α. Παρατηρήστε στον πίνακα 31.8 (όπου καταγράφεται η εξέλιξη στον χρόνο του πληθυσμού και της έκτασης της Ελλάδας) την πυκνότητα πληθυσμού της χώρας μας το 2001. Συγκρίνετε την πυκνότητα πληθυσμού της Ελλάδας με την πυκνότητα πληθυσμού της ευρωπαϊκής ηπείρου που γνωρίσατε στο Μάθημα 29. Σε τι συμπέρασμα καταλήγετε, ότι είναι παραπλήσιες ή ότι διαφέρουν αρκετά;
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
β. Με τη βοήθεια του πίνακα 25.3, συγκρίνετε την πυκνότητα πληθυσμού της Ελλάδας με τις πυκνότητες πληθυσμού διάφορων ευρωπαϊκών χωρών, ιδιαίτερα της δυτικής Ευρώπης. Συμπεραίνετε ότι η χώρα μας σε σχέση με αυτές τις χώρες είναι πιο πυκνοκατοικημένη ή πιο αραιοκατοικημένη;
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
γ. Παρατηρήστε στον πίνακα 28.5 τις πυκνότητες πληθυσμού των νομών της χώρας μας. Διαπιστώνετε ότι είναι παρόμοιες σε όλη τη χώρα ή ότι διαφέρουν αρκετά από νομό σε νομό;
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

3η εργασία:
α. Παρατηρήστε την εικόνα 31.2. Τι διαπιστώνετε;………………………………………………………………………………………………………………………………………………
β. Παρατηρήστε τον πίνακα 31.3. Τι διαπιστώνετε για τη φυσική αύξηση του πληθυσμού στη χώρα μας τις τελευταίες πέντε δεκαετίες; Είναι σημαντική, είναι στάσιμη ή μειώνεται συνεχώς;………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Η έκταση της πατρίδας μας είναι 131.957 τετραγωνικά χιλιόμετρα και ο πληθυσμός της, σύμφωνα με την απογραφή του 2001, είναι 10.964.020 κάτοικοι. Προκύπτει επομένως ότι η πυκνότητα πληθυσμού της χώρας μας είναι 83 κάτοικοι ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο, δηλαδή παραπλήσια και λίγο υψηλότερη της μέσης πυκνότητας πληθυσμού της ευρωπαϊκής ηπείρου. Παρά ταύτα, η ανάγνωση των πυκνοτήτων του πληθυσμού άλλων ευρωπαϊκών χωρών (Ολλανδίας, Ιταλίας, Γαλλίας κτλ.) δείχνει πως η Ελλάδα είναι αραιοκατοικημένη σε σχέση με αυτά.
Ορισμένα από τα χαρακτηριστικά της χώρας μας είναι τα εξής:
• Είναι σχετικά αραιοκατοικημένη.
• Έχει πολύ ανομοιόμορφη κατανομή του πληθυσμού.
• Παρουσιάζει υψηλό ποσοστό αστικοποίησης.
• Έχει έντονο δημογραφικό πρόβλημα.
• Φιλοξενεί σημαντικό αριθμό αλλοδαπών. Οι αιτίες για τη σημερινή διαμόρφωση του πληθυσμού της Ελλάδας είναι πολλές και διακρίνονται σε γεωγραφικές, ιστορικές- πολιτικές και κοινωνικές-οικονομικές. Πιο αναλυτικά:
• Γεωγραφικές: Η πατρίδα μας έχει ορεινό ανάγλυφο, πολλά μικρά, σχετικά άγονα και άνυδρα νησιά και λιγοστές καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Όλα αυτά δυσκολεύουν τη συντήρηση μεγάλου αριθμού κατοίκων στις ορεινές και τις νησιωτικές περιοχές (ασφαλώς με μερικές εξαιρέσεις).

• Ιστορικές-πολιτικές: Μετά το 1828, όταν οι Έλληνες απέκτησαν την ανεξαρτησία τους, δεν έζησαν ειρηνικά για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Η συμμετοχή της χώρας μας σε πολλούς τοπικούς και στους δύο παγκόσμιους πολέμους οδήγησε σε αύξηση των εδαφών της, αλλά και σε απώλειες ανθρώπινων ζωών. Με δεδομένο ότι συνήθως τα θύματα των συρράξεων είναι κυρίως νεαρά σε ηλικία άτομα, οι συνέπειες ήταν οδυνηρές για τον πληθυσμό της χώρας στη διάρκεια των δύο αιώνων της νεότερης ιστορίας της. Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο η Ελλάδα υπήρξε η ευρωπαϊκή χώρα με τα περισσότερα θύματα σε σχέση με τον πληθυσμό της. Η άφιξη σχεδόν ενάμισι εκατομμυρίου Ελλήνων από τη Μικρά Ασία μετά τα δραματικά γεγονότα της μικρασιατικής καταστροφής, το 1922, συνέβαλε στην αύξηση του πληθυσμού μέσα στα όρια της χώρας, αλλά αυτό έγινε με την τραγική απώλεια των πατρογονικών εστιών των προσφύγων.
• Κοινωνικές-οικονομικές: Για πολλές δεκαετίες μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους η οικονομία της χώρας μας στηριζόταν κυρίως στις αγροτικές δραστηριότητες και στη ναυτιλία. Η οικονομική ανέχεια και οι δύσκολες συνθήκες διαβίωσης οδήγησαν πολλούς συμπατριώτες μας κατά το παρελθόν στην αναζήτηση καλύτερης ζωής μακριά από την Ελλάδα (εξωτερική μετανάστευση).

