοῖς Ἕλλησιν, ἀπώλλυντο, Πρίαμος, εἰ καὶ αὐτὸς Ἑλένῃ συνῴκει, ἀπέδωκεν ἂν αὐτὴν Μενελάῳ, ἵνα αὐτὸς καὶ οἱ ὑπήκοοι αὐτοῦ ἀπαλλαγεῖεν τῶν παρόντων κακῶν. Ἀλλ' οὐ γὰρ εἶχον Ἑλένην ἀποδοῦναι οὐδὲ λέγουσιν αὐτοῖς τὴν ἀλήθειαν ἐπίστευον οἱ Ἕλληνες, ὡς μὲν ἐγὼ γνώμην ἀποφαίνομαι, τοῦ δαιμονίου παρασκευάζοντος ὅπως πανωλεθρίᾳ ἀπολόμενοι καταφανὲς τοῦτο τοῖς ἀνθρώποις ποιήσωσι, ὡς τῶν μεγάλων ἀδικημάτων μεγάλαι εἰσὶ καὶ αἱ τιμωρίαι παρὰ τῶν θεῶν.

 Ἡρόδοτος, Ἱστορίη 2.120 (διασκευή)

Γλωσσικά σχόλια

τὸ Ἴλιον (και θηλ. ἡ Ἴλιος)
  η Τροία
ἀπέδοντο ἄν (δυν. οριστ. αορ. ρ. ἀποδίδωμι)
θα επέστρεφαν, θα έδιναν πίσω (πβ. ν.ε.: απόδοση, αποδοτικός)
ἑκών, ἑκοῦσα, ἑκόν με τη θέληση (κάποιου)
ἄκων, ἄκουσα, ἆκον χωρίς τη θέληση κάποιου (πβ. ν.ε.: ακούσιος)
ὁ Ἀλέξανδρος ο Πάρης
ἑκόντος γε ἢ ἄκοντος Ἀλεξάνδρου με ή χωρίς τη θέληση βέβαια του Αλεξάνδρου
οὐ γὰρ δὴ οὕτω γε φρενοβλαβὴς ἦν ὁ Πρίαμος γιατί βέβαια δεν ήταν τόσο παράφρων ο Πρίαμος
σφέτερος, σφετέρα, σφέτερον (γ΄πρόσ. κτητ. αντων.) δικός, -ή, -ό τους (πβ. ν.ε.: σφετεριστής, σφετερίζομαι)
τοῖς ... σώμασιν καὶ τοῖς τέκνοις καὶ τῇ πόλει κινδυνεύειν να θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή τη δική τους και των παιδιών τους και την πόλη τους
ὅπως συνοικῇ (υποτ. ενεστ. ρ. συνοικέω, συνοικῶ) για να κατοικεί / ζει μαζί (πβ. ν.ε.: συνοικία, συνοικισμός)
τοι βέβαια
εἰ ταῦτα ἐγίγνωσκον αν είχαν αυτή τη γνώμη
ὁ υἱός, τοῦ υἱέος (κατά τη γ΄ κλίση) ο γιος
συμμίσγω (εδώ) συγκρούομαι
ἀπώλλυντο (οριστ. παρατ. ρ. ἀπόλλυμαι) χάνονταν, σκοτώνονταν (πβ. ν.ε.: όλεθρος, απώλεια)
συνῴκει (γ΄εν. οριστ. παρατ. ρ. συνοικῶ) συγκατοικούσε
 ἵνα... ἀπαλλαγεῖεν (ρ. ἀπαλλάττομαι) για να απαλλαγούν
οὐ γὰρ εἶχον Ἑλένην ἀποδοῦναι διότι δεν είχαν την Ελένη, ώστε να την επιστρέψουν
οὐδὲ λέγουσιν αὐτοῖς τὴν ἀλήθειαν ἐπίστευον οἱ Ἕλληνες ούτε τους πίστευαν οι Έλληνες, παρόλο που αυτοί έλεγαν την αλήθεια
ὡς μὲν ἐγὼ γνώμην ἀποφαίνομαι όπως εγώ πιστεύω, κατά τη γνώμη μου
τοῦ δαιμονίου παρασκευάζοντος (γεν. απόλ. αιτιολ. μτχ.) επειδή ο θεός μηχανευόταν
ὅπως πανωλεθρίᾳ ἀπολόμενοι (μτχ. αορ. β΄ ρ. ἀπόλλυμαι) για να κάνουν με την ολοκληρωτική τους καταστροφή
καταφανὲς τοῦτο τοῖς ἀνθρώποις ποιήσωσι ολοφάνερο στους ανθρώπους αυτό

