Συντακτικό Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (Α, Β, Γ Γυμνασίου)
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: Η ΠΡΟΤΑΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΟΡΟΙ ΤΗΣ Επιστροφή στην αρχική σελίδα του μαθήματος
cover

 

 

 

 

 

 

Συντακτικό Αρχαίας
Ελληνικής Γλώσσας

 

Α΄, Β΄, Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙOΥ

 

 

 

 

 

 

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ Πολυξένη Μπίλλα, Φιλόλογος, Εκπαιδευτικός Β/θμιας Εκπαίδευσης
ΚΡΙΤΕΣ-ΑΞΙOΛOΓΗΤΕΣ Αθανάσιος Ευσταθίου, Λέκτορας του Ιονίου Πανεπιστημίου
Παύλος Νιαβής, Σχολικός Σύμβουλος
Αντώνιος Βράκας, Φιλόλογος, Εκπαιδευτικός Β/θμιας Εκπαίδευσης
ΦΙΛOΛOΓΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ Μαρία Κλειδωνάρη, Φιλόλογος, Εκπαιδευτικός Β/θμιας Εκπαίδευσης
ΥΠΕΥΘΥΝOΣ ΤOY ΜΑΘΗΜΑΤOΣ
ΚΑΤΑ ΤΗ ΣΥΓΓΡΑΦΗ
Σωτήριος Γκλαβάς, Σύμβουλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου
ΥΠΕΥΘΥΝOΣ ΤOY ΥΠOΕΡΓOΥ Ιωάννης Σταμουλάκης, Φιλόλογος, Εκπαιδευτικός Β/θμιας Εκπαίδευσης
ΕΞΩΦΥΛΛO Πέτρος Ζουμπουλάκης, Ζωγράφος
ΠΡOΕΚΤΥΠΩΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ μεταίχμιο

 

Στην αξιολόγηση του πρώτου μέρους (1/3) έλαβαν μέρος
ο Αλέξανδρος Κεσίσογλου, Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων,
και η Πασχαλιά Γιαννακάκη, Σχολική Σύμβουλος

 

Γ' Κ.Π.Σ. / ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ / Ενέργεια 2.2.1 / Κατηγορία Πράξεων 2.2.1.α:
«Αναμόρφωση των προγραμμάτων σπουδών και συγγραφή νέων εκπαιδευτικών πακέτων»
  ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚO ΙΝΣΤΙΤOΥΤO
Δημήτριος Γ. Βλάχος
Oμότιμος Καθηγητής του Α.Π.Θ.
Πρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου
Πράξη με τίτλο: «Συγγραφή νέων βιβλίων και παραγωγή
υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού με βάση
το ΔΕΠΠΣ και τα ΑΠΣ για το Γυμνάσιο»
  Επιστημονικός Υπεύθυνος Έργου
Αντώνιος Σ. Μπομπέτσης
Σύμβουλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου
  Αναπληρωτές Επιστημονικοί Υπεύθυνοι Έργου
Γεώργιος Κ. Παληός
Σύμβουλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου
Ιγνάτιος Ε. Χατζηευστρατίου
Μόνιμος Πάρεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου
Έργο συγχρηματοδοτούμενο 75% από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και 25% από εθνικούς πόρους.

 

ΥΠOΥΡΓΕΙO ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚO ΙΝΣΤΙΤOΥΤO

 

Πολυξένη Μπίλλα

 

ΑΝΑΔOΧOΣ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ Σαββάλας

 

Συντακτικό Αρχαίας
Ελληνικής Γλώσσας

 

Α΄, Β΄, Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙOΥ

 

 

 

OΡΓΑΝΙΣΜOΣ ΕΚΔOΣΕΩΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ
ΑΘΗΝΑ

 

