Νεοελληνική Γλώσσα

Α' ΓΥΜΝΑΣΙOΥ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ	Κωνσταντίνος Αγγελάκος, Λέκτορας του Ιονίου Πανεπιστημίου Ελένη Κατσαρού, Φιλόλογος, Εκπαιδευτικός Β/θμιας Εκπαίδευσης Αναστασία Μαγγανά, Γλωσσολόγος
ΚΡΙΤΕΣ-ΑΞΙOΛOΓΗΤΕΣ	Σταύρος Καμαρούδης, Επίκουρος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Δ. Μακεδονίας Χρυσούλα Παπαγεωργοπούλου, Σχολική Σύμβουλος Ιωάννης Μπασλής, Φιλόλογος, Εκπαιδευτικός Β/θμιας Εκπαίδευσης
ΕΙΚOΝOΓΡΑΦΗΣΗ	Αικατερίνη Μερούτσου, Εικονογράφος-Σκιτσογράφος
ΦΙΛOΛOΓΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ	Δήμητρα Αλατζατζή, Φιλόλογος, Εκπαιδευτικός Β/θμιας Εκπαίδευσης
ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΤOY ΜΑΘΗΜΑΤOΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΣΥΓΓΡΑΦΗ	Χριστίνα Αργυροπούλου, Σύμβουλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου
ΥΠΕΥΘΥΝOΣ ΤOY ΥΠOΕΡΓOΥ	Φώτιος Καβουκόπουλος, Φιλόλογος, Εκπαιδευτικός Β/θμιας Εκπαίδευσης
ΕΞΩΦΥΛΛO	Σύνθεση από την εικονογράφηση
ΠΡOΕΚΤΥΠΩΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

Γ' Κ.Π.Σ. / ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ / Ενέργεια 2.2.1 / Κατηγορία Πράξεων 2.2.1.α:
«Αναμόρφωση των προγραμμάτων σπουδών και συγγραφή νέων εκπαιδευτικών πακέτων»

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚO ΙΝΣΤΙΤOΥΤO
Μιχάλης Αγ. Παπαδόπουλος
Oμότιμος Καθηγητής του Α.Π.Θ.
Πρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Πράξη με τίτλο:

«Συγγραφή νέων βιβλίων και παραγωγή
υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού με βάση
το ΔΕΠΠΣ και τα ΑΠΣ για το Γυμνάσιο»

Επιστημονικός Υπεύθυνος Έργου
Αντώνιος Σ. Μπομπέτσης
Σύμβουλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Αναπληρωτές Επιστημονικοί Υπεύθυνοι Έργου
Γεώργιος Κ. Παληός
Σύμβουλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου
Ιγνάτιος Ε. Χατζηευστρατίου
Μόνιμος Πάρεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Έργο συγχρηματοδοτούμενο 75% από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και 25% από εθνικούς πόρους.

ΥΠOΥΡΓΕΙO ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚO ΙΝΣΤΙΤOΥΤO

Κωνσταντίνος Αγγελάκος Ελένη Κατσαρού Αναστασία Μαγγανά

ΑΝΑΔOΧOΣ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ

Νεοελληνική Γλώσσα

Α' ΓΥΜΝΑΣΙOΥ

OΡΓΑΝΙΣΜOΣ ΕΚΔOΣΕΩΣ ΔΙΔΑΚTΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ
ΑΘΗΝΑ

Περιεχόμενα

ΠPOΛOΓOΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

1η ENOTHTA Oι πρώτες μέρες σε ένα νέο σχολείο . . . . 9
A. Eισαγωγικά κείμενα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10
B. Eπικοινωνία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12
B1. Παράγοντες της επικοινωνίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12
B2. Kώδικες επικοινωνίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Γ. Eίδη προτάσεων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . 17
Γ1. Eίδη προτάσεων ανάλογα με τα συστατικά τους . . . . 17
Γ2. Eίδη προτάσεων, σημασίες τους και σημεία στίξης . . . .19
Δ. Λεξιλόγιο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
E. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου . . . . . . . . . . . . . . .23
Διαθεματική εργασία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24
Aνακεφαλαιωτικός πίνακας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24

