33. «Τα δικά μου χρώματα» Ελένη Τ. 12 ετών

Θα πρέπει να ξέρεις ότι στην τέχνη κάθε πρόβλημα έχει πολλές λύσεις. Αξία έχει εκείνη που αντιπροσωπεύει πραγματικά το δημιουργό. ψάξε λοιπόν κι εσύ να βρεις τις δικές σου λύσεις.

Διαλέγω χίλια χρώματα
Προσπάθησε να φτιάξεις όσο περισσότερα χρώματα μπορείς αναμειγνύοντάς τα και διάλεξε εκείνα, που θεωρείς ότι σε αντιπροσωπεύουν. Zωγράφισε μ' αυτά ελεύθερα.
Κοίταζε το έργο σου προσεκτικά πριν συνεχίσεις. Μη βιάζεσαι να το τελειώσεις. Αξιοποίησε το τυχαίο. Ένα στάξιμο, μια στραβοπινελιά, ένα «άσχετο» χρώμα μπορεί να δώσει στο έργο σου τη ζωντάνια που αναζητούσες.
Άλλαξε την αρχική σου ιδέα με πολλούς τρόπους και διάλεξε την καλύτερη.
Μην ξεχνάς να καθαρίζεις καλά τα πινέλα σου πριν αλλάξεις χρώμα. Αν ανακατέψεις όλα τα χρώματα, δε θα έχεις το αποτέλεσμα που περίμενες.

 

39. «Ηλιοβασίλεμα» Αθανασία Α. 13 ετών

40. Π. Διονυσόπουλος «Πινέλο-ουράνιο τόξο» 996

Πώς βλέπω το χρώμα   
Ο λόγος για τον οποίο βλέπουμε τα πράγματα είναι το φως. Χωρίς αυτό, στο σκοτάδι, δεν μπορούμε να δούμε ούτε χρώματα, ούτε αντικείμενα. Το φως φθάνει στο μάτι μας είτε απευθείας από τις πηγές που το εκπέμπουν είτε μετά από ανάκλαση* από τις διάφορες επιφάνειες.
Το φως του ήλιου ή μιας άλλης πηγής που φαίνεται άσπρο, στην πραγματικότητα είναι ένα άθροισμα όλων των χρωμάτων. Μπορούμε να δούμε την πολυχρωμία του φωτός, με τη βοήθεια ενός διάφανου πρίσματος ή ενός CD.
Το υπέροχο ουράνιο τόξο δεν είναι τίποτα άλλο από μια χρωματική ανάλυση του φωτός, σε μεγάλη κλίμακα, με τη βοήθεια των σταγόνων της βροχής.
Βλέπουμε τα χρώματα και επειδή η κάθε χρωματιστή επιφάνεια ανακλά μόνο το δικό της χρώμα του φωτός, ενώ απορροφά όλα τα υπόλοιπα, για παράδειγμα, μια κόκκινη επιφάνεια ανακλά μόνο το κόκκινο φως και απορροφά όλα τ' άλλα.
Μια επιφάνεια που φαίνεται λευκή, ανακλά όλες τις φωτεινές ακτίνες, ενώ μια μαύρη τις απορροφά όλες. Σε αντίθεση με την ανάμειξη των χρωμάτων του φωτός με την οποία δημιουργείται το λευκό, αν αναμείξουμε όλα τα υλικά μας χρώματα, το αποτέλεσμα που θα προκύψει είναι σχεδόν μαύρο χρώμα.

Το φως στη ζωγραφική
Το φως και οι ιδιότητές του, όπως είναι φυσικό, έχουν απασχολήσει και τους ζωγράφους. Οι Ιμπρεσιονιστές (εικ. 47) και οι Πουαντιγιστές ζωγράφοι (εικ. 65) μελέτησαν συστηματικά την επίδραση του φωτός στη δημιουργία των χρωμάτων. Οι Ιμπρεσιονιστές βγήκαν από το εργαστήριό τους στη φύση και προσπάθησαν ν' αποδώσουν τη φευγαλέα εντύπωση της πραγματικότητας κάτω από την επίδραση του φωτός. Πολλοί καλλιτέχνες μέχρι σήμερα προσανατόλισαν το έργο τους στη μελέτη του φωτός.
Τον 20ό αιώνα το ίδιο το φως χρησιμοποιήθηκε στην Τέχνη ως πλαστικό* στοιχείο (εικ. 45)..

