Γλωσσάρι

Αγαθά: Υλικά προϊόντα που λαμβάνονται έτοιμα από τη φύση ή κατασκευάζονται από τον άνθρωπο προκειμένου να ικανοποιήσουν κάποιες ανάγκες του.

Αγροτικά απόβλητα: Είναι τα υγρά απόβλητα που προκύπτουν από την καλλιέργεια των φυτών, την ελεύθερη βόσκηση των ζώων, καθώς και από τις κτηνοτροφικές και γεωργικές εγκαταστάσεις. Μπορεί να περιέχουν θρεπτικά συστατικά (άζωτο, φωσφόρο), φυτοφάρμακα και εντομοκτόνα (βιοκτόνα), ανόργανα άλατα, βακτηρίδια και παθογόνους μικροοργανισμούς.

Αγροτουρισμός: Τουριστικές δραστηριότητες που αναπτύσ-σονται από γεωργούς ή μέλη της οικογένειας τους στα πλαίσια της γεωργικής τους απασχόλησης.

Αειφόρος διαχείριση: Η λελογισμένη διαχείριση των φυσικών πόρων που επιτρέπει την ικανοποίηση των σημερινών αναγκών των ανθρώπων, ενώ ταυτόχρονα δεν εξαντλεί τους φυσικούς πόρους, ώστε να μπορούν και οι μελλοντικές γενιές να ικανοποιούν τις βασικές τους ανάγκες.

Αειφόρος ανάπτυξη: Η ανάπτυξη που λαμβάνει υπόψη της το πεπερασμένο των φυσικών πόρων και φροντίζει, ώστε αυτοί να επαρκέσουν όχι μόνο για τις σημερινές αλλά και για τις μελλοντικές γενιές. Η αειφόρος ανάπτυξη θέτει ζητήματα δημοκρατίας, ισοκατανομής των πλουτοπαραγωγικών πηγών και του παγκόσμιου εισοδήματος μεταξύ όλων των λαών του πλανήτη, καθώς και της ισόρροπης ανάπτυξης βορρά και νότου.

Αέρια θερμοκηπίου: Τα αέρια που θεωρούνται υπεύθυνα για το πρόβλημα του θερμοκηπίου, με κυριότερο το διοξείδιο του άνθρακα.

Ανάγλυφο: Η μορφή της επιφάνειας της Γης. Διακρίνεται σε ηπειρωτικό και σε υποθαλάσσιο ανάγλυφο. Το ηπειρωτικό περιλαμβάνει τον οριζόντιο και τον κατακόρυφο διαμελισμό, ενώ το υποθαλάσσιο τις ανωμαλίες του βυθού των θαλασσών και των ωκεανών.

Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας: Πηγές ενέργειας που δεν εξαντλούνται ποτέ, γιατί η φύση τις ανανεώνει χωρίς διακοπή (π.χ. ηλιακή ενέργεια, βιομάζα κ.ά.).

Απολίθωμα: Λείψανο ή ίχνος ζωικού ή φυτικού οργανισμού που έζησε στο πολύ μακρινό παρελθόν και του οποίου τα σκληρά μέρη, όπως τα κόκαλα, ο ξύλινος κορμός κ.ά., έχουν μετατραπεί σε πέτρα, με μια διαδικασία που λέγεται απολίθωση.

Αστικοποίηση: Το φαινόμενο κατά το οποίο ο πληθυσμός των πόλεων μιας χώρας αυξάνεται ταχύτερα από ό, τι αυξάνεται ο πληθυσμός στην υπόλοιπη χώρα. Η αστικοποίηση είναι σήμερα έντονη στις περισσότερες χώρες.

Αστυφιλία: Η εγκατάλειψη της υπαίθρου και η γιγάντωση των πόλεων. Σημαντικό ρόλο στην αστυφιλία παίζει η διαφορά βιοτικού επιπέδου μεταξύ υπαίθρου και πόλης.

Βιολογική (ή οργανική) γεωργία: Μέθοδος παραγωγής αγροτικών προϊόντων που δίνει έμφαση στην προστασία του περιβάλλοντος και των καταναλωτών, αφού αποφεύγει ή ελαχιστοποιεί τη χρήση συνθετικών χημικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων.

Βιοτικό επίπεδο: Το σύνολο των αγαθών και των υπηρεσιών που μπορεί κανείς να αγοράσει με το μέσο εισόδημα του και, γενικότερα, το σύνολο των οικονομικών και κοι-νωνικών συνθηκών διαβίωσης ενός ατόμου ή ενός συνόλου ατόμων.

Βιότοπος: Ο φυσικός χώρος στον οποίο ζει και αναπτύσσεται ένα είδος ζωής.

