Αισθητική Αγωγή - Μουσική (Β Γυμνασίου): Ηλεκτρονικό Βιβλίο

Ευρωπαία προδιαγραφές

Ευρωπαϊκες προδιαγραφές

Ενωμένη Ευρώπη

Γενικά χαρακτηριστικά

Λίγες πληροφορίες υπάρχουν όσον αφορά στην παραδοσιακή μουσική της Ευρώπης. Κάποιες από αυτές αντλούνται από τις καταγραφές παραδοσιακών τραγουδιών από συνθέτες την εποχή της Αναγέννησης.

Στις αρχές του Μεσαίωνα, οι «τροβαδούροι» στη Β. Γαλλία, οι «τρουβέροι» στη Ν. Γαλλία και οι «αρχιτραγουδιστές» στη Γερμανία (όλοι περιπλανώμενοι μουσικοί) διέδιδαν τη μουσική από τις αυλές των βασιλιάδων στην επαρχία και το αντίστροφο. Οι χωρικοί άκουγαν επίσης εκκλησιαστικούς ύμνους στις λειτουργίες. Όλα αυτά είχαν ως αποτέλεσμα να παρουσιαστούν προσμίξεις της έντεχνης με τη λαϊκή μουσική.

Παρ' όλο που οι ευρωπαϊκοί πολιτισμοί είναι πολύ διαφορετικοί μεταξύ τους, παρουσιάζουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά στην παραδοσιακή τους μουσική.

Φωνητική μουσική

Η δομή της φωνητικής μουσικής είναι μάλλον απλή και αποτελείται κυρίως από στροφικά τραγούδια. Ο ιδιαίτερος χαρακτήρας του στροφικού τραγουδιού προέρχεται από την ποίηση.

Όσον αφορά τα είδη του τραγουδιού, αυτά μπορούν να ταξινομηθούν σε κατηγορίες ως εξής:

Αφηγηματικό τραγούδι
Μπαλάντα	Επικό Τραγούδι	Ερωτικό τραγούδι
Αναπτύχθηκε στην Ευρώπη το Μεσαίωνα. Τα μουσικά χαρακτηριστικά της είναι: τρεις έως έξι στίχοι και αρκετές στροφές. Αφηγείται μια ιστορία που αφορά ένα γεγονός πραγματικό ή φανταστικό.	Τα επικά τραγούδια είναι μακροσκελή, πολύπλοκα και περιλαμβάνουν πολλά γεγονότα που συνδέονται μεταξύ τους κάτω από ένα κοινό θέμα. Δεν είναι στροφικά αλλά χρησιμοποιούν την ίδια μελωδία που επαναλαμβάνεται με παραλλαγές.	Συναντιέται πιο συχνά στη Δ. Ευρώπη και εκφράζει τα συναισθήματα αγάπης ενός ανθρώπου μέσα από μια μελαγχολική ή ακόμα και τραγική θεώρηση των καταστάσεων.

Τελετουργικό τραγούδι
Θρησκευτικό	Του κύκλου της ζωής	Του κύκλου του έτους	Της δουλειάς
Υπάρχουν περιοχές όπου τραγουδιούνται παραδοσιακά τραγούδια με θρησκευτική θεματολογία (π.χ. στη Γερμανία, τη βάση για τους Λουθηρανικούς ύμνους αποτέλεσαν τα παραδοσιακά γερμανικά τραγούδια).	Τραγούδια που ασχολούνται με τις μεταβάσεις στη ζωή του ανθρώπου (π.χ. από την εφηβεία στην ενηλικίωση, της γέννησης, του θανάτου).	Συνήθως έχουν να κάνουν με τις γεωργικές εργασίες και μερικά προσαρμόστηκαν και εντάχθηκαν στο τελετουργικό του Χριστιανισμού.	Μερικά χρησιμεύουν για να δώσουν ρυθμό σε μια εργασία (π.χ. μάζεμα των διχτυών) και άλλα για να βοηθήσουν τη διαδικασία (π.χ. τα σύντομα τραγούδια που χρησιμοποιούν οι Λάπωνες για να καλέσουν τους τάρανδους).

Η δομή του κειμένου των πιο συνηθισμένων τραγουδιών είναι: τετράστιχα με επανάληψη του κειμένου (Α Α Β Α, ή Α Β Β Α) και μερικές φορές συναντιέται και η μορφή τραγουδιού με διαφορετικό κείμενο (Α Β Γ Δ).

Τα επικά-αφηγηματικά τραγούδια έχουν συνήθως μια μελωδία που επαναλαμβάνεται. Η αντιφωνία επίσης, είναι συχνή στην ευρωπαϊκή μουσική παράδοση.

Παραδοσιακό συγκρότημα από τη Ρωσία

Ευρωπαϊκες προδιαγραφές

Οι επτάφθογγες³ κλίμακες αποτελούν ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ευρωπαϊκής παραδοσιακής μουσικής.

Χρησιμοποιούνται επίσης «τρόποι⁴, όπως αυτοί της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησιαστικής μουσικής παράδοσης (π.χ. ο Δώριος και ο Μιξολύδιος τρόπος συναντιούνται συχνά στην αγγλική μουσική, ενώ ο Φρύγιος στην ισπανική).

