• Για τη βιομηχανία και τη βιοτεχνία στην Ελλάδα.
• Για τις εξορυκτικές και τις κατασκευαστικές δραστηριότητες στη χώρα μας.
• Για την ενεργειακή παραγωγή στην Ελλάδα.

Στον δευτερογενή τομέα της παραγωγής εντάσσονται η μεταποίηση (βιομηχανία, βιοτεχνία), η παραγωγή ενέργειας, οι εξορυκτικές δραστηριότητες και οι κατασκευές (οικοδόμηση κτιρίων, τεχνικά έργα κ.ά.). Ο δευτερογενής τομέας στη χώρα μας απασχολεί το 23% των εργαζομένων και εμφανίζει χρόνο με το χρόνο πτωτική τάση, με αντίστοιχη αύξηση του τριτογενούς τομέα (τουρισμός κ.ά.).

Βιομηχανία - Βιοτεχνία
Είδαμε στο Μάθημα 41 πως η ανάπτυξη και η κατανομή της βιομηχανίας σε μια χώρα εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες. Όσον αφορά την Ελλάδα, αρκετοί από αυτούς τους παράγοντες ήταν επιβαρυντικοί για την ανάπτυξη της βιομηχανίας κατά τις προηγούμενες δεκαετίες. Ενδεικτικά, και σε ό,τι αφορά τους ιστορικούς παράγοντες, όταν οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες (που σήμερα πλέον ανήκουν στις πιο αναπτυγμένες βιομηχανικά τόσο στην ήπειρο μας όσο και σε όλο τον πλανήτη) οργάνωναν τη βιομηχανία τους, οι Έλληνες άρχιζαν τον απελευθερωτικό τους αγώνα με μεγάλες θυσίες σε ανθρώπους και σε πόρους. Ωστόσο, και μετά την ανεξαρτησία της χώρας τα συνεχή εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα, καθώς και οι πόλεμοι επιβράδυναν καθοριστικά τη βιομηχανική και την οικονομική της πρόοδο έως τα μέσα του 20ού αιώνα.

Εκτός αυτού, το ορεινό και δύσβατο έδαφος, η ανυπαρξία αξιόλογων συγκοινωνιακών δικτύων, η έλλειψη πηγών ενέργειας που είναι απαραίτητες για τα εργοστάσια όπως ο άνθρακας ή το πετρέλαιο, η απουσία τεχνογνωσίας και τεχνολογίας, οι λιγοστές πρώτες ύλες, λόγω της περιορισμένης εκείνη την περίοδο της ιστορίας μας αγροτικής παραγωγής, καθυστέρησαν αρκετά τη βιομηχανική ανάπτυξη της χώρας.

Από την άλλη πλευρά, οι παραπάνω παράγοντες συνέβαλαν στο να αναπτυχθεί η βιοτεχνία, η οποία ως παραγωγικός κλάδος έχει λιγότερες απαιτήσεις για να οργανωθεί και να λειτουργήσει σε σχέση με μια βιομηχανία. Για παράδειγμα, είναι πιο εύκολο για έναν αμπελοκαλλιεργητή να αξιοποιήσει τη λιγοστή του παραγωγή και να οργανώσει ένα μικρό παραδοσιακό οινοποιείο και εμφιαλωτήριο κρασιού ή για έναν κατασκευαστή ειδών λαϊκής τέχνης να οργανώσει μια ανάλογη βιοτεχνική μονάδα σε ένα μικρό ορεινό χωριό.

Ορισμένα από τα χαρακτηριστικά της μεταποίησης (βιομηχανίας-βιοτεχνίας) στη χώρα μας είναι σήμερα τα εξής:
• Έχουν αναπτυχθεί αρκετοί βιομηχανικοί κλάδοι, όμως δεν είμαστε βιομηχανική χώρα.
• Σε μεγάλο ποσοστό η βιομηχανική μας παραγωγή είναι συνδεδεμένη με την αγροτική παραγωγή, με αποτέλεσμα να κυριαρχούν οι μονάδες επεξεργασίας τροφίμων (με κυρίαρχη τη γαλακτοβιομηχανία) τόσο στο βιοτεχνικό όσο και στο βιομηχανικό επίπεδο. Άλλοι σημαντικοί μεταποιητικοί κλάδοι είναι η κλωστοϋφαντουργία, η ένδυση και η υπόδηση, η παρασκευή βασικών μετάλλων (σίδηρος, αλουμίνιο κ.ά.), η διύλιση πετρελαίου, η κατασκευή μεταλλικών προϊόντων, η κατασκευή προϊόντων από ορυκτά κ.ά.

