Η θεά Θέμις από τον Ραμνούντα (3ος αι. π.Χ., Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθήνας)

Πατρική δικαιοσύνη

A. Κείμενο

Ο Κλαύδιος Αιλιανός (περ. 170-235 μ.Χ.), για τον οποίο έγινε λόγος στην προηγούμενη τάξη, περιλαμβάνει στο έργο του Ποικίλη Ιστορία μια διδακτική ιστορία για έναν ατίθασο γιο και τη δραστική αντιμετώπιση του από τον πατέρα του.

Ἀνήρ γένει Μάρδος παῖδας εἶχεν ἑπτά. Τούτων ὁ νεότατος κακά πολλά τούς ἄλλους εἰργάζετο. Καί τά μέν πρῶτα ἐπειρᾶτο αὐτόν ὁ πατήρ ρυθμίζειν λόγῳ· ἐπεί δέ οὐκ ἐπείθετο, πρός τούς δικαστᾶς ἤγαγε καί ὅσα αὐτῷ ἐτετόλμητο ἀκριβῶς κατηγόρησε, καί ᾒτει παρά τῶν δικαστῶν ἀποκτεῖναι τόν νεανίσκον. Οἱ δέ ἐξεπλάγησαν καί ἀμφότερους ἐπί τόν βασιλέα Ἀρταξέρξην ἤγαγον. Τά αὐτά δέ λέγοντος τοῦ Μάρδου, βασιλεύς ἔφη: «Εἶτα τολμήσεις τόν υἱόν ἀποθνῄσκοντα ὑπομεῖναι;». Ὁ δέ ἔφη «πάντων μάλιστα· ἐπεί καί ὅταν τῶν φυομένων θριδακινῶν τάς ἐκφύσεις τάς πικράς ἀφαιρῶ, οὐδέν ἡ μήτηρ αὐτῶν λυπεῖται, ἀλλά θάλλει μᾶλλον καί γλυκίων γίνεται». Ταῦτα ἀκούσας Ἀρταξέρξης ἐπῄνεσε μέν τόν ἄνδρα καί τῶν βασιλικῶν δικαστῶν ἐποίησεν ἕνα, εἰπῶν ὅτι ὁ περί τῶν ἰδίων παίδων οὕτω δικαίως ἀποφαινόμενος πάντως καί ἐν τοῖς ἀλλοτρίοις ἀκριβής ἔσται δικαστής καί ἀδέκαστος, ἀφῆκε δέ καί τόν νεανίαν τῆς τιμωρίας, ἀπειλῶν αὐτῶ θανάτου, ἐάν ἄδικῶν φωραθῇ ἕτερα.

Αἰλιανός, Ποικίλη Ἱστορία 1.34 (διασκευή)

Ερμηνευτικά σχόλια

Ἀρταξέρξην: Ο ακριβής προσδιορισμός του προσώπου είναι αδύνατος λόγω της ασάφειας της διήγησης. Το όνομα αυτό έφεραν τέσσερις βασιλείς της Περσίας: ο Αρταξέρξης Α΄ ο Μακρόχειρ (464-424 π.Χ.), ο Αρταξέρξης Β΄ ο Μνήμων, που βασίλευσε από το 404 έως το 358 π.Χ., ο Αρταξέρξης Γ΄ ο Ώχος, που βασίλευ-σε από το 358 έως το 338 π.Χ., και ο Αρταξέρξης Δ΄ (πρόκειται για τον σατράπη Βήσσο που σκότωσε τον Δαρείο Γ΄, τον διαδέχθηκε ως Αρταξέρξης Δ΄ βασιλεύοντας για μικρό χρονικό διάστημα και τιμωρήθηκε από τον Μ. Αλέξανδρο).

Ερωτήσεις

1. Σε ποιες διαδοχικές ενέργειες προχώρησε ο πατέρας προκειμένου να λογικέψει τον ατίθασο γιο του;
2. Ποια ήταν η αντίδραση του βασιλιά όταν άκουσε ότι ο πατέρας ζητούσε τη θανάτωση του γιου του; Τι του απάντησε ο πατέρας;
3. Πώς ανταμείφθηκε ο πατέρας για την αμεροληψία του απέναντι στο παιδί του;
4. Ποιος πιστεύετε ότι είναι ο στόχος του πατέρα όταν προτείνει να καταδικαστεί σε θάνατο το παιδί του; Πώς κρίνετε την αυστηρότητά του και ποια συμπεράσματα μπορείτε να βγάλετε για την περσική αντίληψη περί σωφρονισμού και πειθαρχίας;

Νεαρό αγόρι με παιγνίδι στο χέρι (ερυθρόμορφη κύλικα, μέσα 5ου αι. π.Χ., Antikenmuseum, Βερολίνο)

Β. Επανάληψη ύλης ετυμολογίας Α΄ Γυμνασίου

1. Να σχηματίσετε:
   α) παράγωγα επίθετα της α.ε. από τα ρήματα: λάμπω, φαίνω, ὠφελέω - ὠφελῶ και σιωπάω - σιωπῶ.
   β) ρηματικά επίθετα από τα ρήματα: λέγω, ἅπτω, ἐπαινέω - ἐπαινῶ, μένω και ποιέω - ποιῶ.

