α. Το Μουσείο κι εγώ

Στην πατρίδα μας υπάρχουν πολλά μουσεία τέχνης που είναι γεμάτα από σπάνιους θησαυρούς. Τα περισσότερα παιδιά έχουν επισκεφθεί κάποιο μουσείο. Πολλές φορές όμως αισθάνονται αποξενωμένα και αμήχανα στο χώρο αυτό, με αποτέλεσμα να περνούν βιαστικά και αδιάφορα μπροστά από τα εκθέματα. Ίσως κι εσύ θα έχεις αναρωτηθεί τι σχέση μπορεί να έχεις με όλ' αυτά τα έργα που αντιπροσωπεύουν διαφορετικές εποχές και μακρινούς πολιτισμούς. Το μουσείο συγκεντρώνει, μελετά, διατηρεί και εκθέτει τα έργα του ανθρώπου. Δεν αντιπροσωπεύει μονάχα το παρελθόν ενός τόπου, αλλά και το παρόν και το μέλλον του, γιατί περιέχει πνευματικούς θησαυρούς για τον τρόπο που αναπτύχθηκε ένα έθνος. Γιατί όμως λέγεται ότι το μουσείο μας βοηθά ν' ανακαλύψουμε τον εαυτό μας;

330. Επίσκεψη με το σχολείο στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας

• Παρατηρώντας τα έργα περασμένων γενεών συνειδητοποιούμε ότι η ζωή μας βρίσκεται ανάμεσα στην προηγούμενη και την επόμενη γενιά.
• Μελετώντας τον τρόπο της ζωής άλλοτε και τώρα θυμόμαστε από πού ξεκινήσαμε, πώς προχωρήσαμε και πού πάμε. Γνωρίζοντας τα επιτεύγματα διαφορετικών πολιτισμών, μαθαίνουμε να αναγνωρίζουμε τη σημασία τους, να βλέπουμε τη ζωή από διαφορετική οπτική γωνία και να αισθανόμαστε μέλη της μεγάλης παγκόσμιας οικογένειας που έχει κοινά προβλήματα και οράματα.
• Ανακαλύπτοντας τις αξίες άλλων εποχών και πολιτισμών σε σύγκριση με την εποχή μας, πλουτίζουμε τις αξίες μας και βρίσκουμε δρόμους για να χαράξουμε τη δική μας πορεία, το δικό μας πολιτισμό.
• Προσεγγίζοντας τις ιδέες και τους τρόπους που εκφράστηκαν, αποκτούμε τα εφόδια που θα μας εμπνεύσουν να εκφράσουμε το νέο αξιοποιώντας τη γνώση του παλιού.
• Τέλος, αναγνωρίζοντας τα συναισθήματα που μας προκαλούν τα έργα και κατακτώντας το γλωσσάρι της τέχνης, μαθαίνουμε να επικοινωνούμε με τον εαυτό μας και τους άλλους.

331. Επίσκεψη στο Λούβρο, Παρίσι

Οργάνωσε μια επίσκεψη σε ένα Μουσείο ή σε μια Πινακοθήκη με την παρέα σου ή με όλη την τάξη. Αφιέρωσε λίγο χρόνο, παρατηρώντας προσεκτικά τα έργα. Πλησιάζοντας το εικαστικό δημιούργημα θα δώσεις στον εαυτό σου την ευκαιρία να ανακαλύψει τα μυστικά της μορφής και της τέχνης, να πάρει ιδέες, να δει, να χαρεί, να θαυμάσει ή ακόμα και να διαφωνήσει με τις προτάσεις κάποιων καλλιτεχνών.
Η ενασχόλησή σου με τα εικαστικά θα σε έχει πείσει ότι το έργο τέχνης δεν είναι ένα τυχαίο συμβάν, όλα του τα στοιχεία έχουν λόγο και αιτία. Οι κριτικοί της τέχνης που είναι εξειδικευμένοι στην ανάλυση των έργων, ανακαλύπτουν ένα σύστημα αξιών (την έννοια του ωραίου), με το οποίο αξιολογούν την τέχνη ανάλογα με την εποχή που έχει δημιουργηθεί.
Ποια είναι όμως τα στοιχεία που παρατηρούν οι ειδικοί; Πώς θα μπορούσες κι εσύ να διαμορφώσεις τη δική σου άποψη;

332. Βεργίνα «Η αρπαγή της Περσεφόνης» τοιχογραφία
ταφικού μνημείου 4ος αι. π.Χ. Αποδίδεται στο ζωγράφο Νικόμαχο.