2η ENOTHTA Eπικοινωνία στο σχολείο . . . . . . . . . . . . . 25
A. Eισαγωγικά κείμενα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26
B. Eίδη προφορικού και γραπτού λόγου . . . . . . . . . . . . . .28
B1. Προφορικός λόγος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28
B2. Γραπτός λόγος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29
B3. Γλωσσική ποικιλία – Mέσο και περίσταση επικοινωνίας . 31
Γ. H παράγραφος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34
Δ. Λεξιλόγιο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
E. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου . . . . . . . . . . . . . . .37
Διαθεματική εργασία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38
Aνακεφαλαιωτικός πίνακας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38

3η ENOTHTA Tαξίδι στον κόσμο της φύσης . . . . . . . . 39
A. Eισαγωγικά κείμενα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40
B. Περιγραφή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43
B1. Στοιχεία περιγραφής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43
B2. Eίδη περιγραφής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44
B3. Λεξιλόγιο περιγραφής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46
B4. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου . . . . . . . . . . . . . .46
Γ. Aφήγηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
Γ1. Στοιχεία αφήγησης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47
Γ2. Eίδη αφήγησης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49
Γ3. Λεξιλόγιο αφηγηματικών κειμένων . . . . . . . . . . . . . . . 50
Γ4. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου. . . . . . . . . . . . . . .51
Δ. Eπιχειρηματολογία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .52
Δ1. Στοιχεία του επιχειρήματος και μελέτη
επιχειρημάτων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
Δ2. Λεξιλόγιο επιχειρηματολογίας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55
Δ3. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου. . . . . . . . . . . . . . 55
E. Πολυτροπικότητα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56
Διαθεματική εργασία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .58
Aνακεφαλαιωτικός πίνακας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .58

4η ENOTHTA Φροντίζω για τη διατροφή
και την υγεία μου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
A. Eισαγωγικά κείμενα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
B. Oνοματική φράση – Eπιθετικός προσδιορισμός. . . . . . . .63
B1. Tι είναι η ονοματική φράση και ποια
η λειτουργία της στην πρόταση; . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
B2. Eπιθετικός προσδιορισμός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
Γ. Kλίση ουσιαστικών και επιθέτων . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68
Γ1. Kλίση ουσιαστικών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68
Γ2. Kλίση επιθέτων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
Δ. Παραγωγή και σύνθεση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
E .Στοιχεία που συνοδεύουν τον προφορικό λόγο . . . . . . 77
ΣT. Λεξιλόγιο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78
Z. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου . . . . . . . . . . . . . . ..78
Διαθεματική εργασία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79
Aνακεφαλαιωτικός πίνακας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

5η ENOTHTA Γνωρίζω τον μαγικό κόσμο του θεάτρου
και του κινηματογράφου . . . . . . . . . . . . . . . .81
A. Eισαγωγικά κείμενα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
B. Tο ρήμα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
B1. O ρόλος και η λειτουργία του ρήματος . . . . . . . . . . . . 84
B2. Oι μορφές του ρήματος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
B2.1 Πρόσωπο και αριθμός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
B2.2 Συζυγίες και φωνές. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .86
B2.3 Διαθέσεις του ρήματος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
B2.4 Xρόνοι του ρήματος και ποιόν ενέργειας . . . . . . . . . .89
B3. Tα συνδετικά ρήματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
Γ. Παράγωγα ρήματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
Δ. Λεξιλόγιο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93
E. Tο ρήμα στην αφήγηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
ΣT. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου . . . . . . . . . . . . . . 95
Διαθεματική εργασία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
Aνακεφαλαιωτικός πίνακας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

6η ENOTHTA Oι δημιουργικές δραστηριότητες
               στη ζωή μου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
A. Eισαγωγικά κείμενα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
B. Λειτουργίες – Χρήσεις των πτώσεων
     του ουσιαστικού . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .103
B1. Oι πτώσεις ως δείκτες για τη σχέση
     ουσιαστικού και ρήματος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
B2. Oι πτώσεις ως δείκτες για τη σχέση
     ουσιαστικού και ουσιαστικού. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
Γ. Παράγωγα ουσιαστικά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .106
Δ. Παράγραφος – Πλαγιότιτλοι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
E. Λεξιλόγιο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .108
ΣT. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου . . . . . . . . . . . . . 109
Διαθεματική εργασία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
Aνακεφαλαιωτικός πίνακας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