41. Χρωμματισμός της ζελατίνας

42. Κόψιμο της ζελατίνας

43. Τοποθέτηση της ζελατίνας στη θήκη του σλάιντ

Παιχνίδια με το φως
Στάξε πάνω σ' ένα κομμάτι ζελατίνας μια–δυο σταγόνες μελάνι και ανάλογη ποσότητα λαδιού ή λαδομπογιάς σε διαφορετικό χρώμα. Πρόσθεσε όποιο άλλο λεπτό υλικό φανταστείς, όπως κλωστές, κόκκους άμμου κτλ. Κόψε το κομμάτι που χρωμάτισες σε μέγεθος ίσο με τη θήκη ενός σλάιντ. Τοποθέτησε πάνω στη χρωματισμένη επιφάνειά του ένα δεύτερο κομμάτι ζελατίνας, ίσο με το πρώτο και βάλε το παράξενο αυτό «σάντουιτς» στη θήκη.
Πρόβαλε το έργο σου σ' έναν άσπρο τοίχο (εικ. 44). Γράψε ένα μικρό σενάριο με αφορμή τα χρώματα, σε συνεργασία με τα άλλα παιδιά, κατασκευάστε κι άλλα τέτοια σλάιντς, μοιραστείτε τους ρόλους και στήστε μια μικρή παράσταση. Μπορείτε να σταθείτε μπροστά στην προβολή, να ντύσετε φακούς με χρωματιστά σελοφάν και να κινήσετε το φως πάνω στην προβολή. Αν βρείτε μια κάμερα, βιντεοσκοπήστε το θέαμα.

Xρωματίζω το φως της τάξης
Κόλλησε πάνω σε μια χοντρή, άχρωμη ζελατίνα ένα χρωματιστό σελοφάν, τρυπημένο σε απλά σχήματα. Κόλλησε από πάνω ένα δεύτερο σελοφάν, διαφορετικού χρώματος, τρυπημένο σε άλλα σημεία. Γέμισε όσα μέρη έχουν μείνει κενά μ' ένα τρίτο χρώμα. Κάλυψε ένα τζάμι της τάξης σου με το έργο που έφτιαξες. Παρατήρησε τις αλλοιώσεις του κάθε χρώματος που γίνονται κάτω από το φως του παραθύρου το οποίο χρωματίζεται από τα σελοφάν.

44. Δώρα Χ. 12 ετών «Παιχνίδι με το φως» Μελάνι, τέμπερα και κλωστή.

45. Γ. Μπουτέας «Χωρίς τίτλο» 1981 Μεικτή τεχνική με φως.

Tα βασικά χρώματα
Yπάρχουν τρία χρώματα τα οποία δεν είναι δυνατόν να κατασκευαστούν. Τα χρώματα αυτά λέγονται βασικά, διότι από αυτά προέρχονται όλα τ' άλλα.
Βασικά χρώματα στη ζωγραφική είναι το κόκκινο, το κίτρινο και το μπλε.

Τα συμπληρωματικά χρώματα
Από την ανάμειξη των βασικών χρωμάτων ανά δύο προκύπτουν τα συμπληρωματικά τους: το πράσινο, το μοβ και το πορτοκαλί.
Το κάθε βασικό χρώμα έχει και το συμπληρωματικό του, με το οποίο είναι αντίθετα. Τα ζευγάρια των αντίθετων χρωμάτων είναι:
Το κόκκινο και το πράσινο
Το κίτρινο και το μοβ
Το μπλε και το πορτοκαλί
Για να φτιάξουμε το συμπληρωματικό χρώμα ενός βασικού, πρέπει να αναμείξουμε τα άλλα δύο βασικά. Π.χ. το συμπληρωματικό του κόκκινου είναι το πράσινο, που κατασκευάζεται από την ανάμειξη του κίτρινου και του μπλε. Οι ποσότητες των χρωμάτων που αναμειγνύονται πρέπει να είναι ακριβείς ώστε το αποτέλεσμα να μην τείνει ούτε προς το ένα χρώμα ούτε προς το άλλο, όπως διδάσκει ο Ίττεν.
Το ανθρώπινο μάτι αποζητά την ολότητα των χρωμάτων. Όταν λοιπόν ερεθιστεί από ένα χρώμα, αμέσως δημιουργεί και το συμπληρωματικό του.
Αν κοιτάξεις ένα κόκκινο φως και στρέψεις το βλέμμα σου σε μιαν άσπρη επιφάνεια, μετά από λίγα δευτερόλεπτα θα δεις ένα πράσινο χρώμα στη θέση του.
«Όταν βρεθείς στο δάσος με μέτριο φως περιτριγυρισμένος από το πράσινο, θα δεις τους κορμούς και τα δρομάκια να λάμπουν σ' ένα φως ελαφρά κόκκινο» Γκαίτε.

