Αρχαία Ελληνική Γλώσσα (Γ Γυμνασίου): Ηλεκτρονικό Βιβλίο

Ο Τυφών, το τέρας με την εκπληκτική δύναμη που λίγο έλειψε να ανατρέψει τους θεούς και να κυβερνήσει τον κόσμο, νικήθηκε από τους κεραυνούς του Δία και τελικά καλύφθηκε από το σικελικό βουνό της Αίτνας ή γκρεμίστηκε στον Τάρταρο (Αρχαιολογικό Μουσείο Μονάχου).

Θεϊκές αδυναμίες

Α. Κείμενο

Ούτε οι θεοί του Ολύμπου δεν ξεφεύγουν από τον ανελέητο σκεπτικισμό του Λουκιανού (γενν. 120 μ.Χ. περίπου). Στο έργο του Θεῶν διάλογοι παρουσιάζει τους θεούς εντελώς απομυθοποιημένους, με ανθρώπινες αδυναμίες, εντελώς ανάξιους για τον σεβασμό και τις τιμές των ανθρώπων. Στον διάλογο που ακολουθεί ο Άρης και ο Ερμής σχολιάζουν τη μεγαλοστομία του Δία.

ΑΡΗΣ: Ἤκουσας, ὦ Ἑρμῆ, οἷα ἠπείλησεν ἡμῖν ὁ Ζεύς, ὡς ὑπεροπτικὰ καὶ ὡς ἀπίθανα; Ἢν ἐθελήσω, φησίν, ἐγὼ μὲν ἐκ τοῦ οὐρανοῦ σειρὰν καθήσω, ὑμεῖς δὲ ἀποκρεμασθέντες κατασπᾶν βιάσεσθέ με, ἀλλὰ μάτην πονήσετε· οὐ γὰρ δὴ καθελκύσετε· εἰ δὲ ἐγὼ θελήσαιμι ἀνελκύσαι, οὐ μόνον ὑμᾶς, ἀλλὰ καὶ τὴν γῆν ἅμα καὶ τὴν θάλασσαν συνανασπάσας μετεωριῶ· καὶ τἆλλα ὅσα καὶ σὺ ἀκήκοας. Ἐγὼ δὲ ὅτι μὲν καθ’ ἕνα πάντων ἀμείνων καὶ ἰσχυρότερός ἐστιν οὐκ ἂν ἀρνηθείην, ὁμοῦ δὲ τῶν τοσούτων ὑπερφέρειν [...] οὐκ ἂν πεισθείην.

ΕΡΜΗΣ: Εὐφήμει, ὦ Ἄρες· οὐ γὰρ ἀσφαλὲς λέγειν τὰ τοιαῦτα, μὴ καί τι κακὸν ἀπολαύσωμεν τῆς φλυαρίας.

ΑΡΗΣ: [...] Ὃ μάλιστα γελοῖον ἔδοξέ μοι ἀκούοντι μεταξὺ τῆς ἀπειλῆς, οὐκ ἂν δυναίμην σιωπῆσαι πρὸς σέ· μέμνημαι γὰρ οὐ πρὸ πολλοῦ, ὁπότε ὁ Ποσειδῶν καὶ ἡ Ἥρα καὶ ἡ Ἀθηνᾶ ἐπαναστάντες ἐπεβούλευον ξυνδῆσαι λαβόντες αὐτόν, ὡς παντοῖος ἦν δεδιώς, καὶ ταῦτα τρεῖς ὄντας, καὶ εἰ μή γε ἡ Θέτις κατελεήσασα ἐκάλεσεν αὐτῷ σύμμαχον Βριάρεων ἑκατόγχειρα ὄντα, κἂν ἐδέδετο αὐτῷ κεραυνῷ καὶ βροντῇ. Ταῦτα λογιζομένῳ ἐπῄει μοι γελᾶν ἐπὶ τῇ καλλιρρημοσύνῃ αὐτοῦ.

