Ποια αίσθηση σας προκαλούν το στιλβωμένο μάρμαρο στο γλυπτό του Μιχαήλ Αγγέλου, οι τραχιές επιφάνειες της φιγούρας του Τζιακομέτι και η τρίχινη υφή στο έργο της Μέρετ Οπενχάιμ; Πώς πιστεύετε ότι αυτές οι υφές συμβάλλουν στο νόημα του κάθε έργου;

5. Μέρετ Οπενχάιμ, «Αντικείμενο», 1936.

Στη ζωγραφική, η υφή των αντικειμένων μπορεί να υπονοείται, ώστε να την αντιληφθούμε με την όραση (Εικ.6). Όμως, ένας πίνακας ζωγραφικής έχει και την πραγματική υφή της επιφάνειάς του, η οποία διαφοροποιείται με το πλάσιμο των χρωμάτων (Εικ.7).

6. Χολμπάιν, «Ο κύριος Τόμας Μορ», 1527. Ο Χολμπάιν απέδωσε τις υφές, ώστε η κουρτίνα, η γούνα, το βελούδο, το κόσμημα αλλά και το δέρμα της φιγούρας στο πρόσωπο και τα χέρια να φαίνονται σαν αληθινά.

7. Ρέμπραντ, «Αυτοπροσωπογραφία», 1663 (Μπαρόκ*). Ο Ρέμπραντ στα πιο φωτεινά μέρη του έργου εναποθέτει επάνω στον καμβά με πινελιές παχύ στρώμα χρώματος (ιμπάστο - πάστα), ενώ στα σκιερά λεπτό.

Οι μοντέρνοι ζωγράφοι χρησιμοποιούν συχνά μαζί με τα χρώματα διάφορα άλλα υλικά, όπως χώμα, άμμο ή κερί και δημιουργούν υφές που στην εικαστική γλώσσα ονομάζονται ματιέρες.

1.2. Τεχνικές για ματιέρες

Όπως βλέπουμε στα παρακάτω μαθητικά έργα, μπορούμε να δημιουργήσουμε ματιέρες με διάφορους τρόπους:

α. Ζωγραφίζουμε με αραιωμένες τέμπερες επάνω σε νωτισμένο χαρτί και κάνουμε στάμπες από τσαλακωμένο χαρτί, πανί ή σφουγγάρι.

β. Ζωγραφίζουμε τις τέμπερες με πάστα και αναμειγνύουμε άμμο, πριονίδια, ξυλαράκια, χαρτιά, υφάσματα, κλωστές κ.ά.

1.3. Η νεκρή φύση

Η νεκρή φύση αποτελεί μια θεματική ενότητα της ζωγραφικής που απεικονίζει συνθέσεις με διάφορα αντικείμενα, όπως καλάθια με φρούτα, βάζα με λουλούδια, μουσικά όργανα κτλ. Παλαιότερα, όλα αυτά εμφανίζονταν συμπληρωματικά σε έργα με άλλο θέμα. Από το 16ο αιώνα οι ζωγράφοι ασχολήθηκαν αποκλειστικά με τα καθημερινά αυτά αντικείμενα, τα οποία απέδωσαν ρεαλιστικά, αναδεικνύοντας την υφή, τον όγκο τους αλλά και τη σημασία που είχαν στη ζωή των ανθρώπων.

11. Καραβάτζιο, «Καλάθι με φρούτα», 1590. Το έργο θεωρείται η πρώτη σύνθεση με αποκλειστικό θέμα τη νεκρή φύση.

12. Σαρντέν, «Νεκρή φύση με πίπα», 1779. Λιτή απόδοση των καθημερινών αντικειμένων σε χώρο με ιδιαίτερο φωτισμό.

13. Στέινβαϊκ, Αλληγορία των ματαιοτήτων της ανθρώπινης ζωής», 1650. Τα αντικείμενα είναι συμβολικά, π.χ. η νεκροκεφαλή αναφέρεται στο θάνατο, τα βιβλία στη γνώση, το δοχείο του κρασιού στις απολαύσεις της ζωής.