48. «Πλήθος αγγέλων ψάλλουσι». Ομαδική εργασία βασισμένη σε δυο αντίθετα χρώματα, από παιδιά 13 ετών..

Στη ζωγραφική
Τα χρώματα έγιναν αντικείμενο συστηματικής μελέτης πολλών ζωγράφων.
Χαρακτηριστικό της τεχνοτροπίας των Ιμπρεσιονιστών ζωγράφων ήταν η εφαρμογή του νόμου των συμπληρωματικών χρωμάτων (εικ. 47). Οι Φωβιστές* (εικ. 50) χρησιμοποίησαν λαμπερά χρώματα με βίαιες αντιθέσεις για να εκφράσουν έντονα πάθη, αναδεικνύοντας έτσι το χρώμα ως το κυρίαρχο στοιχείο του πίνακα.

Σκέπτομαι, παρατηρώ και ζωγραφίζω
Μπορείς και εσύ να δοκιμάσεις να ζωγραφίσεις τις αντιθέσεις με βασικά και συμπληρωματικά χρώματα.

Η ελευθερία
Στην ελληνιστική περίοδο (325-30 π.Χ.) οι ζωγράφοι ερεύνησαν τρόπους για να αποδώσουν πιο πιστά την πραγματικότητα και τη χαρά της ζωής. Μπορούμε να πάρουμε μια ιδέα από τα επιτεύγματα της σπουδαίας αυτής ζωγραφικής από τις τοιχογραφίες που διασώθηκαν στην Πομπηία. Οι περισσότερες απ' αυτές ήταν επιρροές ή αντίγραφα ελληνικών έργων ( εικ.55).

55. « Γυάλινο βάζο με ρόδια» Τοιχογραφία. Πομπηία 1ος αι. Σε μια περίοδο ευημερίας και λατρείας της φυσικής ομορφιάς, οι ζωγράφοι πλούτισαν το χρώμα τους με περισσότερους τόνους που έδιναν την εντύπωση του όγκου και της διαφάνειας. 56. Ο Χριστός Παντοκράτορας 1960 Μονή Χιλανδαρίου Βυζαντινή αγιογραφία

Η ιερότητα Ο βυζαντινός πολιτισμός έπλασε εικόνες στηριγμένες σε μια αυστηρή παράδοση. Η πνευματική υπόσταση του θείου και η άρνηση της ύλης εκφράστηκε με συμβολικά πλακάτα χρώματα (εικ.56). Η γνώση Η Αναγέννηση ( 14ος –15ος αι.) ήταν μια επιστροφή του ανθρώπου στα εγκόσμια με έμπνευση από την κλασική Ελλάδα και με ιδανικό τη γνώση των τεχνών και των επιστημών. Το χρώμα έχασε τη λάμψη του, κέρδισε όμως πλούσιους τόνους, που ερμήνευαν τη φωτοσκίαση και δημιουργούσαν την εντύπωση ότι ο πίνακας έχει όγκο και βάθος. Το πάθος Ο Ρομαντισμός στο τέλος του 19ου αιώνα υπήρξε μια στροφή του ανθρώπου προς το συναίσθημα και τη φαντασία. Το χρώμα ξέφυγε από το περίγραμμα και έπλασε μορφές γεμάτες ένταση και πάθος (εικ. 57).     57. Τ. Τέρνερ. Λεπτομέρεια από το «Ατμόπλοιο μέσα σε χιονοθύελλα» 1842 Ρομαντισμός

