Η αιχµαλωσία διήρκεσε 48 χρόνια. Έληξε όταν η ανίκητη Βαβυλώνα καταλήφθηκε από τον Κύρο, βασιλιά των Μήδων και των Περσών. Ο Κύρος εξέδωσε διάταγµα µε το οποίο επέτρεπε στους Ιουδαίους να επιστρέψουν στην πατρίδα τους.

Χιλιάδες κάτοικοι του Νότιου Βασιλείου (Ιουδαίοι), οργανωµένοι σε οµάδες πήραν τότε το δρόµο της επιστροφής ανυποµονώντας να ξαναδούν ή να γνωρίσουν τη γη των προγόνων τους. Σε µια τέτοια οµάδα αρχηγοί ήταν ο Ζοροβάβελ και ο Ιησούς...

Η χαρά της επιστροφής έµεινε για πάντα χαραγµένη στην καρδιά των Ιουδαίων. Πολλοί ψαλµοί της Παλαιάς ?ιαθήκης την τραγουδούν:
Όταν ο Κύριος µας έφερε απ' την αιχµαλωσία πίσω στη Σιών, ήταν σα να ζούσαµε ένα όνειρο.
Γέλιο πληµµύρισε το στόµα µας κι η γλώσσα µας έψαλλε ύµνους χαράς

Μόλις έφτασαν στην ερηµωµένη Ιερουσαλήµ, το πρώτο που έκαναν ήταν να θεµελιώσουν το Ναό πάνω στα ερείπια του Ναού του Σολοµώντα. Όταν οι χτίστες έβαλαν τα θεµέλια του Ναού του Κυρίου, ήρθαν οι ιερείς µε τις στολές τους και τις σάλπιγγες και οι λευίτες*... µε τα κύµβαλα, για να υµνήσουν τον Κύριο… Έψαλαν ευχαριστώντας τον Κύριο… Πολλοί απ’ αυτούς που ήταν αρκετά ηλικιωµένοι και είχαν προλάβει τον πρώτο Ναό, έκλαιγαν δυνατά τώρα που έβλεπαν τον καινούριο Ναό να θεµελιώνεται. Οι άλλοι πανηγύριζαν µε αλαλαγµούς.

Όµως το έργο αργούσε να ολοκληρωθεί. Οι δυσκολίες ήταν πολλές. Ας µην ξεχνάµε ότι οι Ιουδαίοι βρήκαν τη γη κατεστραµµένη και τα σπίτια τους γκρεµισµένα. Επιπλέον είχαν να αντιµετωπίσουν και τις επιδροµές των γειτονικών λαών, αλλά και να πληρώνουν δυσβάστακτους φόρους στους Πέρσες. Σ’ αυτές τις δυσκολίες προστέθηκε και το πρόβληµα µε τους Σαµαρείτες. Σαµαρείτες λέγονταν οι κάτοικοι του πρώην Βορείου Βασιλείου, οι οποίοι είχαν στο µεταξύ αναµιχθεί µε ειδωλολατρικούς πληθυσµούς. Αυτό έκανε τους Ιουδαίους να τους θεωρούν «ακάθαρτους». Όταν, λοιπόν, οι Σαµαρείτες θέλησαν να βοηθήσουν στο κτίσιµο του Ναού, εκείνοι αρνήθηκαν τη βοήθειά τους. Τότε οι Σαµαρείτες τους συκοφάντησαν στους Πέρσες ότι δήθεν µε τα οικοδοµικά τους έργα οχύρωναν την Ιερουσαλήµ. Έτσι, µε απόφαση του πέρση µονάρχη η ανοικοδόµηση του Ναού σταµάτησε. Αργότερα, µε την καθοδήγηση του Ζο ροβάβελ το κτίσιµο ξανάρχισε. Τελικά το 515 π.Χ. έγιναν τα εγκαίνια του Ναού. Το µεγάλο όνειρο είχε πια πραγµατοποιηθεί!

Iουδαίοι της διασποράς
?εν επέστρεψαν όλοι οι Ιουδαίοι µετά το διάταγµα του Κύρου. Πολλοί εξακολουθούσαν να ζουν σε διάφορα µέρη της περσικής επικράτειας, στην Αίγυπτο, αλλά και σ’ όλη τη λεκάνη της Μεσογείου. Εκεί, οργανωµένοι σε κοινότητες διατήρησαν την ιουδαϊκή τους ταυτότητα. Παρέµεναν πιστοί στη θρησκεία των πατέρων τους και µελετούσαν µε ζήλο την παράδοσή τους. Οι Ιουδαίοι αυτών των κοινοτήτων ονοµάζονται Ιουδαίοι της Διασποράς.

γ) Η κοινότητα οργανώνεται πολιτικά: ο Νεεμίας

Για αρκετά χρόνια ομάδες αιχμαλώτων κατέφθαναν από τη Βαβυλώνα. Επικεφαλής μιας τέτοιας ομάδας ήταν ο Νεεμίας, ένας ιουδαίος αξιωματούχος του Αρταξέρξη Α'. Η πρώτη φροντίδα του Νε-εμία ήταν να ανοικοδομήσει τα τείχη. Έτσι, η απροστάτευτη Ιερουσαλήμ ξανάγινε μια οχυρωμένη πόλη ικανή να αμύνεται στις εχθρικές επιδρομές. Στη συνέχεια προσπάθησε να οργανώσει πολιτικά την κοινότητα. Πρώτα πρώτα ανακούφισε τον ταλαιπωρημένο λαό. Οι πλούσιοι, που είχαν δανείσει χρήματα σε φτωχούς, θα έπρεπε όχι μόνο να μην τα ζητήσουν πίσω, αλλά και να επιστρέψουν στους φτωχούς τη γη που τους είχαν κατάσχει εξαιτίας των χρεών. Έπειτα φρόντισε να δίνουν οι Ιουδαίοι την εισφορά στο Ναό (δεκάτη) και να τηρούν την αργία του Σαββάτου. Σιγά σιγά η ζωή στην άγια πόλη άρχισε να κυλά ομαλά.

Την ίδια περίπου εποχή ήρθε στην Ιερουσαλήμ και ο ιερέας Έσδρας, που ήταν υπάλληλος στην περσική αυλή. Γνώριζε καλά το Νόμο του Θεού κι έβαλε στόχο να ρυθμίσει τη ζωή της ιουδαϊκής κοινότητας σύμφωνα μ' αυτόν. Πρώτη του φροντίδα ήταν να απαγορεύσει στους συμπατριώτες του να παντρεύονται με ειδωλολάτρες θεωρώντας ότι έτσι οι Ιουδαίοι διατηρούνταν θρησκευτικά καθαροί.

Στη συνέχεια φρόντισε να συγκεντρωθούν όλα τα θρησκευτικά κείμενα και να καταγραφούν. Σημαντικό μέρος απ' αυτά προερχόταν από την εποχή του Μωυσή. Αυτή την εποχή υπηρετούσαν στο Ναό πολλοί εκπαιδευμένοι γραφείς, οι οποίοι εργάστηκαν για να επιτευχθεί αυτό το σπουδαίο έργο. Από τις εργασίες αυτές προέκυψαν τα πέντε πρώτα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης, όπως τα ξέρουμε σήμερα (= Πεντάτευχος). Με βάση αυτά ο Έσδρας οργάνωσε τη ζωή

Ο Νόμος των Ιουδαίων: Τορά Η συλλογή των πέντε πρώτων βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης, που περιέχουν το Νόμο του Μωυσή, ονομάζονται από τους Ιουδαίους Τορά. Η λέξη σημαίνει «καθοδήγηση» που δόθηκε από το Θεό στους ανθρώπους για να ρυθμίζουν σύμφωνα μ' αυτήν τη σχέση τους μαζί του. Παρά την ονομασία «Νόμος», το έργο δεν αποτελείται αποκλειστικά από νομικές διατάξεις. Περιέχει επίσης πολλές αφηγήσεις και ιστορίες.

Ο Έσδρας έφερε το βιβλίο του Νόμου μπροστά στη συγκέντρωση, που αποτελείτο από άνδρες, γυναίκες και παιδιά... Κι από τότε που ανέτειλε ο ήλιος μέχρι το μεσημέρι ο Έσδρας τους διάβασε από το βιβλίο του Νόμου και όλος ο λαός άκουγε προσεκτικά. Ο κυβερνήτης Νεεμίας και ο Έσδρας ... καθώς και οι λευίτες* που εξηγούσαν το κείμενο είπαν στο λαό: «Η ημέρα αυτή είναι αφιερωμένη στον Κύριο το Θεό σας! Δεν είναι ώρα τώρα για κλάματα και πένθη», γιατί όλος ο λαός έκλαιγε ακούγοντας να διαβάζεται ο Νόμος. Ο Νεεμίας είπε ακόμα: «Πηγαίνετε στα σπίτια σας, φάτε από τα πιο εκλεκτά φαγητά, πιείτε γλυκό κρασί και στείλτε μερίδες σ' όποιον δεν έχει τίποτε να ετοιμάσει.». Έτσι όλοι πανηγύρισαν τη μεγάλη γιορτή...