ΠEPIEXOMENA

Πρόλογος
Συντομογραφίες
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: Η ΠΡΟΤΑΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΟΡΟΙ ΤΗΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α. ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ
1. Ως προς το περιεχόμενό τους
2. Ως προς το ποιόν τους
3. Ως προς τη σχέση τους με άλλες προτάσεις
4. Ως προς τους όρους τους
Oι ερωτηματικές προτάσεις
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β. ΟΙ ΚΥΡΙΟΙ ΟΡΟΙ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ
Α. Το υποκείμενο του ρήματος
Β. Το κατηγόρημα
1. Τα συνδετικά ρήματα
2. Το κατηγορούμενο
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ. ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΩΝ ΚΥΡΙΩΝ ΟΡΩΝ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ
Α. Συμφωνία των κύριων όρων στην απλή πρόταση
1. Συμφωνία του ρήματος με το υποκείμενο
2. Συμφωνία του κατηγορουμένου με το υποκείμενο
3. Η γενική κατηγορηματική
Β. Συμφωνία των κύριων όρων στη σύνθετη πρόταση
1. Συμφωνία του ρήματος με τα υποκείμενα
2. Συμφωνία του κατηγορουμένου με τα υποκείμενα
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ. ΟΙ ΟΝΟΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ
Α. Οι ομοιόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί
1. Η παράθεση
2. Η επεξήγηση
3. Ο επιθετικός προσδιορισμός
4. Ο κατηγορηματικός προσδιορισμός
Β. Οι ετερόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί
1. Η γενική ως ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός
2. Η δοτική ως ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός
3. Η αιτιατική ως ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός
Γ. Οι πλάγιες πτώσεις ως προσδιορισμοί επιρρημάτων, επιφωνημάτων και μορίων
1. Η γενική
2. Η δοτική
3. Η αιτιατική
ΚΕΦΑΛΑΙΟ E. Η ΣYΓKPIΣH
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣT. ΤΟ ΑΡΘΡΟ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Z. ΟΙ ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ
1. Οι προσωπικές αντωνυμίες
2. Η οριστική ή επαναληπτική αντωνυμία αὐτὸς
3. Οι αυτοπαθείς αντωνυμίες
4. Η αλληλοπαθής αντωνυμία
5. Οι κτητικές αντωνυμίες
6. Οι δεικτικές αντωνυμίες
7. Οι ερωτηματικές αντωνυμίες
8. Οι αόριστες αντωνυμίες
9. Οι αναφορικές αντωνυμίες
ΚΕΦΑΛΑΙΟ H. Η ΔΙΑΘΕΣΗ ΚΑΙ Η ΣΥΝΤΑΞΗ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ
I. Η διάθεση του ρήματος
Α. Τα ενεργητικά ρήματα
Β. Τα μέσα ρήματα
Γ. Τα παθητικά ρήματα
Δ. Τα ουδέτερα ρήματα
ΙΙ. Η σύνταξη του ρήματος
Α. Το αντικείμενο
Το αντικείμενο των μεταβατικών ρημάτων
1. Μονόπτωτα ρήματα
2. Δίπτωτα ρήματα
B. Η δοτική προσωπική
ΙΙΙ. Μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική
IV. Τα απρόσωπα ρήματα και οι απρόσωπες εκφράσεις
1. Το υποκείμενο των απρόσωπων ρημάτων και εκφράσεων
2. Η δοτική προσωπική κοντά σε απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Θ. ΟΙ ΧΡΟΝΟΙ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ
Α. Οι χρόνοι στην οριστική
Β. Οι ιδιαίτερες σημασίες των χρόνων στην οριστική
Γ. Οι χρόνοι στις άλλες εγκλίσεις, στο απαρέμφατο και στη μετοχή
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι. ΟΙ ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ ΣΤΙΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
1. Η οριστική
2. Η υποτακτική
3. Η ευκτική
4. Η προστακτική
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙA. ΟΙ ΟΝΟΜΑΤΙΚΟΙ ΤΥΠΟΙ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ
Ι. Το απαρέμφατο
Α. Το έναρθρο απαρέμφατο
Β. Το άναρθρο απαρέμφατο
ΙΙ. Η μετοχή
Α. Τα είδη της μετοχής
α. Η επιθετική μετοχή
β. Η κατηγορηματική μετοχή
γ. Η επιρρηματική μετοχή
1. Η χρονική μετοχή
2. Η αιτιολογική μετοχή
3. Η τελική μετοχή
4. Η υποθετική μετοχή
5. Η εναντιωματική μετοχή
6. Η παραχωρητική μετοχή
7. Η τροπική μετοχή
B. Tο υποκείμενο της μετοχής
Γ. Συνημμένη και απόλυτη μετοχή
Δ. H σύνδεση των μετοχών
E. H ανάλυση των μετοχών σε δευτερεύουσες προτάσεις
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙB. ΤΑ ΡΗΜΑΤΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΑ ΣΕ -τος, -τέος
Α. Τα ρηματικά επίθετα σε -τος
B. Τα ρηματικά επίθετα σε -τέος
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΓ. ΟΙ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ
Α. Οι καθαρώς επιρρηματικοί προσδιορισμοί
Β. Οι πλάγιες πτώσεις ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί
1. Η γενική
2. Η δοτική
3. Η αιτιατική
Γ. Οι εμπρόθετοι επιρρηματικοί προσδιορισμοί
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΔ. ΤΑ ΜΟΡΙΑ
Τα αρνητικά ή αποφατικά μόρια
ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: Η ΣΥΝΔΕΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α. ΤΡΟΠΟΙ ΣΥΝΔΕΣΗΣ TΩN ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β. ΠΑΡΑΤΑΚΤΙΚΗ ΣΥΝΔΕΣΗ TΩN ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ
Α. Σύνδεση με συμπλεκτικούς συνδέσμους
Β. Σύνδεση με διαζευκτικούς συνδέσμους
Γ. Σύνδεση με αντιθετικούς συνδέσμους
Δ. Σύνδεση με αιτιολογικούς συνδέσμους
Ε. Σύνδεση με συμπερασματικούς συνδέσμους
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ. ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΣΥΝΔΕΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ
Οι δευτερεύουσες προτάσεις
Α. Οι ονοματικές προτάσεις
1. Oι ειδικές προτάσεις
2. Oι ενδοιαστικές προτάσεις
3. Oι πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις
Β. Οι επιρρηματικές προτάσεις
1. Oι αιτιολογικές προτάσεις
2. Oι τελικές προτάσεις
3. Oι συμπερασματικές προτάσεις
4. Oι υποθετικές προτάσεις - Oι υποθετικοί λόγοι
5. Oι εναντιωματικές προτάσεις
6. Oι παραχωρητικές προτάσεις
7. Oι χρονικές προτάσεις
Γ. Οι αναφορικές προτάσεις
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ. Ο ΕΥΘΥΣ ΚΑΙ Ο ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ
ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ: ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ
TA ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ
ΕΠΙΜΕΤΡΟ
ΟΙ ΠΤΩΣΕΙΣ
ΠΙΝΑΚΕΣ ΤΩΝ ΚΥΡΙΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΩΝ ΦΑΙΝΟΜΕΝΩΝ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ
Πίνακας Α. Το υποκείμενο
Πίνακας Β. Η δοτική προσωπική
Πίνακας Γ. Το ποιητικό αίτιο
Πίνακας Δ. Eπιρρηματικές σχέσεις
Πίνακας Ε. Οι ονοματικοί προσδιορισμοί
Πίνακας ΣΤ. H σύνδεση των προτάσεων
 