Βλάστηση: Η φυτική κάλυψη μιας περιοχής, ανεξάρτητα από ποια και πόσα είδη χλωρίδας την αποτελούν.

Γεννητικότητα: Ο αριθμός των γεννήσεων που υπολογίζονται για κάθε 1.000 κατοίκους σε έναν χρόνο για έναν ορισμένο τόπο.

Γεωγραφία: Η επιστήμη που περιγράφει και ερμηνεύει την όψη της επιφάνειας της Γης, όπως αυτή διαμορφώνεται από τη φύση και τον άνθρωπο, καθώς και τα φαινόμενα που παρατηρούνται σ’ αυτήν.

Γεωλογία: Η επιστήμη που ασχολείται με την προέλευση, την κατασκευή και την εξελικτική πορεία της Γης, καθώς επίσης με τη μελέτη των ορυκτών και των πετρωμάτων.

Γεωλογικοί αιώνες: Υποδιαιρέσεις της ιστορίας της Γης, με διαφορετική διάρκεια ο καθένας. Οι τρεις μεγάλοι γεωλογικοί αιώνες είναι ο Παλαιοζωικός, ο Μεσοζωικός και ο Καινοζωικός. Πριν από αυτούς όλη η ιστορία της Γης αναφέρεται υπό τον όρο «Προτεροζωικός Αιώνας», ο οποίος διάρκεσε 4 δισεκατομμύρια χρόνια περίπου. Ο Παλαιοζωικός ξεκίνησε πριν από 570 εκατομμύρια χρόνια, ο Μεσοζωικός πριν από 245 εκατομμύρια χρόνια και ο Καινοζωικός πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια. Οι γεωλογικοί αιώνες υποδιαιρούνται σε περιό-δους, οι περίοδοι σε εποχές και οι εποχές σε ηλικίες.

Δείκτης Ανθρώπινης Ανάπτυξης (Δ.Α.Α.): Σύνθετος δείκτης ο οποίος συνυπολογίζεται από τρεις δείκτες: α) το προσδόκιμο όριο ζωής των πολιτών μιας χώρας, β) την εκπαίδευση (γνώση ανάγνωσης και γραφής από τους ενηλίκους και έναν συνδυασμό δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης) και γ) το πραγματικό κατά κεφαλήν Α.Ε.Π. της χώρας.

Διάβρωση: Σύνολο διεργασιών που οδηγούν στη μείωση του ανάγλυφου του εδάφους, στη μεταφορά και απόθεση σε άλλες περιοχές των υλικών που αποσπώνται από έναν τόπο. Μπορεί να προέρχεται από φυσικά αίτια ή από τον άνθρωπο.

Διαχείριση υδάτινων πόρων: Το σύνολο των ενεργειών που γίνονται με συστηματικό και δυναμικό τρόπο (σε θεσμικό, τεχνολογικό, οικονομικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό επίπεδο) και έχουν στόχο να εξασφαλίσουν σε βάθος χρόνου, την επάρκεια νερού για τον άνθρωπο, τα φυτά και τα ζώα.

Εκτατική καλλιέργεια: Μορφή καλλιέργειας στην οποία χρησιμοποιούνται λίγα λιπάσματα, φυτοφάρμακα, γεωργικά μηχανήματα και άρδευση, με αποτέλεσμα η παραγωγή ανά στρέμμα να είναι μικρή. Η ζημιά που προκαλείται στο περιβάλλον με τις εκτατικές καλλιέργειες είναι πολύ μικρότερη από ό,τι με τις εντατικές καλλιέργειες.

Ενδημικό είδος: Φυτικό ή ζωικό είδος που έχει συγκεκριμένη προέλευση και περιορισμένη γεωγραφική εξάπλωση, αναπτύσσεται δηλαδή σε ένα μέρος (π.χ. το φυτό δίκταμος στην Κρήτη).

Ενδιαίτημα: Η περιοχή στην οποία ζει, αναπτύσσεται, αναπαράγεται και βρίσκει την τροφή του ένα είδος ζωής.

Εντατική (ή δυναμική) καλλιέργεια: Μορφή καλλιέργειας στην οποία χρησιμοποιούνται πολλά λιπάσματα, φυτοφάρμακα, γεωργικά μηχανήματα και άρδευση με αποτέλεσμα η παραγωγή ανά στρέμμα να είναι μεγάλη. Η ζημιά που προκαλείται με τις εντατικές καλλιέργειες στο περιβάλλον, είναι πολύ μεγαλύτερη από ό,τι με τις εκτατικές καλλιέργειες.

Εναλλακτικές πηγές ενέργειας: Έτσι ονομάζονται οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ηλιακή, αιολική, υδροηλεκτρική, γεωθερμική, ενέργεια των κυμάτων κ.ά.).

