Πέτερ Μπρέχελ ο Πρεσβύτερος, Η Γη της αφθονίας (1567). Μια εύγλωττη χιουμοριστική περιγραφή των αποτελεσμάτων ενός γεύματος χωρίς εγκράτεια ( Παλαιά Πινακοθήκη Μονάχου).

Η σωστή στάση στο θέμα της τροφής

Α. Κείμενο

Ο Ιωάννης Στοβαίος (5ος αι. μ.Χ.) συγκέντρωσε στο Ἀνθολόγιον που συνέθεσε επίλεκτα χωρία από πολυάριθμους ποιητές και πεζογράφους βασιζόμενος και σε προϋπάρχουσες ανάλογες συλλογές. Μεταξύ των ανθολογουμένων είναι και ο Μουσώνιος Ρούφος (1ος αι. μ.Χ.), ένας στωικός φιλόσοφος που ίδρυσε ονομαστή σχολή στη Ρώμη. Υποστήριζε ότι οι άνθρωποι είναι ασθενείς και ότι μόνο η φιλοσοφία μπορεί να τους θεραπεύσει. Στο απόσπασμα που θα μελετήσετε μιλάει για τους κινδύνους που κρύβει το φαγητό και τη στάση που πρέπει να τηρεί ένας συνετός άνθρωπος στο θέμα αυτό.

Πολλῶν ἡδονῶν οὐσῶν, αἳ τὸν ἄνθρωπον ἐνδιδόναι αὐταῖς βιάζονται παρὰ τὸ συμφέρον, δυσμαχωτάτη εἶναι δοκεῖ ἡ περὶ τροφὴν ἡδονή. Ταῖς μὲν γὰρ ἄλλαις ἡδοναῖς σπανιώτερον ὁμιλοῦμεν, ταύτης δὲ ἀνὰ πᾶσαν ἡμέραν πάντως πειρᾶσθαι ἀνάγκη, ὥστε πλείους οἱ ἐνταῦθα κίνδυνοι. Καὶ γὰρ ὁ πλέον ἢ δεῖ ἐσθίων ἁμαρτάνει, καὶ ὁ κατασπεύδων ἐν τῷ ἐσθίειν, καὶ ὁ τὰ ἡδίω τῶν ὑγιεινοτέρων βρώματα προτιμῶν. Ἔστι δὲ ἁμαρτία περὶ τροφὴν καὶ ὅταν παρὰ καιρὸν προσφερώμεθα αὐτήν. Ἔτι δὴ καὶ ἄλλων ἁμαρτιῶν οὐσῶν περὶ τροφήν, δεῖ ἁπασῶν καθαρεύειν. Καθαρεύοι δ' ἄν τις ἐθίζων αὑτὸν αἱρεῖσθαι σῖτον οὐχ ἵνα ἥδηται ἀλλ' ἵνα τρέφηται, οὐδ' ἵνα λεαίνηται τὴν κατάποσιν ἀλλ' ἵνα ῥωννύηται τὸ σῶμα. Καὶ γὰρ γέγονεν ἡ μὲν κατάποσις δίοδος εἶναι τροφῆς, οὐχ ἡδονῆς ὄργανον, ἡ δὲ γαστὴρ τοῦ αὐτοῦ χάριν οὗπερ ἕνεκα καὶ φυτῷ ῥίζα γέγονεν. Διὸ καὶ προσήκει ἐσθίειν ἡμῖν ἵνα ζῶμεν, οὐχ ἵνα ἡδώμεθα.

Γάιος Μουσώνιος Ροῦφος (Στοβαῖος, Ἀνθολόγιον 3.18.37), διασκευή

Ερμηνευτικά σχόλια

Ο Γάιος Μουσώνιος Ρούφος (περ. 30-100 μ.Χ.) ηταν συγγραφέας και στωικός φιλόσοφος από την πόλη Βαλσίνιοι της Ιταλίας. Δίδαξε στη Ρώμη επί Νέρωνος, Βεσπασιανού και Τίτου και εξορίστηκε δύο φορές. Μεταξύ των μαθητών του ηταν ο Δίων ο Χρυσόστομος και ο Επίκτητος. Δε σώθηκαν έργα του, παρά μόνο σημειώσεις από τη διδασκαλία του μέσω του μαθητή του Λουκίου, τις οποίες διέσωσε ο Στοβαίος στο έργο του Ἀνθολόγιον. Οι συμβουλές του αναφέρονται σε όχι συνηθισμένα θέματα, όπως ο τρόπος ένδυσης και συμπεριφοράς, ο γάμος, η ανατροφή των κοριτσιών και η θέση των γυναικών στη φιλοσοφία.