Ερμηνευτικά σχόλια

Εἰ ἐν Ἰλίῳ Ἑλένη ἦν, ἀπέδοντο ἂν αὐτὴν τοῖς Ἕλλησιν οἱ Τρῶες, ἑκόντος γε ἢ ἄκοντος Ἀλεξάνδρου: Ο Ηρόδοτος συνηθίζει να εκθέτει και τη δική του κρίση για την αλήθεια ή όχι των διηγήσεων που παραθέτει. Στην προκειμένη περίπτωση δηλώνει ότι πείστηκε από τους Αιγύπτιους ιερείς για την παρουσία της Ελένης στην Αίγυπτο και όχι στην Τροία και δικαιολογεί αυτή την εκτίμησή του. Η εκδοχή αυτή απαντά και σε άλλα έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, όπως στην Ἑλένη του Ευριπίδη και στην Παλινῳδία του Στησιχόρου, ενώ ενέπνευσε και νεοέλληνες ποιητές, όπως τον Γ. Σεφέρη στο ποίημά του Ἑλένη (βλ. Επίμετρο). Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, αυτή των Περσών, οι Τρώες δεν αρνήθηκαν ότι είχαν στα χέρια τους την Ελένη, υποστήριξαν όμως ότι δεν ήταν υποχρεωμένοι να την επιστρέψουν, αφού και οι Έλληνες δεν υπέστησαν καμία συνέπεια για την αρπαγή της Μήδειας.

Ρωμαϊκό αντίγραφο προτομής του Ηροδότου.Το πρωτότυπο τοποθετείται στο α΄μισό του 4ου αι. π.Χ. (Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης).

Οὐ γὰρ δὴ οὕτω γε φρενοβλαβὴς ἦν ὁ Πρίαμος οὐδὲ οἱ ἄλλοι Τρῶες, ὥστε τοῖς σφετέροις σώμασι καὶ τοῖς τέκνοις καὶ τῇ πόλει κινδυνεύειν ἐβούλοντο, ὅπως Ἀλέξανδρος Ἑλένῃ συνοικῇ: Ο Πρίαμος, ο βασιλιάς της Τροίας, όπως και κάθε ηγέτης άξιος του τίτλου του, δε θα επέτρεπε να κινδυνεύσει ο λαός του μόνο και μόνο για να ικανοποιηθεί η επιθυμία του γιου του Αλεξάνδρου (Πάρη) να ζήσει με την Ελένη. Ο Ηρόδοτος εξηγεί με τη λογική τη μυθολογική-ποιητική παράδοση.

τοῦ δαιμονίου παρασκευάζοντος: Μια από τις βασικές ιδέες που διέπουν το ιστορικό έργο του Ηροδότου, με την οποία ερμηνεύει την εξέλιξη των γεγονότων στην ανθρώπινη ζωή και ιστορία, είναι η ενεργή παρέμβαση του θείου στα ανθρώπινα πράγματα, με σκοπό την αποκατάσταση της τάξης μεταξύ θεών και ανθρώπων. Έτσι, και το γεγονός της κατάληψης της Τροίας από τους Έλληνες παρουσιάζεται εδώ ως αποτέλεσμα της θείας βούλησης. Ο Ηρόδοτος κάνει λόγο για θεϊκό φθόνο που εκδηλώνεται, όταν ο άνθρωπος υπερβεί κάποια όρια. Το έγκλημα, κατά τον Ηρόδοτο, δε μένει ατιμώρητο.