Ηφαίστειο: Σημείο της επιφάνειας της Γης από το οποίο βγαίνει λιωμένο πέτρωμα (μάγμα, λάβα). Τα ηφαίστεια παρατηρούνται κατά μήκος των περιθωρίων των λιθοσφαιρικών πλακών.

Θερμές πηγές: Σημεία της επιφάνειας της Γης από τα οποία αναβλύζει ζεστό νερό. Το νερό αυτό προέρχεται συνήθως από τα νερά της βροχής, που μπαίνουν μέσα στο έδαφος, ζεσταίνονται από τη θερμότητα των γειτονικών πετρωμάτων και βγαίνουν στην επιφάνεια μεταφέροντας θερμότητα, αλλά και αρκετά μεταλλικά στοιχεία. Σ’ αυτά τα στοιχεία αποδίδονται οι θεραπευτικές ιδιότητες των θερμών πηγών.

Κοίτασμα: Η συσσώρευση σε ορισμένα σημεία της Γης ορυκτών κατάλληλων για εκμετάλλευση (μεταλλευμάτων, πετρελαίου, λιθανθράκων κτλ.).

Λιθόσφαιρα: Το εξωτερικό στερεό τμήμα της Γης. Αποτελεί είτε την ξηρά είτε τον πυθμένα των ωκεανών και των θαλασσών και εκτείνεται σε βάθος μέχρι 70 περίπου χιλιομέτρων από την επιφάνεια της Γης.

Λιπάσματα (χημικά): Χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στη γεωργία για την αύξηση της παραγωγής. Περιέχουν κυρίως άζωτο (νιτρικά λιπάσματα) και φώσφορο (φωσφορικά λιπάσματα).

Μανδύας: Το δεύτερο μετά τον πυρήνα στρώμα της Γης, με το μεγαλύτερο πάχος. Βρίσκεται σε παχύρρευστη, διάπυρη κατάσταση. Το ανώτερο τμήμα του μανδύα ονομάζεται ασθενόσφαιρα και σ’ αυτό σχηματίζονται τα ρεύματα μεταφοράς που είναι υπεύθυνα για την κίνηση των λιθοσφαιρικών πλακών.

Μόλυνση: Η μορφή της ρύπανσης που χαρακτηρίζεται από την παρουσία στο περιβάλλον παθογόνων μικροοργανισμών ή τοξικών υλικών που βάζουν σε κίνδυνο την υγεία του πληθυσμού.

Μονοκαλλιέργεια: Η καλλιέργεια ενός μόνο είδους αγροτικού ή δασικού φυτού, με παράλληλο αποκλεισμό οποιωνδήποτε άλλων φυτικών ειδών στην περιοχή καλλιέργειας.

Νοητικός χάρτης: Ο χάρτης που μπορούμε να σχηματίσουμε στο μυαλό μας για έναν τόπο, χωρίς να τον βλέπουμε.

Ορογένεση: Η δημιουργία βουνών. Η βασική αιτία της ορογένεσης είναι η σύγκρουση των λιθοσφαιρικών πλακών, η οποία προκαλείται από την κίνηση των ρευμάτων μεταφοράς του μανδύα που με τη σειρά τους συμπαρασύρουν τις λι-θοσφαιρικές πλάκες, κάνοντάς τες να συγκρούονται. Οι τρεις μεγάλες ορογενέσεις στην Ευρώπη είναι η Καληδονία, η Ερκύνια (Βαρίσκια) και η Αλπική.

Ρύπανση: Η μεταβολή στα φυσικά, στα χημικά και στα βιολογικά χαρακτηριστικά του αέρα, του εδάφους ή του νερού, που μπορεί να επηρεάσει δυσμενώς τον άνθρωπο, τους φυτικούς και τους ζωικούς οργανισμούς ή να επιβαρύνει το περιβάλλον.

Υδροκρίτης: Η νοητή γραμμή η οποία συνδέει τα ψηλότερα σημεία μιας περιοχής που διαρρέει ένα ποτάμιο σύστημα και η οποία διαχωρίζει δύο ή περισσότερες λεκάνες απορροής. Ο υδροκρίτης καθορίζει την πορεία του νερού (βροχή, χιόνι, χαλάζι κτλ.) που πέφτει προς τη μία ή την άλλη λεκάνη απορροής.

Υπεραλίευση: Η αλιεία ψαριών σε υπερβολικές ποσότητες για μεγάλο χρονικό διάστημα. Αυτό δεν επιτρέπει στους πληθυσμούς των ψαριών να αυξηθούν σε ικανοποιητικό βαθμό, με συνέπεια να οδηγούνται σε εξαφάνιση.