Στα χρόνια που ακολούθησαν τη βαβυλώνια αιχμαλωσία οι Ιουδαίοι ήθελαν να αποφύγουν τα λάθη του παρελθόντος. Γι' αυτό και, όπως είδαμε, δεσμεύτηκαν να ζουν σύμφωνα με το Νόμο του Θεού.

Κάθε Ιουδαίος έπρεπε να ρυθμίζει τη ζωή του με βάση το Νόμο. Αυτό σήμαινε βέβαια ότι έπρεπε να τον γνωρίζει. Όμως οι περισσότεροι δε γνώριζαν τη γλώσσα στην οποία είχαν γραφτεί τα ιερά κείμενα, επειδή μιλούσαν πια αραμαϊκά. Γι' αυτό το λόγο κάποιοι μορφωμένοι Ιουδαίοι ανέλαβαν να διδάσκουν και να εξηγούν το Νόμο στο λαό. Οι άνθρωποι αυτοί, οι οποίοι γνώριζαν καλά και τα εβραϊκά και τα αραμαϊκά και μελετούσαν συνεχώς το Νόμο, ονομάζονταν γραμματείς ή νομοδιδάσκαλοι.

Οι γραμματείς όμως δεν περιόριζαν το έργο τους στο να μεταφράζουν και να διδάσκουν το Νόμο στο λαό. Επειδή οι απλοί άνθρωποι έθεταν ερωτήσεις για το πώς να τον εφαρμόζουν στην καθημερινή τους ζωή, οι γραμματείς απαντούσαν και έδιναν λύσεις ερμηνεύοντας τα κείμενα του Νόμου. Με τον καιρό αυτές οι ερμηνείες αυξάνονταν. Έγιναν βιβλία ολόκληρα στα οποία οι Ιουδαίοι άρχισαν να δίνουν αξία ίση μ' αυτή που έδιναν στα βιβλία του Νόμου. Για παράδειγμα, ο πιστός Ιουδαίος που ήθελε να εφαρμόζει σωστά την αργία του Σαββάτου έπρεπε να γνωρίζει και να τηρεί 39 διατάξεις με απαγορεύσεις των γραμματέων. Αυτές όριζαν ακόμη και το πόσα βήματα θα περπατήσει το Σάββατο!

Κάτι τέτοιο βέβαια κατέληξε να γίνει βαρύ φορτίο στους ώμους των ανθρώπων. Το χειρότερο όμως ήταν ότι πολλοί Ιουδαίοι έφταναν να δίνουν περισσότερη σημασία στις ατελείωτες διατάξεις των γραμματέων από ό,τι στο νόημα και στην ουσία του Νόμου του Θεού. Πίστευαν δηλαδή ότι αν εφάρμοζαν αυτούς τους τυπικούς κανόνες εξωτερικής συμπεριφοράς, θα εξασφάλιζαν την προστασία του Θεού και τη σωτηρία τους. Έτσι η σχέση με το Θεό και το συνάνθρωπο, αντί να βασίζεται στην αγάπη και την ελευθερία, έφτασε να στηρίζεται μόνον στην κατά γράμμα εφαρμογή ανθρώπινων εντολών. Σιγά σιγά, λοιπόν, οι άνθρωποι οδηγήθηκαν στην προσκόλληση στους τύπους, δηλαδή στην τυπολατρία. Εύκολα μπορούμε να καταλάβουμε ότι με μια τέτοια προσκόλληση, οι σχέσεις των ανθρώπων με το Θεό και το συνάνθρωπο σιγά σιγά χάνουν την αξία τους και νεκρώνονται.

Στο διάστημα που οι Ιουδαίοι ήταν εξόριστοι και είχαν στερηθεί το Ναό τους, δημιούργησαν, όπως είπαμε, τις Συναγωγές. Χώρους, δηλαδή, όπου συγκεντρώνονταν για να προσεύχονται και να μελετούν το Νόμο τους. Να θυμούνται την πατρίδα τους και να ονειρεύονται την επιστροφή τους.

Μετά την επιστροφή από την αιχμαλωσία ο Ναός της Ιερουσαλήμ έγινε το κέντρο της εθνικής ζωής των Ιουδαίων. Συμβόλιζε την παρουσία του Θεού ανάμεσα στο λαό του κι ο κάθε Ισραηλίτης, όπου κι αν κατοικούσε, έπρεπε να τον επισκέπτεται, ιδίως στις μεγάλες γιορτές. Παρ' όλα αυτά, η ίδρυση Συναγωγών στις πόλεις και στα χωριά της Παλαιστίνης συνεχίστηκε σε όλη τη μεταιχμαλωσιακή εποχή. Ιδιαίτερα μάλιστα στις κοινότητες των Ιουδαίων της

Και τότε, όπως και σήμερα, ήταν ένα απλό κτίριο, στο κέντρο του οποίου υπήρχε μια εξέδρα, ένα βήμα. Εκεί ανέβαινε αυτός που διάβαζε το Νόμο. Πίσω από το βήμα υπήρχαν καθίσματα για τους αναγνώστες και τους διδασκάλους του Νόμου, τους ραββίνους. Γύρω από το βήμα βρίσκονταν οι θέσεις για τους πιστούς. Σ' έναν ορισμένο χώρο στέκονταν και οι γυναίκες. Στον ανατολικό τοίχο της Συναγωγής, μέσα σε μια κρύπτη, φυλάγονταν τα ιερά κείμενα. Επικεφαλής της συναγωγής ήταν ο αρχισυνάγωγος που εκλεγόταν από την κοινότητα.

Επιπλέον, στις Συναγωγές οι τοπικοί άρχοντες διαχειρίζονταν τις υποθέσεις της κοινότητας και τα παιδιά μάθαιναν γράμματα. Στις Συναγωγές της διασποράς μάλιστα οι Ιουδαίοι δέχονταν να έρχονται και όσοι ειδωλολάτρες ήθελαν να γνωρίσουν την ιουδαϊκή θρησκεία. Αυτούς τους ονόμαζαν προσήλυτους.

Εσωτερικό Συναγωγής
Τα σχέδια που διακοσμούν τη Συναγωγή είναι συγχρόνως και σύμβολα: Π.χ. το λιοντάρι είναι σύμβολο της φυλής του Ιούδα? το στέμμα συμβολίζει τη βασιλεία του Θεού? το άστρο του Δαβίδ είναι ένα από τα αρχαιότερα εβραϊκά σύμβολα, που κατά την παράδοση ήταν το έμβλημα*του βασιλιά Δαβίδ. Τέλος, υπάρχει η επτάφωτη λυχνία (μενορά) και οι δύο πλάκες του Νόμου .

Από τα πανάρχαια χρόνια οι άνθρωποι, όσο απλοϊκά κι αν ζούσαν, γνώριζαν όπως κι εμείς τη δυστυχία και την ευτυχία, τον πόλεμο και την ειρήνη, την ασχήμια και την ομορφιά. Έβλεπαν, όπως κι εμείς, τα δέντρα να βλασταίνουν, τον ήλιο να ανατέλλει, τα παιδιά να γεννιούνται, δικούς τους να πεθαίνουν. Και είχαν, όπως κι εμείς, μεγάλα ερωτήματα: Γιατί ζει ο άνθρωπος; Γιατί πεθαίνει; Γιατί δυστυχεί; Πώς μπορεί να γίνει ευτυχισμένος; Γιατί κάνει λάθη; Ποια είναι η θέση του μέσα στον κόσμο; Ποιος και για ποιο σκοπό δημιούργησε τον κόσμο; Απαντήσεις σ' αυτά τα ερωτήματα οι άνθρωποι πάντα έβρισκαν στη θρησκεία τους.

