Πέτερ Μπρέχελ ο Πρεσβύτερος, Η Γη της αφθονίας (1567). Μια εύγλωττη χιουμοριστική περιγραφή των αποτελασμάτων ενός γεύματος χωρίς εγκράτεια ( Παλαιά Πινακοθήκη Μονάχου).

Η σωστή στάση στο θέμα της τροφής

Α. Κείμενο

Ο Ιωάννης Στοβαίος (5ος αι. μ.Χ.) συγκέντρωσε στο Ἀνθολόγιον που συνέθεσε επίλεκτα χωρία από πολυάριθμους ποιητές και πεζογράφους βασιζόμενος και σε προϋπάρχουσες ανάλογες συλλογές. Μεταξύ των ανθολογουμένων είναι και ο Μουσώνιος Ρούφος (1ος αι. μ.Χ.), ένας στωικός φιλόσοφος που ίδρυσε ονομαστή σχολή στη Ρώμη. Υποστήριζε ότι οι άνθρωποι είναι ασθενείς και ότι μόνο η φιλοσοφία μπορεί να τους θεραπεύσει. Στο απόσπασμα που θα μελετήσετε μιλάει για τους κινδύνους που κρύβει το φαγητό και τη στάση που πρέπει να τηρεί ένας συνετός άνθρωπος στο θέμα αυτό.

Πολλῶν ἡδονῶν οὐσῶν, αἵ τόν ἄνθρωπον ἐνδιδόναι αὐταῖς βιάζονται παρά τό συμφέρον, δυσμαχωτάτη εἶναι δοκεῖ ἡ περί τροφήν ἡδονή. Ταῖς μέν γάρ ἄλλαις ἡδοναῖς σπανιώτερον ὁμιλοῦμεν, ταύτης δέ ἀνά πᾶσαν ἡμέραν πάντως πειρᾶσθαι ἀνάγκη, ὥστε πλείους οἱ ἐνταῦθα κίνδυνοι. Καί γάρ ὁ πλέον ἤ δεῖ ἐσθίων ἁμαρτάνει, καί ὁ κατασπεύδων ἐν τῷ ἐσθίειν, καί ὁ τά ἡδίω τῶν ὑγιεινοτέρων βρώματα προτιμῶν. Ἔστι δέ ἁμαρτία περί τροφήν καί ὅταν παρά καιρόν προσφερώμεθα αὐτήν. Ἔτι δή καί ἄλλων ἁμαρτιῶν οὐσῶν περί τροφήν, δεῖ ἁπασῶν καθαρεύειν. Καθαρεύοι δ’ ἄν τις ἐθίζων αὑτόν αἱρεῖσθαι σῖτον οὐχ ἵνα ἥδηται ἀλλ’ ἵνα τρέφηται, οὐδ’ ἵνα λεαίνηται τήν κατάποσιν ἀλλ' ἵνα ῥωννύηται τό σῶμα. Καί γάρ γέγονεν ἡ μέν κατάποσις δίοδος εἶναι τροφῆς, οὐχ ἡδονῆς ὄργανον, ἡ δέ γαστήρ τοῦ αὐτοῦ χάριν οὗπερ ἕνεκα καί φυτῷ ῥίζα γέγονεν. Διό καί προσήκει ἐσθίειν ἡμῖν ἵνα ζῶμεν, οὐχ ἵνα ἡδώμεθα.

Γάιος Μουσώνιος Ροῦφος (Στοβαῖος, Ἀνθολόγιον 3.18.37), διασκευή

Ερμηνευτικά σχόλια

Ο Γάιος Μουσώνιος Ρούφος (περ. 30-100 μ.Χ.) ηταν συγγραφέας και στωικός φιλό-σοφος από την πόλη Βαλσίνιοι της Ιταλίας. Δίδαξε στη Ρώμη επί Νέρωνος, Βεσπασιανού και Τίτου και εξορί-στηκε δύο φορές. Μεταξύ των μαθητών του ηταν ο Δίων ο Χρυσόστομος και ο Επίκτητος. Δε σώθηκαν έργα του, παρά μόνο σημειώσεις από τη διδασκαλία του μέσω του μαθητη του Λουκίου, τις οποίες διέσωσε ο Στοβαίος στο έργο του Ἀνθολόγιον. Οι συμβουλές του αναφέρονται σε όχι συνηθισμένα θέματα, όπως ο τρό-πος ένδυσης και συμπεριφοράς, ο γάμος, η ανατροφή των κοριτσιών και η θέση των γυναικών στη φιλοσοφία.