Συχνές είναι και οι πεντατονικές κλίμακες καθώς και οι κλίμακες με δύο ή τρεις φθόγγους (συνήθως στα παιδικά τραγούδια). Πολλές φορές τέλος, παρατηρείται η μετατόνιση στην Ανατολική Ευρώπη.

Ο ρυθμός τις περισσότερες φορές ακολουθεί τη δομή του κειμένου, χωρίς να αλλάζει στην πορεία του τραγουδιού. Στον ιαμβικό ρυθμό (υ -) για παράδειγμα, συνήθως ακολουθείται η παρακάτω ρυθμική συνοδεία:

Η μουσική στην Ευρώπη είναι κυρίως μονοφωνική. Το πολυφωνικό τραγούδι συναντιέται κυρίως στη Μεσόγειο και τα Βαλκάνια. Επίσης υπάρχουν ισοκρατήματα και τραγούδι σε μορφή κανόνα στη φωνητική μουσική.

Οι μεγάλες διαφορές στην παραδοσιακή μουσική της Ευρώπης εμφανίζονται κυρίως στη χρήση της φωνής και το ηχόχρωμα των μουσικών οργάνων. Κάθε πολιτισμός ή περιοχή έχει αναπτύξει το δικό του ιδιαίτερο ηχόχρωμα.

Στην Ισπανία, την Ιταλία και τα Βαλκάνια, χρησιμοποιείται ένας έντονα ένρινος ήχος με ιδιαίτερα διανθισμένες μελωδίες. Στη Γερμανία, την Τσεχία, τη Σλοβακία, την Πολωνία και τη Ρωσία, χρησιμοποιείται πιο «καθαρός» ήχος και πιο απλές μελωδίες.

Γυναίκες Ινουίτ

____________
3. Κλίμακες που αποτελούνται από επτά νότες.
4. Βλ. Τετράδιο Εργασιών
5. Ισοκράτημα, ισοκράτης: μια κρατημένη νότα -συνήθως η νότα του τόνου στον οποίο βρίσκεται το κομμάτι-πάνω από την οποία κινούνται οι άλλες φωνές.

Οργανική μουσική

Η οργανική μουσική, εμφανίζει επαναλαμβανόμενα μελωδικά σχήματα που μερικές φορές χρησιμοποιούν παραλλαγές, διατηρώντας τη μορφή:

Α Α Β Β Γ Γ Δ Δ ή Α Α' Β Β'.

Η οργανική συνοδεία γίνεται με συγχορδίες ή με ισοκράτημα, αφού χρησιμοποιείται μόνο για να διανθιστεί το τραγούδι.

Ταραντέλα (Ιταλικός χορός)

Μουσικά όργανα

Κάθε μουσική παράδοση έχει τα δικά της μουσικά όργανα.

Κάποια από αυτά συναντώνται σε πολλές περιοχές και κάποια άλλα είναι μοναδικά. Κάποια έχουν ταξιδέψει με το πέρασμα των αιώνων από μακρινές περιοχές.

Στην παραδοσιακή μουσική της Ευρώπης υπάρχουν σολιστικά όργανα και σύνολα.

Στην Κεντρική Ευρώπη είναι συχνός ο συνδυασμός δύο βιολιών και ενός κοντραμπάσου, αλλά και σύνολα που συνδυάζουν μελωδικά και ρυθμικά όργανα.

Κάποιες φορές ο ίδιος εκτελεστής παίζει ταυτόχρονα δύο όργανα (όπως π.χ. τον αυλό και το τύμπανο στη Δυτική Ευρώπη ή το βιολί και τη φλογέρα στην Ουγγαρία).

Ταυτόχρονο παίξιμο αυλού και τυμπάνου

Μουσικοί από την Ουγγαρία

Κόρνα από τις Άλπεις

Ευρωπαϊκες προδιαγραφές

Το «κλασικό» στον ορίζοντα του «διαχρονικού»

Η λέξη κλασικό έχει διάφορες εννοιολογικές αποχρώσεις:

• Όπως εφαρμόζεται στην αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή τέχνη, η λέξη αναφέρεται στις ιδιότητες της απλότητας, της αξιοπρέπειας, της λογικής τάξης.

• Αργότερα, το νόημα του όρου επεκτάθηκε για να συμπεριλάβει την έννοια της διαχρονικότητας (ένα κλασικό κομμάτι) σε αντίθεση με κάτι δημοφιλές σε μία μόνο δεδομένη στιγμή.

• Η έντεχνη μουσική της δυτικοευρωπαϊκής παράδοσης αποκαλείται συχνά κλασική μουσική, για να διαχωριστεί από τη λαϊκή, τη μουσική που αντιπροσωπεύει το πνεύμα του λαού σε ένα δεδομένο χρόνο και τόπο.

• Στη μουσική ο όρος κλασικό χρησιμοποιείται για να αναφερθεί κανείς στην περίοδο 1750-1825, όταν οι καλλιτέχνες επιδίωκαν την καθαρότητα, την αγνότητα και την λογική μορφή που θαύμαζαν στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Το κλασικό ιδεώδες υπερασπίζει τον έλεγχο και την πειθαρχία στην τέχνη. Η τάξη, η σταθερότητα, οι αρμονικές αναλογίες είναι τα στοιχεία του κλασικού ύφους.