Στα χρόνια της εξορίας οι Ιουδαίοι ζούσαν στο περιβάλλον της πλούσιας και ισχυρής Βαβυλώνας. Άκουγαν, λοιπόν, τους Βαβυλώνιους να διηγούνται τα εντυπωσιακά κατορθώματα του δικού τους θεού, του Μαρδούκ, και να ισχυρίζονται ότι αυτός έφτιαξε τον κόσμο και τους ανθρώπους. Οι Ιουδαίοι όμως είχαν τη δική τους βεβαιότητα, που τη διατηρούσαν με τις παραδόσεις τους: Ο Θεός τον οποίον γνώρισαν μέσα στα γεγονότα της ιστορίας τους ως ελευθερωτή, οδηγό και προστάτη είναι αυτός που δημιούργησε τον κόσμο και τους ανθρώπους. Στα χρόνια, λοιπόν, της βαβυλώνιας αιχμαλωσίας κάποιοι - μάλλον ιερείς - συνέθεσαν ένα κείμενο που μιλούσε για τη δημιουργία του κόσμου και του ανθρώπου από το Θεό.

Όταν τελικά επέστρεψαν στη χώρα τους και κατέγραψαν συστηματικότερα τις ιερές τους παραδόσεις, τοποθέτησαν τις διηγήσεις για τη δημιουργία του κόσμου και του ανθρώπου στην αρχή των ιερών τους γραφών. Είναι αυτές που βρίσκουμε στα τρία πρώτα κεφάλαια του βιβλίου της Γενέσεως. Η Γένεσις είναι το πρώτο στη σειρά βιβλίο της Αγίας Γραφής, και το όνομά του σημαίνει δημιουργία, αρχή.

Οι συγγραφείς αυτών των κειμένων τότε:

• Έγραφαν τα κείμενά τους βασιζόμενοι, όπως είναι φυσικό, στις γνώσεις και στα δεδομένα εκείνου του καιρού.
• Εκφράζονταν όσο καλύτερα μπορούσαν χρησιμοποιώντας σύμβολα και εικόνες, τη σημασία των οποίων μπορούσαν εύκολα να καταλαβαίνουν οι σύγχρονοί τους άνθρωποι.
• Μετέδιδαν στους ανθρώπους αλήθειες για τον κόσμο και τη ζωή, που πήγαζαν από την πίστη τους στο Θεό και τη σχέση που είχαν μαζί του, δηλαδή αλήθειες θεολογικές.

Εμείς στο μάθημα των Θρησκευτικών σήμερα:

• Δεν ψάχνουμε σ' αυτά επιστημονικές απαντήσεις για το πώς δημιουργήθηκε και εξελίχθηκε το σύμπαν.Αυτές θα μας τις δώσει η σύγχρονη επιστήμη μέσα από άλλα μαθήματα (Βιολογία, Γεωγραφία, Χημεία κ.ά.).
• Προσπαθούμε να αναγνωρίζουμε τα σημεία όπου οι συγγραφείς χρησιμοποιούν σύμβολα και εικόνες· ο στόχος μας είναι να αντιληφθούμε τι σήμαιναν για τους ανθρώπους εκείνης της εποχής.
• Η βασική μας επιδίωξη κάνοντας όλα τα παραπάνω είναι να συναισθανθούμε τη σημασία που μπορεί να έχουν για τους σημερινούς ανθρώπους οι θεολογικές απαντήσεις των κειμένων γύρω από το ποιος και για ποιον λόγο δημιούργησε τη ζωή.

Όσο κι αν οι περισσότεροι από εμάς ζούμε σε γκρίζες πόλεις, η ομορφιά της φύσης δεν παύει να μας εκπλήσσει. Με TOV ήλιο που προβάλλει πίσω απ' τα τσιμεντένια κτίρια, το χαμομηλάκι που φύτρωσε τυχαία σε μια γωνιά, τα γεράνια μιας γλάστρας, το κελάιδισμα ενός πουλιού, τα κατακόκκινα μήλα πάνω στο τραπέζι μας. Τόσες πολλές εικόνες, χρώματα, ήχοι, μυρωδιές, γεύσεις!

Μεγάλες εκπλήξεις μας περιμένουν κι όταν αφήσουμε τους αριθμούς να μιλήσουν. Μια μεγάλη οξιά έχει περίπου 350.000 φύλλα. Όλα μαζί απλωμένα σχηματίζουν μια έκταση 750 μ², σαν ένα γήπεδο ποδοσφαίρου. Απ' αυτά τα φύλλα, σε μια ζεστή μέρα εξατμίζονται 300 λίτρα νερό. Γι' αυτό νιώθουμε τέτοια δροσιά όταν καθόμαστε στον ίσκιο της. Μια οξιά καθαρίζει κάθε χρόνο χίλια κιλά σκόνη και τοξικά αέρια απ' τον αέρα, περισσότερο δηλαδή κι από ένα καλό φίλτρο. Παράγει καθημερινά τόσο οξυγόνο, ώστε 20 παιδιά να έχουν καθαρό αέρα να αναπνέουν.

Ένα σπουργίτι φτερουγίζει 13 φορές το δευτερόλεπτο. Κανένας άνθρωπος δεν έχει τέτοια δύναμη! Ο ξιφίας κολυμπάει με ταχύτητα 90 χλμ. την ώρα, ενώ ένας πρωταθλητής της κολύμβησης φτάνει ίσα ίσα τα 5 χλμ. Ο πάνθηρας τρέχει 120 χλμ. την ώρα, ενώ ένας δρομέας φτάνει μετά βίας τα 36 χλμ. Το παγκόσμιο ρεκόρ του άλματος είναι σχεδόν 9 μ., ενώ ένας ενοχλητικός ψύλλος μ' ένα του πήδημα υπερβαίνει τα 60 εκ., ξεπερνάει δηλαδή 200 φορές το μήκος του σώματός του.

Εξίσου θαυμαστοί είναι οι διάφοροι κύκλοι της ζωής. Ας σκεφτούμε το νερό. Άνθρωποι, ζώα και φυτά χρειάζονται γλυκό νερό για να ζήσουν. Όμως δεν υπάρχει πολύ στη φύση. Μόνο 1 από τα 40 λίτρα του νερού της γης είναι γλυκό. Αλλά ο ήλιος το προσφέρει στη φύση μ' ένα σοφό κύκλο: με τις θερμές του αχτίνες το νερό εξατμίζεται, ανεβαίνει ψηλά, σχηματίζει σύννεφα και ποτίζει σαν πολύτιμη βροχή τη γη.

Πόσα κρυμμένα μυστικά στην κτίση! Πραγματικό στολίδι είναι ο κόσμος γύρω μας!

Ας γυρίσουμε στην πρώτη σελίδα της Παλαιάς Διαθήκης, στο βιβλίο της Γενέσεως, να γνωρίσουμε τη διήγηση για τη δημιουργία αυτού του υπέροχου κόσμου.

Διαβάζοντας το βιβλικό κείμενο της δημιουργίας του κόσμου σίγουρα νιώθουμε έκπληξη μπροστά στην εικόνα που έχει ο συγγραφέας του για το σύμπαν. Είναι τόσο διαφορετική απ' αυτή που έχουμε σήμερα εμείς! Κι όμως, μια τέτοια περίπου εικόνα για το σύμπαν (= κοσμοείδωλο) είχαν οι άνθρωποι της Μεσογείου για αιώνες. Ας προσπαθήσουμε να αναπαραστήσουμε το κοσμοείδωλο όπως το φαντάζονταν τότε οι άνθρωποι: Η γη ήταν ένας μεγάλος δίσκος που στεκόταν πάνω στη θάλασσα στηριγμένος σε ισχυρές κολόνες. Την κάλυπτε ένας τεράστιος θόλος που συγκρατούσε τα νερά του ουρανού. Από τα ανοίγματα αυτού του θόλου προερχόταν η βροχή! Το σχέδιό μας θα μπορούσε να μοιάζει με το παρακάτω:

Στη διάρκεια όλων αυτών των αιώνων δημιουργήθηκαν μεγάλες διαμάχες. Απ' τη μια μεριά κάποιοι αρνούνταν τη Βίβλο, επειδή η εικόνα που δίνει για τον κόσμο (το κοσμοείδωλό της) δεν συμφωνούσε με την επιστημονική αλήθεια. Κάποιοι άλλοι αρνούνταν τις επιστημονικές αλήθειες, επειδή θεωρούσαν ότι έρχονταν σε αντίθεση με την αλήθεια της Αγίας Γραφής. Το λάθος και των δύο πλευρών βρισκόταν στο ότι ξεχνούσαν πως άλλοι είναι οι σκοποί της επιστήμης και άλλοι της Αγίας Γραφής. Σήμερα αυτή η διαμάχη έχει πια ξεπεραστεί. Και για τους περισσότερους είναι πλέον ξεκάθαρο: ο σκοπός της επιστήμης είναι να ερευνά με επιστημονικούς τρόπους το σύμπαν και να διατυπώνει απόψεις για το πώς δημιουργήθηκε και εξελίχθηκε. Από την άλλη, ο σκοπός της Παλαιάς Διαθήκης, από τότε που γράφτηκε έως και σήμερα, είναι να εκφράζει στα κείμενά της με παραστατικές εικόνες την πίστη ότι ο Θεός έδωσε στα πάντα τη ζωή και δε σταματάει να τη φροντίζει διαρκώς. Ας προσέξουμε ότι ο Μέγας Βασίλειος, ήδη από τον 4ο αι. μ.Χ., εκφράζει την άποψη ότι επιστήμη και Αγία Γραφή στην πραγματικότητα δεν συγκρούονται. Γράφει: «Δε μειώνεται ο θαυμασμός μας για τα έργα του Θεού, αν βρεθεί ο τρόπος με τον οποίο έγινε κάποιο από τα θαυμαστά αυτά έργα». (P.G. 29, 25)