Ερωτήσεις

1. Πώς χαρακτηρίζει ο συγγραφέας τις απολαύσεις που σχετίζονται με το φαγητό και με ποια επιχειρήματα στηρίζει την άποψή του;
2. Ποια σφάλματα που σχετίζονται με τη διατροφή επισημαίνονται στο κείμενο;
3. Ποια είναι, σύμφωνα με τον Μουσώνιο Ρούφο, η ενδεδειγμένη συμπεριφορά στα θέματα της διατροφής;
4. Πιστεύετε ότι όσα παρατηρεί ο Μουσώνιος Ρούφος είναι επίκαιρα στην εποχή μας; Να τεκμηριώσετε την άποψή σας.

Ψηφιδωτό δάπεδο που παρουσιάζει με μεγάλη λεπτομέρεια υπολείμματα φαγητού, ώστε να προκαλείται οφθαλμαπάτη (τεχνική των tesserae, Μουσείο Βατικανού, Ρώμη).	Τετράδραχμο από τη Μένδη (περ. 425 π.Χ., Νομισματικό Μουσείο Αθηνών).

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας

σῖτος [= τα δημητριακά, (από τον 4ο αι. μ.Χ.) το στάρι, η τροφή] [στο κείμενο συναντήσατε τον τύπο: σῖτον]
		Αρχαία Ελληνική	Αρχαία / Νέα  Ελληνική	Νέα  Ελληνική
		ἡ σιτεία [= η παροχή τροφής] ὁ σιτευτής ἡ σίτησις < σιτῶ τὸ σιτίον	τὸ σιτάριον (-ι) [= (α.ε.) μικρή ποσότητα δημητριακών, τεμάχιο άρτου, λίγη τροφή, (ν.ε.) σιτάρι] σιτευτός [= καλοθρεμμένος] σιτεύω [= (α.ε.) παρέχω σιτάρι και γενικώς τροφή, (ν.ε.) γίνομαι τρυφερότερος, ωριμάζω] σιτηρός (πληθ. τὰ σιτηρά) σιτίζω ἡ σίτισις (-η) < σιτίζω ὁ σιτισμός	σταράτος σταρένιος σ(ι)ταρήθρα σίτεμα σιτιστής
		σιταγωγός ὁ σιτάρχης ἡ σιτοθήκη ὁ σιτοκάπηλος [= ο σιτέμπορος] σιτολογῶ ὁ σιτονόμος ὁ σιτοποιός ὁ σιτοπώλης σιτοφάγος σιτοφόρος ὁ σιτοφύλαξ σύσσιτος	τὸ σιτηρέσιον (-ιο) [= μισθός στρατιώτη για αγορά τροφής], σιτοβολών (-ώνας) [= (α.ε.) αποθήκη δημητριακών, (ν.ε.) περιοχή που παράγει πολύ σιτάρι] ἡ σιτοδεία ἄσιτος ἐπισιτίζω ὁ ἐπισιτισμός παράσιτος (ν.ε. το παράσιτο) παρασιτῶ τό συσσίτιον (-ο)	σιτάλευρο σιταποθήκη σιταρόσπορος σ(ι)ταρότοπος σιτέμπορος σιτοκαλλιέργεια σιτοπαραγωγός αραβόσιτος οικόσιτος παράσιτο παρασιτισμός παρασιτοκτόνος υποσιτίζω υποσιτίζομαι υπερσιτισμός υποσιτισμός

Ασκήσεις

1. Να επιλέξετε από τη δεύτερη και την τρίτη στήλη του Λεξιλογικού Πίνακα λέξεις που μπορούν να χρησιμοποιηθούν με μεταφορική σημασία και να γράψετε με καθεμία από αυτές μια πρόταση στη ν.ε. Συμβουλευτείτε τα λεξικά σας.
   

2. Να συμπληρώσετε τα κενά με κατάλληλες λέξεις της ν.ε. από τον Λεξιλογικό Πίνακα:
   α. Τα λουλούδια σου είναι γεμάτα ________________.
   β. Ο φούρνος της γειτονιάς μου έχει πολύ νόστιμα ________________ παξιμάδια.
   γ. Είναι ειλικρινής άνθρωπος και τα λόγια του είναι πάντοτε _______________.
   δ. Πολλά παιδιά της Κατοχής αντιμετώπισαν σοβαρά προβλήματα υγείας ως ενήλικοι εξαιτίας του ________________ τους στα πρώτα χρόνια της ζωής τους.
   ε. Ο Δήμος θα οργανώσει τα Χριστούγεννα ________________ για τους απόρους.
   στ. Για να γίνει καλό το φαγητό, πρέπει να αφήσεις το κρέας να ________________.
   
   

Β2. Ετυμολογικά

Παρασύνθετα

Οι λέξεις που δεν παράγονται από απλές λέξεις (βλ. Παραγωγή) αλλά από σύνθετες λέγονται παρασύνθετες λέξεις ή παρασύνθετα,
π.χ. από τη σύνθετη λέξη ζωγράφος (< ζωή + γράφω) προέρχεται η παρασύνθετη λέξη ζωγραφῶ.