Η νεκρή φύση συνεχίζει ακόμα να αποτελεί θέμα και πεδίο έρευνας στις εκφραστικές αναζητήσεις της σύγχρονης τέχνης.

17. Γκόινγκς, «Απόλαυση», 1994. Οι Φωτορεαλιστές, όπως ο Γκόιγκς, επηρεασμένοι από την αμεσότητα και την αλήθεια της φωτογραφίας, αντιγράφουν την πραγματικότητα ζωγραφικά σαν να τη βλέπουν μέσα από φωτογραφικό φακό.

18. Λιχτενστάιν, «Κολάζ με πινελιές και νεκρή φύση», 1996. Ο Λιχτενστάιν, μέσα από το κίνημα της Ποπ Αρτ*, χρησιμοποίησε ως θέματα τα καθημερινά αντικείμενα της σύγχρονης βιομηχανικής καταναλωτικής κοινωνίας αναδεικνύοντας το στοιχείο της αναλωσιμότητας.

19. Παύλος, «Καφάσι με φρούτα», 1990-94.
Ο Παύλος με αφορμή την έκθεσή του στο Παρίσι, «Αφιέρωμα στην Ποπ Αρτ», 2005 σημειώνει: «Η φιλοσοφία μου και η θέση μου ήταν να δώσω να δουν και οι άλλοι στα αντικείμενα της καθημερινής ζωής τα πιο κοντινά στον άνθρωπο, λίγη χαρά, λίγη μαγεία και λίγη ομορφιά.... Βλέπω την ποίηση και τη μαγεία μέσα στα αντικείμενα της καθημερινότητας και το δίνω να το δουν και οι άλλοι. Αγαπώ το χρώμα και τη φόρμα που δίνουν δύναμη στη ζωή μου. Έμεινα για αυτόν το λόγο ο μικρός νεαρός της Πελοποννήσου, ο οποίος διασκεδάζει με το τίποτα και χαίρεται με όλα κάτω από τον ήλιο.»

ΥΛΙΚΑ 1.Υλικά σχεδίου και ζωγραφικής: μπλοκ σχεδίου, μολύβια Β, 4Β, γόμα, ξύστρα, χάρακας, ξυλομπογιές, παστέλ, μπλοκ ακουαρέλας, τέμπερες, πινέλα, χαρτί, πανί, σφουγγάρι, άμμος, πριονίδια, ξυλαράκια, κλωστές κ.ά. 2.Υλικά γλυπτικής: α. πηλός που στεγνώνει χωρίς ψήσιμο, χοντρό καρφί, μαχαιράκι, β. χάρτινα κουτιά και ρολά, χαρτόνια, κόλλα, ψαλίδι, συρραπτικό.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ 1. Αφού παρατηρήσετε ένα κομμάτι από μάρμαρο, ένα φύλλο και ένα κομμάτι ξύλο, να ζωγραφίσετε την υφή της επιφάνειάς τους. Να μιμηθείτε τα νερά, τις ρωγμές και τις αποχρώσεις του μαρμάρου, τις νευρώσεις και το χρώμα του φύλλου, τα νερά, τους ρόζους και τις αποχρώσεις του ξύλου. 2. Να ζωγραφίσετε επάνω σε ένα θέμα μεματιέρες. 3. Να σχεδιάσετε εκ του φυσικού μια νεκρή φύση. 4. Να δημιουργήσετε μια τρισδιάστατη νεκρή φύση, επιλέγοντας από τα υλικά: πηλό ή χαρτί. «Απαγορεύεται να ΜΗΝ αγγίζετε!» Με την προτροπή αυτή μας υποδέχεται το μουσείο Αφής (Δοϊράνης198, Καλλιθέα), όπου οι επισκέπτες έχουν τη δυνατότητα να αγγίξουν και να ψηλαφήσουν αγάλματα, αγγεία, γλυπτά, πιστά αντίγραφα των πρωτοτύπων που εκτίθενται σε μουσεία της χώρας μας.