Είπε ο Θεός: «Ας δημιουργήσουμε τον άνθρωπο σύμφωνα με την εικόνα τη δική μας κι έτσι που να μπορεί να μας μοιάσει · κι ας εξουσιάζει τα ψάρια της θάλασσας, τα πτηνά του ουρανού, τα ζώα και γενικά όλη τη γη και τα ερπετά που σέρνονται πάνω σ' αυτήν»... Τότε ο Κύριος ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο από το χώμα της γης και φύσηξε στο πρόσωπό του πνοή ζωής. Έτσι έγινε ο άνθρωπος ζωντανό πλάσμα. Ύστερα ο Κύριος ο Θεός φύτεψε έναν κήπο στην Εδέμ προς την ανατολή... Πήρε, λοιπόν, ο Κύριος ο Θεός τον άνθρωπο και τον έβαλε μέσα στον κήπο της Εδέμ για να τον καλλιεργεί και να τον προσέχει.

Ο Κύριος έφερε όλα τα ζώα του αγρού και τα πτηνά του ουρανού μπροστά στον άνθρωπο, για να δει πώς θα τα ονομάσει. Και ό,τι όνομα έδινε ο άνθρωπος σε κάθε ζωντανή ύπαρξη, αυτό ήταν και το όνο-μά της. Έδωσε ονόματα σε όλα τα ζώα, στα πτηνά του ουρανού και στα άγρια θηρία.

Ο Κύριος ο Θεός είπε: «Δεν είναι καλό να είναι ο άνθρωπος μόνος. Θα του φτιάξω έναν σύντροφο όμοιονμ' αυτόν»... Τότε ο Κύριος ο Θεός τον έριξε σε βαθύ ύπνο κι αποκοιμήθηκε. Μετά πήρε μια πλευρά του και στη θέση της έβαλε σάρκα. Με την πλευρά που πήρε από τον Αδάμ ο Κύριος ο Θεός έκανε τη γυναίκα και την έφερε στον Αδάμ. Τότε ο Αδάμ είπε: «Αυτό είναι οστό από τα οστά μου και σάρκα από τη σάρκα μου»... Γι' αυτόν το λόγο θα εγκαταλείπει ο άνθρωπος τον πατέρα του και τη μητέρα του και θα ενώνεται με τη γυναίκα του. Και θα γίνονται οι δυο τους ένα σώμα.

Ο Θεός τους ευλόγησε και τους είπε: «Να κάνετε πολλά παιδιά ... να γεμίσετε τη γη και να κυριαρχήσετε σ' αυτήν. Να εξουσιάσετε τα ψάρια της θάλασσας, τα πτηνά του ουρανού και κάθε ζώο που κινείται πάνω στη γη... Να! ... σας δίνω όλα τα φυτά, καθώς και όλα τα δέντρα.».

Σύμφωνα με τη διήγηση της Γενέσεως είμαστε τα μόνα πλάσματα που δημιουργηθήκαμε ως εικόνα του Θεού. Μόνο εμείς δηλαδή μπορούμε να συνειδητοποιούμε τη σημασία της ζωής: Να αναγνωρίζουμε ότι μας χαρίστηκε για να την κάνουμε ολοένα και καλύτερη· να τη μοιραζόμαστε με τους συνανθρώπους μας και με τα άλλα ζωντανά πλάσματα ·s να συναισθανόμαστε την ομορφιά της · να επιλέγουμε ελεύθερα ποιους δρόμους θα ακολουθήσουμε · να καταλαβαίνουμε ότι ο πραγματικός προορισμός του ανθρώπου είναι να σχετιστεί με το Θεό και να του μοιάσει όσο γίνεται περισσότερο.

Πώς μπορεί όμως ο άνθρωπος να μοιάσει στο δημιουργό Θεό; Πώς να ζει στον κόσμο χωρίς να τον καταστρέφει; Πού να βρίσκει χαρά; Με ποιο τρόπο να χρησιμοποιεί ό,τι του χάρισε ο Θεός; Πώς θα καταφέρει να ζήσει κι ο ίδιος μια δημιουργική ζωή; Πώς να δημιουργεί όμορφες σχέσεις γεμάτες δικαιοσύνη και αληθινή αγάπη; Πώς μπορεί να έχει μια ζωντανή σχέση με το Θεό;

Σήμερα, καθώς όλα αλλάζουν πολύ γρήγορα γύρω μας κι ένα πλήθος από πληροφορίες μας κυκλώνουν, συχνά μπερδευόμαστε. Δεν αναγνωρίζουμε τα χαρίσματά μας, τα προσπερνάμε και δεν ξέρουμε τι να κάνουμε μ' αυτά. Δε συνειδητοποιούμε τις ευθύνες μας για τον κόσμο και δεν παίρνουμε τις καλύτερες αποφάσεις. Όμως, ας κοιτάξουμε γύρω μας. Οι άνθρωποι είναι δημιουργοί, ακόμη και χωρίς να το συνειδητοποιούν:

• γεωργοί, εργάτες, τεχνικοί καλλιεργούν και δαμάζουν τα υλικά της φύσης
• καλλιτέχνες προσπαθούν να συλλάβουν το νόημα της ζωής και να εκφράσουν την ομορφιά της με εικόνες, στίχους, νότες...
• δάσκαλοι, γιατροί, νοσοκόμοι προσπαθούν να φωτίσουν, να γιατρέψουν, να διευκολύνουν τη ζωή των γύρω τους
• ανάπηροι συνάνθρωποί μας χρησιμοποιούν θαυμαστά τα χαρίσματά τους
• γονείς δίνουν ζωή και φροντίδα στα παιδιά τους
• παρά τις δυσκολίες της ζωής, οι άνθρωποι δε σταματούν να σχετίζονται και να προσφέρουν αγάπη!

δ) Χαρά και ευχαριστία για το δώρο της ζωής Συνειδητοποιώντας όλα τα παραπάνω δε γίνεται να μη νιώθουμε ευγνωμοσύνη για το Θεό, που μας χάρισε ένα τέτοιο ακριβό δώρο και να τον ευχαριστούμε. Όσοι είναι χριστιανοί γνωρίζουν ότι αυτό που κάνουν όταν μαζεύονται για να λατρεύσουν το Θεό το ονομάζουν Θεία Ευχαριστία. Σ' αυτή τη σύναξη προσεύχονται για όλη την κτίση, προσφέρουν στο Θεό ως δώρα ψωμί και κρασί, εύχονται η ζωή και ο κόσμος όλος να είναι πάντοτε στα χέρια του και τον ευχαριστούν αναγνωρίζοντας όσα τους χαρίζει. Όσες φορές βλέπω στους ουρανούς σου... τ' αστέρια, τη σελήνη, που εσύ τα στέριωσες, αναλογίζομαι: Τι τάχα είν' ο άνθρωπος ώστε να τον φροντίζεις; ο κάτοικος της γης ώστε να νοιάζεσαι γι' αυτόν;... Με δόξα τον στεφάνωσες και με τιμή. Κύριο τον έκανες πάνω στα πλάσματά σου, όλα στην εξουσία του τα έδωσες: τα πρόβατα, τα βόδια, ακόμη και τα ζώα τ' άγρια, τ' ουρανού τα πετούμενα, της θάλασσας τα ψάρια... Δέσποτα, Κύριέ μας, πόσο θαυμαστή είναι η ύπαρξή σου σ' ολόκληρη τη γη! Ψαλμ 8

Αδάμ = χωμάτινος Εύα = ζωή   «Κύριε, ? Κύριος ?μ?ν ?ς θαυμαστόν τό ?νομά σου ?ν πάσ? τ? γ?» (Ψαλμ. 8) Η δημιουργία, του Μαρκ Σαγκάλ (20ός αι.)