Τα παρασύνθετα είναι συνήθως:

Μερικά παρασύνθετα παράγονται από δύο ή περισσότερες λέξεις που συνήθως λέγονται μαζί και αποτελούν μία έννοια, αλλά δεν ενώνονται σε μία σύνθετη λέξη,
π.χ. Ἄρειος Πάγος: παρασύνθετο ἀρεοπαγίτης.

Ασκήσεις

1. Να σχηματίσετε από τα συνθετικά που σας δίνονται σύνθετες λέξεις και τα αντίστοιχα παρασύνθετα ουσιαστικά και ρήματα:

   συνθετικό	σύνθετη λέξη	παρασύνθετη λέξη
   εὖ + δαίμων	ὁ	(ουσ.)
   εὖ + φέρω	ὁ	(ουσ.)
   δυσ- + τύχη	ὁ	(ουσ.) (ρήμα)
   ναῦς + μάχομαι	ὁ	(ουσ.) (ρήμα)
   νόμος + τίθημι	ὁ	(ρήμα)
   μακρός + θυμός	ὁ	(ρήμα)
   καλλι- + γράφω	ὁ	(ρήμα)

2. Αφού πρώτα σχηματίσετε στη δεύτερη γραμμή σύνθετες λέξεις με τα ουσιαστικά του κειμένου που σας δίνονται στην πρώτη γραμμή, να γράψετε τα παρασύνθετά τους στην τρίτη γραμμή των πινάκων:

συνθετικό	σύνθετη λέξη	παρασύνθετη λέξη
φίλος + σοφία	ὁ	(ρήμα)
φίλος + φρήν	ὁ	(ρήμα)
φίλος + τιμή	ὁ	(ρήμα) (ουσ.)
λόγος + γράφω	ὁ	(ρήμα) (ουσ.)
καρπός + φέρω	ὁ	(ρήμα)

3. Να συμπληρώσετε τα κενά της δεύτερης στήλης του πίνακα με τις σύνθετες λέξεις από τις οποίες προέρχονται τα παρασύνθετα ρήματα της τρίτης στήλης, και τα κενά της τρίτης στήλης με τα παρασύνθετα ρήματα που σχηματίζονται από τις σύνθετες λέξεις που δίνονται στη δεύτερη στήλη:
   
   

   συνθετικό	σύνθετη λέξη	παρασύνθετη λέξη
   σῖτος + τρώγω (θ. φαγ-)	σιτοφάγος
   σῖτος + φέρω		σιτοφορῶ
   σῖτος + δίδωμι (θ. δο-)	σιτοδότης
   σῖτος + λέγω		σιτολογῶ
   σῖτος + ἄγω		σιταγωγῶ

   
   

Γ. Γραμματική

Υποτακτική βαρύτονων ρημάτων μέσης φωνής

Χαρακτηριστικά θεματικά φωνήεντα της υποτακτικής του ενεστώτα και του αορίστου της μέσης φωνής είναι το ω και το η, όπως και στην ενεργητική φωνή.

Υποτακτική ενεστώτα παύ-ωμαι παύ-ῃ παύ-ηται παυ-ώμεθα παύ-ησθε παύ-ωνται

Υποτακτική αορίστου παύ-σ-ωμαι παύ-σ-ῃ παύ-σ-ηται παυ-σ-ώμεθα παύ-σ-ησθε παύ-σ-ωνται

Για τον σχηματισμό και την κλίση της υποτακτικής αορίστου μέσης φωνης των αφωνόληκτων ρημάτων χρησιμοποιούνται οι ίδιες καταλήξεις, αλλά το θέμα των ρημάτων αυτών μεταβάλλεται, όπως και στην οριστική των χρόνων αυτών.
π.χ. πράττομαι → πράξωμαι, βλάπτομαι → βλάψωμαι, σῴζομαι → σώσωμαι.
Η υποτακτική του παρακειμένου μέσης φωνής σχηματίζεται περιφραστικά από τη μετοχή παρακειμένου μέσης φωνής του ρήματος και την υποτακτική ενεστώτα του ρ. εἰμί.

• Να κλίνετε την περιφραστική υποτακτική παρακειμένου μ.φ. του ρ. λύω:

Κλίση υποτακτικής παρακειμένου μ.φ.

Ασκήσεις

1. Να γράψετε την υποτακτική ενεστώτα, αορίστου και παρακειμένου των ρημάτων θεραπεύομαι, φυλάττομαι, ῥίπτομαι, ψεύδομαι.
   