Μενέλαος και Ελένη (περ. 600 π.Χ., Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης)

Χάλκινο αγαλματίδιο των αρχών του 7ου αι. π.Χ. που πιθανότατα αναπαριστά την Ελένη. Βρέθηκε στο Μενελάιο, το ιερό του Μενελάου στην αρχαία Θεράπνη της Λακωνίας, όπου ο Παυσανίας αναφέρει ότι βρισκόταν ο κοινός τάφος του Μενελάου και της Ελένης. Είναι ίσως το παλαιότερο γυναικείο αγαλματίδιο της ελληνικής τέχνης (Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης).

Ερωτήσεις


  1. Πώς τεκμηριώνει ο Ηρόδοτος την άποψη ότι η Ελένη δε βρισκόταν στην Τροία;
  2. Πού αποδίδει ο Ηρόδοτος την αδυναμία των Τρώων να πείσουν τους Έλληνες ότι η Ελένη δε βρισκόταν στα χέρια τους;
  3. Με ποιο κίνητρο παρεμβαίνει το θεῖον στη διαμάχη Ελλήνων και Τρώων σύμφωνα με τον Ηρόδοτο;
  4. Να αναζητήσετε στην Ὀδύσσεια περιπτώσεις τιμωρίας θνητών από θεούς. Διακρίνετε διαφορές μεταξύ Ομήρου και Ηροδότου στον τρόπο παρέμβασης του θείου;
  5. Πώς αντιμετωπίζονται τα ανθρώπινα σφάλματα από τον Θεό σύμφωνα με τη διδασκαλία του Χριστού;

Η Άννα Συνοδινού ως Ελένη με τον Χορό των γυναικών σε παράσταση της ομώνυμης τραγωδίας του Ευριπίδη από το Εθνικό Θέατρο (1962)

Β. Επανάληψη ύλης Ετυμολογίας Β΄ Γυμνασίου


  1. Να σχηματίσετε ουσιαστικά ή επίθετα της α.ε. χρησιμοποιώντας τα παρακάτω συνθετικά μέρη:
    σύν + ἔχω (ουσ.) ___________________
    ὑπέρ + μέγεθος (επίθ.) ___________________
    λόχος + ἄγω (ουσ.) ___________________
    ναῦς + ἄρχω (ουσ.) ___________________
    ἐπί + οὐρανός (επίθ.) ___________________
    βαρύς + θυμός (επίθ.) ___________________
    ἴσος + βάρος (επίθ.) ___________________
    ἄξιος + θαυμάζω (επίθ.) ___________________
    διά + γράφω (ουσ.) ___________________
  2. Να δοθούν παράγωγα της α.ε. από τις παρακάτω σύνθετες λέξεις. Να εξετάσετε επιπλέον ποια από αυτά χρησιμοποιούνται στη ν.ε. με την ίδια ή παρόμοια σημασία:
    ρήματα ουσιαστικά

    ρηματικά επίθετα
    σε -τος ή -τέος

    ἀτυχής   εὐγενής   διαβαίνω  
    εὐεργέτης   ἀμελής   προτιμῶ  
    οἰκοδόμος   ἀντιγράφω   ἀποδέχομαι  
    ἀσθενής   ἄτακτος   ἐκλέγω  
  3. Να χωρίσετε τις παρακάτω λέξεις σε κατηγορίες ανάλογα με το μέρος του λόγου στο οποίο ανήκει το α΄ συνθετικό τους (λέξη κλιτή: ουσιαστικό, επίθετο, ρήμα / λέξη άκλιτη: επίρρημα, πρόθεση, μόριο) και στη συνέχεια να γράψετε τα συνθετικά τους μέρη:

    ἡ ἀποβολή, ἡ συγγραφή, ὁ συναγερμός, ὁ εὐγενής, ὁ ἐπιθετικός, ὁ φιλαλήθης, ὁ λιθοβόλος, ὁ δύσβατος, ἡ εὐπρεπής, ἡ διακοπή