Μέσα στον όμορφο κόσμο μας κάθε μέρα συμβαίνουν πλήθος κακά! Πόνος, αρρώστιες, δυστυχίες, μίση, κατεστραμμένες σχέσεις, θάνατος. Όλοι οι άνθρωποι παντού αναρωτιούνται: «Γιατί;». Ας δούμε πού στρέφει την προσοχή μας η διήγηση της Γενέσεως.

Όταν ο Θεός έβαλε τον άνθρωπο στον παράδεισο του έδωσε αυτή την εντολή: «Απ' όλα τα δέντρα του κήπου μπορείς να τρως. Από το δέντρο όμως της γνώσης του καλού και του κακού να μη φας. Γιατί την ίδια μέρα που θα φας απ' αυτό, εξάπαντος θα γίνεις θνητός»...

Απ' όλα τα ζώα του αγρού, που είχε δημιουργήσει ο Κύριος ο Θεός, το φίδι ήταν το πιο πανούργο. Είπε λοιπόν το φίδι στη γυναίκα: «Αλήθεια είπε ο Θεός να μη φάτε από κανένα δέντρο του κήπου;». Η γυναίκα του απάντησε: «Μπορούμε να φάμε καρπούς απ' όλα τα δέντρα, εκτός από κείνο που βρίσκεται στη μέση του κήπου. Ο Θεός είπε να μη φάμε τον καρπό του, ούτε καν να τον αγγίξουμε, για να μη γίνουμε θνητοί». Τότε το φίδι είπε στη γυναίκα: «Όχι βέβαια! Δε θα γίνετε θνητοί. Όμως ο Θεός ξέρει ότι την ημέρα που θα φάτε απ' αυτό, θα ανοιχτούν τα μάτια σας και θα γίνετε σαν θεοί και θα γνωρίζετε το καλό και το κακό».

Η γυναίκα είδε τους καρπούς του δέντρου που ήταν ωραίοι, φάνταζαν νόστιμοι και κέντριζαν μέσα της την επιθυμία να τους δοκιμάσει. Πήρε λοιπόν από τους καρπούς και έφαγε και έδωσε και στον άντρα της που ήταν μαζί της, και έφαγε κι αυτός. Τότε άνοιξαν τα μάτια και των δύο και διαπίστωσαν ότι ήταν γυμνοί. Έραψαν, λοιπόν, φύλλα συκιάς και έφτιαξαν ενδύματα για να σκεπάσουν τη γύμνια τους. Το δειλινό άκουσαν το Θεό που περπατούσε στον κήπο και κρύφτηκαν. Τότε ο Θεός φώναξε τον Αδάμ και του είπε: «Αδάμ, πού είσαι;» Εκείνος απάντησε: «Σε άκουσα στον κήπο, φοβήθηκα και κρύφτηκα, γιατί είμαι γυμνός». Τότε είπε ο Θεός: «Ποιος σου είπε ότι είσαι γυμνός; Μήπως έφαγες από το δέντρο που σου είχα απαγορέψει να φας;». Ο Αδάμ αποκρίθηκε: «Η γυναίκα που μου έδωσες, εκείνη μου πρόσφερε έναν καρπό και έφαγα». Ο Κύριος ο Θεός ρώτησε τη γυναίκα: «Γιατί το έκανες αυτό;». Εκείνη απάντησε; «Το φίδι με εξαπάτησε και έφαγα».

Έτσι ο Κύριος ο Θεός έδιωξε τον άνθρωπο από τον κήπο της Εδέμ, για να καλλιεργεί τη γη απ' την οποία είχε προέλθει

Για να καταλάβουμε την παραπάνω ιστορία θα πρέπει να τη φανταστούμε σαν ένα δράμα που παίχτηκε στην καρδιά του ανθρώπου, μια «εσωτερική σύγκρουση» όπως λέμε. Για να μας το δείξει αυτό ο συγγραφέας της Γένεσεως χρησιμοποίησε ιδιαίτερα εκφραστικές εικόνες. Κατ' αρχήν το απαγορευμένο δέντρο και την εντολή. Μ' αυτές τις εικόνες καταλαβαίνουμε ότι ο άνθρωπος δημιουργείται ελεύθερος. Ο ίδιος θα απο-φασίσει αν θα συνεχίσει να εμπιστεύεται το δημιουργό του και να έχει σχέση μαζί του ή όχι.

Στη συνέχεια υπάρχει το φίδι. Είναι μια εικόνα που περιγράφει τον

Στη θεολογική γλώσσα, όταν αναφερόμαστε σ' αυτή τη διήγηση, μιλάμε για πτώση. Πράγματι ο άνθρωπος απέτυχε, ξέπεσε, αμάρτησε. Διέκοψε τη σχέση του με το Θεό. Όμως μια τέτοια άρνηση της θεϊκής αγάπης επηρεάζει και όλες τις άλλες σχέσεις του. Κι αυτές ξεπέφτουν. Έτσι, όλες οι χαρές της ανθρώπινης ζωής, η γέννηση, η συζυγική σχέση, η εργασία γίνονται πόνος, καταπίεση και βάσανα.

Στη συνέχεια του βιβλίου της Γενέσεως βρίσκουμε κι άλλες αφηγήσεις που παρουσιάζουν την αμαρτία ως διαταραχή και καταστροφή στις σχέσεις των ανθρώπων.

• Ο Κάιν και ο Άβελ

Ήταν δυο παιδιά του Αδάμ και της Εύας. Ορμητικός και δυνατός γεωργός της γης ο Κάιν. Τρυφερός και αθώος βοσκός ο Άβελ. Μια μέρα τα δυο αδέλφια πρόσφεραν θυσία στο Θεό. Καρπούς της γης ο Κάιν, από τα πρωτότοκα των προβάτων του ο Άβελ. Ο Θεός όμως που γνωρίζει τι γίνεται στην καρδιά των ανθρώπων δέχτηκε μόνο την προσφορά του Άβελ.

Είπε τότε ο Κύριος: «Τι πήγες κι έκανες;... Από δω και πέρα θα σε καταριέται η ίδια η γη που δέχτηκε το αίμα του αδελφού σου, που εσύ τον σκότωσες. Όταν θα την καλλιεργείς, δε θα σου δίνει πια τους καρπούς της. Φυγάς θα είσαι και περιπλανώμενος για πάντα πάνω στη γη».

• Ο πύργος της Βαβέλ

Όλοι θυμόμαστε τις διηγήσεις για τον μεγάλο κατακλυσμό που απείλησε τους ανθρώπους και για τη σωτηρία τους με την κιβωτό του Νώε. Λίγο παρακάτω το κείμενο της Παλαιάς Διαθήκης διηγείται για τους ανθρώπους που ζούσαν στη Βαβέλ, δηλαδή στη Βαβυλώνα. Αυτοί αποφάσισαν να χτίσουν έναν πύργο τόσο ψηλό, ώστε η κορυφή του να φτάνει στον ουρανό. Ήθελαν έτσι να μείνει το όνομά τους ξακουστό σ' όλες τις επόμενες γενιές. Μεθυσμένοι από τον εγωισμό τους άρχισαν να χτίζουν το οικοδόμημά τους. Τότε μεγάλη σύγχυση τους κατέλαβε. Ο καθένας μιλούσε διαφορετική γλώσσα, που οι άλλοι δεν καταλάβαιναν. Έτσι το έργο δεν ήταν δυνατόν να συνεχιστεί και σταμάτησε άδοξα.

Ωστόσο στο κείμενο της Γένεσεως δεν τελειώνουν όλα με τις παραπάνω τραγικές αφηγήσεις. Αμέσως παρακάτω, ο Θεός δίνει στους ανθρώπους μια νέα ευκαιρία να ξεκινήσουν τη ζωή τους από την αρχή. Καλεί έναν άνθρωπο, τον Αβραάμ και κλείνει μαζί του μια συμφωνία αγάπης (= Διαθήκη). Κι έτσι αρχίζουν όλα όσα γνωρίσαμε στα μαθήματα της φετινής χρονιάς.