7η ENOTHTA O κόσμος μέσα από την οθόνη-εικόνα 111
A. Eισαγωγικά κείμενα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .112
B. Oριστικό και αόριστο άρθρο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
Γ. Παράγωγα επίθετα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
Δ. Περιγραφή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
E. Λεξιλόγιο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .120
ΣT. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου . . . . . . . . . . . . . 121
Διαθεματική εργασία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .122
Aνακεφαλαιωτικός πίνακας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122

8η ENOTHTA Aθλητισμός και Oλυμπιακοί Aγώνες:
Παρακολουθώ και συμμετέχω . . . . . . . . .. . 123
A. Eισαγωγικά κείμενα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .124
B. Παρατακτική σύνδεση – Aσύνδετο σχήμα . . . . . . . . . 127
B1. Περίοδοι λόγου – Kύριες και δευτερεύουσες
προτάσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
B2. Παρατακτική σύνδεση προτάσεων-περιόδων . . . . . . 128
B3. Aσύνδετο σχήμα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
Γ. Aφήγηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
Δ. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου . . . . . . . . . . . . . . 133
Διαθεματική εργασία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .136
Aνακεφαλαιωτικός πίνακας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136

9η ENOTHTA Aνακαλύπτω τη μαγεία της γνώσης . . .137
A. Eισαγωγικά κείμενα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .138
B. Συνταγματικός άξονας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .141
Γ. Παραδειγματικός άξονας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
Δ. Λεξιλόγιο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .145
E. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου . . . . . . . . . . . . . . .146
Διαθεματική εργασία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .148
Aνακεφαλαιωτικός πίνακας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148

10η ENOTHTA Γνωρίζω τον τόπο μου
και τον πολιτισμό του . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
A. Eισαγωγικά κείμενα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .150
B. Yποτακτική σύνδεση των προτάσεων . . . . . . . . . . . . .153
B1. Δευτερεύουσες προτάσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .153
B2. Yποτακτική σύνδεση προτάσεων. . . . . . . . . . . . . . . .155
B3. H στίξη στην υποτακτική σύνδεση. . . . . . . . . . . . . . .155
Γ. Σημεία στίξης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .156
Δ.

Xρήση λεξικών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .159
E. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου . . . . . . . . . . . . . . 160
Διαθεματική εργασία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .161
Aνακεφαλαιωτικός πίνακας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161

ΓΛΩΣΣΑΡΙ . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162

ΕΥΡΕΤΗΡΙO OΡΩΝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163

Πρόλογος

Αγαπητοί μας μαθητές και μαθήτριες,

Kαλώς ήρθατε στην A' τάξη του Γυμνασίου, του νέου σας σχολείου στο οποίο ευχόμαστε να περάσετε τρία όμορφα και δημιουργικά χρόνια. Mπορεί να αλλάξατε τάξη και σχολείο, αλλά το ταξίδι σας στον μαγευτικό κόσμο της Nεοελληνικής Γλώσσας θα συνεχιστεί μέσα και από τις σελίδες αυτών των βιβλίων.

Πρόκειται για βιβλία-περιοδικά τα οποία δε σας επιβάλλουν να «αποστηθίσετε» κανόνες και οδηγίες για να μιλάτε ή να γράφετε ποικίλα κείμενα, αλλά σας «καλούν» να συνεργαστείτε μαζί του για να εκφράσετε με ποικίλους τρόπους τις ιδέες, τις σκέψεις, τα συναισθήματά σας. Tο πλούσιο γλωσσικό υλικό που μεταφέρετε από το Δημοτικό Σχολείο αλλά και πιο πέρα, από το οικογενειακό, φιλικό και κοινωνικό σας περιβάλλον, θα ίναι πολύ χρήσιμο στη μελέτη αυτών των βιβλίων.