ΓΛΩΣΣΑΡΙ - ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ Μιχαήλ Αγγελος (Michelangelo Buonarroti, 1475-1564): Ο ζωγράφος, γλύπτης και αρχιτέκτονας της περιόδου της Αναγέννησης έζησε ανάμεσα στη Φλωρεντία και τη Ρώμη όπου δημιούργησε τα περίφημα έργα του (τοιχογραφίες στο θόλο του Παπικού παρεκκλησίου Καπέλα Σιξτίνα, τα γλυπτά Πιετά και Δαυίδ, την πλατεία του Καπιτωλίου, το Παλάτσο Φαρνέζε κ.ά.). http://www.scultura-italiana.com/Galleria/Michelangelo/index.html Αναγέννηση: Η «νέα» εποχή στην κοινωνία, τον πολιτισμό και τις τέχνες που ξεκίνησε το 14ο αιώνα στις πόλεις - κράτη της Ιταλίας και εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη. Ως κύρια χαρακτηριστικά μπορούν να αναφερθούν η αυξανόμενη κοσμική εξουσία, η πίστη στη δύναμη και την αξιοπρέπεια του ανθρώπου και η αναγέννηση της παλαιάς τέχνης Ελλήνων και Ρωμαίων με την ταυτόχρονη ανανέωσή της. Μπαρόκ: Όρος που αφορά τις τέχνες του 16ου-17ου αιώνα με χαρακτηριστικά το υπερβολικό, την αντίθεση, την κίνηση και το δυναμισμό, τη θεατρικότητα, τον εμπλουτισμό με διακοσμητικά στοιχεία κά. Ερνστ (Max Ernst, 1891-1976): Ο Γερμανός Σουρεαλιστής ζωγράφος επινόησε και χρησιμοποίησε διάφορες τεχνικές (φροτάζ, ντεκολάζ) ώστε να εισαγάγει στη δημιουργία του εικαστικού έργου το τυχαίο (κάτι αντίστοιχο με την αυτόματη γραφή στη λογοτεχνία). http://www.metmuseum.org/special/Max_Ernst/images.asp και http://www.ten-dreams.org/ernst.htm Σουρεαλισμός - Υπερρεαλισμός: Καλλιτεχνικό κίνημα ποιητών (Μπρετόν, Ελιάρ) ζωγράφων και γλυπτών (Νταλί, Ερνστ, Αρπ) που ξεκίνησε το 1924, είχε ως στόχο την ανάμειξη του λογικού με το παράλογο και, χρησιμοποιώντας τα όνειρα, το τυχαίο και τον αυτοματισμό, τη δημιουργία μιας νέας πραγματικότητας. Στην Ελλάδα εκπρόσωποι του Υπερρεαλισμού υπήρξαν ο Εγγονόπουλος (ποίηση και ζωγραφική) και ο Εμπειρίκος (ποίηση). Καραβάτζιο (Michelangelo Merisi da Caravaggio, 1573-1610): Ο Ιταλός ζωγράφος της περιόδου του Μπαρόκ ζωγράφισε θέματα που σπάνια είχαν χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν, ενώ απέδωσε γνωστά βιβλικά θέματα με έναν τρόπο που απείχε από τα καθιερωμένα πρότυπα της εποχής, θυμίζοντας συχνά σκηνές της καθημερινότητας. Διαμόρφωσε ένα ρεαλιστικό ύφος στη ζωγραφική με τη χρήση φωτοσκιάσεων και φωτεινών αντιθέσεων. http://www.caravaggio.com/# Ποπ Αρτ: Καλλιτεχνικό κίνημα που εκδηλώθηκε στα μέσα της δεκαετίας του '50 στις ΗΠΑ (Γουόρχολ, Λιχτενστάιν, Όλντενμπουργκ) και μεταφέρθηκε στη Μ.Βρεττανία (Μπλέικ, Χόκνεϊ, Χάμιλτον). Η βασική ιδέα ήταν ότι η μαζική, λαϊκή κουλτούρα της μεγαλούπολης (κινηματογραφικές ταινίες, διαφημίσεις, μουσική ποπ, κόμικς) και τα καταναλωτικά αγαθά μπορούσαν να γίνουν η πρώτη ύλη μιας νέας αισθητικής και μιας νέας τέχνης.