Όπου κοιτάξεις είναι το κακό...
Μονάχα ψέματα...
Διατεταγμένοι θάλαμοι
και σίδερα, συρματοπλέγματα
και πάσσαλοι. Για να
μην ανασαίνεις.
Τάκης Σινόπουλος

Τα χρόνια που ακολούθησαν την επιστροφή από τη Βαβυλώνα ήταν δύσκολα. Οι Ιουδαίοι προσπαθούσαν να αποφύγουν τα λάθη του παρελθόντος που τους είχαν οδηγήσει στην καταστροφή. Γι' αυτό οργανώθηκαν, όπως είδαμε, γύρω από το Ναό και το Νόμο. Όμως οδηγήθηκαν σε υπερβολές. Πίστευαν πως δεν έπρεπε να δημιουργούν σχέσεις με ξένους και έβλεπαν με επιφύλαξη τους άλλους λαούς. Έφτασαν μάλιστα να θεωρήσουν άκυρους όλους τους γάμους που είχαν γίνει με ξένους. Σιγά σιγά πολλοί διαμόρφωσαν την πεποίθηση ότι: «Ο Θεός υπάρχει μόνο για τον Ισραήλ. Μόνο μ' εμάς έκλεισε Διαθήκη, μόνο σ' εμάς έδωσε το Νόμο του. Μόνο τον Ισραήλ αγαπά, ενώ λίγο νοιάζεται για τους άλλους λαούς. Ο Μεσσίας που θα έρθει θα σώσει μόνο τους Ιουδαίους». Έτσι, όμως, κατέληξαν να πιστεύουν ότι ο Θεός ήταν αποκλειστικά Θεός ενός έθνους, του ιουδαϊκού.

Παρ' όλα αυτά ανάμεσα στους Ιουδαίους υπήρχαν κάποιοι που έβλεπαν τα πράγματα διαφορετικά. Δεν ξεχνούσαν όσα είχαν πει οι προφήτες για το Θεό. Ότι δηλαδή είναι πατέρας όλων των ανθρώπων· και ότι ο Ισραήλ είναι εκλεκτός λαός, επειδή ο Θεός τον διάλεξε για μια σπουδαία αποστολή, που θα ωφελήσει όλο τον κόσμο κι όχι μόνο τους ίδιους. Αυτοί οι Ιουδαίοι διαμαρτύρονταν για τις αντιλήψεις των συμπατριωτών τους. Μια τέτοια διαμαρτυρία βρίσκουμε και στο βιβλίο Ιωνάς. Πρόκειται για ένα μικρό βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης που γράφτηκε μετά τη βαβυλώνια αιχμαλωσία.

Ο Θεός έστειλε τον Ιωνά στη Νινευί, την πρωτεύουσα των ειδωλολατρών Ασσυρίων, να τους ελέγξει για τις αμαρτίες τους δίνοντάς τους έτσι την ευκαιρία να μετανιώσουν και να σωθούν. Ο Ιωνάς όμως δεν ήθελε να κηρύξει σε ειδωλολάτρες. Γι' αυτό ανέβηκε σ' ένα πλοίο και έπλευσε προς την αντίθετη κατεύθυνση. Στη διάρκεια του ταξιδιού ξέσπασε καταιγίδα και το πλοίο κινδύνευε να βυθιστεί. Τότε οι ναυτικοί σκέφτηκαν ότι κάποιος ταξιδιώτης πρέπει να είναι η αιτία του κακού. Για να τον βρουν έριξαν κλήρο· κι ο κλήρος έπεσε στον Ιωνά, ο οποίος παραδέχτηκε την ευθύνη του. Τους πρότεινε μάλιστα να τον ρίξουν στη θάλασσα για να γλιτώσουν εκείνοι από τον κίνδυνο. Πράγματι οι ναυτικοί το έκαναν και η τρικυμία σταμάτησε. Ο Ιωνάς όμως δεν πνίγηκε, αφού ένα μεγάλο ψάρι τον κατάπιε. Τρία μερόνυχτα έμεινε στην κοιλιά του ψαριού. Εκεί προσευχόταν θερμά στο Θεό:

«Μέσα στη θλίψη μου σ' εσένα Κύριε φώναξα κι εσύ μου αποκρίθηκες... Στα βάθη μ' έριξες, μες στην καρδιά της θάλασσας, τα ρεύματα με περικύκλωσαν...Σκεφτόμουν: δε με φροντίζει πια...Τα νερά με σκέπασαν ως το λαι-μό.Η θάλασσα η απύθμενη με περικύκλωσε, φύκια δέθηκαν στο κεφάλι μου τριγύρω...Εσύ όμως Κύριε, Θεέ μου, ζωντανό μ' έβγαλες...Σωτήρας μου είσαι Κύριε εσύ».

Το κήτος έβγαλε τον Ιωνά σε μια ακτή της Παλαιστίνης. Για δεύτερη φορά ο Θεός τον πρόσταξε να πάει στη Νινευί. Τότε ο Ιωνάς υπάκουσε. Το κύρηγμά του βρήκε ανταπόκριση όχι μόνο στο λαό της πόλης αλλά και στο βασιλιά. Όλοι μετάνιωσαν για τα λάθη και τις αμαρτίες τους και ζήτησαν συγνώμη από το Θεό. Ο Θεός τους συγχώρησε, αλλά ο Ιωνάς αντί να χαρεί, διαμαρτυρήθηκε για την αγάπη του Θεού προς τους ειδωλολάτρες.

Με τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου ο ελληνισμός εξαπλώθηκε σ' όλη τη Μεσόγειο φτάνοντας μέχρι τη Μεσοποταμία και τη μακρινή Ινδία. Όταν ο Αλέξανδρος κατέλαβε την Παλαιστίνη, οι Ιουδαίοι ήδη γνώριζαν τους Έλληνες. Ωστόσο από τότε άρχισαν να έχουν ουσιαστική επαφή μαζί τους.

Μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου το τεράστιο κράτος χωρίστηκε σε βασίλεια που τα διοικούσαν οι διάδοχοί του. Για περισσότερο από έναν αιώνα η Ιουδαία ανήκε στο βασίλειο των Πτολεμαίων της Αιγύπτου. Έζησε τότε μια περίοδο ειρήνης στη διάρκειά της οποίας ο ελληνικός πολιτισμός επέδρασε βαθιά σε κάθε πτυχή της ιουδαϊκής ζωής. Η ελληνική γλώσσα διαδόθηκε πολύ. Οι νέες πόλεις που κτίστηκαν πήραν ελληνικά ονόματα. Αρκετοί Ιουδαίοι αντικατέστησαν τα ονόματά τους με ελληνικά. Ο ίδιος ο αρχιερέας Γιόσουα άλλαξε το όνομά του σε Ιάσων. Ο ελληνικός τρόπος ζωής έγινε δηλαδή ελληνικά πλατύγυρα καπέλα της μόδας. Οι νέοι κυκλοφορούσαν φορώντας πέτασους,

Σιγά σιγά όμως άρχισαν να εμφανίζονται αντιδράσεις. Ομάδες Ιουδαίων, οι λεγόμενοι «ευσεβείς», άρχισαν να εκφράζουν την αντίθεσή τους στις ελληνικές επιρροές. Φοβούνταν μήπως ο λαός παρασυρθεί και λησμονήσει την πίστη στο Θεό, γι' αυτό διακήρυτταν με θέρμη ότι ζει σωστά μόνον όποιος γνωρίζει και εφαρμόζει πιστά το Νόμο του Θεού.

Πολύ μεγαλύτερη ήταν η επίδραση του ελληνισμού στους Ιουδαίους της διασποράς. Πολλοί απ' αυτούς μάλιστα είχαν ξεχάσει τη μητρική τους γλώσσα. Κάτι τέτοιο συνέβη και στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, όπου ζούσε μια μεγάλη και δραστήρια ιουδαϊκή κοινότητα. Στα χρόνια του Πτολεμαίου του Φιλάδελφου (285-247 π.Χ.) οι Ιουδαίοι της αλεξανδρινής κοινότητας είχαν φτάσει στο σημείο να μην καταλαβαίνουν τα κείμενα των ιερών γραφών τους που διαβάζονταν στις Συναγωγές. Δημιουργήθηκε, λοιπόν, η ανάγκη να μεταφραστεί ο Νόμος στην ελληνιστική κοινή γλώσσα, η οποία εκείνη την εποχή ήταν διεθνής. Ο ίδιος ο Πτολεμαίος φρόντισε να βρεθούν καλοί μεταφραστές. Κατά την παράδοση 72 σοφοί άνδρες πραγματοποίησαν το τεράστιο αυτό έργο στο νησάκι Φάρος, λίγο έξω από την Αλεξάνδρεια. Στα χρόνια που ακολούθησαν μεταφράστηκαν στα ελληνικά σταδιακά όλα τα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης. Έτσι προέκυψε η μετάφραση των Εβδομήκοντα, που τη γράφουμε για συντομία μετάφραση των Ο'. Χρόνια αργότερα η χριστιανική Εκκλησία πήρε αυτή την ελληνική μετάφραση και τη χρησιμοποίησε ως επίσημο κείμενο της Παλαιάς Διαθήκης. Αυτό είναι το κείμενο που ακούμε μέχρι σήμερα στη χριστιανική λατρεία.