850-1450	1450-1600	1600-1750	1750-1825	1820-1900
Μεσαίωνας	Αναγέννηση	Μπαρόκ	Κλασικισμός	Ρομαντισμός
Λειτουργία	Μοτέτο Λειτουργία	Κοντσέρτο γκρόσο Όπερα Ορατόριο	Συμφωνία Σόλο κοντσέρτο Όπερα	Συμφωνία Σόλο κοντσέρτο Όπερα
Γκ. ντε Μασώ	Γκ. Ντυφαί	Γ. Σ. Μπαχ Γκ. Φρ. Χέντελ Α. Βιβάλντι	Γ. Χάυντν Β. Α. Μότσαρτ Λ. Β. Μπετόβεν	Φρ. Σούμπερτ Φρ. Σοπέν Φρ. Λιστ Γ. Μπραμς

Δύο «σπουδαίοι» και κλασικοί συνθέτες . . .

Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ (Wolfgang Amadeus Mozart)

Ο Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ (Wolfgang Amadeus Mozart: 1756-1791) γεννήθηκε στο Σάλτσμπουργκ της Αυστρίας.

Ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του ως το πιο προικισμένο παιδί-θαύμα στην ιστορία της μουσικής. Άρχισε να συνθέτει σε ηλικία πέντε ετών, ενώ στην ηλικία των έξι ετών εμφανίστηκε ως μουσικός στην αυλή της αυτοκράτειρας Μαρίας Θηρεσίας.

Είχε την ικανότητα να διαβάζει με μία ματιά άγνωστα κομμάτια που τοποθετούσαν μπροστά του και να αυτοσχεδιάζει επιτόπου πολύπλοκες συνθέσεις.

Η τελευταία σελίδα από το Ρέκβιεμ του Β. Α. Μότσαρτ

Ο Μότσαρτ πέθανε έχοντας συνθέσει συνολικά περισσότερα από εξακόσια έργα. Συνέθεσε επίσης χορωδιακή εκκλησιαστική μουσική, που περιλαμβάνει 18 λειτουργίες, καθώς και κοσμική φωνητική μουσική.

Την κεντρική όμως θέση στη μουσική του καταλαμβάνει η όπερα, που κατά πολλούς είναι το κυρίαρχο είδος φωνητικής μουσικής κατά τη διάρκεια της Κλασικής εποχής.

Ευρωπαϊκες προδιαγραφές

Λούντβιχ βαν Μπετόβεν (Ludwig van Beethoven)

Ο Λούντβιχ βαν Μπετόβεν (Ludwig van Beethoven: 1770-1827), γεννήθηκε στη Βόννη της Γερμανίας το 1770.

Ο Μπετόβεν ανήκει στη γενιά που δέχεται όλη την επίδραση της Γαλλικής Επανάστασης. Δημιουργεί τη μουσική μιας ηρωικής εποχής και διακηρύσσει με ήχους την πίστη του στην ικανότητα του ανθρώπου να διαμορφώνει τη μοίρα του.

Αντιπροσώπευε το πνεύμα των καιρών αυτών από πολλές απόψεις.

Ήταν ο πρώτος μεγάλος συνθέτης που απέρριψε το ρόλο του υπηρέτη (εκείνη την εποχή οι συνθέτες ζούσαν και εργάζονταν στις αυλές των αριστοκρατών και ουσιαστικά τους υπηρετούσαν) και εναντιωμένος σφοδρά στο σύστημα της πατρωνίας εδραιώθηκε ως αυτόνομος και ανεξάρτητος καλλιτέχνης.

Η χειραφέτησή του άνοιξε το δρόμο προς ένα νέο επίπεδο ατομικής έκφρασης, που επηρέασε βαθύτατα όλη τη μουσική και τους συνθέτες που ακολούθησαν.

Στα τριάντα (30) περίπου χρόνια του, παρουσίασε τα πρώτα συμπτώματα βαρηκοΐας, που εξελίχθηκε σε κώφωση (έγραψε την 9η και τελευταία Συμφωνία του όντας κουφός, χρησιμοποιώντας το «εσωτερικό» του αυτί). Αυτό το γεγονός τον οδήγησε σε μια μοναχική στάση ζωής και τον έκανε πιο οξύθυμο, με αποτέλεσμα να διαμορφώσει ένα πολύ ιδιότροπο χαρακτήρα.

Έγραψε συνολικά 9 συμφωνίες, μια όπερα με την ονομασία «Φιντέλιο» ή «Λεονώρα» (την οποία επεξεργάστηκε ξανά και ξανά αρκετές φορές) και ένα μεγάλο αριθμό άλλων έργων.

Η δημιουργική δραστηριότητα του Μπετόβεν κατά τη διάρκεια όλης του της ζωής μαρτυρά την ασταμάτητη προσπάθεια του να πραγματώσει το τέλειο. Έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στη Βιέννη και στα περίχωρά της και πέθανε σε ηλικία 57 ετών διάσημος και τιμημένος.