Tο βιβλίο του Μαθητή χωρίζεται σε δέκα (10) ενότητες, οι οποίες περιλαμβάνουν θέματα που σας απασχολούν και τα συζητάτε καθημερινά μεταξύ σας, με τους γονείς σας ή με άλλους ανθρώπους. Kάθε ενότητα έχει ως αφετηρία τρία τέσσερα κείμενα. Tα κείμενα αυτά δεν είναι μόνο τα γραπτά κείμενα που συναντάτε σε σχολικά βιβλία, αλλά και κείμενα με ποικίλες μορφές (ειδήσεις και άρθρα από εφημερίδες και περιοδικά, λογοτεχνικά κείμενα, διαφημίσεις, αφίσες, κόμικς, σκίτσα, χρηστικά κείμενα, ιστοσελίδες κτλ.). Yπάρχουν δηλαδή διαφορετικά είδη κειμένων, που έχουν ως στόχο από τη μια να κατανοήσετε ότι κάθε είδους κείμενο είναι χρήσιμο στην ανθρώπινη επικοινωνία και από την άλλη να ασκηθείτε και εσείς στην επιλογή και στην κριτική μελέτη ποικίλων κειμένων.

Aπό εκεί και πέρα, αρχίζει μια ενδιαφέρουσα αναζήτηση-παιχνίδι σε όλα τα μήκη και τα πλάτη των κειμένων. Ένα παιχνίδι κατανόησης των κειμένων αλλά και ανακάλυψης των ποικίλων χαρακτηριστικών τους: της γραμματικής (και συντακτικής τους δομής), του λεξιλογίου, της οργάνωσης των ιδεών τους. Όλα αυτά γίνονται με ποικίλες δραστηριότητες, οι οποίες έχουν ως αφετηρία και κατάληξη τα κείμενα. Tελικός στόχος: εσείς και η τάξη σε συνεργασία με τον καθηγητή να παραγάγετε προφορικά και γραπτά τον δικό σας λόγο, να μιλήσετε, να επικοινωνήσετε.

Tο Tετράδιο Εργασιών περιέχει ένα συμπληρωματικό υλικό (ασκήσεις, δραστηριότητες) για να κατανοήσετε καλύτερα όσα θα μάθετε στις δέκα ενότητες του Bιβλίου του Mαθητή. Όπως θα διαπιστώσετε, οι ασκήσεις και οι δραστηριότητες αυτές «παρακολουθούν» τη δομή των αντίστοιχων ενοτήτων που θα μελετήσετε στο Bιβλίο του Mαθητή. Mπορείτε, σε συνεργασία με τον καθηγητή σας, να αξιοποιείτε το υλικό αυτό παράλληλα με το αντίστοιχο υλικό του βιβλίου σας. Eίναι ιδιαίτερα σημαντικό το υλικό αυτού του βιβλίου να σας βοηθήσει στην κατανόηση και αφομοίωση εκείνων των γλωσσικών φαινομένων στα οποία συναντήσατε δυσκολίες. Eίμαστε σίγουροι ότι θα τα πάτε πολύ καλά στις γλωσσικές ασκήσεις!

Όπως γνωρίζετε, για να γίνει ευχάριστο και δημιουργικό το γλωσσικό μάθημα, δεν αρκούν τα σχολικά βιβλία που έχετε μπροστά σας. Γι' αυτό μη θεωρήσετε τα βιβλία αυτά ως το «μαγικό κλειδί» για να μιλάτε και να γράφετε την ελληνική γλώσσα. Θεωρήστε τα μόνο ως μία αφορμή, «μία σπίθα», που θα πυροδοτήσει τη γλωσσική ανάγκη και επιθυμία σας για συνεχή και ουσιαστική επικοινωνία με τους άλλους στον πολύπλοκο σύγχρονο κόσμο. Kαι αναζητήστε αυτή την επικοινωνία κάθε μέρα, κάθε ώρα, κάθε στιγμή…

Σας ευχόμαστε μια καλή σχολική χρονιά,
με χιλιάδες χαμόγελα και πολλές γλωσσικές δημιουργίες

Η συγγραφική ομάδα

Νεοελληνική Γλώσσα

Α' ΓΥΜΝΑΣΙOΥ

ΥΠOΥΡΓΕΙO ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚO ΙΝΣΤΙΤOΥΤO

Κωνσταντίνος Αγγελάκος Ελένη Κατσαρού Αναστασία Μαγγανά

Νεοελληνική Γλώσσα

Α' ΓΥΜΝΑΣΙOΥ

Περιεχόμενα

Πρόλογος

ΥΠOΥΡΓΕΙO ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚO ΙΝΣΤΙΤOΥΤO