Υποβάθμιση περιβάλλοντος: Η ρύπανση ή οποιαδήποτε άλλη μεταβολή προκαλείται στο περιβάλλον από ανθρώπινες δραστηριότητες, η οποία έχει επιπτώσεις στην οικολογική ισορροπία, στην ποιότητα ζωής και στην υγεία των κατοίκων, στην ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά και στις αισθητικές αξίες.

Φλύσχης: Σύνολο ψαμμιτικών στρωμάτων (αμμόπετρες), πλούσιων σε χαλαζία, τα οποία εναλλάσσονται με αργιλικούς σχιστόλιθους. Στην Ελλάδα καταλαμβάνει μια τεράστια έκταση, καλύπτοντας ολόκληρες περιοχές με πάχος μέχρι χιλίων μέτρων. Η μεγαλύτερη έκταση του φλύσχη ξεκινά από τα ελληνοαλβανικά σύνορα και φτάνει μέχρι τη νότια Πελοπόννησο.

Φυσικός πόρος: Κάθε στοιχείο του περιβάλλοντος (νερό, φρούτα, καρποί, ορυκτά, ξυλεία κ.ά.) που χρησιμοποιείται ή μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τον άνθρωπο για την ικανοποίηση των αναγκών του και αποτελεί αξία για το κοινωνικό σύνολο.

Φυσιογραφικές περιοχές: Μεγάλες περιοχές της Ευρώπης που χαρακτηρίζονται από κοινά φυσικά-μορφολογικά χαρακτηριστικά όπως, για παράδειγμα, παρόμοιο ανάγλυφο, παρόμοια γεωλογική δομή, παρόμοια γεωλογική ιστορία, παρόμοιο κλίμα, κοινό ή παρόμοιο φυσικό πλούτο κ.ά.

Φυτοφάρμακα: Χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στη γεωργία για την καταπολέμηση παρασίτων (εντόμων, ζιζανίων, μυκήτων κ.ά.). Ονομάζονται και παρασιτοκτόνα.

Χρήσεις γης: Οι διαφορετικές χρήσεις της γης σε μια περιοχή ή σε μια χώρα. Τέτοιες χρήσεις είναι η οικιστική (για δημιουργία οικισμών, κατασκευή οικιών), η αγροτική, η βιομηχανική, η δημιουργία πάρκων αναψυχής, οι προστατευόμενες περιοχές κ.ά.

Οι σημαίες και οι πρωτεύουσες των κρατών της Ευρώπης

Πηγές εικονογραφικού υλικού

■ Φωτογραφίες

Οι συγγραφείς κατέβαλαν κάθε προσπάθεια, προκειμένου να αποδώσουν τις φωτογραφίες στους δημιουργούς τους, όπου υπήρχε αυτή η δυνατότητα. Επειδή υπάρχει πάντα το ενδεχόμενο να έχει διαφύγει κάποιο όνομα, παρακαλούμε τους φωτογράφους των οποίων οι φωτογραφίες περιλαμβάνονται στο βιβλίο ανώνυμα να μας στείλουν σχετική σημείωση, για να περιληφθεί το όνομα τους στην επόμενη έκδοση.

Βιβλίο μαθητή

Ασλανίδης Άρης: 34.5, 37.4

Δήμος Μαστοροχωρίων: 31.5

Διαδίκτυο: 9.6, 10.6, 10.9, 10.10, 11.2, 12.2, 14.2, 14.3, 16.2, 17.2, 17.4, 19.4, 20.4, 21.4, 24.4, 26.4, 27.1, 30.5, 35.3, 35.4, 35.5, 36.4, 37.2, 37.3, 39.3, 39.5, 40.4, 42.9, 42.10, 43.3, 45.3, 46.3, 46.4, 47.3, 47.4, 47.5

Εγκυκλοπαίδεια Oxford Πατάκης: 15 (ερώτηση 1)

Εκδόσεις Καρακώτσογλου: 7.3, 7.4, 7.5, 10.5, 11.4, 11.5, 14.5, 16.3, 17.3, 33.2

Εκδόσεις Μίλητος: 8.5 (Γιάννης Γιαννέλος), 18.1 (Πηνελόπη Μα-τσούκα), 18.3 (Βαγγέλης Δελέγκος), 18.5 (Γιάννης Γιαννέλος), 20.5 (Γιάννης Γιαννέλος), 20.6 (Γιάννης Γιαννέλος), 23.1 (Νίκος Πέτρου), 36.3 (Πηνελόπη Ματσούκα), 40.5 (Βαγγέλης Δελέγκος), 40.6 (Γιάννης Γιαννέλος)

Εκδόσεις Πατάκη: 33.4

Ευρωπαϊκή Επιτροπή: 26.3©, 41.2©

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων: 31.6

Ιστορία Αρχαίας Ελλάδας (έκδοση Ελληνικά Γράμματα): 15 (ερώτηση 1)