Η εντύπωση Ο Ιμπρεσιονισμός (τέλος 19ου- αρχές 20ού αι.) αποτέλεσε τομή στην ιστορία του χρώματος, καθώς άνοιξε το δρόμο του εμπλουτισμού της παλέτας του καλλιτέχνη με καθαρά χρώματα και αποχρώσεις, επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον του στο παιχνίδισμα του φωτός και όχι στην ακρίβεια του σχεδίου (εικ. 47). Η αποθέωση του χρώματος Ο 20ός αι. έφερε στο προσκήνιο καλλιτεχνικά ρεύματα και καλλιτέχνες που αποθέωσαν το χρώμα και σε πολλές περιπτώσεις το ανέδειξαν ως θεματικό στοιχείο του έργου τους (εικ.59). O ζωγράφος Kαντίνσκυ συσχετίζοντας τα χρώματα με τη μουσική και το φως έγραφε: Κόκκινο: Φορτικός τόνος, δυνατός, μεσαίο φως, ερεθιστικό. Κίτρινο: ψηλοί ήχοι, οξείς, δυνατό φως. Μπλε: Χαμηλοί ήχοι, σκοτεινό. Πες το με το χρώμα Τώρα που ξέρεις ότι το χρώμα εξυπηρετεί κάθε φορά διαφορετικές ανάγκες, σκέψου τι θέλεις να εκφράσεις και αποφάσισε με ποιο τρόπο θα το χειριστείς. Πώς θα ζωγράφιζες το φόβο, τη χαρά, το όνειρο, την αγωνία; Ποια χρώματα θα ταίριαζαν στη λαϊκή αγορά, στο τσίρκο, στην ατμοσφαιρική ρύπανση; Πώς θα ζωγράφιζες τη μουσική; Με ποια χρώματα θα ταίριαζε ο ήχος του φλάουτου, του βιολιού, του κοντραμπάσου; Ζωγράφισε ένα όνειρο με χρώματα της επιλογής σου.

58. «Η βροχή» Μαρία Ζ. 12 ετών Εκφραστικό χρώμα 59. Ρ. Ντελωνέ. «Ταυτόχρονες αντιθέσεις. Ήλιος και φεγγάρι» 1913. Εκφραστικά χρώματα, σε ηχηρούς τόνους και αποχρώσεις. Η περιστροφή των φωτεινών πολύχρωμων κύκλων, η διαφάνεια και ο ρυθμός δίνουν μια αίσθηση ουράνιου τόξου. Oρφισμός

60. Α.Ντεραίν «Η γέφυρα Blaktfiars στο Λονδίνο» 1906. Εκτυφλωτικό χρώμα με πλούσιες ποικιλίες. Τα αντιφεγγίσματα του νερού και το ζωηρό χρώμα του ουρανού και της γέφυρας κάνουν έντονη αντίθεση με τις γαλάζιες σκιές, εκφράζοντας ένταση και ανησυχία. Φωβισμός

Tι θυμάμαι

• Ποια είναι τα βασικά και ποια τα συμπληρωματικά χρώματα;
• Ποιο χρώμα είναι το αντίθετο του μοβ;
• Διάλεξε μια εικόνα με έντονες χρωματικές αντιθέσεις. Σάρωσέ την στον υπολογιστή και κάνε αντιστροφή χρωμάτων. Σύγκρινε το αποτέλεσμα με την αρχική εικόνα. Τι ακριβώς συνέβη;
• Ποια είναι η διαφορά των τόνων από τις αποχρώσεις; Δώσε ένα παράδειγμα από τα έργα του βιβλίου.
• Παρατήρησε το χρωματικό κύκλο (εικ.61). Ποια χρώματα διακρίνεις;
• Με ποια λογική έχουν τοποθετηθεί τα χρώματα στο χρωματικό κύκλο;
• Θα μπορούσες να εντοπίσεις ανάμεσα στα χρώματα του χρωματικού κύκλου ποια χρώματα είναι θερμά και ποια ψυχρά; Γιατί άραγε μας δίνουν αυτή την αίσθηση;
• Ποια ήταν κατά τη γνώμη σου η μεγαλύτερη καινοτομία που έφερε ο Ιμπρεσιονισμός στη ζωγραφική;

Γλωσσάρι

Ανάκλαση του φωτός: Η αλλαγή κατεύθυνσης του φωτός όταν πέφτει σε μια λεία επιφάνεια.

Πλαστικά στοιχεία/ μέσα: Τα στοιχεία που χρησιμοποιούν οι καλλιτέχνες ως μέσα για να πλάσουν το έργο τους, όπως τα σχήματα και τα χρώματα στη ζωγραφική, ο όγκος και ο χώρος στη γλυπτική, οι ήχοι στη μουσική κ.ά.

Διαβάθμιση ή κλίμακα (των χρωμάτων): Η διαδοχική κατάταξη (των χρωμάτων ανάλογα με τους τόνους, τις αποχρώσεις κτλ.)

Πουαντιγισμός: Η ζωγραφική που δημιουργείται με σημεία ή μικρές κηλίδες καθαρών χρωμάτων, οι οποίες όταν παρατηρηθούν από τη σωστή απόσταση, προκαλούν στο θεατή την εντύπωση της ανάμειξης των χρωμάτων, αντίθετα με τον καθιερωμένο τρόπο ανάμειξης των χρωμάτων στην παλέτα (εικ. 65).

61. Δωδεκαμερής χρωματικός κύκλος του Ίττεν