Ευρετήριο
Βιβλιογραφία
Ανακεφαλαιωτικοί πίνακες στο πλαίσιο των επιμέρους κεφαλαίων
Πίνακας 1. Τα είδη των προτάσεων
Πίνακας 2. Οι κύριοι όροι της πρότασης
Πίνακας 3. H σύγκριση
Πίνακας 4. Οι διαθέσεις του ρήματος
Πίνακας 5. Οι χρόνοι του ρήματος στην οριστική
Πίνακας 6. Οι ιδιαίτερες σημασίες των χρόνων στην οριστική
Πίνακας 7. Οι εγκλίσεις στις ανεξάρτητες προτάσεις
Πίνακας 8. Το απαρέμφατο
Πίνακας 9. Η μετοχή
Πίνακας 10. Τα μόρια
Πίνακας 11. Η παρατακτική σύνδεση
Πίνακας 12. Εισαγωγικές λέξεις των πλάγιων ερωτήσεων μερικής άγνοιας
Πίνακας 13. Οι δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις
Πίνακας 14. Τα είδη των υποθετικών λόγων
Πίνακας 15. Οι δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις
Πίνακας 16. Λέξεις που εισάγουν περισσότερα από ένα είδη δευτερευουσών προτάσεων
Πίνακας 17. Mετατροπή του λόγου από ευθύ σε πλάγιο
Πίνακας 18. Tα σχήματα λόγου

ΠPOΛOΓOΣ

Η γλώσσα, ως βασικός φορέας των διανοημάτων και εν γένει του πολιτισμού ενός λαού, αποτελεί σύστημα στοιχείων που βρίσκονται σε στενή σχέση αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης. Η ανάλυση της γλώσσας στα συστατικά της στοιχεία, καθώς και η περιγραφή της λειτουργίας και των σχέσεων που συνδέουν αυτά τα στοιχεία αποτελούν το αντικείμενο της «Γραμματικής» με την ευρεία έννοια του όρου, με την έννοια δηλαδή της γραμματικής επιστήμης.