Η περίοδος της ειρήνης στην Παλαιστίνη έληξε όταν η χώρα πέρασε στην κυριαρχία των Σελευκιδών, βασιλέων της Συρίας. Αυτοί προσπάθησαν να εξελληνίσουν με βίαιο τρόπο τους Ιουδαίους. Ο βασιλιάς Αντίοχος έστειλε γραπτή διαταγή σ' όλα τα έθνη του βασιλείου του, σύμφωνα με την οποία αυτά θα εγκατέλειπαν τα έθιμά τους και θα γίνονταν όλα ένας λαός. Κι όλα τα έθνη υπάκουσαν. Ακόμη και από τους Ισραηλίτες πολλοί συμφώνησαν και δέχτηκαν τη θρησκεία του βασιλιά. Ο Αντίοχος βεβήλωσε*και λαφυραγώγησε το Ναό και απαγόρευσε την τήρηση του Σαββάτου, την περιτομή*και την προσφορά θυσιών. Επιπλέον διέταξε να προσφέρονται θυσίες στους εθνικούς θεούς μέσα στο Ναό της Ιερουσαλήμ. Οι ποινές που επέβαλλε σε όσους είχαν αντίρρηση έφταναν έως το θάνατο. Τότε μια ιουδαϊκή οικογένεια ιερέων, οι Ασμοναίοι, ξεκίνησαν μια σθεναρή*αντίσταση.

Εκείνο τον καιρό ένας ιερέας ... που ονομαζόταν Ματταθίας ... περιδιάβηκε την πόλη φωνάζοντας δυνατά: «Όποιος υποστηρίζει με ζήλο το νόμο του Μωυσή και τηρεί σταθερά τη Διαθήκη, ας με ακολουθήσει!». Τότε αυτός και οι γιοι του κατέφυγαν στα βουνά και εγκατέλειψαν όλα τους τα υπάρχοντα στην πόλη. Πολλοί που ήθελαν να ζήσουν με δικαιοσύνη, σύμφωνα με το Νόμο του Μωυσή, βγήκαν στην έρημο με σκοπό να μείνουν εκεί, μαζί με τα παιδιά τους, τις γυναίκες τους και τα ζώα τους, γιατί αντιμετώπιζαν μεγάλους κατατρεγμούς.

Ο Ματταθίας σκοτώνει έναν αποστάτη Ιουδαίο, χαρακτικό του Ντορέ (19ος αι.)

Μετά το θάνατο του Ματταθία, οι γιοι του, Ιούδας, Ιωνάθαν και Σίμων, συνέχισαν τον αγώνα. Στον Ιούδα μάλιστα έδωσαν το χαρακτηρισμό Μακκαβαίος (=αυτός που σφυροκοπά, ο ισχυρός). Γι' αυτό όλη η εξέγερση ονομάστηκε Μακκαβαϊκή. Έτσι υπερασπίστηκαν το Νόμο του Μωυσή έναντι των ειδωλολατρικών εθνών και των βασιλιάδων τους και δεν άφησαν τον ασεβή βασιλιά Αντίοχο να θριαμβεύσει.

Μετά από πολλούς αγώνες οι Μακκαβαίοι / Ασμοναίοι κατόρθωσαν να δώσουν στους Ιουδαίους την ανεξαρτησία τους. Η οικογένειά τους κυβέρνησε την Ιουδαία μέχρι την εποχή που κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους. Ωστόσο όλα αυτά τα χρόνια ο εξελληνισμός των Ιουδαίων συνεχίστηκε. Γι' αυτό εξακολουθούσαν και οι διαμάχες ανάμεσα στους εξελληνισμένους Ιουδαίους και τους «ευσεβείς». Οι πρώτοι έφταναν, όπως είδαμε, στο σημείο να απορρίπτουν τις πατρογονικές τους παραδόσεις. Αντίθετα οι δεύτεροι πίστευαν ότι έπρεπε να μένουν πιστοί αποκλειστικά στη δική τους παράδοση και αρνούνταν οτιδήποτε ξένο. Εφάρμοζαν αυστηρά όχι μόνο το Νόμο αλλά και τις ερμηνείες των Γραμματέων. Ο απλός λαός βρισκόταν σε σύγχυση και δεν ήξερε πια ποιον να εμπιστευτεί. Με το πέρασμα των χρόνων η σύγχυση ολοένα και μεγάλωνε.

Ο καθένας από μας ζει ελπίζοντας. Έτσι τα καλά πράγματα γίνονται καλύτερα και οι δυσκολίες της ζωής λιγότερο σκληρές. Όμως και ολόκληρες ομάδες των ανθρώπων ελπίζουν. Π.χ. ένα σχολείο ελπίζει ότι θα βραβευθεί σε ένα διαγωνισμό θεατρικής παράστασης. Μια οικογένεια ελπίζει ότι ο πατέρας θα βρει μια καλύτερη δουλειά. Ένας υποταγμένος λαός ελπίζει ότι θα κερδίσει την ανεξαρτησία του. Ο υποανάπτυκτος κόσμος ελπίζει για μια καλύτερη ζωή. Ολόκληρος ο κόσμος σήμερα ελπίζει ότι θα έρθει μια εποχή ειρήνης και ευημερίας για όλους.

Στα φετινά μαθήματα είδαμε ότι οι Ιουδαίοι ήταν ένας λαός που πορεύτηκε με μεγάλα σκαμπανεβάσματα. Απ' την αρχή της ιστορίας τους χρειάστηκε να παλέψουν με πολλούς αντιπάλους: Αιγύ-πτιους δυνάστες, κινδύνους της ερήμου, πολυθεΐα και ειδωλολατρία, ισχυρούς εχθρούς, εσωτερικές κρίσεις και λάθη. Ωστόσο πάντα προσπαθούσαν να διατηρούν την πίστη τους στη Διαθήκη. Δεν έπαψαν να ελπίζουν ότι όλες οι υποσχέσεις του Θεού θα εκπληρωθούν. Και περίμεναν το Μεσσία που θα έστελνε ο Θεός? έναν απόγονο του Δαβίδ, που θα εγκαθίδρυε τη βασιλεία του Θεού στη γη.

Μετά τη βαβυλώνια αιχμαλωσία, και αντίθετα με τις ελπίδες που διατηρούσαν οι Ιουδαίοι ότι θα ζούσαν πια ελεύθεροι, ακολούθησαν δύσκολοι αιώνες. Αναγκάστηκαν να είναι, όπως είδαμε, υποτελείς*σε λαούς ισχυρούς. Έτσι, πολλοί Ιουδαίοι άρχισαν να ονειρεύονται διαφορετικά τον ερχομό του Μεσσία. Να ελπίζουν, δηλαδή, ότι θα έρθει ως ήρωας και απελευθερωτής που θα τους ξαναδώσει τη χαμένη τους αξιοπρέπεια και θα τους αποκαταστήσει ως ένα μεγάλο έθνος στα μάτια του κόσμου. Ξεχάστηκε η παλιά Επαγγελία του Θεού στον Αβραάμ: «μ' εσένα θα ευλογηθούν όλα τα έθνη της γης». Οι Ιουδαίοι προσδοκούσαν πια το Μεσσία ως έναν κοσμικό βασιλιά, που θα ερχόταν στον κόσμο μόνο γι' αυτούς. Όταν οι Ρωμαίοι κατέκτησαν την Παλαιστίνη, οι ελπίδες του ιουδαϊκού λαού για τον ερχομό ενός τέτοιου Μεσσία δυνάμωσαν ακόμη περισσότερο.