Λουκιανός, Θεῶν διάλογοι 1.1-2

Γλωσσικά σχόλια

οἷα ἠπείλησεν (πλ. ερωτ.)		τι απειλές εκτόξευσε
ὁ/ἡ ἀπίθανος, τὸ ἀπίθανον		απίθανος, απίστευτος
ἡ σειρά		το σκοινί
καθήσω (ορ. μέλλ. ρ. καθίημι)		θα αφήσω προς τα κάτω (πβ. ν.ε.: κάθετος, καθετή, καθετήρας)
κατασπάω, κατασπῶ		τραβώ με δύναμη προς τα κάτω (πβ. ν.ε.: αποσπώ, απόσπαση)
βιάζομαι		εξαναγκάζω, επιχειρώ με τη βία (πβ. ν.ε.: βιαστικός, βεβιασμένος)
μάτην		μάταια
πονέω, πονῶ		κοπιάζω (πβ. ν.ε.: πόνημα, φιλόπονος)
καθέλκω		τραβώ κάτω (πβ. ν.ε.: καθέλκυση)
ἅμα		συγχρόνως, μαζί
συνανασπάω, συνανασπῶ		τραβώ προς τα πάνω μαζί με κάτι άλλο
μετεωριῶ (οριστ. μέλλ. ρ. μετεωρίζω)		σηκώνω ψηλά
καθ’ ἕνα πάντων ἀμείνων καὶ ἰσχυρότερός ἐστιν		ξεχωριστά από τον καθένα (μας) είναι ανώτερος και ισχυρότερος
ὁμοῦ δὲ τῶν τοσούτων ὑπερφέρειν οὐκ ἂν πεισθείην		δε θα μπορούσα όμως να πιστέψω ότι μας ξεπερνάει τόσους μαζί
εὐφήμει (β΄ εν. προστ. ενεστ. ρ. εὐφημέω, εὐφημῶ)		σιωπή! (πβ. ν.ε.: δυσφήμηση)
ὃ μάλιστα γελοῖον ἔδοξέ μοι ἀκούοντι μεταξὺ τῆς ἀπειλῆς		αυτό όμως που μέσα στην απειλή του μου φάνηκε πιο γελοίο, καθώς το άκουγα
ἐπαναστάντες (μτχ. αορ. β΄ ρ. ἐπανίσταμαι) ἐπεβούλευον ξυνδῆσαι (απαρ. αορ. ρ. ξυνδέω, -ῶ)		επαναστάτησαν και σχεδίαζαν (πβ. ν.ε.: επιβουλή) να τον δέσουν χειροπόδαρα (πβ. ν.ε.: συνδετήρας, σύνδεσμος)
ὡς παντοῖος ἦν δεδιώς (μτχ. ρ. δέδοικα / δέδια)		πόσο τρομοκρατημένος ήταν
καὶ ταῦτα τρεῖς ὄντας (επιρρ. εναντ. μτχ.)		και μάλιστα ενώ ήταν (μόνο) τρεις
κατελεέω, κατελεῶ		συμπονώ, σπλαχνίζομαι
ὁ/ἡ ἑκατόγχειρ		αυτός που έχει εκατό χέρια (πβ. ν.ε.: μονόχειρας, χειρολαβή)
κἂν ἐδέδετο αὐτῷ κεραυνῷ καὶ βροντῇ		θα είχε αιχμαλωτιστεί μαζί με τον κεραυνό και τη βροντή του
λογίζομαι		σκέφτομαι (πβ. ν.ε.: λογιστής, λογισμός)
ἐπῄει (γ΄ εν. οριστ. παρατ. ρ. ἐπέρχομαι) μοι γελᾶν		μου ερχόταν να γελάσω
ἡ καλλιρρημοσύνη		η ωραιολογία, η καυχησιολογία (πβ. ν.ε.: κομπορρημοσύνη)

Ερμηνευτικά σχόλια

μὴ καί τι κακὸν ἀπολαύσωμεν τῆς φλυαρίας: Ο Ερμής φοβάται ότι οι φλυαρίες, όπως χαρακτηρίζει την κριτική εις βάρος του Δία, θα βάλουν σε περιπέτειες τους δύο πρωταγωνιστές του διαλόγου. Ο φόβος του αυτός τονίζει την παντοδυναμία του Δία, έρχεται όμως ταυτόχρονα σε σπαρταριστή αντίθεση με τη διήγηση που θα ακολουθήσει και θα απομυθοποιεί τον πατέρα των θεών και των ανθρώπων.

ὁ Ποσειδῶν καὶ ἡ Ἥρα καὶ ἡ Ἀθηνᾶ ἐπαναστάντες: Στην Ἰλιάδα (Β 394-406) μαθαίνουμε πως η Θέτις έσωσε τον Δία από συνωμοσία ανατροπής του –που είχαν οργανώσει ο Ποσειδώνας, η Ήρα και η Αθηνά– καλώντας σε βοήθειά του τον εκατόγχειρα γίγαντα Βριάρεω.

κεραυνῷ καὶ βροντῇ: Σύμφωνα με τη μυθολογία, τα δύο αυτά όπλα, που αποτελούν σύμβολα της δύναμης του Δία, ήταν προσφορά των Κυκλώπων και των Εκατογχείρων προς το πρόσωπό του. Έτσι έδειξαν την ευγνωμοσύνη τους για την απελευθέρωσή τους από τα Τάρταρα, όπου τους είχαν φυλακίσει οι Τιτάνες.