Ευρωπαϊκες προδιαγραφές

...και κάποια σημαντικά και «κλασικά» είδη σύνθεσης

Το ορατόριο

Το ορατόριο (=προσευχητήριο) είναι ένα από τα μεγάλα φωνητικά είδη εκκλησιαστικής μουσικής.

Πρόκειται για μουσικό έργο μεγάλων διαστάσεων για μονωδούς, χορωδία και ορχήστρα, που βασίζεται κατά κανόνα σε Βιβλικά θέματα και διαπνέεται από θρησκευτικό συναίσθημα.

Παρουσιάζεται σε μία εκκλησία ή μία αίθουσα δίχως σκηνικά, κοστούμια και δράση.

Η πλοκή εξελίσσεται συνήθως με τη βοήθεια ενός αφηγητή, με:

-ρετσιτατίβο και άριες⁶,
-μέρη συνόλων όπως ντουέτο, τρίο και
-χορωδιακά, με ιδιαίτερη έμφαση στο ρόλο της χορωδίας.

Το ορατόριο αναπτύχθηκε στην Ιταλία και άνθισε στη Γερμανία, αλλά είχε την πιο διαχρονική απήχηση στην Αγγλία, όπου εξελίχθηκε σε εθνική μουσική φόρμα μέσα από τα έργα του Γκέοργκ Φρήντριχ Χέντελ (George Frideric Handel), του μεγαλύτερου ίσως από τους δημιουργούς του.

Το κοντσέρτο και η συμφωνία

Το κοντσέρτο την εποχή Μπαρόκ είναι ένα είδος οργανικής μουσικής που βασίζεται στην αντιπαράθεση δύο ανόμοιων οργανικών συνόλων (το λατινικό ρήμα concertare σημαίνει ανταγωνίζομαι). Οι συνθέτες επινόησαν δύο τύπους κοντσέρτου: το κοντσέρτο γκρόσσο και το σόλο κοντσέρτο.

Το πιο γνωστό ίσως κοντσέρτο γκρόσσο είναι ίσως οι «Τέσσερις Εποχές» του Αντόνιο Βιβάλντι (Antonio Vivaldi).

___________
6. Άρια: λυρικό τραγούδι με συγκεκριμένη μορφολογική διάρθρωση για σόλο φωνή και ορχηστρική συνοδεία που εκφράζει γενικά έντονο συναίσθημα. Απαντάται στην όπερα, στην καντάτα και στο ορατόριο.

Στην κλασική εποχή η έμφαση δίδεται στο κοντσέρτο για σόλο όργανο (κυρίως πιάνο ή βιολί) και ορχήστρα. Τα τρία μέρη του κλασικού κοντσέρτου ακολουθούν το ήδη καθιερωμένο παραδοσιακό σχήμα γρήγορο-αργό-γρήγορο.
	Η συμφωνία κατάγεται από την ιταλική εισαγωγή (ουβερτούρα) των αρχών του 18ου αιώνα. Ήταν αρχικά έργο για ορχήστρα σε τρία μέρη, που ακολουθούσε το σχήμα γρήγορο-αργό-γρήγορο. Αργότερα με την προσθήκη του μενουέτου⁷, η συμφωνία αποκτά τετραμερή δομή και αποτελεί είδος σύνθεσης για μεγάλη ορχήστρα.

________ 7. Μενουέτο: Σύνθεση σε τρίσημο ρυθμό. Η δομή του είναι συνήθως τριμερής (Α Β Α). Αποτελεί συχνά το τρίτο μέρος μιας συμφωνίας.

Ευρωπαϊκες προδιαγραφές

Η όπερα

Η όπερα είναι το δράμα που τραγουδιέται. Συνδυάζει τα μέσα της φωνητικής και της οργανικής μουσικής -σολίστες, σύνολα, χορωδίες, ορχήστρα, κάποιες φορές και μπαλέτο- με την ποίηση και το θέατρο, την ηθοποιία και την παντομίμα, τη σκηνογραφία και τα κοστούμια.

Η όπερα αρχίζει συνήθως με ένα ορχηστρικό κομμάτι, την εισαγωγή (ουβερτούρα), το οποίο μπορεί να εισάγει μελωδίες από τις άριες που πρόκειται να ακουστούν. Κάθε πράξη της όπερας έχει κανονικά τον ορχηστρικό της πρόλογο, ενώ είναι επίσης πιθανό να παρεμβάλλονται μουσικά μέρη μεταξύ των σκηνών.

Μία όπερα -στα πλαίσια της δράσης που επιβάλει η πλοκή της- μπορεί να περιέχει σκηνές συνόλου (τρίο, κουαρτέτα, κουϊντέτα κ.ο.κ), στις οποίες τα πρόσωπα εκφράζουν τα συναισθήματα τους.
Οι απαραίτητες για τη δράση και την πλοκή εξηγήσεις παρουσιάζονται γενικά με ένα είδος μουσικής απαγγελίας που ονομάζεται ρετσιτατίβο. Το ρετσιτατίβο στις λυρικές στιγμές παραχωρεί τη θέση του στην άρια. Η άρια είναι ένα τραγούδι συνήθως βαθιά συγκινητικό. Είναι αυτό που το ακροατήριο περιμένει, αυτό που επευφημεί και αυτό που στο τέλος θυμάται.

