1. Μυκηναϊκή μάσκα.

2. Μάσκα από την Αφρική.

3. Γιαπωνέζικη μάσκα.

4. Μάσκα των Αζτέκων.

4.1. Εισαγωγή

Οι αρχαίοι πολιτισμοί, που μελετάει η ιστορία της δυτικής τέχνης και αναπτύχθηκαν κυρίως στη Μεσόγειο (Ελλάδα, Αίγυπτος) αλλά και την Ασία (Μεσοποταμία), όσο και αν διέφεραν, έχουν να παρουσιάσουν αρκετές ομοιότητες, κάτι που φανερώνει την επικοινωνία μεταξύ τους.   

Με τις κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου το ελληνικό πνεύμα αφήνει το στίγμα του σε πολλούς λαούς της Ασιας (μέχρι την Ινδία), ενώ ταυτόχρονα δέχεται επιρροές από αυτούς. Στη συνέχεια, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία έρχεται να εδραιώσει εκεί στοιχεία του Έλληνα-ρωμαϊκού πολιτισμού.   

Η μετατόπιση του κέντρου βάρους του δυτικού πολιτισμού στην Ανατολή φέρνει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία πιο κοντά στους πολιτισμούς της Ανατολής, οι οποίοι αναπτύσσονται παράλληλα και συνδιαλέγονται.

Από την άλλη, η επέκταση των Αράβων στη μεσογειακή Αφρική και μέχρι τη νότια Ισπανία μεταδίδει τον Ισλαμικό Πολιτισμό, πράγμα που ενισχύεται με την επέκταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην ευρωπαϊκή ήπειρο.   

Κατά την περίοδο της Αναγέννησης, η πίστη στις δυνατότητες του ανθρώπου και η ανάγκη επικοινωνίας και διάδοσης των νέων ιδεών οδήγησαν στις ανακαλύψεις του Νέου Κόσμου στη μακρινή ήπειρο της Αμερικής. Ο δυτικός κόσμος επιτέθηκε στους ιθαγενείς, εκμεταλλεύτηκε ό,τι δικό τους ξεχώρισε και τους εξόντωσε.

Στους αιώνες που ακολουθούν, η Ευρώπη εξελίσσεται (επιστημονικά, τεχνολογικά, πολιτικά) και με την αποικιοκρατία φτάνει σε πολλούς ξένους τόπους, χωρίς όμως να φαίνεται ότι επηρεάζεται από αυτούς. Φτάνουμε έτσι στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού, όταν η επαφή με μακρινούς τόπους διευκολύνεται, λόγω της ανάπτυξης των μέσων μεταφοράς και επικοινωνίας. Με τα υπερατλαντικά ταξίδια, εκτός από τα προϊόντα και τις ιδέες, ταξιδεύουν πολλοί Ευρωπαίοι καλλιτέχνες και γενικά άνθρωποι της τέχνης. Ενδιαφέρονται να γνωρίσουν την τέχνη κάθε τόπου και θέλουν να την κοινωνήσουν στα ευρωπαϊκά κέντρα, όπου γι' αυτό διοργανώνονται μεγάλες εκθέσεις. Όλοι πλέον έρχονται σε επαφή με την Έξω-ευρωπαϊκή τέχνη, η οποία εκτιμάται ιδιαίτερα και επηρεάζει άμεσα το Μοντέρνο Κίνημα.

Από την άλλη, ο δυτικός πολιτισμός εισβάλλει σε όλο τον κόσμο, διοχετεύοντας δικά του στοιχεία, τα οποία ενσωματώνονται λιγότερο ή περισσότερο στις ιδιαιτερότητες κάθε λαού.

Θα λέγαμε ότι από εδώ και πέρα, αν και οι καλλιτέχνες ακολουθούν την προσωπική τους διαδρομή που φέρει το στίγμα του τόπου καταγωγής τους, η τέχνη που διαμορφώνεται μεταφέρει στοιχεία από την Ιστορία της Τέχνης όλων των πολιτισμών και είναι ανοιχτή σε όλους τους λαούς, επιδιώκοντας το διάλογο και την επικοινωνία.