• Οι περισσότερες από τις παραγωγικές μονάδες απασχολούν μικρό αριθμό εργαζομένων, ενώ πολύ συχνά αποτελούν κυρίως οικογενειακές επιχειρήσεις.
• Υπάρχει αδυναμία παραγωγής καινοτομίας. Οι βιομηχανικές μονάδες σύγχρονων τεχνολογιών, καθώς και οι βαριές μεταλλουργικές βιομηχανίες (χαλυβουργία, αυτοκινητοβιομηχανία κτλ.) είναι λιγοστές.
• Επικρατεί μακρόχρονη στασιμότητα και τα τελευταία χρόνια συρρίκνωση του αριθμού των βιομηχανικών μας μονάδων, ενώ κάποιες μονάδες μεταφέρονται σε γειτονικές βαλκανικές χώρες. Συνέπεια των παραπάνω είναι η μείωση της απασχόλησης στη βιομηχανία και η αύξηση της ανεργίας, γεγονός που επηρεάζει καθοριστικά τις τοπικές οικονομίες και γεννά κοινωνικά προβλήματα.
• Η βιομηχανική παραγωγή της χώρας χαρακτηρίζεται από χαμηλό βαθμό εξωστρέφειας, αφού κατευθύνεται κυρίως στην εσωτερική κατανάλωση και μάλιστα στην αγορά των δύο μεγαλύτερων πόλεων, της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης (πόλεις όπου βρίσκονται και οι περισσότερες βιομηχανίες), ενώ σχετικά μικρό ποσοστό της παραγωγής κατευθύνεται σε εξαγωγές.
• Ο μεγαλύτερος αριθμός βιομηχανιών είναι συγκεντρωμένος κατά μήκος των μεγάλων οδικών αξόνων και δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένος σε όλη τη χώρα. Ιδιαίτερα στα νησιά ο αριθμός των βιομηχανικών μονάδων είναι περιορισμένος.

Παρ' όλα αυτά η βιομηχανία εξακολουθεί να αποτελεί έναν σημαντικό παράγοντα για την οικονομία της χώρας, καθώς και για την αγορά εργασίας.

H παραγωγή ενέργειας, ο ορυκτός πλούτος και οι κατασκευές
Ο ορυκτός πλούτος της Ελλάδας περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, λιγνίτη (κατέχουμε τη δεύτερη θέση στην Ευρώπη σε παραγωγή και την έκτη στον κόσμο), βωξίτη (από τον οποίο παράγεται αλουμίνιο), άλλα μεταλλικά ορυκτά (π.χ. χαλκό, σιδηρομεταλλεύματα, χρώμιο), μη μεταλλικά ορυκτά (π.χ. μάρμαρο, καολίνη, θηραϊκή γη, μπεντονίτη), λίγο πετρέλαιο κ.ά.

Η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας βασίζεται σε μεγάλο ποσοστό στην καύση του λιγνίτη που εξορύσσουμε στη χώρα μας, καθώς και του πετρελαίου που εισάγουμε από άλλες χώρες. Δεύτερη σε ποσοστό πηγή ενέργειας είναι οι υδατοπτώσεις. Με φράγματα που έχουν κατασκευαστεί σε πολλά ποτάμια της χώρας μας (Αχελώος, Αλιάκμονας κ.ά.) συγκρατείται το νερό το οποίο, πέφτοντας από ψηλά στα υδροηλεκτρικά εργοστάσια, παράγει ηλεκτρική ενέργεια. Η Ελλάδα ανήκει στις δέκα πρώτες χώρες της Ε.Ε. ως προς την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας. Μικρή συμμετοχή στην παραγωγή ενέργειας έχουν οι ανανεώσιμες πηγές (ήλιος, άνεμος, γεωθερμία κ.ά.), το ποσοστό τους όμως αναμένεται να αυξηθεί σημαντικά στο άμεσο μέλλον. Πάντως, τα τελευταία χρόνια για την κάλυψη ενεργειακών αναγκών εισάγεται στη χώρα μας φυσικό αέριο από τη Ρωσία και την Αλγερία. Γενικότερα, οι ενεργειακές ανάγκες της χώρας μας καλύπτονται κατά 8% από τα υδροηλεκτρικά φράγματα, κατά 3,5% από τα αιολικά πάρκα, κατά 0,1% από φωτοβολταϊκά συστήματα, ενώ όλο το υπόλοιπο ποσοστό, μέχρι το 100%, καλύπτεται από ορυκτά καύσιμα.

Οι κατασκευές αποτελούν δυναμικό παραγωγικό κλάδο της ελληνικής οικονομίας. Το πρώτο μεγάλο τεχνικό έργο στη χώρα μας ήταν η διάνοιξη της Διώρυγας της Κορίνθου, έργο που ξεκίνησε το 1882 και ολοκληρώθηκε το 1893. Σήμερα τόσο η οικοδόμηση κατοικιών, ξενοδοχείων κτλ. όσο και τα οδικά (κυρίως) τεχνικά έργα απασχολούν σημαντικό ποσοστό εργαζομένων και συμβάλλουν στην οικονομική πρόοδο της χώρας. Η διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 στην Αθήνα έδωσε μια σημαντική ώθηση στον κλάδο, με την κατασκευή του Ολυμπιακού Χωριού, των ολυμπιακών σταδίων και εγκαταστάσεων (π.χ. το Κέντρο Τύπου) κτλ. Ορισμένα από τα πολλά μεγάλα έργα που πραγματοποιήθηκαν μετά το 1990 στη χώρα μας είναι η Εγνατία Οδός, η Αττική Οδός, η γέφυρα «Χαρίλαος Τρικούπης» στο Ρίο-Αντίρριο (πρώτη στον κόσμο στο είδος της), οι σήραγγες της Κακιάς Σκάλας και της Εγνατίας, το αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος», το μετρό της Αθήνας κ.ά.