2. Να σχηματίσετε παράγωγα επίθετα της α.ε. από τα παρακάτω ουσιαστικά και να δηλώσετε τι σημαίνουν (πλησμονή κτλ.): ἀνάγκη, πορφύρα, ὥρα, πένθος, ἀνήρ, μήτηρ, βασιλεύς και τόλμη.

3. Να σχηματίσετε παράγωγα ρήματα της α.ε. από τα ονόματα: βασιλεύς, παῖς, σκιά, νίκη, ὀξύς, τόλμη, πικρός, ρυθμός, ἀκριβής και λύπη.

4. Να κατατάξετε τα επιρρήματα σε κατηγορίες (τοπικά, τροπικά, ποσοτικά, χρονικά), με βάση τις παραγωγικές καταλήξεις τους: ἄνωθεν, ἐλληνιστί, κακῶς, ἀριστίνδην, Μεγαράδε, ἀναφανδόν και ἀκριβῶς.

5. Να γράψετε τι δηλώνουν τα ουσιαστικά (κατάσταση, ενέργεια, πρόσωπο που ενεργεί, αποτέλεσμα ενέργειας, εθνικότητα, τόπο, υποκορισμό κτλ.): δενδρύλλιον, νεανίσκος, διδασκαλεῖον, Κορίνθιος, ἁλιεύς, βασιλεία, μάντευμα, τελετή, θυσία, ἱερωσύνη.

6. Να γράψετε στη στήλη Β΄ τα ρήματα της α.ε. από τα οποία παράγονται οι λέξεις της στήλης Α΄ και στη στήλη Γ΄ τι δηλώνουν οι λέξεις αυτές:

   Α'	Β'	Γ'
   πομπός
   θάνατος
   ἀγωγός
   μονή
   δικαίωμα
   δίωξις
   σχέσις

   
   

7. Να γράψετε από δύο παράγωγες λέξεις της α.ε. για καθένα από τα ρήματα που σας δίνονται και να τις κατηγοριοποιήσετε ανάλογα με τη σημασία τους (πρόσωπο που ενεργεί, κατάσταση, τόπος, μέσο κτλ.): κρίνω, δικάζω, λύω, γράφω, φύω, λέγω.

Γ. Επανάληψη ύλης γραμματικής – σύνταξης Α΄ Γυμνασίου

1. Να τονίσετε τις λέξεις και να δικαιολογήσετε τον τόνο που επιλέξατε: νησος, ανθρωπος, σπευδε, τελος, δυναμις, παιδες, πλουτος, μηκος, οινος, ταυρος, γενναιος, θεος, μεγας.

2. Να μεταφέρετε τα ρήματα στον τύπο της οριστικής που ζητείται στην παρένθεση:
   εἰργάζετο _________________ (ενεστ., β΄ πρόσ. ενικού)
   ἐπείθετο __________________ (ενεστ., γ΄ πρόσ. πληθ.)
   ρυθμίζειν _________________ (παρατ., β΄ πρόσ. πληθ.)
   θάλλει ____________________ (παρατ., α΄ πρόσ. πληθ.)
   ἔσται ____________________ (παρατ., α΄ πρόσ. ενικού)
   

3. Να μεταφέρετε τα ουσιαστικά στην ίδια πτώση του άλλου αριθμού:
   

   τῷ λόγῳ	_____________________	ὁ δικαστής	_____________________
   τῶν δικαστῶν	_____________________	τόν νεανίαν	_____________________
   τόν νεανίσκον	_____________________	τoῦ θανάτου	_____________________
   τόν βασιλέα	_____________________	ὁ βασιλεύς	_____________________
   τάς ἐκφύσεις	_____________________	τῶν θριδακινῶν	_____________________

4. Να κλίνετε και στους δύο αριθμούς τις φράσεις: τάς πικράς ἐκφύσεις, ὁ αδέκαστος δικαστής.

5. Να βρείτε τα υποκείμενα και τα αντικείμενα των ρημάτων των παρακάτω φράσεων της Ενότητας:
   α. Ἀνήρ γένει Μάρδος παῖδας εἶχεν ἑπτά.
   β. Οἱ δε ἐξεπλάγησαν καί ἀμφοτέρους ἐπί τόν βασιλέα Ἀρταξέρξην ἤγαγον.
   γ. Τῶν φυομένων θριδακινῶν τάς έκφύσεις τάς πικράς ἀφαιρῶ.
   δ. Ταῦτα ἀκούσας Ἀρταξέρξης ἐπῄνεσε τόν ἄνδρα.

6. Να εντοπίσετε τα αντικείμενα και τα κατηγορούμενα στις παρακάτω φράσεις του κειμένου της Ενότητας:
   α. Ὁ περί τών ἰδίων παίδων οὕτω δικαίως ἀποφαινόμενος πάντως καί ἐν τοῖς ἀλλοτρίοις ἀκριβής ἔσται δικαστής και ἀδέκαστος.
   β. Ταῦτα ἀκούσας Ἀρταξέρξης ἐποίησεν τόν ἄνδρα τῶν βασιλικῶν δικαστῶν ἕνα.

7. Να συμπληρώσετε τις προτάσεις με τον κατάλληλο τύπο του ενεστώτα και του μέλλοντα οριστικής των ρημάτων που δίνονται στην παρένθεση:
   α. Οἱ διδάσκαλοι τούς νέους ____________/____________ (παιδεύω).
   β. Οἱ Ἀθηναίοι ____________ / ____________ (παρατάσσομαι) ἐπί τῷ λιμένι ἐν μετώπῳ ὡς είς ναυμαχίαν (= σαν να επρόκειτο για ναυμαχία).
   γ. Οἱ πολέμιοι ____________ / ____________ (λύω) τάς σπονδάς.
   δ. Οἱ χρησμολόγοι τήν τῶν θεῶν βουλήν____________ / ____________ (προλέγω).
   ε. Ὑμεῖς τούς θεούς __________ /____________ (θεραπεύω).
   στ. Ἡμεῖς τάς τῶν οἰωνῶν πτήσεις ____________/____________ (ἐρμηνεύω).
   ζ. Ὑμείς ____________ / ____________ (πορεύομαι) ὅπου τό στράτευμα μέλλει σῖτον ἕξειν.

8. Να συμπληρώσετε τις προτάσεις με τον κατάλληλο τύπο του αορίστου και του παρακειμένου οριστικής των ρημάτων που δίνονται στην παρένθεση:
   α. Οἱ Ἓλληνες τοῖς οἰωνοσκόποις ____________/____________ (πιστεύω).
   β. Ἡμεῖς ____________ / ____________ (θύω) ἱερεῖα ἐπί τῶν βωμῶν.
   γ. Οἱ ίππεῖς τούς πολεμίους ____________/____________ (διώκω).
   δ. Οἱ σύμμαχοι τούς τοξότας ἔξω τοῦ εὐωνύμου κέρατος (= έξω από το αριστερό τμήμα του στρατού) ____________/____________ (τάττω).
   ε. Οἱ στρατηγοί τά δέοντα ____________/____________ (κελεύω).
   στ. Λακεδαιμόνιοι ἁθροίσαντες τούς συμμάχους ____________ / ____________ (βουλεύομαι) περί τῶν αἰχμαλώτων.
   ζ. Ἡμεῖς ____________ / ____________ (παύομαι) τοῦ περιτειχισμοῦ (= την προσπάθειανα χτίσουμε τείχος) καί ἡσυχάζομεν.

9. Να συμπληρώσετε τις φράσεις με τους τύπους των λέξεων που ζητούνται στην παρένθεση και να τις μεταφράσετε: α. Τῆς παιδείας αἱ μέν ρίζαι πικραί __________ (εἰμί, οριστ. ενεστ.) οἱ δέ καρποί γλυκεῖς.
   β. Ὁ εὐπειθής (= υπάκουος) __________ (νόμος, δοτ. πληθ.) χρηστός πολίτης __________ (εἰμί, οριστ. ενεστ.).
   γ. Ὁ ἀγαθός __________ (ἀγαθός, δοτ. εν.) μόνῳ φίλος έστί.
   δ. Λύσανδρος κακονούστατος ἦν __________ (πόλις, δοτ. εν.).

10. Να συμπληρώσετε τα κενά με τον τύπο των λέξεων που ζητείται στην παρένθεση:
    α. Γύμναζε σεαυτόν (= τον εαυτό σου) ______________ (πόνος εκούσιος, δοτ. πληθ.), ὅπως ἄν δύνῃ (= για να μπορείς) καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν.
    β. Θεωροῦμεν (= βλέπουμε) ______________ (ὁ λέων, αιτ. πληθ.) πραότερον διακειμένους πρός τούς θεραπεύοντας (= να είναι πιο ήμερα με αυτούς που τα φροντίζουν) ἤ τῶν ἀνθρώπων ἐνίους πρός τούς εὖ ποιοῦντας (= απ΄ ό,τι μερικοί άνθρωποι με τους ευεργέτες τους).
    γ. ______________ (τό ἀγαθόν, ονομ. πληθ.) ______________ (κόπος, δοτ. πληθ.) κτῶνται.
    δ. ______________ (ἡ γλῶσσα, γεν. εν.) κράτει (= να συγκρατείς), καί μάλιστα ἐν______________ (συμπόσιον, δοτ. εν.).
    ε. ______________ (φύσις πονηρά, αιτ. εν.) μεταβαλεῖν οὐ ῥᾴδιον.
    στ. Δόξα καί πλοῦτος ἄνευ ______________ (σύνεσις, γεν. εν.) οὐκ ἀσφαλῆ κτήματα.
    ζ. Τήν______________ (ἡ φιλαργυρία, αιτ. εν.) εἶπεν ______________ (μητρόπολις, αιτ. εν.) πάντων ______________ (το κακόν, γεν. πληθ).