Η χορωδία χρησιμοποιείται σε σύμπραξη με τους μονωδούς ή λειτουργεί ανεξάρτητα. Άλλοτε σχολιάζει τα δρώμενα, όπως συμβαίνει στην αρχαία ελληνική τραγωδία και άλλοτε εμπλέκεται στη δράση. Την οπερατική δράση υποστηρίζει η ορχήστρα που δημιουργεί την αρμόζουσα διάθεση στις διάφορες σκηνές.

Ο συνθέτης της όπερας συνεργάζεται με το λιμπρετίστα, ο οποίος γράφει το θεατρικό- ποιητικό κείμενο του έργου. Πλάθει τους χαρακτήρες και την πλοκή έχοντας την επίγνωση του δραματικού στοιχείου και επινοεί καταστάσεις τέτοιες που να δικαιολογούν τη χρήση της μουσικής. Το «λιμπρέτο» (libretto), το κείμενο δηλαδή της όπερας, πρέπει να συλλαμβάνεται με φαντασία, ώστε να δίνει στο συνθέτη τη δυνατότητα να δημιουργεί διάφορες μουσικές κατασκευές (άριες, ρετσιτατίβο, ντουέτα, σκηνές συνόλων, χορωδιακά), που συνδέονται παραδοσιακά με αυτή τη μορφή τέχνης.

Σκηνή από την όπερα «Φιντέλιο» του Λ. Β. Μπετόβεν

Μια Μεσόγειος . . . μουσική

Στη μουσική της Ισπανίας συναντά κανείς πλήθος επιρροών.

Οι Ρωμαίοι, που μετέφεραν τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό στην περιοχή αυτή, οι Βησιγότθοι, οι Εβραίοι και οι Άραβες, άφησαν το στίγμα τους στο πέρασμα των αιώνων διαμορφώνοντας την ιδιαίτερη ισπανική μουσική παράδοση.

Κάθε περιοχή στην Ισπανία έχει και τη δική της ξεχωριστή μουσική παράδοση. Το πιο διαδεδομένο, όμως, είδος μουσικής από την Ισπανία είναι το «φλαμένκο» (flamenco). Είναι κυρίαρχο είδος τραγουδιού από την Ανδαλουσία, με ρίζες στο αραβικό τραγούδι του 8ου-14ου αι. Οι μελωδίες του συνήθως σε κατιούσα μορφή ακολουθούν το Φρύγιο τρόπο⁸ και ξεκινούν δυνατά (forte) για να τελειώσουν σιγανά (piano). Χρησιμοποιούν συνήθως μέτρα 2/4 ή 3/4 και 4/ 4.

Επίσης συνηθίζονται τα μικτά μέτρα 12/8 και συχνά έχουν την εξής μορφή στον τονισμό:

- υ υ - υ υ - υ - υ - υ

Το φλαμένκο έχει τρία συστατικά:

Το τραγούδι βασίζεται σε ποιήματα ανδαλουσιανών ποιητών, με πιο διάσημο το Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα (Federico Garcia Lorca) και ακολουθεί το ρυθμό της μουσικής.

Ο χορός αυτοσχεδιάζεται ανάλογα με το ρυθμό της μουσικής. Οι καστανιέτες και τα χτυπήματα των τακουνιών στο πάτωμα δίνουν έμφαση στη μελωδία. Μερικές φορές χρησιμοποιούνται και βεντάλιες.

Πάκο ντε Λουθία

________
8. Βλ. Τετράδιο Εργασιών.

Ευρωπαϊκες προδιαγραφές

Η κιθάρα φλαμένκο προέρχεται από το λαούτο. Οι πρώτες κιθάρες εμφανίζονται στην Ισπανία το 15ο αι. Το παίξιμό της διαφέρει από αυτό της κλασικής, κυρίως στο κούρδισμα και τον τρόπο χτυπήματος των χορδών από το δεξί χέρι.

Μανουέλ ντε Φάλλα (Manuel de Falla: 1876-1946).

Θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερους Ισπανούς συνθέτες του 20ου αι., που ενσωμάτωσε στις συνθέσεις του στοιχεία της παραδοσιακής μουσικής.

Επηρεάστηκε ιδιαίτερα από το ανδαλουσιανό «κάντε χόντο» (cante jondo). Όταν το 1919 εγκαταστάθηκε στη Γρενάδα, συνδέθηκε με φιλία με τον ποιητή Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα.

Από το 1939 έζησε στο Μπουένος Άιρες, όπου και πέθανε το 1946.

Πίνακας του Αντόνιο Λόπες Σάντσες, με τίτλο: «Caricatura del concurso del cante jondo». Στην τρίτη σειρά φαίνεται ο ποιητής Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα να πιάνει το κεφάλι του και μπροστά του ο Μανουέλ ντε Φάλλα.

Ισαάκ Αλμπένιθ (Isaac Manuel Francisco Albeniz y Pascual: 1860-1909).

Ισπανός πιανίστας και συνθέτης, εκπρόσωπος της ισπανικής εθνικής σχολής.

Η μουσική του δανείζεται σε μεγάλο βαθμό στοιχεία από την ισπανική παραδοσιακή μουσική.

Το πιο διάσημο έργο του είναι η σουίτα για πιάνο «Ιμπέρια» (Iberia).