Ερωτήσεις

Ποια απειλή του Δία προκάλεσε τη συζήτηση μεταξύ Άρη και Ερμή;
Ποιο γεγονός από το παρελθόν κλονίζει την αξιοπιστία των ισχυρισμών του πατέρα των θεών και των ανθρώπων;
Ποιες ήταν οι σχέσεις μεταξύ του Δία και των άλλων θεών, σύμφωνα με το κείμενο;
Από ποια στοιχεία του κειμένου φαίνεται ότι ο Λουκιανός άσκησε οξεία κριτική στις παραδοσιακές θρησκευτικές αντιλήψεις της εποχής του;
Οι θεοί στο κείμενο του Λουκιανού παρουσιάζουν ανθρώπινα χαρακτηριστικά, όπως και στα έπη του Ομήρου. Διακρίνετε διαφορές στον τρόπο με τον οποίο οι δύο δημιουργοί παρουσιάζουν τους θεούς στο έργο τους;

Χάλκινο αγαλματίδιο που προέρχεται από την Αμβρακία και παριστάνει τον Δία ως «κεραύνιο»: στο ένα χέρι του κρατά τον κεραυνό και στο άλλο έναν αετό, σύμβολα της θεϊκής του δύναμης (5ος αι.π.Χ., Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο).

Χάλκινο ειδώλιο του 5ου αι.π.Χ. Κατακευάστηκε σε τοπικό εργαστήριο της Αρκαδίας και παριστάνει τον Ερμή με τη μορφή χαρακτηριστικού βοσκού της περιοχής (Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο).

Β. Λεξιλογικά – Ετυμολογικά

Επαναληπτικές ασκήσεις

Αφού αναλύσετε τις παρακάτω σύνθετες λέξεις στα συνθετικά τους, να συμπληρώσετε την τρίτη στήλη δηλώνοντας τι μέρος του λόγου είναι το α΄ συνθετικό:

	α΄συνθετικό	β΄συνθετικό	το α΄συνθετικό είναι
σύμμαχος
ἑκατόγχειρ
ἀσφαλές
εὐφημέω, εὐφημῶ
κατασπάω, κατασπῶ

Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις χρησιμοποιώντας τα συνθετικά που δίνονται:

α΄συνθετικό	β΄συνθετικό
θάλασσα	+	κρατέω, κρατῶ
θάλασσα	+	πόρος
κεραυνός	+	βάλλω
πολύς	+	καρπός

Να αντιστοιχίσετε τις παρακάτω ομόρριζες των ρ. φέρω και καλῶ λέξεις με την κατηγορία στην οποία ανήκουν:

φορεύς
φορά
φέρετρον
φόρος
κλῆσις
κλητήρ
κλητός

όργανο, μέσο

πρόσωπο που ενεργεί

ρηματικό επίθετο

ενέργεια,

κατάσταση

Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις της στήλης Α΄ με τις ομόρριζές τους στη στήλη Β΄:

Α΄	Β΄
	στάσις
καλῶ	σιωπή
ἐπανίστημι	στασιώδης
ὑπεροπτικός	ὄψις
σιωπῶ	σφάλμα
ἀσφαλές	στατήρ
	παράκλητος

Να συμπληρώσετε τα κενά επιλέγοντας κάθε φορά μία λέξη από τη στήλη Β΄της άσκησης 4 που να ανήκει στις παρακάτω κατηγορίες:

ενέργεια,

κατάσταση

…………………

όργανο, μέσο

...........................

επίθετο που δηλώνει

πλησμονή

………………………..

αποτέλεσμα ενέργειας

...........................

Να γράψετε με ποιους ρηματικούς τύπους του κειμένου της Ενότητας έχουν ετυμολογική συγγένεια τα παρακάτω ρηματικά επίθετα: ληπτέος, ἀποστατέον, πειστέον, δετός.
Να γράψετε επίθετα της α.ε. ομόρριζα των ρημάτων σιωπῶ και ἐλεῶ.

Γ. Γραμματική – Σύνταξη

Επαναληπτικές ασκήσεις

Να αντικατασταθούν στους άλλους βαθμούς τα παρακάτω επίθετα (ίδιο γένος, πτώση και αριθμός) και επιρρήματα του κειμένου: ἀμείνων, ἰσχυρότερος, ἀσφαλές, μάλιστα, πολλοῦ.