Καλαϊτζίδης Δημήτρης: 1.2, 2.2, 8.3, 8.4, 9.8, 10.7, 10.8, 11.3, 11.6, 12.3, 14.4, 14 (ερώτηση 2), 16.4, 17.1, 18.2, 18.4, 19.3, 19.5, 20.3, 21.3, 22.1, 22.2, 22.3, 23.2, 23.3, 27.2, 27.3, 29.4, 30.6, 30.7, 31.7, 32.3, 32.4, 32.5, 32.6, 34.3, 34.4, 35.2, 38.4, 39.5, 39.6, 40.7, 41.3, 41.4, 42.7, 42.8, 43.2, 44.3, 44.5, 44.6, 45.2, 46.5, 47.6, 48.1, 48.3, 48.4, 48.5

Κολοβός Νέστορας: 44.4

Μπαρουτσή Κυριακή: 27.4

Ο.Α.Σ.Π.: 10.1,10.2

Παύλου Νίκος: 9.9

Περιοδικό Γεωτρόπιο: 33.3

Περιοδικό Ε4 Εκδρομές - 4 Εποχές: 23.4 (Αντώνης Καλογήρου), 34.6 (Αντώνης Καλογήρου), 46.6 (Ντέπυ Χιωτοπούλου), 48.2 (Κώστας Σουλαντίκας)

Dodbiba Εnο: 36.1

Iskreva Diana: 36.2

Kallinin Vadim: 7.2,16.4

Münzer Uli: 9.7

Ryan Richard: 43.4

Seydlitz-Gymnasium Niedersachsen (2004). Σχολικό βιβλίο γεωγραφίας, Γερμανία: 13.3,13.4

Τετράδιο Εργασιών

Ασλανίδης Άρης: ΦΕ27α

Διαδίκτυο: ΦΕ13, ΦΕ15, ΦΕ23, ΦΕ26, ΦΕ27β, ΦΕ40

Εγκυκλοπαίδεια Δομή: ΦΕ12α

Εκδόσεις Καρακώτσογλου: ΦΕ7α

Εκδόσεις Μίλητος: ΦΕ3β (Γιάννης Γιαννέλος), ΦΕ8β (Πηνελόπη Ματσούκα)

Εκδόσεις Πατάκη: Εσώφυλλο 3ης ενότητας

Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια: ΦΕ12β

Καλαϊτζίδης Δημήτρης: ΦΕ1, ΦΕ2, ΦΕ3α, ΦΕ6α, ΦΕ8α, ΦΕ8γ, εσώφυλλο 2ης ενότητας, ΦΕ18α, ΦΕ18β, ΦΕ20α, ΦΕ22, ΦΕ38

Ο.Α.Σ.Π.: ΦΕ10α, ΦΕ10β

Παγκόσμια Ιστορία (έκδοση για την ελληνική γλώσσα: Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη, 2004): ΦΕ14

Παύλου Νίκος: ΦΕ20γ

Περιοδικό Γεωτρόπιο: Εσώφυλλο 1ης ενότητας, εσώφυλλο 4ης ενότητας

Περιοδικό Ε4 Εκδρομές-4 Εποχές: ΦΕ7β (Κώστας Σουλαντίκας), ΦΕ20β

Hinricksen Helmut: ΦΕ9β, ΦΕ9γ

Ramos Odete Paulo, (1997). Geografia 7. Σχολικό βιβλίο γεωγραφίας, Πορτογαλία: ΦΕ32

Seydlitz- Gymnasium Niedersachsen (2004). Σχολικό βιβλίο γεωγραφίας, Γερμανία: ΦΕ46α, ΦΕ46β

■ Εικόνες

Ο κατάλογος που ακολουθεί περιλαμβάνει πηγές, εικόνες των οποίων παρουσιάζονται στο παρόν βιβλίο.

Βιβλίο μαθητή

Ασλανίδης, Α. (2000). Γεωγραφία Ελλάδας - Γνωρίζω τον κόσμο, μαθαίνω την πατρίδα μου. Αθήνα. Πατάκης.

Εγκυκλοπαίδεια Δομή

Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος, Larousse, Britannica

Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια

Ελευθεροτυπία

Καραμπάτσα, Α., Κλωνάρη, Α., Κουτσόπουλος, Κ. και Τσουνάκος, θ. (1998). Γεωγραφία Β΄ Γυμνασίου. Σχολικό βιβλίο Γεωγραφίας. Αθήνα: Ο.Ε.Δ.Β.

Κουμίδης, I. και Χρίστου, Α. (2000). Ταξίδι στην Ευρώπη - Γεωγραφία Β΄ Γυμνασίου. Σχολικό βιβλίο γεωγραφίας, Κύπρος.