Ισαάκ Αλμπένιθ

Ιταλία

Οι επιδράσεις που δέχτηκε η ιταλική μουσική παράδοση είναι:

• Στη βόρεια Ιταλία από τους Κέλτες και τους Σλάβους (π.χ. χορωδιακά τραγούδια). Στη βορειοδυτική Ιταλία σώζονται τραγούδια τροβαδούρων σε ιδιωματική γλώσσα.

• Στη βορειοανατολική Ιταλία, υπάρχουν έντονες επιδράσεις από τον πολιτισμό της Αυστρίας και της Σλοβενίας, με παραλλαγές του βαλς (χορός σε 3/4) και της πόλκας (χορός σε 2/4).

• Στη νότια Ιταλία από τους Άραβες, τους Έλληνες και τους Αφρικανούς (μονωδία).

• Στην κεντρική Ιταλία, παρατηρείται ένας συνδυασμός αυτών των επιρροών με κυρίαρχο το αφηγηματικό τραγούδι και τη μπαλάντα.

Σαλταρέλο (Ιταλικός χορός)

• Στην Απουλία (Ν. Ιταλία), επικρατεί το «γκρεκάνικο»⁹ ιδίωμα. Η μουσική εκεί διακρίνεται σε θρησκευτική και κοσμική (με πιο διάσημο είδος την ταραντέλα).

• Στη Σαρδηνία, το μουσικό ιδίωμα είναι ξεχωριστό, αφού είναι γνωστή για το πολυφωνικό τραγούδι των «τενόρες» (tenores) που θυμίζει έντονα το Γρηγοριανό μέλος.

Τραγούδι

Το ιταλικό παραδοσιακό τραγούδι περιλαμβάνει μπαλάντες (canti epico-lirici, κυρίως στο βορρά) και λυρικά τραγούδια (canti lirico-monostrofici, κυρίως στο νότο).

• Η μπαλάντα της βόρειας Ιταλίας είναι συλλαβική (δηλ. κάθε συλλαβή αντιστοιχεί σε μία νότα), με αυστηρό ρυθμό και εύκολα κατανοητούς στίχους, ενώ στο νότο ο ρυθμός αλλάζει συνεχώς και έχει έντονο φωνητικό στυλ.

• Στα λυρικά τραγούδια κατατάσσονται νανουρίσματα, καντάδες και τραγούδια της δουλειάς. Συχνά είναι αυτοσχεδιαζόμενα παρ' όλο που βασίζονται σε παραδοσιακό ρεπερτόριο.

• Λιγότερο συχνά είναι τα θρησκευτικά στροφικά τραγούδια (laude), πολλές φορές στη λατινική γλώσσα, και τα επικά τραγούδια.

• Ιδιαίτερη κατηγορία είναι τα τραγούδια που χρησιμοποιούνται στο καρναβάλι.

Γκιρόντα

________
9. «γκρεκάνικο» ιδίωμα: διάλεκτος των ελληνόφωνων χωριών της Κάτω Ιταλίας με πολλά στοιχεία από την ελληνική γλώσσα.

Ευρωπαϊκες προδιαγραφές

Μουσικά όργανα

• Τα αερόφωνα της ιταλικής μουσικής παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία σε αυλούς. Ένας τύπος άσκαυλου με πέντε αυλούς άνισου μήκους και με διπλή γλωττίδα, που ονομάζεται «ζαμπόνια» (zampogna), παίζεται κυρίως τα Χριστούγεννα σε συνδυασμό με έναν αυλό με διπλή γλωττίδα που λέγεται «πίφερο» (piffero).

Συνηθισμένο είναι επίσης και το «οργανέτο» (organetto), ένας τύπος μικρού φορητού εκκλησιαστικού οργάνου με ήχο που μοιάζει με ακορντεόν και που συνοδεύει συχνά το χορό «σαλταρέλο».

Ζαμπόνια

Οργανέτο

• Τα μεμβρανόφωνα και τα ιδιόφωνα περιλαμβάνουν ξυλάκια, καστανιέτες, καμπανάκια και τύμπανα. Τα ταμπουρίνα χρησιμοποιούνται πολύ συχνά (ιδιαίτερα στα «γκρεκάνικα» τραγούδια) και διάφορα είδη τυμπάνων όπως ένα τύμπανο τριβής που ονομάζεται «τσούπα-τσούπα» (cupa-cupa).

• Από τα χορδόφωνα ξεχωρίζει η «κιτάρα μπατέντε» (chitarra battente), μια κιθάρα με πέντε διπλές χορδές και ένα τρίχορδο βιολί, που ονομάζεται «λίρα» (lira) με προέλευση ελληνική. Στο βορρά συναντάται η «ζιρόντα» (ghironda), ένας τύπος «λατέρνας».

Τσούπα-τσούπα

Η ταραντέλα, χορός σε 6/8, χορεύονταν παλαιότερα για να προκαλέσουν την ίαση από το δάγκωμα της αράχνης Lycosa, που συναντάται στην περιοχή της Καλαβρίας. Θεωρείται ότι έχει ρίζες στους Διονυσιακούς χορούς της Αρχαίας Ελλάδας.