Ερωτήσεις

1. Πώς χαρακτηρίζει ο συγγραφέας τις απολαύσεις που σχετίζονται με το φαγητό και με ποια επιχειρήματα στηρίζει την άποψή του;
2. Ποια σφάλματα που σχετίζονται με τη διατροφή επισημαίνονται στο κείμενο;
3. Ποια είναι, σύμφωνα με τον Μουσώνιο Ρούφο, η ενδεδειγμένη συμπεριφορά στα θέματα της διατροφής;
4. Πιστεύετε ότι όσα παρατηρεί ο Μουσώνιος Ρούφος είναι επίκαιρα στην εποχή μας; Να τεκμηριώσετε την άποψή σας.

Ψηφιδωτό δάπεδο που παρουσιάζει με μεγάλη λεπτομέρεια υπολείμματα φαγητού, ώστε να προκαλείται οφθαλμαπάτη (τεχνική των tesserae, Μουσείο Βατικανού, Ρώμη).	Τετράδραχμο από τη Μένδη (περ. 425 π.Χ., Νομισματικό Μουσείο Αθηνών).

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας

σῖτος [= τα δημητριακά, (από τον 4ο αι. μ.Χ.) το στάρι, η τροφή] [στο κείμενο συναντήσατε τον τύπο: σῖτον]
		Αρχαία Ελληνική	Αρχαία / Νέα  Ελληνική	Νέα  Ελληνική
		ἡ σιτεία [= η παροχή τροφής] ὁ σιτευτής ἡ σίτησις < σιτῶ τό σιτίον	τό σιτάριον (-ι) [= (α.ε.) μικρή ποσότητα δημητριακών, τεμάχιο άρτου, λίγη τροφή, (ν.ε.) σιτάρι] σιτευτός [= καλοθρεμμένος] σιτεύω [= (α.ε.) παρέχω σιτάρι και γενικώς τροφή, (ν.ε.) γίνομαι τρυφερότερος, ωριμάζω] σιτηρός (πληθ. τα σιτηρά) σιτίζω ἡ σίτισις (-η) < σιτίζω ὁ σιτισμός	σταράτος σταρένιος σ(ι)ταρήθρα σίτεμα σιτιστής
		σιταγωγός ὁ σιτάρχης ἡ σιτοθήκη ὁ σιτοκάπηλος [= ο σιτέμπορος] σιτολογῶ ὁ σιτονόμος ὁ σιτοποιός ὁ σιτοπώλης σιτοφάγος σιτοφόρος ὁ σιτοφύλαξ σύσσιτος	τό σιτηρέσιον (-ιο) [= μισθός στρατιώτη για αγορά τροφής], σιτοβολών (-ώνας) [= (α.ε.) αποθήκη δημη-τριακών, (ν.ε.) περιοχή που παράγει πολύ σιτάρι] ἡ σιτοδεία ἄσιτος ἐπισιτίζω ὁ ἐπισιτισμός παράσιτος (ν.ε. το παράσιτο) παρασιτῶ τό συσσίτιον (-ο)	σιτάλευρο σιταποθήκη σιταρόσπορος σ(ι)ταρότοπος σιτέμπορος σιτοκαλλιέργεια σιτοπαραγωγός αραβόσιτος οικόσιτος παράσιτο παρασιτισμός παρασιτοκτόνος υποσιτίζω υποσιτίζομαι υπερσιτισμός υποσιτισμός

Ασκήσεις

1. Να επιλέξετε από τη δεύτερη και την τρίτη στήλη του Λεξιλογικού Πίνακα λέξεις που μπορούν να χρησιμοποιηθούν με μεταφορική σημασία και να γράψετε με καθεμία από αυτές μια πρόταση στη ν.ε. Συμβουλευτείτε τα λεξικά σας.
   

2. Να συμπληρώσετε τα κενά με κατάλληλες λέξεις της ν.ε. από τον Λεξιλογικό Πίνακα:
   α. Τα λουλούδια σου είναι γεμάτα ________________.
   β. Ο φούρνος της γειτονιάς μου έχει πολύ νόστιμα ________________ παξιμάδια.
   γ. Είναι ειλικρινής άνθρωπος και τα λόγια του είναι πάντοτε _______________.
   δ. Πολλά παιδιά της Κατοχής αντιμετώπισαν σοβαρά προβλήματα υγείας ως ενήλικοι εξαιτίας του ________________ τους στα πρώτα χρόνια της ζωής τους.
   ε. Ο Δήμος θα οργανώσει τα Χριστούγεννα ________________ για τους απόρους.
   στ. Για να γίνει καλό το φαγητό, πρέπει να αφήσεις το κρέας να ________________.
   
   

Β2. Ετυμολογικά

Παρασύνθετα

Οι λέξεις που δεν παράγονται από απλές λέξεις (βλ. Παραγωγή) αλλά από σύνθετες λέγονται παρασύνθετες λέξεις ή παρασύνθετα, π.χ. από τη σύνθετη λέξη ζωγράφος (< ζωή + γράφω) προέρχεται η παρασύνθετη λέξη ζωγραφῶ.

