Πιέρο ντι Κόζιμο, Τοπίο με ερωδιούς (Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο)

Το πάθημα των ερωδιών

Α. Κείμενο

Ο Διονύσιος ο Περιηγητής ήταν Αλεξανδρινός και έζησε πιθανώς στα χρόνια του αυτοκράτορα Αδριανού (2ος αι. μ.Χ.). Το έμμετρο διδακτικό έπος του Περιήγησις τῆς Οἰκουμένης αγαπήθηκε ιδιαίτερα, πιθανώς χρησιμοποιήθηκε ως διδακτικό εγχειρίδιο και παραφράστηκε (αποδόθηκε ελεύθερα) στη Λατινική. Στα, επίσης έμμετρα, Ἰξευτικά του περιγράφει τα είδη και τις συνήθειες των πουλιών. Από την παράφραση τους στην Ελληνική, που έγινε κατά τη βυζαντινή εποχή, προέρχεται το απόσπασμα που θα μελετήσετε. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή το έργο γράφτηκε από τον Διονύσιο τον Φιλαδελφέα.

Φίλτατοι δ’ εἰσίν οἱ ἐρωδιοί τοῖς ἀνθρώποις καί προσημαίνουσιν εὐδίαν τε καί χειμῶνα, μάλιστα πρός έκείνο τό μέρος, ὅθεν ἄν μέλλῃ σφοδρότατος ἄνεμος πνεῖν, ἐπί τοῖς στήθεσι τάς κεφαλάς κατακλίνοντες. Ναύτης γοῦν οὐκ ἄν ποτε ἑκών ἐρωδιόν ἀποκτείνειεν, ἐπειδή πιστεύονται τοῖς ἁλιεῦσιν ἐν τῇ θαλάττῃ σημαίνειν, ὁπόσα τοῖς θηραταῖς ἐπί τῆς γῆς οἱ ἱέρακες. Φασί δ’ αὐτούς, καί ἡνίκα μία τροφή πᾶσιν ἦν τοῖς ὀρνέοις, πρώτους βοράν ἐκ τῶν ὑδάτων εὑρεῖν, καί παρ’ αὐτῶν τούς λοιπούς πάντας ἐκδιδαχθῆναι• ἐπί δέ τῇ τέχνῃ μεγαλαυχήσαντας καί οὐδ’ αὐτόν εἰπόντας ὑπέρ νήξεως ἐρίζειν δύνασθαί σφισι τόν Ποσειδῶνα τήν ἐπιστήμην ἀποβαλεῖν τοῦ θεοῦ μηνίσαντος.

Παράφρασις τῶν τοῦ Διονυσίου Ἰξευτικῶν 2.9

Ερωτήσεις

1. Ποιες υπηρεσίες προσφέρουν οι ερωδιοί στους ανθρώπους;
2. Ποια ιδιαίτερη σχέση έχουν οι ναυτικοί με τους ερωδιούς;
3. Σε ποιον τομέα υπήρξαν πρωτοπόροι οι ερωδιοί και πώς έχασαν την ιδιότητα που τους έκανε να ξεχωρίζουν;
4. Γνωρίζετε από την αρχαία ελληνική μυθολογία άλλα παραδείγματα έριδας μεταξύ θεών και ζώων ή θεών και ανθρώπων;

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας

ὕδωρ [στο κείμενο συναντήσατε τον τύπο: ὑδάτων]
		Αρχαία Ελληνική	Αρχαία / Νέα  Ελληνική	Νέα  Ελληνική
		ὑδραίνω [= υγραίνω, ραντίζω με νερό], τό ὕδρευμα [= δεξαμενή νερού], τό ὑδρεῖον [= ο κουβάς] τό ὑδάτιον [= το ρυάκι] ὑδρηλός [= υγρός] ὑδαρώδης [= υγρός] ὑδρόεις ὑδατόεις	ὑδρεύω, -ομαι [= αντλώ νερό], ἡ ὕδρευσις (-η) ἡ ὕδρα [= νερόφιδο, πβ. Λερναία Ύδρα] ἡ ὑδρία [= αγγείο για νερό] ὑδαρής [= νερουλός] ὑδατικός ὑδάτινος ὑδατώδης [= νερουλός]	υδατώνω
		ὑδατοειδής, ὑδατοποσία ὁ ὑδροπότης ἡ ὕδραυλις [= αρχαίο μουσικό όργανο]	ὑδραγωγός [= αυτός που φέρνει νερό] τό ὑδραγωγεῖον (-είο) ὁ ὑδράργυρος τό ὑδροκέφαλον [= η υδροκεφαλία] ὁ ὑδροχόος ἡ ὑδρορρόη (-οή) ὑδροφόρος τό ὑδραυλικόν (υδραυλικός) ἄνυδρος ἔνυδρος ἡ κλεψύδρα ἡ λειψυδρία φίλυδρος [= αυτός ο οποίος αγαπά το νερό]	υδατάνθρακας υδατογράφημα υδατοσφαίριση υδρατμός υδρόβιος υδρόγειος υδρογόνο υδροηλεκτρικός υδροθεραπεία υδροκυάνιο υδροπλάνο υδρόφιλος αφυδάτωση ενυδατώνω ενυδατικός ενυδρείο