Η Γέννηση της Όπερας στην Ιταλία

Η όπερα είναι ένα μουσικό δράμα στο οποίο συνδυάζεται η φωνητική και η οργανική μουσική με την ποίηση και τη θεατρική πράξη, τα σκηνικά και τις ενδυμασίες. Αρχικά δημιουργήθηκε στην Ιταλία ως τέχνη της αριστοκρατικής τάξης, από τον συνδυασμό των θεατρικών παραδόσεων της Αναγέννησης και των μουσικών πειραματισμών της Φλωρεντινής Καμεράτα10.

Η πρώιμη όπερα χαρακτηρίζεται από τα δαπανηρά θεάματα και τη σκηνική επιδεικτικότητα που λαμπρύνει βασιλικές γαμήλιες τελετές και συναφείς εθιμοτυπικές εκδηλώσεις.

Ο «Ορφέας» (1607) και η «Αριάδνη» (1608) είναι έργα που συνθέτει ο πρώτος μεγάλος δημιουργός του καινούριου είδους, ο συνθέτης Κλαούντιο Μοντε- βέρντι (Claudio Monteverdi: 1567-1643), στο πρόσωπο του οποίου το δραματικό πνεύμα του Μπαρόκ βρίσκει τον αυθεντικό του εκπρόσωπο.

Με την έναρξη όμως και λειτουργία του πρώτου μόνιμου θεάτρου στο οποίο παίζονταν όπερες στα 1637, στη Βενετία, η όπερα γίνεται πλέον μέρος της δημόσιας πολιτιστικής ζωής. Μέσα στα επόμενα εξήντα χρόνια, μόνο στη Βενετία ανέβηκαν 350 νέες όπερες. Καθώς το ευρύ κοινό -και όχι πλέον μόνο οι αριστοκράτες- άρχισε να συρρέει στις παραστάσεις, η όπερα εξαπλώθηκε γρήγορα σε όλες τις μεγάλες πόλεις-κράτη της Ιταλίας και στη συνέχεια σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Κατά τη διάρκεια του 17ου αιώνα, ο χώρος όπου παίζονταν οι όπερες αναδείχθηκε σε σημαντικό κοινωνικό κέντρο. Οι ακροατές μιλούσαν, έτρωγαν, έπαιζαν τυχερά παιχνίδια και διεκπεραίωναν κάθε είδους δοσοληψίες κατά τη διάρκεια της παράστασης, κάνοντας παύση πολλές φορές μόνο για να ακούσουν τις αγαπημένες τους άριες.

Ο Κλαούντιο Μοντεβέρντι (Κρεμόνα 1567 - Βενετία 1643), ήταν τραγουδιστής, συνθέτης και μουσικός που έπαιζε βιόλα στην αυλή της Μάντουας. Μετακόμισε στη Βενετία, όπου κατάφερε να διοριστεί μαέστρος του Παρεκκλησίου του Αγίου Μάρκου, αξίωμα που διατήρησε ως το θάνατό του. Σημαντικά έργα του είναι ο «Ορφέας» (1607) και η «Στέψη της Ποππαίας» (1642).

Τραγουδιστής Όπερας

________
10. Κύκλος καλλιτεχνών και διανοουμένων της Αναγέννησης που συγκεντρώνονταν τακτικά στο παλάτι των κομητών Μπάρντι και Κόρσι. Προσπαθούσαν να αναβιώσουν (σύμφωνα με το πνεύμα της Αναγέννησης) τις χάρες της αρχαίας μουσικής. Δημιουργούν τη μονωδία.

Ευρωπαϊκες προδιαγραφές

Εδώ είναι Βαλκάνια!

Σέρβικη μουσική παράδοση

Ταμπούριτσα

Στη σέρβικη μουσική παράδοση χαρακτηριστικός είναι ένας δίσημος κυκλικός χορός, που συνοδεύεται πιο συχνά από ακορντεόν και μερικές φορές από άλλα όργανα, όπως η φρούλα (frula), που είναι ένα είδος φλογέρας, η ταμπούριτσα (tamburica), ή η φυσαρμόνικα.

Η μελοποιημένη επική ποίηση αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος της βαλκανικής μουσικής για αιώνες, αλλά τώρα συναντιέται κυρίως στο Μαυροβούνιο. Αυτά τα μακροσκελή ποιήματα συνοδεύονται από ένα μονόχορδο βιολί που ονομάζεται γκούσλα και έχουν ως θεματολογία ηρωικά κατορθώματα και περιγραφές μαχών.

Χαρακτηριστική είναι και η μουσική της μειονότητας των Βλάχων στη βορειοανατολική Σερβία, η οποία έχει πιο στενή σχέση με τη μουσική παράδοση από τη Ρουμανία.

Γκούσλα

Βουλγάρικη μουσική

Η παραδοσιακή μουσική στη Βουλγαρία συνδέεται στενά με τις διάφορες χριστιανικές γιορτές. Το τραγούδι αποτελεί παράδοση και για τους άντρες και για τις γυναίκες (π.χ. τραγούδια διασκέδασης, εργασιακά, θρήνοι κλπ.). Χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερους ρυθμούς, αρμονία, πολυφωνία και ισοκράτημα (κυρίως στην περιοχή γύρω από τη Σόφια).