Τα παρασύνθετα είναι συνήθως:

Μερικά παρασύνθετα παράγονται από δύο ή περισσότερες λέξεις που συνήθως λέγονται μαζί και αποτελούν μία έννοια, αλλά δεν ενώνονται σε μία σύνθετη λέξη,
π.χ. Ἄρειος Πάγος: παρασύνθετο ἀρεοπαγίτης.

Ασκήσεις

1. Να σχηματίσετε από τα συνθετικά που σας δίνονται σύνθετες λέξεις και τα αντίστοιχα παρασύνθετα ουσιαστικά και ρήματα:

   συνθετικό	σύνθετη λέξη	παρασύνθετη λέξη
   εὖ + δαίμων	ὁ	(ουσ.)
   εὖ + φέρω	ὁ	(ουσ.)
   δυσ- + τύχη	ὁ	(ουσ.)
   ναῦς + μάχομαι	ὁ	(ουσ.)
   νόμος + τίθημι	ὁ	(ουσ.)
   μακρός + θυμός	ὁ	(ουσ.)
   καλλι- + γράφω	ὁ	(ουσ.)

2. Αφού πρώτα σχηματίσετε στη δεύτερη γραμμή σύνθετες λέξεις με τα ουσιαστικά του κειμένου που σας δίνονται στην πρώτη γραμμή, να γράψετε τα παρασύνθετά τους στην τρίτη γραμμή των πινάκων:

   συνθετικό	σύνθετη λέξη	παρασύνθετη λέξη
   φίλος + σοφία	ὁ	(ρήμα)
   φίλος + φρήν	ὁ	(ρήμα)
   φίλος + τιμή	ὁ	(ρήμα)
   λόγος + γράφω	ὁ	(ρήμα)
   καρπός + φέρω	ὁ	(ρήμα)

   
   
3. Να συμπληρώσετε τα κενά της δεύτερης στήλης του πίνακα με τις σύνθετες λέξεις από τις οποίες προέρχονται τα παρασύνθετα ρήματα της τρίτης στήλης, και τα κενά της τρίτης στήλης με τα παρασύνθετα ρήματα που σχηματίζονται από τις σύνθετες λέξεις που δίνονται στη δεύτερη στήλη:
   
   

   συνθετικό	σύνθετη λέξη	παρασύνθετη λέξη
   σῖτος + τρώγω (θ. φαγ-)	σιτοφάγος
   σῖτος + φέρω		σιτοφορῶ
   σῖτος + δίδωμι (θ. δο-)	σιτοδότης
   σῖτος + λέγω		σιτολογῶ
   σῖτος + ἄγω		σιταγωγῶ

   
   

Γ. Γραμματική

Υποτακτική βαρύτονων ρημάτων μέσης φωνής

Χαρακτηριστικά θεματικά φωνήεντα της υποτακτικής του ενεστώτα και του αορίστου της μέσης φωνής είναι το ω και το η, όπως και στην ενεργητική φωνή.

Υποτακτική ενεστώτα παύ-ωμαι παύ-ῃ παύ-ηται παυ-ώμεθα παύ-ησθε παύ-ωνται

Υποτακτική αορίστου παύ-σ-ωμαι παύ-σ-ῃ παύ-σ-ηται παυ-σ-ώμεθα παύ-σ-ησθε παύ-σ-ωνται

Για τον σχηματισμό και την κλίση της υποτακτικής αορίστου μέσης φωνης των αφωνόληκτων ρημάτων χρησιμοποιούνται οι ίδιες καταλήξεις, αλλά το θέμα των ρημάτων αυτών μεταβάλλεται, όπως και στην οριστική των χρόνων αυτών.
π.χ. πράττομαι -> πράξωμαι, βλάπτομαι -> βλάψωμαι, σῲζομαι -> σώσωμαι.
Η υποτακτική του παρακειμένου μέσης φωνής σχηματίζεται περιφραστικά από τη μετοχη παρακειμένου μέσης φωνής του ρήματος και την υποτακτική ενεστώτα του ρ. εἰμί.

• Να κλίνετε την περιφραστική υποτακτική παρακειμένου μ.φ. του ρ. λύω:

Κλίση υποτακτικής παρακειμένου μ.φ.

Ασκήσεις

1. Να γράψετε την υποτακτική ενεστώτα, αορίστου και παρακειμένου των ρημάτων θεραπεύομαι, φυλάττομαι, ῥίπτομαι, ψεύδομαι.
   