Ο.Α.Σ.Π. (Οι εικόνες 6.5 και 9.5 αποτελούν προσαρμογή από: Παπανικολάου Δ., 1998)

Παγκόσμιος Άτλας (έκδοση για την ελληνική γλώσσα: Καθημερινή, 1998)

ΤΑ ΝΕΑ

Geographie-Mensch und Raum 7 (1993)[ Σχολικό βιβλίο γεωγραφίας, Γερμανία.

Ramos Odete Paulo, (1997). Geografia 7. Σχολικό βιβλίο γεωγραφίας, Πορτογαλία.

Τετράδιο Εργασιών

Παγκόσμιος Άτλας (έκδοση για την ελληνική γλώσσα: Καθημερινή, 1998)

Ευρωπαϊκή Ένωση (2000). «Γαία». Εκπαιδευτικό πακέτο για τη γεωργία στην Ευρώπη. Γενική Διεύθυνση Γεωργίας και Αλιείας, Γενική Διεύθυνση Παιδείας και Πολιτισμού, D/2002/Q406/5.

Geographie-Mensch und Raum 7 (1993). Σχολικό βιβλίο γεωγραφίας, Γερμανία.

Ramos Odete Paulo, (1997). Geografia 7. Σχολικό βιβλίο γεωγραφίας, Πορτογαλία

Βιβλιογραφία

Ελληνική

Αγγελίδης, Ζ. (1998). Η γεωθερμία στον ελληνικό χώρο: Προϋποθέσεις αξιοποίησης και προοπτικές ανάπτυξης. Στο 2ο Συνέδριο για τα θερμομεταλλικά Νερά. Θεσσαλονίκη.

Αιμάρ, Μ., Κοαρέλλι, Φ. και Μπρωντέλ, Φ. (1990). Η Μεσόγειος - Ο χώρος και η ιστορία, μτφρ. Ε. Αβδελά και Ρ. Μπενβενίστε). Αθήνα: Αλεξάνδρεια.

Ασλανίδης, Α. (2000). Γεωγραφία Ελλάδας-Γνωρίζω τον κόσμο, μαθαίνω την πατρίδα μου. Αθήνα: Πατάκης.

Ασλανίδης, Α., Βενετσάνος, Μ., Λεβεντοπούλου, Μ. και Ridd, J. (2002). Ελλάδα: Ένας σύγχρονος Άτλας. Αθήνα: Πατάκης (Έπαινος Ευρωπαϊκού Ομίλου Εκδοτών Εκπαιδευτικών Βιβλίων - 56η Έκθεση Βιβλίου Φρανκφούρτης, 2004).

Ασλανίδης, Α. και Ζαφειρακίδης, Γ. (2003). Το οικολογικό αλφαβητάρι. Αθήνα: Πατάκης.

Άτλας Ευρώπης και ηπείρων (1998), μτφρ. Μ. Αναγνωστοπούλου. Αθήνα: Πατάκης

Άτλας του κόσμου (1998), μτφρ. Δ. Αυγερινός. Αθήνα: Πατάκης.

Βλάχου, Α. (2001). Περιβάλλον και φυσικοί πόροι. Αθήνα: Κριτική.

Γη- 21ος αιώνας, Γεωφυσικός, Περιβαλλοντικός και Ανθρωπολογικός Άτλας (2004). Αθήνα: Εκδόσεις National Geographic Society (για την ελληνική γλώσσα: Δημοσιογρα-φικός Οργανισμός Λαμπράκη).

Δημόπουλος, Γ. (1998). Υδρογεωλογικά και υδροχημικά χαρακτηριστικά θερμομεταλλικών Νερών της Ελλάδας. Στο 2ο Συνέδριο για τα θερμομεταλλικά Νερά. Θεσσαλονίκη.

Εγκυκλοπαίδεια Δομή (2005). Αθήνα: Δομή.

Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος, Larousse, Britannica (2007). Αθήνα: Εκδόσεις Πάπυρος.

Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια (1993). Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών.

Economist (2007). Ο κόσμος σε αριθμούς. Αθήνα: Eco-nomia.

Ελληνική Γεωγραφική Εγκυκλοπαίδεια (2002). Αθήνα: Τεγόπουλος – Μανιατέας.

Ευρωπαϊκή Ένωση (2002). «Γαία». Εκπαιδευτικό πακέτο για τη γεωργία στην Ευρώπη. Γενική Διεύθυνση Γεωργίας και Αλιείας, Γενική Διεύθυνση Παιδείας και Πολιτισμού, D/2002/9406/5.

Ιστορικός Άτλας - 20ός αιώνας (1999). Αθήνα: Εκδόσεις The Times Books (για την ελληνική γλώσσα: Η Καθημερινή).