2. Να μεταφέρετε τους παρακάτω ρηματικούς τύπους οριστικής στην υποτακτική του ίδιου χρόνου διατηρώντας το πρόσωπο και τον αριθμό:

   διαλέλυσθε ἐπαύσαντο πειθόμεθα ἐγράψω

   ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________

   πέπρακται βλάπτομαι ἀπήλλαχθε ἐκομισάμεθα

   ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________

   
   
3. Να συμπληρώσετε τις παρακάτω φράσεις με τον σωστό τύπο υποτακτικής του ρήματος που δίνεται στην παρένθεση:
   α. Δέομαι οὖν ὑμῶν καταψηφίσασθαι (= να καταδικάσετε με την ψήφο σας) Λεωχάρους, ἵν’ ἃ ἡμῖν οἱ πρόγονοι κατέλιπον (= κληροδότησαν) ἡμεῖς ______________ (κομίζομαι, αόρ.) καὶ μὴ μόνον τὰ ὀνόματα αὐτῶν ἔχωμεν, ἀλλὰ καὶ τὰ χρήματα.
   β. Ἐκεῖ μὲν γὰρ γέγραπται τὰ τείχη καθαιρεῖν (= να γκρεμίσουμε), ἐν δὲ τοῖσδε ἔξεστιν (= είναι δυνατόν) οἰκοδομεῖν· ναῦς ἐκεῖ μὲν δώδεκα κεκτῆσθαι, νῦν δ’ ὁπόσας ἂν ὑμεῖς ______________ (βούλομαι, ενεστ.).
   γ. Ὅστις ἂν οὖν ὑμῶν ______________ (βούλομαι, ενεστ.) ἢ οἰκονομικὸς ἢ δημηγορικὸς ἢ στρατηγικὸς γενέσθαι ἢ ὅμοιος Ἀχιλλεῖ ἢ Αἴαντι ἢ Νέστορι ἢ Ὀδυσσεῖ, ἐμὲ θεραπευέτω (= ας με ακολουθήσει).
   δ. Ἤν δ’ ἐλευθεροῦντες ______________ (φαίνομαι, ενεστ.), τὸ κράτος τοῦ πολέμου βεβαιότερον ἕξετε.
   
4. Να αντιστοιχίσετε τους ρηματικούς τύπους της στήλης Α΄ με τη γραμματική αναγνώριση που τους αντιστοιχεί στη στήλη Β΄:
   

   A'	B'
   γεγραμμένοι ἦτε ἀντιταξώμεθα ὑποδέξωνται ἅψηται βεβουλευμένον ᾖ πιστεύῃ	α΄ πληθ. υποτ. αορ. β΄ πληθ. υποτ. παρακ. γ΄ πληθ. υποτ. αορ. γ΄ εν. υποτ. παρακ. γ΄ εν. υποτ. αορ. β΄ εν. υποτ. ενεστ.

   
   

5. Να συμπληρώσετε τις παρακάτω φράσεις με τον σωστό τύπο υποτακτικής του ρήματος που δίνεται στην παρένθεση. Κατόπιν να αναγνωρίσετε συντακτικώς το είδος των μετοχών:
   α. Οὐδέν γὰρ ὄφελος ἔσται τῶν νῦν περὶ τῆς εἰρήνης γνωσθέντων (= από αυτά που αποφασίστηκαν), ἢν μὴ ἡμεῖς καὶ περὶ τῶν λοιπῶν ὀρθῶς ______________ (βουλεύομαι, αόρ.).
   β. Ἵνα τοίνυν μὴ ἡμεῖς ______________ (μάχομαι, ενεστ.) ἐν τοῖς λόγοις φίλοι ὄντες, ἀπόδεξαί (= να αποδεχθείς) μου ὃ λέγω.
   γ. Οὐ μόνον δὲ αὐτῶν ἕνεκα τῶν παρανομούντων, ἵνα δίκην διδῶσιν (= για να τιμωρούνται), ἐπιμελεῖσθαι ἄξιον, ἀλλὰ καὶ τῶν ἄλλων, ὅπως τούτους ὁρῶντες δικαιότεροι καὶ σωφρονέστεροι ______________ (γίγνομαι, ενεστ.).
   δ. Ἔστιν δ' οὐ χαλεπὸν τυχεῖν τούτων, ἢν ἐθελήσῃς κοινὸς ἅπασιν γενέσθαι καὶ ______________ (παύομαι, αόρ.) ταῖς μὲν τῶν πόλεων οἰκείως ἔχων, πρὸς δὲ τὰς ἀλλοτρίως διακείμενος (= προς άλλες πόλεις να διάκεισαι φιλικά και προς άλλες εχθρικά).
   ε. Ἦν δὲ ὑπὸ Ἥρας δι’ αὐτὸ τοῦτο τεταγμένος, ὅπως ______________ (ἀνταγωνίζομαι, αόρ.) τῷ Ἡρακλεῖ.