2. Να μεταφέρετε τους παρακάτω ρηματικούς τύπους οριστικής στην υποτακτική του ίδιου χρόνου διατηρώντας το πρόσωπο και τον αριθμό:

   διαλέλυσθε ἐπαύσαντο πειθόμεθα ἐγράψω

   ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________

   πέπρακται βλάπτομαι ἀπήλλαχθε ἐκομισάμεθα

   ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________

   
   
   

3. Να συμπληρώσετε τις παρακάτω φράσεις με τον σωστό τύπο υποτακτικής του ρήματος που δίνεται στην παρένθεση:
   α. Δέομαι οὖν ὑμῶν καταψηφίσασθαι (= να καταδικάσετε με την ψήφο σας) Λεωχάρους, ἵν’ ἅ ἡμῖν οἱ πρόγονοι κατέλιπον (= κληροδότησαν) ἡμεῖς ______________ (κομίζομαι, αόρ.) καί μή μόνον τά ὀνόματα αὐτῶν ἔχωμεν, ἀλλά καί τά χρήματα.
   β. Ἐκεῖ μέν γάρ γέγραπται τα τείχη καθαιρεῖν (= να γκρεμίσουμε), ἐν δέ τοῖσδε ἔξεστιν (= είναι δυνατόν) οἰκοδομεῖν• ναῦς ἐκεῖ μέν δώδεκα κεκτῆσθαι, νῦν δ’ ὁπόσας ἄν ὑμεῖς ______________ (βούλομαι, ενεστ.).
   γ. Ὅστις ἄν οὖν ὑμῶν ______________ (βούλομαι, ενεστ.) ἤ οικονομικός ἤ δημηγορικός ἤ στρατηγικός γενέσθαι ἤ ὅμοιος Ἀχιλλεῖ ἤ Αἴαντι ἤ Νέστορι ἤ Ὀδυσσεῖ, ἐμέ θεραπευέτω (= ας με ακολουθήσει).
   δ. Ἤν δ’ ἐλευθεροῦντες ______________ (φαίνομαι, ενεστ.), τό κράτος τοῦ πολέμου βεβαιότερον ἕξετε.
   

4. Να αντιστοιχίσετε τους ρηματικούς τύπους της στήλης Α΄ με τη γραμματική αναγνώριση που τους αντιστοιχεί στη στήλη Β΄:
   

   A'	B'
   γεγραμμένοι ἦτε ἀντιταξώμεθα ὑποδέξωνται ἅψηται βεβουλευμένον ᾖ πιστεύῃ	α΄ πληθ. υποτ. αορ. β΄ πληθ. υποτ. παρακ. γ΄ πληθ. υποτ. αορ. γ΄ εν. υποτ. παρακ. γ΄ εν. υποτ. αορ. β΄ εν. υποτ. ενεστ.

   
   

5. Να συμπληρώσετε τις παρακάτω φράσεις με τον σωστό τύπο υποτακτικής του ρήματος που δίνεται στην παρένθεση. Κατόπιν να αναγνωρίσετε συντακτικώς το είδος των μετοχών:
   α. Οὐδέν γάρ ὄφελος ἔσται τῶν νῦν περί τῆς εἰρήνης γνωσθέντων (= από αυτά που αποφασίστηκαν), ἤν μή ἡμεῖς καί περί τῶν λοιπῶν ὀρθῶς ______________ βουλεύομαι, αόρ.).
   β. Ἵνα τοίνυν μή ἡμεῖς ______________ (μάχομαι, ενεστ.) ἐν τοῖς λόγοις φίλοι ὄντες, ἀπόδεξαί (= να αποδεχθείς) μου ὅ λέγω.
   γ. Οὐ μόνον δέ αὐτῶν ἕνεκα τῶν παρανομούντων, ἵνα δίκην διδῶσιν (= για να τιμωρούνται), ἐπιμελεῖσθαι ἄξιον, ἀλλά καί τῶν ἄλλων, ὅπως τούτους ὁρῶντες δικαιότεροι καί σωφρονέστεροι ______________ (γίγνομαι, ενεστ.).
   δ. Ἔστιν δ' οὐ χαλεπόν τυχεῖν τούτων, ἤν ἐθελήσῃς κοινός ἅπασιν γενέσθαι καί ______________ (παύομαι, αόρ.) ταῖς μέν τῶν πόλεων οἰκείως ἔχων, πρός δέ τάς ἀλλοτρίως διακείμενος (= προς άλλες πόλεις να διάκεισαι φιλικά και προς άλλες εχθρικά).
   ε. Ἦν δέ ὑπό Ἥρας δι’ αὐτό τοῦτο τεταγμένος, ὅπως ______________ (ἀνταγωνίζομαι, αόρ.) τῷ Ἡρακλεῖ.