Στα φετινά μαθήματα ξεκαθαρίσαμε ότι και οι χριστιανοί αναγνωρίζουν πως τα κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης μιλούν για το Μεσσία. Διαπιστώσαμε, ωστόσο, ότι η Εκκλησία δεν αναγνωρίζει στο πρόσωπο του Μεσσία χαρακτηριστικά κοσμικού βασιλιά, εθνικού ήρωα ή πολιτικού ηγεμόνα. Αντίθετα, θεωρεί ότι τα κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης μιλούν για τον απεσταλμένο του Θεού, που θα ιδρύσει μια βασιλεία η οποία «δεν είναι αυτού του κόσμου». Μιλούν για ένα Μεσσία που δεν έρχεται στον κόσμο αποκλειστικά για κάποια έθνη, αλλά που θα γίνει ο ίδιος φως για όλα τα έθνη. Για τον Υιό του Θεού που θα πάθει πολλά για να ανοίξει τα μάτια των ανθρώπων. Σε πολλές προφητείες και αφηγήσεις συναντήσαμε αναφορές και προεικονίσεις για το πρόσωπο αυτού του Μεσσία. Σε κάποιες προφητείες του βιβλίου του Ησαΐα, στις οποίες περιγράφονται τα πάθη του, η Εκκλησία βρίσκει ιδιαίτερη σημασία. Εκεί διαβάζουμε::

Τα νώτα μου έδωσα να μαστιγωθούν
τα σαγόνια μου να ραπιστούν*
και δεν έκρυψα το πρόσωπο μου
από ντροπή για τα φτυσίματα.
Ο Κύριος με βοήθησε
και γι' αυτό δεν υποχώρησα,
αλλά κράτησα σταθερά το πρόσωπό μου...
Αυτός όμως παίρνει πάνω του τις αμαρτίες μας
και πονάει για μας.
Όλοι πλανηθήκαμε όπως τα πρόβατα,
ο καθένας πλανήθηκε στο δρόμο του.
Αυτός όμως παρά τις κακώσεις
δεν άνοιξε το στόμα του.
Σαν πρόβατο οδηγήθηκε στη σφαγή
και όπως το άφωνο αρνί μπροστά σ΄αυτόν που τον κουρεύει...

Έρχεται με τη θέλησή του να σφαγιαστεί, Αυτός που ο Ησαΐας ονόμασε Αμνό.
Προσφέρει την πλάτη του στο μαστίγιο, τα σαγόνια του στα χτυπήματα.
Μπρος στα φτυσίματα της ντροπής ατάραχο κράτησε το πρόσωπό του.
Σε θάνατο καταδικάζεται εξευτελιστικό, ο αναμάρτητος.
Όλα τα υπομένει με τη θέλησή του, για να προσφέρει σ' όλους δώρο τη νίκη πάνω στο θάνατο.

Μέσα από τα κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης παρακολουθήσαμε το μεγάλο ταξίδι της ανθρωπότητας προς τη σωτηρία. Αναγνωρίσαμε τους τρόπους με τους οποίους ο Θεός προετοίμασε βήμα βήμα τους ανθρώπους να την υποδεχτούν. Σε όλη αυτή την πορεία της προετοιμασίας οι άνθρωποι του υπολείμματος μετέφεραν ζωντανή από γενιά σε γενιά την ελπίδα ότι ο Θεός θα τηρήσει τις υποσχέσεις του.

Το 63 π.Χ. ο ρωμαίος στρατηγός Πομπήιος έμπαινε κατακτητής στην Ιουδαία. Το ρωμαϊκό σύμβολο του αετού υψωνόταν παντού. Η συνεχής παρουσία των ρωμαίων στρατιωτών στη μικρή αυτή χώρα θύμιζε με σκληρό τρόπο στους κατοίκους της ότι ήταν για μια ακόμη φορά υποταγμένοι. Κι όμως, μέσα σ' αυτόν τον υποταγμένο λαό φούντωνε η ελπίδα για το Μεσσία. Αυτόν που θα φέρει - σύμφωνα με τα λόγια του προφήτη Ησαΐα - μήνυμα χαρμόσυνο στους φτωχούς, κήρυγμα λευτεριάς στους αιχμαλώτους, απαλλαγή στους φυλακισμένους, παρηγοριά σ' όσους πενθούν, χαρά σ' όσους θρηνούν.

Πράγματι ύστερα από λίγα χρόνια ήρθε το πλήρωμα του χρόνου. Συμπληρώθηκε δηλαδή ο χρόνος που είχε ορίσει ο Θεός για να πραγματοποιήσει τη μεγάλη του υπόσχεση. Τότε ένας άνθρωπος από το υπόλειμμα, ένα ταπεινό κορίτσι που ζούσε στη Ναζαρέτ, η Μαριάμ, πήρε πρώτη το μεγάλο μήνυμα. Θα έφερνε στον κόσμο το Μεσσία, τον Ιησού Χριστό.

1. Γνωρίζουμε ότι η λέξη κόσμος σημαίνει στολίδι. Ο Ιωάννης Δαμασκηνός, ένας θεολόγος του 8ου αι., γράφει: Ο άνθρωπος, λοιπόν, είναι ένας μικρός κόσμος. Προσπαθήστε να επισημάνετε στα μαθήματα της Δημιουργίας στοιχεία που επιβεβαιώνουν αυτή την άποψη.

2. Αναγνωρίστε στις διηγήσεις για τη Δημιουργία τον αληθινό προορισμό του ανθρώπου.
3. Στην Καινή Διαθήκη διαβάζουμε: Όλοι αμάρτησαν και βρίσκονται μακριά από τη δόξα του Θεού. Ο Θεός όμως τους δικαιώνει χωρίς αντάλλαγμα, με τη χάρη του (Ρωμ 3, 23-24). Σε ποιες διηγήσεις της Παλαιάς Διαθήκης είδαμε ότι ο Θεός δεν εγκατέλειψε τους ανθρώπους να υποφέρουν ζώντας τις καταστροφικές συνέπειες της αμαρτίας τους;
4. Σε ποιες διηγήσεις του κεφαλαίου μπορείτε να αναγνωρίσετε ότι ο Θεός της Παλαιάς Διαθήκης είναι ο Θεός που αγαπά όλους τους ανθρώπους;
5. Ποιοι λόγοι οδήγησαν τους Ιουδαίους να παρερμηνεύσουν τις προφητείες για το Μεσσία - Σωτήρα όλου του κόσμου και να θεωρήσουν ότι ο ερχομός του αφορά αποκλειστικά αυτούς;
6. Στο παραπάνω πλαίσιο βλέπουμε καταστάσεις που αφορούν κοινωνικές ομάδες ανθρώπων σε κάθε εποχή. Προσπαθήστε να τις αναγνωρίσετε στα γεγονότα της ζωής των

• Η πρώτη φροντίδα των Ιουδαίων μετά την επιστροφή τους από τη Βαβυλώνα ήταν το κτίσιμο των τειχών της Ιερουσαλήμ.
• Τα κείμενα της Πεντατεύχου συγκεντρώθηκαν και καταγράφηκαν από τους Ιουδαίους μετά την επιστροφή τους από τη βαβυλώνια αιχμαλωσία.
• Οι γραμματείς ήταν αυτοί που έγραψαν όλες τις διατάξεις του Νόμου.
• Οι Συναγωγές ήταν για τους Ιουδαίους ο χώρος όπου προσεύχονταν και μελετούσαν το Νόμο.
• Θεολογικές αλήθειες λέγονται οι αλήθειες για τη ζωή και τον κόσμο που πηγάζουν από την πίστη στο Θεό.
• Στα κείμενα της Γενέσεως βρίσκουμε μια σύγχρονη επιστημονική απάντηση για τη δημιουργία του κόσμου
• Η αποτυχία του ανθρώπου να έχει ζωντανή σχέση με το Θεό (= αμαρτία) επηρεάζει και όλες τις άλλες σχέσεις του.
• Σε όλες τις διηγήσεις της Παλαιάς Διαθήκης αναγνωρίζουμε τις ευκαιρίες που δίνει ο Θεός στον άνθρωπο να μετανιώσει και να επιστρέψει κοντά του.
• Ο Θεός διάλεξε τον Ισραήλ, γιατί ήταν ο καλύτερος λαός του κόσμου.
• Η έκφραση «το πλήρωμα του χρόνου» σημαίνει ότι ήρθε ο καιρός για τον ερχομό του Μεσσία.

• Η θεία δύναμη του μας δώρισε όλα όσα μας χρειάζονται για τη ζωή μας ... μας δώρισε τις πιο πολύτιμες και τις πιο μεγάλες υποσχέσεις με τις οποίες θα γίνετε μέτοχοι της θείας φύσεως. (Β Πε 1, 3-4)
• Αφού ο Θεός, τα παλιά χρόνια, μίλησε στους προπάτορες πολλές φορές και με ποικίλους τρόπους δια των προφητών, σ' αυτούς εδώ τους έσχατους καιρούς μίλησε σ' εμάς μέσω του Υιού του. (Εβρ 1, 1)
• Δεν υπάρχει πια Ιουδαίος και ειδωλολάτρης, δεν υπάρχει δούλος και ελεύθερος, δεν υπάρχει άντρας και γυναίκα? όλοι είστε ένας, χάρη στον Ιησού Χριστό. Κι αφού ανήκετε στο Χριστό, είστε απόγονοι του Αβραάμ και κληρονόμοι της ζωής, όπως υποσχέθηκε ο Θεός. (Γαλ 3, 28-29)