  4. Να αναλυθούν οι σύνθετες λέξεις στα συνθετικά μέρη τους:
    χειροποίητος ___________________ μισάνθρωπος ___________________
    λιθοτόμος ___________________ κακοδαίμων ___________________
    πολύκαρπος ___________________ δίδραχμον ___________________
    ἀκρόπολις ___________________ δημοκρατία  ___________________
  5. Ποια η μεταφορική σημασία των λέξεων λιμήν, λάμπω, ὁδός, λευκός, ὑφαίνω, φάος-φῶς στη ν.ε.;

Γ. Επανάληψη ύλης Γραμματικής – Σύνταξης Β΄ Γυμνασίου


  1. Να κλίνετε τη φράση τῶν παρόντων κακῶν και στους δύο αριθμούς.
  2. Να βρείτε τα τριτόκλιτα επίθετα του κειμένου και να γράψετε την ονομαστική ενικού των τριών γενών τους.
  3. Να συμπληρώσετε τον πίνακα με τους τύπους των ρημάτων στα πρόσωπα της ευκτικής των χρόνων που ζητούνται:
    ρήμα πρόσωπο ενεστώτας αόριστος παρακείμενος
    κινδυνεύω γ΄ εν.      
    λύω γ΄ πληθ.      
    γράφω β΄εν.      
    νομίζω α΄ πληθ.      
  4. Να γράψετε τη γενική και δοτική ενικού και πληθυντικού των παρακάτω ουσιαστικών:
      γεν. εν. δοτ. εν. γεν. πληθ. δοτ. πληθ.
    ὁ γραφεύς        
    ἡ δρᾶσις        
    τὸ πρᾶγμα        
    ὁ πατήρ        
    ὁ ῥήτωρ        
    ὁ σωτήρ        
    ἡ χελιδών        
    ὁ Ἕλλην        
    οἱ Τρῶες        
  5. Να μεταφέρετε τα ρήματα στους τύπους που ζητούνται:
    βλάπτω α΄ πληθ. οριστ. αορ. ε.φ.  
    παρέχω γ΄ εν. υποτ. ενεστ. ε.φ.  
    πράττω β΄ εν. ευκτ. ενεστ. ε.φ.  
    ἀκούω β΄ πληθ. προστ. ενεστ. μ.φ.  
    κομίζω γ΄πληθ. οριστ. παρακ. μ.φ.  
  6. Να βρείτε τα απαρέμφατα των παρακάτω φράσεων και να τα αναγνωρίσετε συντακτικά:
    1. Δοκεῖ μοι διαφέρειν ἀνὴρ τῶν ἄλλων ζῲων.
    2. Ὁμολογεῖται τὴν πόλιν ἡμῶν ἀρχαιοτάτην εἶναι.
    3. Ὅμηρος ἔφη ποιμένα λαῶν εἶναι τὸν ἀγαθὸν στρατηγόν.
    4. Συμβουλεύω ὑμῖν τὸν ἄνδρα τοῦτον ἐκποδὼν ποιεῖσθαι (= να απομακρύνετε).
  7. Να εντοπίσετε τις μετοχές των παρακάτω φράσεων και να τις αναγνωρίσετε συντακτικά:
    1. Σωκράτης φανερὸς ἦν θεραπεύων τοὺς θεοὺς μάλιστα τῶν ἄλλων ἀνθρώπων.
    2. Οὐδενὸς ἀντιπάλου παρόντος ἐνόμισε καταπρᾶξαι ἄν (= ότι θα μπορούσε να καταφέρει) τι τῇ πόλει ἀγαθόν.
