Πιέρο ντι Κόζιμο, Τοπίο με ερωδιούς (Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο)

Το πάθημα των ερωδιών

Α. Κείμενο

Ο Διονύσιος ο Περιηγητής ήταν Αλεξανδρινός και έζησε πιθανώς στα χρόνια του αυτοκράτορα Αδριανού (2ος αι. μ.Χ.). Το έμμετρο διδακτικό έπος του Περιήγησις τῆς Οἰκουμένης αγαπήθηκε ιδιαίτερα, πιθανώς χρησιμοποιήθηκε ως διδακτικό εγχειρίδιο και παραφράστηκε (αποδόθηκε ελεύθερα) στη Λατινική. Στα, επίσης έμμετρα, Ἰξευτικά του περιγράφει τα είδη και τις συνήθειες των πουλιών. Από την παράφρασή τους στην Ελληνική, που έγινε κατά τη βυζαντινή εποχή, προέρχεται το απόσπασμα που θα μελετήσετε. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή το έργο γράφτηκε από τον Διονύσιο τον Φιλαδελφέα.

Φίλτατοι δ' εἰσὶν οἱ ἐρῳδιοὶ τοῖς ἀνθρώποις καὶ προσημαίνουσιν εὐδίαν τε καὶ χειμῶνα, μάλιστα πρὸς ἐκεῖνο τὸ μέρος, ὅθεν ἂν μέλλῃ σφοδρότατος ἄνεμος πνεῖν, ἐπὶ τοῖς στήθεσι τὰς κεφαλὰς κατακλίνοντες. Ναύτης γοῦν οὐκ ἄν ποτε ἑκὼν ἐρῳδιὸν ἀποκτείνειεν, ἐπειδὴ πιστεύονται τοῖς ἁλιεῦσιν ἐν τῇ θαλάττῃ σημαίνειν, ὁπόσα τοῖς θηραταῖς ἐπὶ τῆς γῆς οἱ ἱέρακες. Φασὶ δ’ αὐτούς, καὶ ἡνίκα μία τροφὴ πᾶσιν ἦν τοῖς ὀρνέοις, πρώτους βορὰν ἐκ τῶν ὑδάτων εὑρεῖν, καὶ παρ’ αὐτῶν τοὺς λοιποὺς πάντας ἐκδιδαχθῆναι· ἐπὶ δὲ τῇ τέχνῃ μεγαλαυχήσαντας καὶ οὐδ’ αὐτὸν εἰπόντας ὑπὲρ νήξεως ἐρίζειν δύνασθαί σφισι τὸν Ποσειδῶνα τὴν ἐπιστήμην ἀποβαλεῖν τοῦ θεοῦ μηνίσαντος.

Παράφρασις τῶν τοῦ Διονυσίου Ἰξευτικῶν 2.9

Ερωτήσεις

1. Ποιες υπηρεσίες προσφέρουν οι ερωδιοί στους ανθρώπους;
2. Ποια ιδιαίτερη σχέση έχουν οι ναυτικοί με τους ερωδιούς;
3. Σε ποιον τομέα υπήρξαν πρωτοπόροι οι ερωδιοί και πώς έχασαν την ιδιότητα που τους έκανε να ξεχωρίζουν;
4. Γνωρίζετε από την αρχαία ελληνική μυθολογία άλλα παραδείγματα έριδας μεταξύ θεών και ζώων ή θεών και ανθρώπων;
   

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας

ὕδωρ [στο κείμενο συναντήσατε τον τύπο: ὑδάτων]
		Αρχαία Ελληνική	Αρχαία / Νέα  Ελληνική	Νέα  Ελληνική
		ὑδραίνω [= υγραίνω, ραντίζω με νερό] τὸ ὕδρευμα [= δεξαμενή νερού] τὸ ὑδρεῖον [= ο κουβάς] τὸ ὑδάτιον [= το ρυάκι] ὑδρηλός [= υγρός] ὑδαρώδης [= υγρός] ὑδρόεις ὑδατόεις	ὑδρεύω, -ομαι [= αντλώ νερό] ἡ ὕδρευσις (-η) ἡ ὕδρα [= νερόφιδο, πβ. Λερναία Ύδρα] ἡ ὑδρία [= αγγείο για νερό] ὑδαρής [= νερουλός] ὑδατικός ὑδάτινος ὑδατώδης [= νερουλός]	υδατώνω
		ὑδατοειδής ὑδατοποσία ὁ ὑδροπότης ἡ ὕδραυλις [= αρχαίο μουσικό όργανο]	ὑδραγωγός [= αυτός που φέρνει νερό] τὸ ὑδραγωγεῖον (-είο) ὁ ὑδράργυρος τὸ ὑδροκέφαλον [= η υδροκεφαλία] ὁ ὑδροχόος ἡ ὑδρορρόη (-οή) ὑδροφόρος τό ὑδραυλικόν (υδραυλικός) ἄνυδρος ἔνυδρος ἡ κλεψύδρα ἡ λειψυδρία φίλυδρος [= αυτός ο οποίος αγαπά το νερό]	υδατάνθρακας υδατογράφημα υδατοσφαίριση υδρατμός υδρόβιος υδρόγειος υδρογόνο υδροηλεκτρικός υδροθεραπεία υδροκυάνιο υδροπλάνο υδρόφιλος αφυδάτωση ενυδατώνω ενυδατικός ενυδρείο

Ασκήσεις

1. Να κατατάξετε τα απλά, ομόρριζα του ουσιαστικού ὕδωρ επίθετα της α.ε. και της ν.ε. στην κατηγορία που ανήκουν ανάλογα με αυτό που σημαίνουν (πλησμονή, καταλληλότητα, ό,τι σημαίνει και η μετοχή του ενεστώτα, εκείνον που έχει σχέση ή ανήκει σε αυτό που δηλώνει η πρωτότυπη λέξη κτλ.). Θυμηθείτε όσα διδαχθήκατε στην παραγωγή.
   

2. Να αντιστοιχίσετε τα παρακάτω ζεύγη λέξεων της ν.ε., αφού βάλετε τις λέξεις στον κατάλληλο τύπο:
   
   

   υδρόγειος υδραυλικός ενυδατικός αφυδατωμένος άνυδρος

   κρέμα τοπίο εγκατάσταση σφαίρα επιδερμίδα

   
   
   
3. Να αναλύσετε τις παρακάτω σύνθετες λέξεις της α.ε. στα συνθετικά τους μέρη και στη συνέχεια να αποδώσετε τη σημασία τους, όπως αυτή προκύπτει από το α΄ και το β΄ συνθετικό:
   
   

   σύνθετη λέξη	α΄ συνθετικό	β΄ συνθετικό	ερμηνεία
   ἔνυδρος
   λειψυδρία
   ὑδραγωγεῖον
   ὑδροφόρος
   ὑδρορρόη
   ὑδροχόος

Β2. Ετυμολογικά

Επαναληπτική άσκηση

Να γράψετε την κυριολεκτική και τη μεταφορική σημασία των λέξεων χειμών, κεφαλή, θάλασσα, εὐδία.

Γ. Σύνταξη

Επιρρηματικοί προσδιορισμοί

Όπως και στη ν.ε., οι επιρρηματικοί προσδιορισμοί είναι επιρρήματα ή άλλες λέξεις οι οποίες λειτουργούν ως επιρρήματα. Προσδιορίζουν κυρίως ρήματα, απαρέμφατα ή μετοχές (πβ. ν.ε.: Έφτασε γρήγορα στον προορισμό του / Ήρθε από το εξωτερικό με την οικογένειά του).

Σε προηγούμενες Ενότητες έγινε αναφορά στις δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις και στις επιρρηματικές μετοχές. Σε αυτή την Ενότητα θα διδαχθείτε τη μορφή και τη λειτουργία των εμπρόθετων προσδιορισμών.

Εμπρόθετοι επιρρηματικοί προσδιορισμοί

Οι εμπρόθετοι επιρρηματικοί προσδιορισμοί αποτελούνται από μία πρόθεση και ένα όνομα (ή μια αντωνυμία) σε πλάγια πτώση.
π.χ. Ὑπὲρ τῆς πατρίδος ἐπολέμησαν.
Κατ’ ἐμοῦ ταῦτα εἶπεν.

Στα παραπάνω παραδείγματα ο εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός «ὑπὲρ τῆς πατρίδος» δηλώνει την υπεράσπιση και προσδιορίζει το ρήμα «ἐπολέμησαν», ενώ ο εμπρόθετος επιρρηματικός «κατ’ ἐμοῦ» δηλώνει την εχθρική διάθεση και προσδιορίζει το ρήμα «εἶπεν».

Οι εμπρόθετοι επιρρηματικοί προσδιορισμοί δηλώνουν πληθώρα επιρρηματικών σχέσεων, όπως:

		στάση	Κῦρος δὲ ἔχων τοὺς ἑαυτοῦ (= τους δικούς του) ὡρμᾶτο ἀπὸ Σάρδεων καὶ ἐξελαύνει διὰ τῆς Λυδίας (= δια μέσου της Λυδίας) σταθμοὺς τρεῖς παρασάγγας εἴκοσι καὶ δὺο ἐπὶ τὸν Μένανδρον (= πρός τον Μένανδρο) ποταμὸν.
τόπο		κατεύθυνση
		απομάκρυνση
		διά μέσου
χρόνο			Μετὰ δὲ ταῦτα οὐ πολλῷ ὕστερον Εὔβοια ἀπέστη (= αποστάτησε) ἀπὸ Ἀθηναίων.
τρόπο			Διὰ λόγου (= με τα λόγια) μανθάνει.
αιτία			Διὰ τὴν ἀρετὴν (= χάρη στην ανδρεία) ἀθάνατον μνήμην κατέλιπον.
σκοπό			Οἱ δ’ Ἀθηναῖοι παρεσκευάζοντο πρὸς ναυμαχίαν (= για να ναυμαχήσουν).
αναφορά			Εἴπωμεν περὶ εἰρήνης.
εναντίωση			Οἱ πολέμιοι τὰς σπονδὰς παρὰ τοὺς ὅρκους λύουσι.
υπεράσπιση			Ὑπὲρ καλλίστων καὶ μεγίστων ἀγωνιζόμεθα.
μέσο / όργανο			Ὁρῶμεν διὰ τῶν ὀφθαλμῶν.
συνοδεία			Κόνων σὺν ναυσὶν εἴκοσιν εἰς Σάμον ἔπλευσεν.