Η βουλγάρικη μουσική έγινε ευρέως γνωστή λόγω της διεθνούς επιτυχίας του γυναικείου φωνητικού συγκροτήματος «Το Μυστήριο των Βουλγάρικων Φωνών» (Le Mystere des Voix Bulgares).

Le Mystere des Voix Bulgares

Στη Βουλγαρία υπάρχουν πολλοί χοροί σε 7/8 που τις περισσότερες φορές αρχίζουν αργά και επιταχύνουν στη συνέχεια. Τα μουσικά όργανα που χρησιμοποιούνται στην παραδοσιακή μουσική της Βουλγαρίας παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία. Μερικά έχουν τουρκική προέλευση και μερικά ελληνική.

Τα πιο διαδεδομένα είναι:

• Η γκάιντα,
• Το καβάλ (αυλός με επιστόμιο απλή τρύπα),
• Η γκαντούλκα (χορδόφωνο με δοξάρι που κρατιέται κάθετα, με μελωδικές και συμπαθητικές χορδές),
• Το τυπάν (μεγάλο τύμπανο που το στηρίζει ο εκτελεστής στον ώμο),
• Ο ταμπουράς,
• Η ταραμπούκα ή ντουμπέκ (όπως το ελληνικό τουμπελέκι).

Τυπάν

Αλβανική μουσική

Η αλβανική μουσική χαρακτηρίζεται από πλήθος επιρροών από τους γειτονικούς της πολιτισμούς. Λόγω της οθωμανικής κυριαρχίας στην περιοχή, έντονη είναι και η επίδραση των τουρκικών στοιχείων στη μουσική παράδοση της χώρας αυτής, κυρίως στην περιοχή των Τιράνων.

Υπάρχει μια σαφής διάκριση, ιδιαίτερα στη φωνητική μουσική ανάμεσα στο βορρά και το νότο της Αλβανίας.

Οι Γκεγκ (του βορρά) έχουν μια μονοφωνική παράδοση στο τραγούδι, ενώ οι Τοσκ (του νότου) έχουν αναπτύξει πολλά είδη πολυφωνίας. Στη βόρεια Αλβανία, η μουσική χαρακτηρίζεται από αυστηρότητα και περιγράφει κατορθώματα ηρώων, ενώ στο νότο ο ήχος είναι πιο χαλαρός, ήπιος και εξαιρετικά γλυκός.

Οι ρυθμοί (με μέτρο 3/8, 5/8 και 10/8) είναι επίσης συχνοί στην αλβανική μουσική.

Τα τραγούδια ταξινομούνται ανάλογα με τη θεματολογία τους σε ηρωικά έπη, νανουρίσματα, ερωτικά τραγούδια, του γάμου, εργασιακά κ.ά. Οι θρήνοι και τα νανουρίσματα τραγουδιούνται κατεξοχήν από γυναίκες.

Τα μουσικά όργανα που χρησιμοποιούνται είναι ο αυλός, η γκάιντα, το νταούλι και η λαχούτα (μονόχορδο χορδόφωνο με δοξάρι). Στο βορρά παίζεται η τσιφτέλια, ένα δίχορδο αχλαδόσχημο χορδόφωνο με μακρύ λαιμό.

Λαχούτα

Ευρωπαϊκες προδιαγραφές

Ο καιρός των Τσιγγάνων

Τσότσεκ

Οι τσιγγάνοι Ρομά των Βαλκανίων διατηρούν τις ρίζες των παραδόσεων τους από τον πολιτισμό της βόρειας Ινδίας (περιοχή προέλευσής τους) και η μουσική τους έχει επηρεαστεί αρκετά από τη αυτή των Οθωμανών, λόγω της οθωμανικής κυριαρχίας στα Βαλκάνια κατά τον 19ο αι.

Τα τραγούδια τους περιγράφουν την καθημερινότητά τους και εκφράζουν τα συναισθήματα τους (π.χ. πανηγυρικά ή θρηνητικά τραγούδια).

Το «τσότσεκ» čoček είναι ένα είδος μουσικής, που εμφανίζεται αρχικά στα Βαλκάνια, στις αρχές του 19ου αι. Πρόκειται για τις μπάντες των χάλκινων πνευστών των τσιγγάνων και τη μουσική που παίζουν αυτές. Αποτελεί κατάλοιπο από την παρουσία των οθωμανικών στρατιωτικών μπαντών στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων.

Οι τσιγγάνοι μουσικοί είναι διάσημοι για τη δεξιοτεχνία τους. Η μουσική τους έγινε ιδιαίτερα γνωστή πρόσφατα, λόγω της μουσικής του Σέρβου συνθέτη Γκόραν Μπρένκοβιτς (Goran Bregović) Το μουσικό αυτό ιδίωμα έχει επηρεάσει και εξακολουθεί να επηρεάζει διάφορα είδη μουσικής, όπως τη τζαζ, το φλαμένκο, το μπολερό κ.ά.

Πολλοί διάσημοι συνθέτες έχουν γράψει μουσική επηρεασμένοι από τους τσιγγάνους και πολλοί τσιγγάνοι έχουν γίνει διάσημοι μουσικοί με σημαντική καριέρα.