Ασκήσεις

1. Να κατατάξετε τα απλά, ομόρριζα του ουσιαστικού ὕδωρ επίθετα της α.ε. και της ν.ε. στην κατηγορία που ανήκουν ανάλογα με αυτό που σημαίνουν (πλησμονή, καταλληλότητα, ό,τι σημαίνει και η μετοχή του ενεστώτα, εκείνον που έχει σχέση ή ανήκει σε αυτό που δηλώνει η πρωτότυπη λέξη κτλ.). Θυμηθείτε όσα διδαχθήκατε στην παραγωγή.
   

2. Να αντιστοιχίσετε τα παρακάτω ζεύγη λέξεων της ν.ε., αφού βάλετε τις λέξεις στον κατάλληλο τύπο:
   
   

   υδρόγειος υδραυλικός ενυδατικός αφυδατωμένος άνυδρος

   κρέμα τοπίο εγκατάσταση σφαίρα επιδερμίδα

   
   
   
3. Να αναλύσετε τις παρακάτω σύνθετες λέξεις της α.ε. στα συνθετικά τους μέρη και στη συνέχεια να αποδώσετε τη σημασία τους, όπως αυτή προκύπτει από το α΄ και το β΄ συνθετικό:
   
   

   σύνθετη λέξη	α΄ συνθετικό	β΄ συνθετικό	ερμηνεία
   ἔνυδρος
   λειψυδρία
   ὑδραγωγεῖον
   ὑδροφόρος
   ὑδρορρόη
   ὑδροχόος

Β2. Ετυμολογικά

Επαναληπτική άσκηση

Να γράψετε την κυριολεκτική και τη μεταφορική σημασία των λέξεων χειμών, κεφαλή, θάλασσα, εὐδία.

Γ. Σύνταξη

Επιρρηματικοί προσδιορισμοί

Όπως και στη ν.ε., οι επιρρηματικοί προσδιορισμοί είναι επιρρήματα ή άλλες λέξεις οι οποίες λειτουργούν ως επιρρήματα. Προσδιορίζουν κυρίως ρηματα, απαρέμφατα ή μετοχές (πβ. ν.ε.: Έφτασε γρήγορα στον προορισμό του / Ήρθε από το εξωτερικό με την οικογένειά του).

Σε προηγούμενες Ενότητες έγινε αναφορά στις δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις και στις επιρρηματικές μετοχές. Σε αυτή την Ενότητα θα διδαχθείτε τη μορφή και τη λειτουργία των εμπρόθετων προσδιορισμών.

Εμπρόθετοι επιρρηματικοί προσδιορισμοί

Οι εμπρόθετοι επιρρηματικοί προσδιορισμοί αποτελούνται από μία πρόθεση και ένα όνομα (ή μια αντωνυμία) σε πλάγια πτώση.
π.χ. Ὑπέρ τῆς πατρίδος ἐπολέμησαν.
Κατ’ ἐμοῦ ταῦτα εἶπεν.

Στα παραπάνω παραδείγματα ο εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός «ὑπέρ τῆς πατρίδος» δηλώνει την υπεράσπιση και προσδιορίζει το ρήμα «ἐπολέμησαν», ενώ ο εμπρόθετος επιρρηματικός «κατ’ ἐμοῦ» δηλώνει την εχθρική διάθεση και προσδιορίζει το ρήμα «εἶπεν».

Οι εμπρόθετοι επιρρηματικοί προσδιορισμοί δηλώνουν πληθώρα επιρρηματικών σχέσεων, όπως:

		στάση	Κῦρος δέ ἔχων τούς ἑαυτοῦ (= τους δικούς του) ὡρμᾶτο ἀπό Σάρδεων καί ἐξελαύνει διά τῆς Λυδίας (= δια μέσου της Λυδίας) σταθμούς τρεῖς παρασάγγας εἴκοσι καί δύο ἐπί τόν Μένανδρον (= πρός τον Μένανδρο) ποταμόν.
τόπο		κατεύθυνση
		απομάκρυνση
		διά μέσου
χρόνο			Μετά δέ ταῦτα οὐ πολλῷ ὕστερον Εὔβοια ἀπέστη (= αποστάτησε) ἀπό Ἀθηναίων.
τρόπο			Διά λόγου (= με τα λόγια) μανθάνει.
αιτία			Διά τήν ἀρετήν (= χάρη στην ανδρεία) ἀθάνατον μνήμην κατέλιπον.
σκοπό			Οἱ δ’ Ἀθηναῖοι παρεσκευάζοντο πρός ναυμαχίαν (= για να ναυμαχήσουν).
αναφορά			Εἴπωμεν περί εἰρήνης.
εναντίωση			Οἱ πολέμιοι τάς σπονδάς παρά τούς ὅρκους λύουσι.
υπεράσπιση			Ὑπέρ καλλίστων καί μεγίστων ἀγωνιζόμεθα.
μέσο / όργανο			Ὁρῶμεν διά τῶν ὀφθαλμῶν.
συνοδεία			Κόνων σύν ναυσίν εἴκοσιν εἰς Σάμον ἔπλευσεν.

Ασκήσεις

1. Να εντοπίσετε και να αναγνωρίσετε τους εμπρόθετους προσδιορισμούς του κειμένου της Ενότητας.

2. Να αντιστοιχίσετε τους υπογραμμισμένους εμπρόθετους προσδιορισμούς της στήλης Α΄με τη σημασία τους στη στήλη Β΄:

   Α΄	Β΄
   α. Οἱ ποταμοί πρός ταῖς πηγαῖς οὐ μεγάλοι εἰσίν ἀλλ’ εὐδιάβατοι.	1. αιτία
   β. Τό δίκαιον οὐ φύεται χωρίς τοῦ σωφρονεῖν.	2. αναφορά
   γ. Οἱ Αθηναῖοι μετά τήν ἑορτήν ἀνήγοντο (= απέπλεαν) μιᾷ καί εἴκοσι ναυσίν ἐς τήν Χίον.	3. τόπος
   δ. Πολλοί δέ τόν πολύευκτον πλοῦτον (= τον πλούτο που επιθυμούσαν πάρα πολύ να αποκτήσουν) κτησάμενοι διά τοῦτον ἀπώλοντο.	4. τρόπος
   ε. Ἐβουλεύοντο κατά σφᾶς αὐτούς (= μόνοι τους) περί των παρόντων.	5. χρόνος
   στ. Μετά γάρ Θηβαίων τῶν ἡμῖν ἐχθίστων (= τους πάρα πολύ μισητούς σ’ εμάς) ἐπί δουλείᾳ τῇ ἡμετέρᾳ ἥκετε.	6. σκοπός

3. Να εντοπίσετε και να εντάξετε τους παρακάτω εμπρόθετους προσδιορισμούς στην κατάλληλη στήλη του πίνακα, ανάλογα με το είδος τους:
   α. Ἀφ’ Ἡρακλέους ἐγένετο.
   β. Τήν ναῦν ἀπέστειλαν οἱ στρατηγοί ἐπί χρήματα καί ἱππέας.
   γ. Ἀπό τούτου ἐπῃνέθη.
   δ. Διά τόν ὄλεθρον τῶν στρατιωτῶν ὠργίζοντο.
   ε. Ἡ πόλις ἐμπόριον (= εμπορικό λιμάνι) ἐν μέσῳ τῆς Ἑλλάδος τόν Πειραιᾶ κατεσκευάσατο.
   στ. Ἔφευγον ἐπί τό ὄρος.
   ζ. Εἷς οἰωνός ἄριστος, ἀμύνεσθαι περί πάτρης (= πατρίδος).
   
   

   αιτία	καταγωγή	σκοπός	υπεράσπιση	τόπος

4. Να εντοπίσετε και να αναγνωρίσετε τους εμπρόθετους προσδιορισμούς στις παρακάτω φράσεις:
   α. Καταλαμβάνουσι τούς φύλακας ἀμφί πῦρ καθημένους.
   β. Ὁρῶμεν τούς στρατιώτας ἀνά πᾶσαν ἡμέραν ἰσχυρῶς τοῖς ἄρχουσι πειθομένους.
   γ. Δύναμαι Ἰλιάδα ὅλην και Ὀδύσσειαν ἀπό στόματος εἰπεῖν.
   δ. Οὐδείς διά τέλους εὐδαιμονεῖ.
   ε. Δι’ ἀμαθίαν ἀφρόνως πᾶς ὁ ἀνθρώπινος ὄχλος ζῇ.
   στ. Γυναῖκες πολλαί πολλῶν ἀνδρῶν βελτίους (= καλύτερες) εἰς πολλά.
   ζ. Πάτριον ἡμῖν ἐκ τῶν πόνων τάς ἀρετάς κτᾶσθαι (= να αποκτούμε).
   η. Ἀγωνιζόμεθα μετά δέους και διαβολῆς.
   θ. Δόλιον ἄνδρα φεῦγε παρ’ ὅλον τόν βίον.
   ι. Ἀλκιβιάδης λέγεται πρός πατρός Ἀλκμεωνιδῶν εἶναι.