Το Συντακτικό είναι το μέρος της «Γραμματικής» που εξετάζει τους τρόπους με τους οποίους συνδέονται τα γλωσσικά στοιχεία, τους κανόνες δηλαδή με τους οποίους συντάσσονται οι λέξεις (ή, αλλιώς, τοποθετούνται η μία δίπλα στην άλλη), προκειμένου να σχηματίσουν προτάσεις, να μεταδώσουν δηλαδή ένα γλωσσικό μήνυμα. Οι κανόνες αυτοί διαμορφώνονται και εξελίσσονται σε σχέση τόσο με το εκάστοτε ιστορικό πλαίσιο όσο και με τη γλωσσοπλαστική δύναμη των φορέων της γλώσσας, που επεμβαίνουν στην εξέλιξή της ανάλογα με την προσωπικότητά τους και τις ανάγκες του μεταβλητού επικοινωνιακού περιβάλλοντος μέσα στο οποίο εκφράζονται.

Tο παρόν Συντακτικό δεν υπεισέρχεται σε λεπτομέρειες ή σε φιλοσοφικά και ερμηνευτικά ζητήματα που σχετίζονται με τη γλώσσα, αλλά ως βιβλίο αναφοράς για το μάθημα της «Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας» αποσκοπεί στο να υποστηρίξει θεωρητικά τη διδασκαλία της, προκειμένου οι μαθητές να έλθουν σε επαφή με τα συντακτικά φαινόμενα της αρχαίας ελληνικής –και συγκεκριμένα της αττικής διαλέκτου– και να αποκτήσουν την ικανότητα να κατανοούν απλά κείμενα.

Η ορολογία που χρησιμοποιείται είναι η κοινά αποδεκτή και καθιερωμένη στα σχολικά εγχειρίδια του Συντακτικού, ενώ τα διάφορα συντακτικά φαινόμενα παρουσιάζονται στο πλαίσιο φράσεων ή προτάσεων οι οποίες προέρχονται από έργα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων. Tα παραδείγματα είναι σύντομα και εύληπτα, γι' αυτό και δε δίνεται η μετάφρασή τους, παρά μόνο στις περιπτώσεις στις οποίες το νόημά τους είναι ίσως δύσκολο να κατανοηθεί με ακρίβεια· όπου πάλι περιλαμβάνονται άγνωστες ίσως για τον μαθητή λέξεις ή φράσεις σημειώνεται η μετάφραση μόνο αυτών. Σε κάθε περίπτωση η μετάφραση δίνεται στο τέλος του παραδείγματος με μικρότερα τυπογραφικά στοιχεία μέσα σε παρένθεση. Με μικρότερα επίσης τυπογραφικά στοιχεία, αλλά μέσα σε αγκύλες, παρατίθενται διευκρινιστικά σχόλια σχετικά με τα παραδείγματα.

Τέλος, κατά την ανάλυση των συντακτικών φαινομένων της αρχαίας ελληνικής γλώσσας επιδιώκεται –μέσω παραδειγμάτων κυρίως– ο συσχετισμός τους με αντίστοιχα φαινόμενα της νέας ελληνικής, στον βαθμό που το επιτρέπουν οι μεταξύ τους αναλογίες. Η προσέγγιση αυτή αφενός συμβάλλει στην ουσιαστικότερη κατανόηση της δομής του αρχαίου ελληνικού λόγου και αφετέρου αναδεικνύει τα συντακτικά αυτά φαινόμενα σε δομικά στοιχεία της ενιαίας ελληνικής γλώσσας.

 

Συντομογραφίες
 
A / αντικ.: αντικείμενο κτλ.: και τα λοιπά
A.E.: Aρχαία Eλληνική (Γλώσσα) κ.τ.ό.: και τα όμοια
αιτ.: αιτιατική μτφρ.: μετάφραση
αόρ.: αόριστος μτχ.: μετοχή
Aπ.: απόδοση N.E.: Nέα Eλληνική (Γλώσσα)
απρμφ.: απαρέμφατο οριστ.: οριστική
βλ.: βλέπε παρατ.: παρατατικός
γεν.: γενική πβ.: παράβαλε
δηλ.: δηλαδή πληθ.: πληθυντικός
δοτ.: δοτική πρόσ.: πρόσωπο
εμπρόθ.: εμπρόθετος προσδ.: προσδιορισμός
επιθ.: επιθετικός π.χ.: παραδείγματος χάρη
επιρρ.: επιρρηματικός ρ.: ρήμα
Κ / κατηγ.: κατηγορούμενο σελ.: σελίδα
κ.ά.: και άλλα Y / υποκ.: υποκείμενο
κατηγορ.: κατηγορηματικός Yπ.: υπόθεση
κ.εξ.: και εξής υποθ.: υποθετικός
κεφ.: κεφάλαιο υποσημ.: υποσημείωση