    3. Δίκαια λέγοντες πολλοὶ ἄδικα ποιοῦσιν.
    4. Τῇ ἐπιούσῃ νυκτί (= την επόμενη νύχτα) ἔφθασαν παρελθόντες (= πρόλαβαν να ξεπεράσουν) τὴν τῶν Ἀθηναίων οἰκοδομίαν.
    5. Ἀθηναῖοι ἀπέπλευσαν εἰς Νάξον καὶ Κατάνην διαχειμάσοντες (= για να ξεχειμωνιάσουν).
  8. Στις παρακάτω φράσεις να επισημάνετε και να χαρακτηρίσετε τους τρόπους σύνδεσης (παρατακτική, υποτακτική) όρων ή προτάσεων:
    1. Χρήμασιν οὐ μόνον δικαίως ἀλλὰ καὶ ἐλευθερίως ἐχρῆτο.
    2. Οἱ Ἀθηναῖοι ἐπυνθάνοντο ὅτι αἱ νῆες ἐν Κερκύρᾳ ἤδη εἰσὶ τῶν Πελοποννησίων.
    3. Φημὶ δεῖν ἐκείνους μὲν ἀπολέσθαι (= να θανατωθούν), ὅτι ᾐσέβησαν, ἐμὲ δὲ σῲζεσθαι, ὅτι μηδὲν ἡμάρτηκα (= δεν έχω διαπράξει καμία αδικία).
    4. Οὐδεὶς ἂν ὀνειδίσειε (= δε θα κορόιδευε) τυφλῷ, ἀλλὰ μᾶλλον ἐλεήσαι (= θα τον λυπόταν).
  9. Στις παρακάτω φράσεις να επισημάνετε και να χαρακτηρίσετε τους ομοιόπτωτους και ετερόπτωτους ονοματικούς προσδιορισμούς:
    1. Τούτῳ πολλοὶ τῶν νεωτέρων προσέχουσι τὸν νοῦν (= στρέφουν την προσοχή τους).
    2. Πᾶσιν ἀνθρώποις ὁ πᾶς χρόνος οὐχ ἱκανός (= αρκετός) λόγον ἴσον παρασκευάσαι τοῖς τούτων ἔργοις.
    3. Τύραννος ἐναντίος ἐλευθερίᾳ καὶ νόμῳ ἐστίν.
    4. Οὗτος οὖν ὁ ταῦτα ποιήσας θανάτῳ τῷ ἀλγίστῳ (= με τον πιο επώδυνο) ἀπώλετο, λιμῷ.
    5. Ἀρίστανδρος, ἀνὴρ Τελμισσεύς, μάντις, θαρρεῖν (= να έχει θάρρος) ἐκέλευσεν Ἀλέξανδρον.
    6. Ἐξέτασιν καὶ δοκιμασίαν ποιεῖται τοῦ Φεραίων ἱππικοῦ.
    7. Πολλῶν χρημάτων κρείττων (= ανώτερος) ὁ παρὰ τοῦ πλήθους ἔπαινος.
    8. Ἡδίστῃ τῇ γλώττῃ ἀπεκρίνατο (= απάντησε με πολύ γλυκά λόγια).
  10. Στις παρακάτω φράσεις να επισημάνετε και να χαρακτηρίσετε τους επιρρηματικούς προσδιορισμούς:
    1. Ἐκεῖνοι διὰ τοὺς ἐν Πειραιεῖ κινδύνους ὑπὸ πάντων ἀνθρώπων ζηλοῦνται.
    2. Ἐχώρουν (= βάδιζαν) ἐκ τῶν οἰκιῶν πρὸς αὐτούς.
    3. Πολλοὶ Ἀθηναῖοι τῷ λιμῷ ἀπέθανον.
    4. Ταχέως τὸν ποταμὸν διέβαινον.
    5. Τοῦ αὐτοῦ θέρους οὐ πολλῷ ὕστερον ἀφίκοντο εἰς τὴν χώραν.
    6. Μόναι αἱ Ἀμαζόνες ὡπλισμέναι ἦσαν σιδήρῳ.
    7. Νομίζω πᾶσαν φύσιν μαθήσει καὶ μελέτῃ πρὸς ἀνδρείαν αὔξεσθαι.

Ὁ γραμμάτων ἄπειρος οὐ βλέπει βλέπων.

Μένανδρος, Γνῶμαι μονόστιχοι 438