Ιστορικός Άτλας (2002), μτφρ. Δ. Αυγερινός. Αθήνα: Πατάκης.

Η αντισεισμική προστασία στην ελληνική πραγματικότητα. (2007). Πρακτικά Ημερίδας. Αθήνα.

Παπαζάχος κ.ά. (2005). Εισαγωγή στη σεισμολογία, Θεσσαλονίκη: Ζήτης.

Η φύση της Γεωγραφίας (2004). Συλλογικός τόμος. ΔΙΠΕ.

Καλαϊτζίδης, Δ. και Ουζούνης, Κ. (2000). Περιβαλλοντική Εκπαίδευση: θεωρία και πράξη, Ξάνθη: Σπανίδης.

Καλαϊτζίδης, Δ. και Ψαλλιδάς, Β. (1999). Εγχειρίδιο παιδαγωγικών δραστηριοτήτων για το ποτάμι. Αθήνα: Κριτική.

Κασσωτάκης, Μ. και Φλουρής, Γ. (2006). Μάθηση και διδασκαλία. Τόμος Β'.

Κατσίκης, Α. (1999). Διδακτική της Γεωγραφίας. Αθήνα: Τυπωθήτω.

Κοκώσης, Χ. και Τσάρτας, Π. (2001). Βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη και περιβάλλον. Αθήνα: Κριτική.

Κουμίδης, I. και Χρίστου, Α. (2000). Ταξίδι στην Ευρώπη - Γεωγραφία Β' Γυμνασίου. Λευκωσία: Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού Κύπρου, Διεύθυνση Μέσης Εκπαίδευσης, Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραμμάτων.

Κούρου, Α., Παπαδάκης, Π., Παναγιωτοπούλου, Δ. και Πανουτσοπούλου, Μ. (1999). Σεισμός-Η γνώση είναι προστασία. Αθήνα: ΟΑΣ.Π.

Κωστίτσης, Ν. (κείμενα-επιμέλεια) (1998). Η Ευρωπαϊκή Ένωση. Αθήνα. Αντιπροσωπεία Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα και Γραφείο Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Ελλάδα.

Λαμπριανίδης, Λ. (2004). Οικονομική Γεωγραφία: Στοιχεία θεωρίας και εμπειρικά παραδείγματα. Αθήνα: Πατάκης.

Λέκκας, Ε. (1995). Γεωλογία και περιβάλλον. Αθήνα.

Μαστοροχώρια (2005). Έκδοση Δήμου Μαστοροχωρίων.

Ματσαγγούρας, Η. (2000). Ομαδοσυνεργατική διδασκαλία και μάθηση. Αθήνα: Γρηγόρης.

Meyer, Ε. (1987). Ομαδική διδασκαλία, θεμελίωση και παραδείγματα, Θεσσαλονίκη: Κυριακίδης.

Μελέντης, I. (1975). Γεωλογία. Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Μελέτη ενσωμάτωσης της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στα Αναλυτικά Προγράμματα: Γεωγραφία Β' Γυμνασίου (2000). Υπεύθυνος: Ζ. Αγγελίδης. Αθήνα: ΥΠ.Ε.Π.Θ.

Μοδινός, Μ. (επιμ.) (2000). Η βιώσιμη πόλη. Συλλογικό. Σχοχαστής/ΔΙΠΕ.

Νέα Εγκυκλοπαίδεια (2006). Θεσσαλονίκη: Μαλλιάρης Παιδεία.

Οι δρόμοι της αειφορίας (2003). Συλλογικός τόμος. ΔΙΠΕ.

Παγκόσμια Ιστορία (2003). Αθήνα: Εκδόσεις National Geographic Society (για την ελληνική γλώσσα: Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη).

Παγκόσμιος Άτλας (1998). Αθήνα: Εκδόσεις Dorling Kindersley (για την ελληνική γλώσσα: Η Καθημερινή).

Παγκόσμιος Γεωγραφικός Άτλας (2006). Αθήνα: Δομή.

Παγκοσμιοποίηση και περιβάλλον (2002). Συλλογικός τόμος. ΔΙΠΕ.

Πανταζής, Ε. (1989). Χάρτες και ιδεολογίες. Αθήνα: Κάλβος.

Παπανικολάου, Δ. και Σιδερής, Χ. (2007). Γεωλογία. Η επιστήμη της Γης. Αθήνα: Πατάκης.

Ρέντζος, I. (1984). Γεωγραφική εκπαίδευση. Αθήνα: Επικαιρότητα.

Σαλβαράς, I. (1987). Ψυχοπαιδαγωγική της μεθόδου για το μάθημα της Γεωγραφίας.

Σφήκας, Γ. (1995). Εθνικοί δρυμοί και άλλες προστατευόμενες φυσικές περιοχές. Αθήνα: Πατάκης.