5. Αγαλματίδιο από τη Νιγηρία, 19ος μ. αι., τέχνη των Μαμούνι

4.2. Αφρικανική τέχνη

Στη μεγάλη ήπειρο της Αφρικής, εκτός από την αρχαία Αίγυπτο που εξετάζεται στην ιστορία των πολιτισμών της Δύσης, αναπτύχθηκαν πολλοί άλλοι πολιτισμοί. Η τέχνη τους έχει έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα που την κάνει να ξεχωρίζει από άλλες. Σε αυτή αντικατοπτρίζονται η φύση, η ζωή και η θρησκεία. Η ζωή της κοινότητας θεωρείται ένας κύκλος που αποτελείται από αυτούς που πρόκειται να γεννηθούν, τους ζωντανούς και τους νεκρούς. Έτσι και οι πρόγονοι κατέχουν μια ιδιαίτερη θέση στη ζωή, τη θρησκεία και κατ' επέκταση στην τέχνη των φυλών της Αφρικής.

Τα αρχαιότερα δείγματα τέχνης είναι χαραγμένα σε βράχους της Σαχάρας. Όμως όταν μιλάμε για αφρικανική τέχνη, αναφερόμαστε κυρίως στα γλυπτά, στα οποία κυριαρχεί το στοιχείο της ανθρώπινης μορφής. Αγαλματίδια, μάσκες και διάφορα τελετουργικά αντικείμενα αναπαριστούν τον άνθρωπο με υπερτονισμένα ή απλουστευμένα χαρακτηριστικά και άλλα διακοσμούνται με γραμμές, σχήματα και τυποποιημένες παραστάσεις. Κατασκευάζονται από υλικά που παρέχει ο κάθε τόπος (ελεφαντόδοντο, ξύλο, μπρούντζος, χαλκός, χρυσός, άργιλος), χαρακτηρίζονται από πρωτοτυπία και λιτότητα, βασίζονται στη συμμετρία και την ισορροπία και έχουν κυρίως συμβολική σημασία.    

Ποιο από τα έργα της σελίδας είναι περισσότερο ρεαλιστικό και ποιο αφαιρετικό;   6. «Προγονικό πνεύμα», μάσκα από το Δυτικό Γκαμπόν, 19ος μ. αι., τέχνη των Μπαλσάμου. 7. «Άκουα Άμπα», ειδώλιο κούκλας για να προστατεύει τα παιδιά, από την Γκάνα, 19ος μ. αι., τέχνη των Ασάντι.

8. «Υνί, θεϊκός βασιλιάς», από τη Νιγηρία, 12ος-14ος μ. αι., τέχνη του Ίφε. Το μπρούτζινο κεφάλι με τη ρεαλιστική μορφή τονίζεται με ένα λεπτό τατουάζ.

4.3. Προκολομβιανή τέχνη

Οι κυριότεροι Προκολομβιανοί πολιτισμοί που αναπτύχθηκαν από το 2000 π.χ. στην Κεντρική Αμερική είναι των Ολικών, των Μάγια, των Κέλτικων και των Αζτέκων και στη Νότια Αμερική των Ίνκας. Οι πολιτισμοί αυτοί καταστράφηκαν με την εισβολή των Ισπανών (1519).

Στη Τσιτσέν Ίτζα, τη Μεγάλη Πόλη των Μάγια στο Γιουκατάν αλλά και σε άλλες πόλεις του Μεξικό και της Γουατεμάλα, διασώθηκαν σπουδαία μνημεία του πολιτισμού των Μάγια. Οι ναοί χτίζονταν επάνω σε κλιμακωτές πυραμίδες, υπήρχαν αστεροσκοπεία και χώροι για αγώνες, όλα με ανάγλυφες και πολύχρωμες διακοσμήσεις. Τα γλυπτά είναι συμβολικά και έχουν ποικιλομορφία. Σκαλίζονταν με απλά, πέτρινα εργαλεία, καθώς το μέταλλο και η χρήση του δεν είχαν ανακαλυφτεί.

9. Πέτρινο γιγαντιαίο κεφάλι από το Σαν Λορέντζο στο Μεξικό, 1300-700 πχ, τέχνη των Ολικών.

10. 11. «Η πυραμίδα του Κουκούλων» και το Αστεροσκοπείο στη «Μεγάλη Πόλη» στο Γιουκατάν του Μεξικό, 900 μ., τέχνη των Μάγια.

12. Αγαλματίδιο από τερακότα*, με δυο μορφές (άντρας, γυναίκα) και ανάγλυφα, χρωματιστά διακοσμητικά στοιχεία, 700 μ., τέχνη των Μάγια.   13. Ανάγλυφη μνημειακή στήλη ύψους τριών μέτρων από το Κοπών στο Μεξικό, παρ. 740 μ., τέχνη των Μάγια.

14. Κεραμικό βάζο με ζωγραφικές παραστάσεις, 900 μ., τέχνη των Μάγια.

Στην πόλη Τούλα έχουν διασωθεί οι «Άτλαντες», τέσσερα γιγαντιαία αγάλματα και οι «Κολόνες των Πολεμιστών», με ανάγλυφα πολεμικά και φυτικά στοιχεία, που στήριζαν την οροφή ναού.

Στο νησί Τενοχτιτλάν στα ερείπια του Μεγάλου Ναού στο Τσακάλι έχουν διασωθεί τοιχογραφίες με σχηματοποιημένες και πολύχρωμες παραστάσεις.

Στα υψίπεδα των Άνδεων οι τέχνες της υφαντουργίας, της αργυροχρυσοχοΐας και της κεραμικής παρουσιάζουν υψηλό επίπεδο.  

4.4. Ισλαμική τέχνη

Ο Ισλαμικός Πολιτισμός στη μεγαλύτερή του ακμή απλωνόταν από τις περιοχές της Περσίας και της Βορείου Αφρικής μέχρι και την Ισπανία.

Επειδή η μουσουλμανική θρησκεία απαγόρευε την αναπαράσταση των ανθρώπων και του Αλλάχ, η τέχνη στράφηκε σε παραστάσεις με γεωμετρικές φόρμες και μορφές από τη φύση, δίνοντας έμφαση στην τάξη και τη συμμετρία. Έτσι, κυριάρχησαν οι λεπτεπίλεπτες δαντελωτές διακοσμήσεις, τα λεγόμενα αραβουργήματα. Από τα σημαντικότερα οικοδομήματα είναι το τέμενος με τους μιναρέδες (τζαμί: ο τόπος λατρείας των μουσουλμάνων) και τα ανάκτορα των σουλτάνων και των Χαλιφών. Οι χώροι τους καλύπτονται με θόλους και τόξα και διακοσμούνται από ποικιλόχρωμα πλακάκια με γεωμετρικά διακοσμητικά μοτίβα που λέγεται ότι αντανακλούν τις απόψεις του Ισλάμ για το σύμπαν.  

Άλλες τέχνες που αναδείχθηκαν είναι: 1. Η τέχνη της μικρογραφίας στην εικονογράφηση των βιβλίων. Οι ζωγράφοι σχεδίαζαν κομψές εικόνες χωρίς να αναπαριστούν την πραγματικότητα, με ποικιλόμορφες συνθέσεις, εναλλαγές στα σχήματα και τα χρώματα και με κάθε είδους λεπτομέρειες και θέματα που αφορούν ιστορικά γεγονότα και συμβάντα στις αυλές των σουλτάνων. 2. Η κεραμεική σκευών και 3. η διακοσμητική επένδυση των τοίχων με πλακάκια, στα οποία κυριαρχούν γεωμετρικά σχήματα, φυτικά μοτίβα και φράσεις από το Κοράνι. 4. Η καλλιγραφία έχει τις ρίζες της στη θρησκεία. Μέσω των χειρογράφων διασώθηκε και μεταδόθηκε ο λόγος του Κορανίου, ενώ αναζητούνταν τρόποι ώστε το πνευματικό κάλλος του να συμβαδίζει με τη φυσική ομορφιά. Εκτός από τα χειρόγραφα, η καλλιγραφία διακοσμεί παλάτια, τεμένη και αντικείμενα, φτάνοντας στο απόγειό της το 19ο αιώνα. 5. Η τέχνη των χαλιών που διατηρείται μέχρι σήμερα.

24. «Ο Πέρσης Πρίγκιπας Χουμάι συναντάει την Κινέζα
Πριγκίπισσα Χουμαγιούν στον κήπο της», 1430-40 μ.Χ.,
Περσία.

25. Κόγχη με πλακάκια διακοσμημένα καλλιγραφικά, 16ος μ.Χ. αι., Ιράν.	26. Τουρκική κανάτα, 16ος μ.Χ. αι.
	Τι επικρατεί στην Ισλαμική τέχνη γενικά, η γεωμετρία ή οι ελεύθερες φόρμες;   27. Η Οθωμανική καλλιγραφία αναπτύχθηκε ιδιαίτερα από το 16ο μ.Χ. αι. και μετά.

4.5. Ινδουιστική τέχνη

Από την αρχαιότητα οι θρησκείες του Ινδουισμού και του Βουδισμού καθόρισαν την τέχνη και την πολιτιστική ταυτότητα των ανθρώπων της Ινδικής χερσονήσου. Στη διάρκεια των αιώνων η τέχνη τους, παρόλες τις διάφορες πολιτιστικές επιδράσεις, μπόρεσε να αφομοιώσει κάθε ξένο στοιχείο, ώστε να χαρακτηρίζεται από εξαιρετική ενότητα και συνοχή.

Κάθε καλλιτεχνικό δημιούργημα, προβάλλοντας σκηνές από τον ιδανικό κόσμο των θεών, έχει συμβολική σημασία. Ο καλλιτέχνης δεν αποδίδει κάτι που βλέπει, αλλά αφήνει ελεύθερη τη φαντασία του και παρουσιάζει τη δική του εκδοχή στους άπειρους μύθους και τις τοπικές παραλλαγές τους.

29. Κεφάλι του Βούδα, 4ος- 5ος μ.Χ. αι. Ο Βούδας αποδίδεται με χαρακτηριστικά, τα οποία πιστεύουν ότι έχει: ο κότσος των μαλλιών - σύμβολο γνώσης, το «τρίτο μάτι» ανάμεσα στα φρύδια - σύμβολο σοφίας και οι μεγάλοι λοβοί των αυτιών - σύμβολο αθανασίας.

4.6. Κινεζική τέχνη

Τα θρησκευτικά δόγματα του Βουδισμού, του Ταοϊσμού και του Κομφουκιανισμού έδωσαν τα βασικά στοιχεία στον κινέζικο πολιτισμό, ενώ οι διάφορες αυτοκρατορικές δυναστείες μέσα στους αιώνες καθόρισαν τους κανόνες της ζωής και την τέχνη των Κινέζων. Τα στοιχεία και το ύφος της τέχνης δεν εγκαταλείφθηκαν ποτέ, οι ιδέες και τα πρότυπα επαναλήφθηκαν και η αντιγραφή τους θεωρήθηκε τιμή και προτέρημα των καλλιτεχνών.

Χαρακτηριστικό κτίριο είναι η παγόδα, είδος ναού που στεγάζει ιερά λείψανα και έχει συμβολική σημασία. Τετράγωνη ή πολυγωνική, η παγόδα είναι πολυώροφη, φτιαγμένη από ξύλο και κεραμίδι.

38. Παγόδα στο Γινγκχσιέν, 1058 μ.Χ.	39. Τον 3ο αι. π.Χ., κατά τη δυναστεία Τσιν, κατασκευάζεται το μεγάλο Σινικό Τείχος, το οποίο ξεδιπλώνεται στο βόρειο μέρος της Κίνας, σε έκταση 4.800 χιλιομέτρων.

40. 41. «Ο Πήλινος Στρατός» του Πρώτου Αυτοκράτορα της Δυναστείας Τσιν, 209 π.Χ., αποτελείται από 6000 φύλακες, 8000 στρατιώτες και άλογα σε φυσικό μέγεθος, παραστάτες στον κοιμώμενο αυτοκράτορα.

Τα έργα μικρογλυπτικής από φίλντισι, τα ταφικά σκεύη από ορείχαλκο, τα κεραμικά και οι περίφημες ζωγραφιστές πορσελάνες* αντιπροσωπεύουν μερικά δείγματα των τεχνών που άνθισαν στην Κίνα.  

Η κινεζική γλώσσα γράφεται με ιδεογραφικούς χαρακτήρες, δηλαδή απλοποιημένες εικόνες που αντιπροσωπεύουν ιδέες. Η καλλιγραφία (κάλλος+γραφή), η τέχνη της γραφής που ξεκινάει 3000 χρόνια πριν, δεν είναι απλά ένας καλός τρόπος γραφής, αλλά μια απόδοση ποιημάτων, τραγουδιών και ιδεών επάνω στο χαρτί όπου οι λέξεις ζωντανεύουν και αποκτούν χαρακτήρα. Έτσι, η καλλιγραφία είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας στον πολιτισμό της Κίνας, σε όλη την ιστορική του πορεία.  

Όπως η καλλιγραφία, έτσι και η ζωγραφική γίνεται επάνω σε μετάξι ή χαρτί, με μελάνη και γαιοχρώματα. Με θέματα από τη φύση, τη θρησκεία και τους μύθους, το αισθητικό αποτέλεσμα συγκινεί με την κομψή του απλότητα, η οποία οφείλεται στην περίτεχνη τεχνική και την οικονομία των εικαστικών στοιχείων.

42. Ορειχάλκινο σκεύος για ποτό, 1125-771 π.Χ.

43. Κυανόλευκο πορσελάνινο βάζο, 14ος μ.Χ. αι.

44. Πορσελάνινος δίσκος από τη «ροζ οικογένεια», 1720 μ.Χ.

45. Μποκουσάι, καλλιγραφία ποιήματος, δεύτερο μισό του 15ου μ.Χ. αι.

46. Σε Κο, «Πατριάρχης που εξαγνίζει την καρδιά του», 10ος μ.Χ. αι.

4.7. Ιαπωνική τέχνη

Οι Κινέζοι μοναχοί, καλλιτέχνες και τεχνίτες κατά τον 6ο αιώνα μετέδωσαν το Βουδισμό, την τέχνη και τον πολιτισμό τους στους Ιάπωνες, οι οποίοι τα υιοθέτησαν και τα αφομοίωσαν. Τα βασικά χαρακτηριστικά της Ιαπωνικής πλέον τέχνης είναι η απλότητα και η καθαρότητα των περιγραμμάτων, η επικράτηση της οριζόντιας σύνθεσης, η αντίθεση φωτεινών και σκούρων επιφανειών και η ασυμμετρία.

Οι ξύλινοι βουδιστικοί ναοί με τις περίτεχνες στέγες κτίζονταν έξω από την πόλη. Τα κάστρα των ευγενών κτίζονταν επάνω σε υπερυψωμένες πέτρινες βάσεις και στο εσωτερικό τους είχαν συρτά χωρίσματα από χαρτί, επιτρέποντας έτσι στα δωμάτια να μεγαλώνουν ή να μικραίνουν. Το χαρακτηριστικό αυτό διατηρείται ακόμα στις γιαπωνέζικες κατοικίες, ενώ για τον ίδιο λόγο χρησιμοποιούνται τα ζωγραφιστά παραβάν.

49. Παραδοσιακή ιαπωνική κατοικία.

50. Κορίν, «Ματσουσίμα», ζωγραφιστό παραβάν, 18ος μ.Χ. αι.