Ασκήσεις

1. Να εντοπίσετε και να αναγνωρίσετε τους εμπρόθετους προσδιορισμούς του κειμένου της Ενότητας.

2. Να αντιστοιχίσετε τους υπογραμμισμένους εμπρόθετους προσδιορισμούς της στήλης Α΄με τη σημασία τους στη στήλη Β΄:

   Α΄	Β΄
   α. Οἱ ποταμοὶ πρὸς ταῖς πηγαῖς οὐ μεγάλοι εἰσὶν ἀλλ’ εὐδιάβατοι.	1. αιτία
   β. Τὸ δίκαιον οὐ φύεται χωρὶς τοῦ σωφρονεῖν.	2. αναφορά
   γ. Οἱ Αθηναῖοι μετὰ τὴν ἑορτὴν ἀνήγοντο (= απέπλεαν) μιᾷ καὶ εἴκοσι ναυσὶν ἐς τὴν Χίον.	3. τόπος
   δ. Πολλοὶ δὲ τὸν πολύευκτον πλοῦτον (= τον πλούτο που επιθυμούσαν πάρα πολύ να αποκτήσουν) κτησάμενοι διὰ τοῦτον ἀπώλοντο.	4. τρόπος
   ε. Ἐβουλεύοντο κατὰ σφᾶς αὐτοὺς (= μόνοι τους) περὶ των παρόντων.	5. χρόνος
   στ. Μετὰ γὰρ Θηβαίων τῶν ἡμῖν ἐχθίστων (= τους πάρα πολύ μισητούς σ’ εμάς) ἐπὶ δουλείᾳ τῇ ἡμετέρᾳ ἥκετε.	6. σκοπός

3. Να εντοπίσετε και να εντάξετε τους παρακάτω εμπρόθετους προσδιορισμούς στην κατάλληλη στήλη του πίνακα, ανάλογα με το είδος τους:
   α. Ἀφ’ Ἡρακλέους ἐγένετο.
   β. Τὴν ναῦν ἀπέστειλαν οἱ στρατηγοὶ ἐπὶ χρήματα καὶ ἱππέας.
   γ. Ἀπὸ τούτου ἐπῃνέθη.
   δ. Διὰ τὸν ὄλεθρον τῶν στρατιωτῶν ὠργίζοντο.
   ε. Ἡ πόλις ἐμπόριον (= εμπορικό λιμάνι) ἐν μέσῳ τῆς Ἑλλάδος τὸν Πειραιᾶ κατεσκευάσατο.
   στ. Ἔφευγον ἐπὶ τὸ ὄρος.
   ζ. Εἷς οἰωνὸς ἄριστος, ἀμύνεσθαι περὶ πάτρης (= πατρίδος).
   
   

   αιτία	καταγωγή	σκοπός	υπεράσπιση	τόπος

4. Να εντοπίσετε και να αναγνωρίσετε τους εμπρόθετους προσδιορισμούς στις παρακάτω φράσεις:
   α. Καταλαμβάνουσι τοὺς φύλακας ἀμφὶ πῦρ καθημένους.
   β. Ὁρῶμεν τοὺς στρατιώτας ἀνὰ πᾶσαν ἡμέραν ἰσχυρῶς τοῖς ἄρχουσι πειθομένους.
   γ. Δύναμαι Ἰλιάδα ὅλην καὶ Ὀδύσσειαν ἀπὸ στόματος εἰπεῖν.
   δ. Οὐδεὶς διὰ τέλους εὐδαιμονεῖ.
   ε. Δι’ ἀμαθίαν ἀφρόνως πᾶς ὁ ἀνθρώπινος ὄχλος ζῇ.
   στ. Γυναῖκες πολλαὶ πολλῶν ἀνδρῶν βελτίους (= καλύτερες) εἰς πολλά.
   ζ. Πάτριον ἡμῖν ἐκ τῶν πόνων τὰς ἀρετὰς κτᾶσθαι (= να αποκτούμε).
   η. Ἀγωνιζόμεθα μετὰ δέους καὶ διαβολῆς.
   θ. Δόλιον ἄνδρα φεῦγε παρ’ ὅλον τὸν βίον.
   ι. Ἀλκιβιάδης λέγεται πρὸς πατρὸς Ἀλκμεωνιδῶν εἶναι.