Σφήκας, Γ. (1995). Η φύση μας στο παρελθόν. Αθήνα: Πατάκης.

Σχολικά βιβλία Γεωλογίας και Γεωγραφίας Δημοτικού - Γυμνασίου, Ο.Ε.Δ.Β. 1970-2007.

Σχολική Εγκυκλοπαίδεια Πατάκης- Oxford (2000). Αθήνα: Πατάκης.

Το ελληνικό μάρμαρο (1989). Πρακτικά Συνεδρίου. ΓΕΩΤΕΕ.

Τσιραμπίδης, Α. (2005). Ο ορυκτός πλούτος της Ελλάδος, Θεσσαλονίκη: Γιαχούδης.

Φράγκος, Χ. (1984). Ψυχοπαιδα-γωγική. Αθήνα: Gutenberg.

Φράγκος, Χ. (1985). Βασικές παιδα-γωγικές θέσεις. Αθήνα: Gutenberg.

Χριστιάς, I. (1991). Η διδασκαλία του μαθήματος της γεωγραφίας. Τα Εκπαιδευτικά, 22-23, σ. 124-144.

Ξενόγλωσση

Agriculture and environment in EU-15 (2005). European Environment Agency.

Calder, N. (1972). The Restless Earth.

Chernicoff, S. and Venkatakrishnan, R. (1995). Geology, an introduction to physical geology. Worth Publishers.

Die Erde. Lebensraum des Menschen (1983). Σχολικό βιβλίο γεωγραφίας. Oldenbourg, Βαυαρία-Γερμανία.

Earth in Action. An outline of the geology of Iceland (1996). Vaka-HelgafelL

Geographie-Mensch und Raum 7(1993). Σχολικό βιβλίο γεωγραφίας. Γερμανία.

Geographie-Mensch und Raum 7(2004). Σχολικό βιβλίο γεωγραφίας. Γερμανία.

Land Accounts for Europe 1999-2000 (2006). European Environment Agency.

Priority Issues in the Mediterranean environment (2006). European Environment Agency.

Ramos Odete Paulo, (1997). Geografia 7. Σχολικό βιβλίο γεωγραφίας. Πορτογαλία.

Seydlitz-Gymnasium Niedersachsen (2004). Σχολικό βιβλίο γεωγραφίας. Γερμανία.

Waugh, D. (1995). Geography an integrated approach. Nelson

Περιοδικά

Οι συγγραφείς χρησιμοποίησαν ή έλαβαν υπόψη χους άρθρα από τα περιοδικά: Γεωτρόπιο, Εναλλακτικός Τουρισμός, Ε4 Εκδρομές - 4 Εποχές, Γαιόραμα, Ελληνικό Πανόραμα, National Geographic, Κορφές, Ερευνητές - Ανακαλύπτω τον κόσμο.

Εφημερίδες

Οι συγγραφείς χρησιμοποίησαν ή έλαβαν υπόψη τους άρθρα από τις εφημερίδες: Τα Νέα, Το Βήμα, Ελευθεροτυπία, Ελεύθερος Τύπος, Η Καθημερινή, Ημερησία, Το Έθνος της Κυριακής, City Press.

Ταξιδιωτικοί οδηγοί

Οι συγγραφείς χρησιμοποίησαν ή έλαβαν υπόψη τους άρθρα από τους ταξιδιωτικούς οδηγούς:

Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, Ανατολικό Αιγαίο, Τα βουνά της Ελλάδας, Τα Εθνικά Πάρκα της Ελλάδας, Ελληνικά Νησιά, Ελβετία, Αυστρία, Ήπειρος, Θεσσαλία, Πελοπόννησος, Κρήτη, Αργοσαρωνικός, Δυτική-Κεντρική Μακεδονία, Θεσσαλία-Πήλιο-Σποράδες, Στερεά Ελλάδα-Εύβοια, Κυκλάδες, Κύπρος, Δωδεκάνησα, Επτάνησα, Οδοιπορικό στην ελληνική φύση (Εκδόσεις Explorer).

Ανακαλύψτε την Ελλάδα, τόμοι 1-20 (ειδική έκδοση εφημερίδας Τα Νέα, Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη).

TOP 10 Πράγα, TOP 10 Λονδίνο, TOP 10 Παρίσι, TOP 10 Μαδρίτη, TOP 10 Ρώμη, TOP 10 Βιέννη, TOP 10 Βερολίνο, εκδόσεις Dorling Kindersley (για την ελληνική γλώσσα: Ημερησία).

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού, του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία. Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση, όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους. Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο, θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 15/21 Μαρτίου 1946 (ΦΕΚ 1946, 108, Α')

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου, που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright), ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή, χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου.