Αισθητική Αγωγή - Εικαστικά (Α Γυμνασίου): Ηλεκτρονικό Βιβλίο

Η ζωή και οι τέχνες

9. Η ζωή και οι Τέχνες

α. Εικόνες των μύθων
Εικονογράφηση

Yπάρχουν κάποια παραμύθια, ποιήματα, μύθοι ή ιστορίες που έχουν χαραχτεί στη μνήμη μας. Τώρα που γνωρίζεις πολλές τεχνικές, μπορείς να επιχειρήσεις να δώσεις μορφή στις εικόνες και τα συναισθήματα που σου δημιουργεί ένα κείμενο. Θα έχεις σίγουρα πολλές ιδέες.

Πλάθω εικόνες
Διάλεξε ένα μύθο που σε συγκινεί ή γράψε μια δική σου ιστορία και εικονογράφησέ την. Άφησε το νου σου να ταξιδέψει στο χρόνο, σε χώρους μυθικούς, να πλάσει φανταστικές φιγούρες (εικ. 275, 276). Προσπάθησε να ερμηνεύσεις τις ιδέες σου με σχήματα και χρώματα. Σκέψου το είδος της σύνθεσης που θα αποδώσει καλύτερα τη δράση. Μπορείς να ζωγραφίσεις ή να χαράξεις, να κάνεις κολάζ με κομμάτια από χρωματιστά χαρτιά ή με εικόνες ή ακόμα να συνδυάσεις διάφορες τεχνικές.

Τρισδιάστατο παραμύθι
Σε συνεργασία με τους συμμαθητές σου φτιάξε ένα τρισδιάστατο παραμύθι: Ο καθένας θ' αναλάβει να κάνει ένα δισέλιδο. Κόψε ένα χαρτόνι σε μέγεθος διπλάσιο από τη σελίδα του βιβλίου. Ζωγράφισε σ' αυτό το χώρο όπου διαδραματίζεται μια σκηνή. Έπειτα πλάσε τις φιγούρες με πηλό ή με χαρτοπολτό και κατασκεύασε τα υπόλοιπα στοιχεία (έπιπλα, ή δέντρα κτλ.) από χαρτόνι. Τσάκισε το δισέλιδο στη μέση και στήσε το όρθιο όπως στις εικόνες 277. Κόλλησέ το μαζί με τις σελίδες που ετοίμασαν οι άλλοι συμμαθητές σου και στερεώστε το σύνολο σ' ένα οριζόντιο χαρτόνι στο οποίο θα ζωγραφίσετε το πάτωμα. Στο τέλος τοποθετήστε τις φιγούρες και τα υπόλοιπα στοιχεία μέσα στους χώρους που δημιουργούν οι όρθιες σελίδες.

275. «Στον έβδομο ουρανό» Νίκος Θ.14 ετών Εικονογράφηση παραμυθιού

276. Μ. Σαγκάλ «Γενέθλια» 1915

277. Τρισδιάστατο παραμύθι από μαθητές

9	Η ζωή και οι τέχνες

278. Αυθόρμητη παντομίμα ενός παιδιού και μιας μίμου

β. Φανταστικός κόσμος
Θεατρικά δρώμενα

Η ανάγκη να ζήσουμε σε κόσμους φανταστικούς, να επικοινωνήσουμε άμεσα με τους άλλους και να προβάλουμε διαφορετικές πτυχές του εαυτού μας γεννάει το θέατρο.
Η δραματοποίηση μιας ιδέας θα σε παρασύρει σ' ένα συναρπαστικό παιχνίδι που θα σου δώσει την ευκαιρία να συμμετέχεις με το σώμα σου, το πνεύμα και τη φαντασία σου σε μια δράση, γνωρίζοντας έτσι καλύτερα τον εαυτό σου και τους άλλους. Το θέατρο συνδυάζει το λόγο, την κίνηση, τη μουσική, τους φωτισμούς, το σκηνικό χώρο και τα κοστούμια. Παίζοντας με τις χειρονομίες, το βλέμμα, τις εκφράσεις, τη φωνή και τις μεταμορφώσεις μπορείς να δημιουργήσεις «μαγικές» στιγμές που θα προσφέρουν ασύγκριτη χαρά σε σένα και στους θεατές σου.

Πηγή της ιδέας για ένα θεατρικό δρώμενο μπορεί να είναι το συναίσθημα, η ψυχική διάθεση, ένα πραγματικό ή φανταστικό γεγονός, ένα έθιμο, ένα τραγούδι ή ένα εικαστικό έργο. Το θέαμα μπορεί να γίνει απλό ή σύνθετο, ολιγόλεπτο ή μεγάλης διάρκειας.

Λιθογραφία
Κατά το 19ο αι. διαδίδεται μια νέα τεχνική χάραξης, η λιθογραφία (χάραξη της πέτρας), που δίνει την εντύπωση ενός σχεδίου με παστέλ. Σημαντικοί καλλιτέχνες όπως ο Μουνκ (εικ. 245) κάνουν έντεχνες λιθογραφίες. Η λιθογραφία γίνεται το κυριότερο μέσο επικοινωνίας. Η εξέλιξή της με την πρόοδο της τεχνολογίας δημιουργεί μια σειρά νέων τεχνικών αναπαραγωγής της εικόνας.

Παντομίμα
Η παντομίμα (εικ. 278) παίζεται ατομικά ή ομαδικά. Μπορεί ακόμα να εμπλουτιστεί με ήχους, μουσική και διάφορους φωτισμούς.
Παρουσίασε τα ουσιώδη στοιχεία μιας ιδέας χωρίς λόγια, μιλώντας με τις εκφράσεις του προσώπου, την κίνηση των δακτύλων ή ολόκληρου του σώματός σου.
Σκέψου μπροστά σ' έναν καθρέφτη με ποιο τρόπο θα δώσεις στους θεατές σου να καταλάβουν τι εννοείς. Μεγαλοποίησε τις χειρονομίες σου, κάνε κινήσεις υπερβολικές. Αφαίρεσε όσες χειρονομίες δεν είναι απαραίτητες. Ντύσου και χρωμάτισε το πρόσωπό σου δημιουργώντας μια κωμική ή μια τραγική φιγούρα ανάλογα με το θέμα.

Σημ. Για να ζωγραφίσεις το πρόσωπό ή τα χέρια σου, πρέπει να χρησιμοποιήσεις ειδικά χρώματα για μακιγιάζ

279. Αράχνη αυτοσχεδιασμός από μαθητική παράσταση. Τα χέρια είναι κατασκευασμένα από καλούπι των χεριών της μαθήτριας.

280. Το σπουργίτι και το κουνέλι αυτοσχεδιασμός στο σχολείο

Η ζωή και οι τέχνες

281. Σκηνή από σχολική θεατρική παράσταση «Η συνέλευση των ζώων» διασκευή του ομώνυμου τραγουδιού των Γ. Κουρουπού, Π. Κοροβέση

Αυτοσχεδιασμός
Σε συνεργασία με τους συμμαθητές σου δοκιμάστε να ζωντανέψετε με το δικό σας τρόπο ένα θέμα από τη ζωή στο σχολείο ή την επικαιρότητα ή μια φανταστική κατάσταση. Γράψτε ένα συνοπτικό σενάριο που θα ορίζει τη σειρά δράσεων. Συντονίσετε τις επινοήσεις σας σε μια-δύο πρόβες. Ο αυτοσχεδιασμός (εικ. 279, 280) είναι από τα πιο διασκεδαστικά είδη θεάτρου, γιατί έχει τα στοιχεία της ελευθερίας και της συνεχούς ανανέωσης.

Θεατρική παράσταση
Δώστε θεατρική μορφή σ' ένα λογοτεχνικό έργο ή ένα τραγούδι, ανεβάστε ένα δικό σας σενάριο ή διασκευάστε σε σύγχρονο έργο μια αρχαία κωμωδία. Με τη βοήθεια των καθηγητών σας χωρίστε το σενάριο σε σκηνές, περιγράψτε την ατμόσφαιρα, τους χώρους, τους ήρωες και τις βασικές τους κινήσεις και μοιραστείτε τους ρόλους.
Γράψτε σε γενικές γραμμές τους διάλογους και αναπτύξτε τους αυτοσχεδιάζοντας. Πλουτίστε το λόγο με ποιήματα και λογοπαίγνια. Σκεφθείτε ιδέες για σκηνικά, κοστούμια, κατασκευές, ήχους και φωτισμούς (εικ. 282). Χωριστείτε σε ομάδες που θ' αναλάβουν να υλοποιήσουν τις ιδέες που θα επιλέξετε.
Για τα σκηνικά και τα κοστούμια χρησιμοποιήστε άχρηστα υλικά, χαρτιά, πανιά, σεντόνια, κουρτίνες, ρούχα, καπέλα, ζωγραφισμένα ξύλα, φυσικά υλικά, υλικά συσκευασίας κ.ά. Τολμήστε να δημιουργήσετε φανταστικές καταστάσεις (έναν περίπατο στ' αστέρια ή στο βυθό της θάλασσας) και να τις αναπαραστήσετε με κατάλληλους φωτισμούς και εικαστικές λύσεις: Χρησιμοποιήστε σκιές ανθρώπων και αντικειμένων σε φωτισμένα παραβάν ή στα τοιχώματα των σκηνικών, κατασκευές κινούμενες, εναέριες ή σταθερές, ακίνητες μνημειακές φιγούρες, κινούμενα ανδρείκελα, μυθικές μορφές με μάσκες ή με μακιγιάζ. Αφήστε τη φαντασία σας ελεύθερη εφαρμόζοντας ό,τι μάθατε στα Εικαστικά, τη Μουσική, τη Σωματική Αγωγή και τη Λογοτεχνία. Το αποτέλεσμα θα σας μείνει αξέχαστο.

282. Διασκευή της κωμωδίας του Αριστοφάνη «Όρνιθες» Ο χορός των πουλιών. Σκηνή από τη σχολική θεατρική παράσταση

9	Η ζωή και οι τέχνες

285. Μάσκες με κολλάζ από χαρτόνι και πανιά και ασαμπλάζ με κουτιά, τζίβα και χόρτο κατασκευασμένες από παιδιά

286. Μάσκες-ασαμπλάζ από χαρτόνι, κουτιά, ρολά, χάρτινα πιάτα και χρωματιστά χαρτιά κατασκευασμένες από παιδιά

287. Μάσκες από ζωγραφισμένο χαρτόνι, εμπνευσμένες από έργα του Πικάσο

γ. Μεταμορφώνομαι
Κατασκευή τρισδιάστατης μάσκας

Οι πρωτόγονοι λαοί φορούσαν τις μάσκες (προσωπεία) σε τελετουργίες, επειδή πίστευαν ότι μ' αυτό τον τρόπο ταυτίζονται με τη θεϊκή δύναμη. Οι αποκριάτικες μάσκες χρησιμεύουν για τις μεταμφιέσεις. Οι θεατρικές εκπροσωπούν έναν χαρακτήρα του έργου.
Με μια μάσκα μπορείς να αλλάξεις εντελώς τη μορφή και την προσωπικότητά σου δημιουργώντας έναν τύπο αστείο, μελαγχολικό, ονειροπόλο, αινιγματικό, ποιητικό ή τρομερό. Η μάσκα μπορεί να κατασκευαστεί πολύ απλά, ζωγραφίζοντας οποιοδήποτε ελαφρύ υλικό π. χ. ένα πανί που καλύπτει το πρόσωπο. Αν μάλιστα κάτω απ' το πανί δέσεις στο κεφάλι σου και ένα ογκώδες αντικείμενο (μπαλόνι ή ταψί), θ' αλλάξουν εντελώς οι διαστάσεις του. Πολύ εντυπωσιακές είναι και οι τρισδιάστατες μάσκες. Χαρτοσακούλες, χαρτόνια, χαρτόκουτα, χάρτινα πιάτα και ποτήρια, ξυλάκια, φελιζόλ, αφρολέξ, πλαστικά μπουκάλια και ό,τι άλλο άχρηστο υλικό με λίγη φαντασία και πολύ κέφι θα μεταμορφωθούν σε μυθικές μορφές. Χαρτιά κομμένα σε λωρίδες, διπλωμένα σαν βεντάλιες, στρογγυλεμένα ή τσαλακωμένα, πολύχρωμες ζελατίνες, κλαράκια, φύλλα και φτερά, γυαλιά, φουλάρια και καπέλα θα δώσουν στις μάσκες σου το χαρακτήρα που επιθυμείς.

Μάσκες με διάφορα υλικά (Ασαμπλάζ)
Yλικά: Κουτιά και διάφορα υλικά συσκευασίας, ψαλίδι, κοπίδι, παχύρρευστη κόλλα, πινέλα και χρώματα. Χρησιμοποίησε σαν βάση ένα χαρτόκουτο ή ένα πλαστικό μπουκάλι φαρδύτερο από το πρόσωπό σου. Κόλλησε πάνω του άχρηστα υλικά στη θέση των χαρακτηριστικών και χρωμάτισέ τα (εικ. 285, 286).

Σημ. Για τις κολλήσεις μεγαλύτερων υλικών χρησιμοποίησε θερμόκολλα.

Η ζωή και οι τέχνες

Με μπαλόνι
Yλικά: Ένα μπαλόνι, εφημερίδες ή χαρτί του κιλού, διάφορα υλικά συσκευασίας, ψαλίδι, κοπίδι, χαρτοταινία, υδροδιαλυτή ξυλόκολλα, ένα μαρκαδόρο, πινέλα και χρώματα.
Φούσκωσε το μπαλόνι και κόλλησέ το σταθερά σ' ένα ποτήρι. Ζωγράφισε πάνω του τα χαρακτηριστικά της μάσκας και κόλλησε με χαρτοταινία προεξοχές από άχρηστα υλικά στη θέση της μύτης, των φρυδιών και του σαγονιού.

288. Ανδρείκελα κατασκευασμένα από Ιάπωνες μαθητές

Αραίωσε την κόλλα σε νερό (7 μέρη κόλλα-1 μέρος νερό). Κόψε εφημερίδα ή χαρτί συσκευασίας σε λωρίδες πλάτους περίπου τριών εκατοστών. Βούτηξε μέσα στην κόλλα τις λωρίδες και κάλυψε μ' αυτές το μπαλόνι και ό,τι άλλο έχεις κολλήσει πάνω του. Η κάθε λωρίδα θα πρέπει να καλύπτει ένα μέρος της άλλης. Όταν σκεπαστεί το μπαλόνι, συνέχισε να προσθέτεις λωρίδες με διαφορετική κατεύθυνση. Κάνε τρεις-τέσσερις στρώσεις. Αφού στεγνώσει, θα προσθέσεις τα μαλλιά και τα διακοσμητικά στοιχεία.

Με καλούπι από πηλό
Yλικά: Πηλό, γύψο καλλιτεχνίας, βαζελίνη, εφημερίδες ή χαρτί του κιλού, υδροδιαλυτή ξυλόκολλα, πινέλα, χρώματα και διάφορα άχρηστα υλικά για τη διακόσμηση.
Πλάσε μια ανάγλυφη μάσκα στον πηλό (βλ. σελ. 75). Πριν στεγνώσει ο πηλός, φτιάξε γύρω της ένα πήλινο τοιχίο και ρίξε πάνω της γύψο καλλιτεχνίας. Κάλυψέ την με το γύψο, προσπαθώντας να δημιουργήσεις μια στρώση τριών εκατοστών ακόμα και στα ψηλότερα μέρη της (βλ. σελ. 77). Όταν στερεοποιηθεί ο γύψος, αφαίρεσε τον πηλό, άλειψε το εσωτερικό του καλουπιού με βαζελίνη και κάλυψέ το με λωρίδες χαρτιού μουσκεμένες σε κόλλα (όπως περιγράφεται στη μάσκα με μπαλόνι). Χτύπησε ελαφρά κάθε καινούργια λωρίδα που προσθέτεις μ' ένα σκληρό πινέλο. Άφησε τη χάρτινη μάσκα να στεγνώσει καλά και αφαίρεσέ την απ' το καλούπι. Χρωμάτισέ την και στόλισέ την με διάφορα υλικά (εικ. 290). Το αποτέλεσμα θα σε καταπλήξει.

Ανδρείκελο
Αν καρφώσεις μια μάσκα σου σ' ένα ξύλο, θα δημιουργήσεις ένα γιγάντιο ανδρείκελο. Κάτω από τη μάσκα στερέωσε άκοπα γκοφρέ χαρτιά ή μεγάλα ζωγραφισμένα πανιά ή μια κρεμάστρα με ρούχα (εικ.288). Ράψε στις άκρες των μανικιών γάντια παραγεμισμένα με βαμβάκι και σε κάθε χέρι στερέωσε ένα λεπτό και μακρύ ξύλο. Το ανδρείκελο κινείται από ένα ή από δύο παιδιά: ο ένας κινεί τον κορμό και ο άλλος τα χέρια.

289. Ο Χ. Μιρό και οι φανταστικοί χαρακτήρες ενός σουρεαλιστικού θεατρικού, παραμυθένιου, σατιρικού θεάματος

290. Μάσκες από μπαλόνι και από καλούπι κατασκευασμένες από μαθητές

9	Η ζωή και οι τέχνες

291. Λ. Παπακωνσταντίνου «Το κουτί»
Εγκατάσταση και περφόρμανς* 1981

292. Χάπενινγκ σε κατασκήνωση προσκόπων

293. «Μια σημαντική μέρα» Τμήμα ομαδικής
εργασίας παιδιών με χρώματα και κολάζ

δ. Τέχνη και μίμηση

Η τέχνη ξεκίνησε σαν μίμηση της ζωής, μόνο που δεν την αναπαριστάνει όπως ακριβώς είναι. Ο φιλόσοφος Αριστοτέλης έγραφε ότι ο άνθρωπος έχει έμφυτη την ανάγκη της μίμησης. Πράγματι, όλοι μας λίγο-πολύ έχουμε νιώσει την επιθυμία να εκφραστούμε μέσα από την τέχνη σε κάποια στιγμή της ζωής μας. Οι περισσότεροι από μας σε ορισμένες περιστάσεις αναγκαζόμαστε να «υποδυθούμε» διαφορετικά πρόσωπα στο σπίτι, στο σχολείο, στη δουλειά, στην παρέα.
Όλες οι τέχνες έχουν ανάλογους κώδικες επικοινωνίας. Το στοιχείο που διαφοροποιεί τις μορφές της τέχνης είναι τα πλαστικά τους μέσα: τέχνη του λόγου-λογοτεχνία, τέχνη των ήχων-μουσική, τέχνη της δράσης-θέατρο.
Ο 20ός αι. υπήρξε μια εποχή που έφερε ραγδαίες αλλαγές και ανακατατάξεις στον τομέα των τεχνών. Οι εικαστικοί καλλιτέχνες γοητευμένοι από το θέατρο, τον κινηματογράφο και τη λογοτεχνία χρησιμοποίησαν στα έργα τους δράσεις, βιντεοταινίες ή και γραπτά κείμενα για να δημιουργήσουν εικόνες και να εκφράσουν νοήματα. Μια σειρά καλλιτεχνικών κινημάτων αμφισβητώντας τις παραδοσιακές μορφές και τη λειτουργία της τέχνης, επιχείρησαν να απελευθερώσουν τους καλλιτέχνες από τα δεσμά των πλαστικών τους μέσων. Τα όρια μεταξύ των τεχνών έγιναν ασαφή.

Λόγος και δράση
Γράψε ένα ημερολόγιο με τις πιο σημαντικές εμπειρίες σου με κείμενα και εικόνες (εικ. 293).
Παρουσίασε στην τάξη μια ιδέα με αφορμή από ένα εικαστικό έργο, παίρνοντας διάφορες πόζες και κάνοντας κινήσεις που δημιουργούν εικόνες, σκέψεις και συναισθήματα. Χρησιμοποίησε για τις μεταμορφώσεις σου μακιγιάζ και αυτοσχέδια ρούχα από χαρτιά, υφάσματα και πανιά.

Η ζωή και οι τέχνες

Tι θυμάμαι

Ανάφερε δυο-τρία θέματα για αυτοσχεδιασμούς πράξεων ή ψυχικών καταστάσεων.
Ποια πλαστικά στοιχεία του θεάτρου διακρίνεις στην εικόνα 294;
ψάξε στο βιβλίο σου να βρεις ιδέες που θα μπορούσαν να εμπλουτίσουν ένα θεατρικό δρώμενο.
Πρότεινε ένα χάπενινγκ με αφορμή μια σχολική γιορτή.
Παρατήρησε το σχέδιο του σκηνικού στην εικόνα 295. Ποιο είναι το κυριότερο πλαστικό μέσο που χρησιμοποιεί ο καλλιτέχνης για να υποβάλει την αίσθηση της μεγαλοπρέπειας; Πώς αποδίδει την πνευματικότητα και τη μυστηριακή ατμόσφαιρα;
Άκουσε προσεκτικά το αγαπημένο σου τραγούδι, προσδιόρισε τον τόπο, το χρόνο, τα πρόσωπα και ζωγράφισε μια εικόνα από τις καταστάσεις που εξιστορεί.

294. Χορικό από την «Ηλέκτρα» του Μ. Θεοδωράκη
σε σκηνοθεσία Ν. Κούνδουρου

295. Σχέδιο σκηνικού του Ν. Πετρόπουλου για την όπερα του Τζ. Βέρντι «Σικελικοί εσπερινοί»

Γλωσσάρι
Θέατρο: Ελληνική λέξη που έχει καθιερωθεί σε όλες τις γλώσσες. Προέρχεται από το ρήμα θεώμαι που σημαίνει βλέπω, παρακολουθώ. Από την ίδια λέξη προέρχεται η λέξη θεατής.
Περφόρμανς (δράση): Είναι ένα ολιγόλεπτο εικαστικό θέατρο, ένας ζωντανός πίνακας, όπου ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί το σώμα του για τη δημιουργία εικόνων και την έκφραση νοημάτων (εικ. 291).
Τραγωδία: Η ωδή (τραγούδι) των τράγων. Η αρχική της σημασία ήταν το θρησκευτικό τραγούδι που χόρευε και τραγουδούσε μια ομάδα ανθρώπων με φορεσιές από δέρματα τράγων.
Χάπενινγκ (συμβάν): Εικαστικό δρώμενο που επιχειρεί να καταργήσει τα όρια ανάμεσα στη ζωή και στην τέχνη. Ο καλλιτέχνης δημιουργεί από μια απρόβλεπτη σειρά γεγονότων τα οποία προκαλούν συνήθως το θεατή να συμμετέχει και να συμβάλλει στο αποτέλεσμα των δράσεων (εικ. 292).