Να επιλέξετε από το πλαίσιο το κατάλληλο ουσιαστικό (λαμβάνοντας υπόψη και τον συντακτικό του ρόλο) και να συμπληρώσετε τα κενά των παρακάτω προτάσεων:

α. Τῶν τε ἀνθρώπων τοὺς ἀχρειοτάτους ξὺν ________________ καὶ ________________ ἐξεκόμισαν.	γυναιξί παισίν τὸν παῖδα ναῦς χειρί ὦ γύναι
β. Πρῶτον μὲν οὖν ἀποδείξω ὑμῖν ὅτι οὐκ ἐκέλευσα πιεῖν ________________ τὸ φάρμακον.
γ. Φαίνεται δὲ καὶ Σαμίοις Ἀμεινοκλῆς Κορίνθιος ναυπηγὸς________________ ποιήσας τέσσαρας.
δ. Ἐπειδή τε ὁ στρατὸς ἐσεβεβλήκει, πολλῇ ________________ ἐπεβοήθουν πάντες.
ε. ________________, ἔφη, ὄνομα δέ σοι τί ἐστιν;

Να σχηματίσετε τα ζητούμενα παραθετικά των επιθέτων και επιρρημάτων που δίνονται σε παρένθεση:
1. Ἀνδρείας οὐδὲν ________________ (χρήσιμος, ουδ. γέν., συγκρ.) ἐν βίῳ ἀνθρώποις.
2. Ἵνα δὲ μὴ δοκῶ περὶ ταῦτα ________________ (πολύς, αρσ. γέν., υπερθ.) χρόνον διατρίβειν ἁπάντων τῶν τοιούτων ἀφέμενος ἐπὶ τὸν ________________ (ἁπλοῦς, αρσ. γέν., υπερθ.) ἤδη τρέψομαι τῶν λόγων.
3. Οὕτω γάρ τινες δυσκόλως πεφύκασιν, ὥστε ἄν εὐλογουμένων ________________ (ἡδέως, συγκρ.) ἀκούοιεν.
4. Διὰ τοῦτο δύο ὦτα ἔχομεν στόμα δὲ ἕν, ἵνα ________________ (πολύ, αιτ. πληθ. συγκρ.) ἀκούωμεν, ________________ (μικρόν, αιτ. πληθ. συγκρ.) δὲ λέγωμεν.
5. – ________________ (καλός, ουδ. γέν., υπερθ.) κόσμος· ποίημα γὰρ θεοῦ.
  
  – ________________ (μέγας, ουδ. γέν., υπερθ.) τόπος· ἅπαντα γὰρ χωρεῖ.
  
  – ________________ (ταχύς, ουδ. γέν., υπερθ.) νοῦς· διὰ παντὸς γὰρ τρέχει.
  
  – ________________ (ἰσχυρός, ουδ. γέν., υπερθ.) ἀνάγκη· κρατεῖ γὰρ πάντων.
  
  – ________________ (σοφός, ουδ. γέν., υπερθ.) χρόνος· ἀνευρίσκει γὰρ πάντα.

Να αντιστοιχίσετε τους τύπους των συνηρημένων ρημάτων της Α΄στήλης με τη γραμματική αναγνώρισή τους στη Β΄στήλη:

Α΄	Β΄
1. κατασπᾶν	α. απαρ. ενεστ. μ.φ.
2. εὐφήμει	β. γ΄ εν. οριστ. ενεστ. ε.φ.
3. δεῖ	γ. β΄ εν. προστ. ενεστ. ε.φ.
4. ἐᾷ	δ. απαρ. ενεστ. ε.φ.
5. ἐξομοιοῦται	ε. γ΄ εν. οριστ. ενεστ. μ.φ.
6. ἐπιμελεῖσθαι	στ. γ΄ εν. οριστ. ενεστ. ε.φ.