Η Αίγυπτος, η Ρωσία και η Ρουμανία στο τέλος του 19ου αιώνα, οι Η.Π.Α. στις αρχές του 20ού αιώνα, η δυτική Ευρώπη (κυρίως η Γερμανία), οι Η.Π.Α., ο Καναδάς και η Αυστραλία το διάστημα 1950-1970 αποτέλεσαν τόπους υποδοχής Ελλήνων μεταναστών. Σήμερα οι απόδημοι Έλληνες υπολογίζονται παγκοσμίως σε πέντε εκατομμύρια! Με τη μετανάστευση προς το εξωτερικό η χώρα μας υπέστη για πολλές δεκαετίες αφαίμαξη του δυναμικού της, γεγονός που εξηγεί σε μεγάλο βαθμό τη σημερινή διαμόρφωση του πληθυσμού. Το διάστημα 1950-1970, εκτός από τη μετανάστευση προς το εξωτερικό, έντονη ήταν και η εσωτερική μετανάστευση από τις αγροτικές περιοχές προς τα μεγάλα αστικά κέντρα (δηλαδή η αστυφιλία), κυρίως προς την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Το γεγονός αυτό οδήγησε στην αστικοποίηση του ελληνικού πληθυσμού, η οποία σήμερα κυμαίνεται σε ποσοστά αντίστοιχα της υπόλοιπης Ευρώπης.

Από το 1970 η μετανάστευση προς το εξωτερικό ανακόπηκε σημαντικά. Αντίθετα, άρχισε να καταγράφεται επιστροφή Ελλήνων μεταναστών στην πατρίδα (παλιννόστηση). Ωστόσο, παρά την ανάσχεση της μετανάστευσης προς το εξωτερικό και την παλιννόστηση στην Ελλάδα πολλών αποδήμων, παράγοντες όπως η επικράτηση του αστικού τρόπου ζωής (που δεν ευνοεί τη γέννηση πολλών παιδιών ανά οικογένεια), η αύξηση του ποσοστού των εργαζόμενων γυναικών, η αύξηση του μέσου όρου ζωής (ως αποτέλεσμα της βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου) κ.ά. προκάλεσαν μείωση των γεννήσεων και αύξηση των ηλικιωμένων ατόμων στον ελληνικό πληθυσμό, συντελώντας στα τέλη του 20ού αιώνα στην εμφάνιση του δημογραφικού προβλήματος στη χώρα μας. Παράλληλα, η έντονη οικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας τη δεκαετία 1990-2000 οδήγησε στην εμφάνιση ισχυρού μεταναστευτικού ρεύματος αλλοδαπών προς τη χώρα. Μετατράπηκε έτσι η Ελλάδα από χώρα προέλευσης σε χώρα υποδοχής μεταναστών. Σήμερα οι καταγεγραμμένοι αλλοδαποί μετανάστες αποτελούν περίπου το 7% του πληθυσμού της χώρας.

1. Αφαίρεσε από την έκταση και τον πληθυσμό της Ελλάδας την έκταση και τον πληθυσμό του νομού Αττικής και υπολόγισε την πυκνότητα του πληθυσμού για την υπόλοιπη χώρα χωρίς αυτόν τον νομό. Σημείωσε τα αποτελέσματα των υπολογισμών σου.
• Έκταση της Ελλάδας χωρίς τον νομό Αττικής……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
• Πληθυσμός της Ελλάδας χωρίς τον νομό Αττικής………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
• Πυκνότητα πληθυσμού της Ελλάδας χωρίς τον νομό Αττικής ……………………………………………………………………………………………………………………………………
Σύγκρινε την πυκνότητα πληθυσμού της Ελλάδας χωρίς τον νομό Αττικής με την πυκνότητα πληθυσμού της Ελλάδας για το έτος 2001 (83 κάτ./τετρ. χλμ.). Τι διαπιστώνεις και πώς το εξηγείς; Είναι πυκνοκατοικημένη ή αραιοκατοικημένη η υπόλοιπη Ελλάδα εκτός του νομού Αττικής;
2. Παρατήρησε τα δεδομένα του πίνακα 31.1. Από ποιες περιοχές πιστεύεις ότι άντλησε την αύξησή του ο αστικός πληθυσμός μεταξύ των ετών 1941-1991; Αιτιολόγησε την άποψή σου.