Να συμπληρώσετε τις παρακάτω προτάσεις με τον κατάλληλο τύπο του ρήματος που δίνεται στην παρένθεση (προσοχή στο πρόσωπο και στην έγκλιση, όπου δε δίνονται):
1. Πάντες ἄνθρωποι, ὅταν ________________ (ἀναγκάζομαι, παθ. αόρ. α΄), ἐὰν καὶ μὴ ________________ (βούλομαι, ενεστ.), ________________ (πολεμέω, -ῶ, οριστ. ενεστ.).
2. Ἐγὼ δ’ ἐξ αὐτῶν τούτων, ὧν ________________ (αἰτιάομαι, -ῶμαι, γ΄ πληθ. οριστ. ενεστ.) οὗτοι, ________________ (ἀποφαίνω, α΄εν. οριστ. μέλλ.) ὅτι οὐκ ἔνοχός εἰμι.
3. Πᾶς ὁ φαῦλα πράσσων ________________ (μισέω, -ῶ, οριστ. ενεστ.) τὸ φῶς καὶ οὐκ ἔρχεται πρὸς τὸ φῶς, ἵνα μὴ ________________ (ἐλέγχομαι, παθ. αόρ. α΄) τὰ ἔργα αὐτοῦ (αττική σύνταξη).
4. Ὁ ἀληθινὸς ἄρχων οὐ πέφυκε (= ο αληθινός άρχοντας από τη φύση του) τὸ αὑτῷ συμφέρον ________________ (σκοπέομαι, -οῦμαι, απαρ. ενεστ.), ἀλλὰ τὸ τῷ ἀρχομένῳ.
Αφού αναγνωρίσετε γραμματικά τους παρακάτω τύπους αορίστου β΄, να επιλέξετε τον κατάλληλο για να συμπληρώσετε τις προτάσεις (δύο τύποι περισσεύουν):
βάλοι, ἑλέσθαι, ἀγάγω, ἔλθοιμεν, εὕροι, λάβοις, γένηται
1. Οὔκουν ἄξιον, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τοσαύτην βλασφημίαν ἀντὶ καλῶν ὑμῖν ἀγαθῶν ________________.
2. Ὀκνῶ μὴ μάταιος ἡ στρατεία ________________.
3. Πῶς ἄν τις ________________ ταύτης βεβαιοτέραν ἢ δικαιοτέραν δημοκρατίαν;
4. Καὶ οὐ τούτου ἕνεκα ταῦτα σφόδρα λέγω, ὡς ἕτερόν τινα εἰς αἰτίαν ________________.
5. Οὐκ ἂν ________________ παρὰ τοῦ μὴ ἔχοντος.

Να αντιστοιχίσετε τις κύριες προτάσεις της Α΄στήλης με τις δευτερεύουσες της Β΄. Να σημειώσετε το είδος, τον τρόπο εισαγωγής και εκφοράς και τη συντακτική λειτουργία των δευτερευουσών προτάσεων:

Α΄	Β΄
1. Ἐν ταῖς χορηγίαις γιγνώσκουσιν	α. ὅ,τι τις ἐδύνατο ἕκαστος χρήσιμον.
2. Τὰ δὲ ἐντὸς [τοῦ σώματος] οὕτως ἐκάετο	β. ὅτε δεινότατος ἑαυτοῦ ἦσθα.
3. Εἴθε σοι, ὦ Περίκλεις, τότε συνεγενόμην	γ. ὅτι χορηγοῦσι μὲν οἱ πλούσιοι, χορηγεῖται δὲ ὁ δῆμος.
4. Οἵ τε ἄλλοι πάντες ἔφερον	δ. ὥστε μήτε τῶν πάνυ λεπτῶν ἱματίων ἀνέχεσθαι.
5. Ἄξιον δ’ ἐπὶ τῆς νῦν ἡλικίας ποιήσασθαι τὴν στρατείαν	ε. ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασι.
6. Ἀνὴρ πονηρὸς δυστυχεῖ	στ. ἵν’ οἱ τῶν συμφορῶν κοινωνήσαντες, οὗτοι καὶ τῶν ἀγαθῶν ἀπολαύσωσι.
7. Ἄνδρες στρατιῶται, μὴ θαυμάζετε	ζ. κἂν εὐτυχῇ.

Να αναγνωρίσετε τις δευτερεύουσες προτάσεις:
1. Ὅτε ἡ ναυμαχία ἐγένετο, ἔτυχεν ἐν Ἀβύδῳ ὤν.
2. Ἔπεμψε στρατιώτας, ὅπως βοηθήσειαν τῇ πόλει.
3. Μηχαναὶ πολλαί εἰσιν, ὥστε διαφεύγειν τὸν θάνατον.
4. Μενέλαον εἶχε τρόμος μή τι πάθοιεν οἱ Ἀργεῖοι.
5. Οὔ με πείσεις, οὐδ’ ἐὰν πείσῃς.
6. Ἡρακλῆς ἠπόρει ποίαν ὁδὸν τράποιτο.

Ἢ γὰρ οὐ χρὴ ποιεῖσθαι παῖδας
ἢ συνδιαταλαιπωρεῖν καὶ τρέφοντα καὶ παιδεύοντα.

Πλάτων, Κρίτων 45d

Ή λοιπόν δεν πρέπει να κάνει κανείς παιδιά ή πρέπει να ταλαιπωρείται μαζί
τους προσπαθώντας να τα αναθρέψει και να τα μορφώσει.