Οπτική ανάγνωση
Ένας απλός τρόπος για να κάνεις την ανάλυση ενός έργου είναι να θέσεις στον εαυτό σου ερωτήματα όπως τα παρακάτω:
Τι βλέπω στην εικόνα; (Πρόσωπα, στάσεις, αντικείμενα, θέσεις, φόρμες κτλ.)
Ποιο είναι το θέμα;
Το έργο είναι παραστατικό ή αφηρημένο;
Πρόκειται για ζωγραφική, γλυπτική, χαρακτική, αρχιτεκτονική ή άλλο είδος;
Από τι υλικό και με ποια τεχνική είναι φτιαγμένο; (Ελαιογραφία, ξυλογραφία, ανάγλυφο, τι άλλο;)
Ποια χρώματα διακρίνω; Είναι θερμά ή ψυχρά, φωτεινά ή σκοτεινά, πλακάτα ή διαβαθμισμένα, με τόνους ή αποχρώσεις;
Τι είδους γραμμές υπάρχουν;
Πώς είναι οι επιφάνειες; Ακαθόριστες ή με περιγράμματα; Απλές ή σύνθετες;
Πώς αποδίδεται ο χώρος, επίπεδος ή τρισδιάστατος;
Πώς είναι η σύνθεση, ποιες κατευθύνσεις κυριαρχούν, ποια σχήματα αναγνωρίζω, αν αφαιρέσω τις λεπτομέρειες; Πώς είναι οργανωμένα τα οπτικά βάρη; Yπάρχουν ρυθμοί;
Ποιες αντιθέσεις παρατηρώ (στα μεγέθη, στις γραμμές, στις φόρμες, στις θέσεις, στις ποσότητες).

333. Στο Μουσείο της Δήλου

334. Μουσείο της Περγάμου, Βερολίνο «Θεά με λιοντάρι» από τη μεγάλη μαρμάρινη ζωφόρο στο βωμό της Αθηνάς και του Δία από την Πέργαμο 2ος αι. π.Χ.

335. Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας
« Ποσειδώνας του Αρτεμισίου» χαλκός περ. 460 π. Χ.

Ο ευαίσθητος θεατής
Άνοιξε την ψυχή σου αφήνοντας ελεύθερη τη φαντασία σου, και αφουγκράσου τα συναισθήματα που σου προκαλεί το έργο. Προσπάθησε να ταυτιστείς με την εικόνα ή με ένα στοιχείο της, υποβάλλοντας στον εαυτό σου ερωτήματα όπως αυτά που ακολουθούν:
Τι στόχους είχε ο καλλιτέχνης χρησιμοποιώντας τη συγκεκριμένη τεχνοτροπία, τα χρώματα, τις γραμμές, τις φόρμες, το φως, τη σύνθεση;
Τα στοιχεία αυτά είναι χαρούμενα ή μελαγχολικά; Εκφράζουν ενέργεια, δυναμισμό ή στατικότητα; Δίνουν την εντύπωση της κίνησης ή της σταθερότητας;
Τι μου θυμίζει το έργο; Με τι θα μπορούσα να το παρομοιάσω;
Τι συναισθήματα μου δημιουργεί; Θαυμασμού, δυσφορίας, ευεξίας, αναστάτωσης, αγωνίας, νοσταλγίας;
Τι θα αισθανόμουν, αν ήμουν μέρος του έργου αυτού; Ποιο στοιχείο του με εκφράζει;
Τι γνωρίζω για τη ζωή, την τεχνοτροπία και την εποχή του καλλιτέχνη; Τι πληροφορίες μου δίνει το έργο για την εποχή;

Αναλύοντας ένα έργο μπορείς να συγκεντρώσεις τα στοιχεία που θα σε βοηθήσουν να ερμηνεύσεις την εικόνα με το λόγο. Ο ζωγράφος Βαζαρέλυ (20ός αι.) έγραφε: «Τα αληθινά μηνύματα είναι χτισμένα πάνω σε σταθερές αξίες που επιβιώνουν κατά τη διάρκεια του χρόνου».
Η οργάνωση και ο συνδυασμός των πληροφοριών θα σε οδηγήσουν στα μηνύματα του καλλιτέχνη και τα χαρακτηριστικά της εποχής του. Όμως η αισθητική απόλαυση δεν κατακτάται μονάχα με τη λογική. Χρειάζεται και κάτι ακόμα: την προσωπική σου συμμετοχή.

336. Αρχαιολογικό Μουσείο Μονάχου «Η αναχώρηση του πολεμιστή» από ελληνικό ερυθρόμορφο αγγείο 5ος αι. π. Χ.

340. Ζωγραφίζοντας σαν τον Πικάσο

Το κάθε παιδί μεγαλώνοντας διαμορφώνει τις δικές του προτιμήσεις. Ίσως θα έχεις ακούσει ορισμένους φίλους σου να εμπλέκονται σε ατέλειωτες συζητήσεις υπερασπίζοντας ή απορρίπτοντας ένα είδος ζωγραφικής, μουσικής ή κινηματογράφου. Η προσωπική σου ευχαρίστηση ή δυσαρέσκεια απέναντι σ' ένα έργο είναι θέμα υποκειμενικό, που εξαρτάται από τις ιδιαίτερες ανάγκες, αλλά και από τις εμπειρίες σου. Επειδή όμως ορισμένες ανάγκες μας με το χρόνο αλλάζουν και οι εμπειρίες μας πληθαίνουν, είναι επόμενο να διαφοροποιούνται και οι προτιμήσεις μας. Είναι λοιπόν πιθανό κάποια στιγμή να θεωρήσεις ξεπερασμένο ένα είδος τέχνης ή μια τεχνοτροπία που είχες εξιδανικεύσει στο παρελθόν. Γι αυτό απόλαυσε την τέχνη που σ' αρέσει, χωρίς να αποκλείεις καθετί άλλο, διότι μόνον έτσι θα πληθύνεις τις εμπειρίες σου και θα διευρύνεις τους ορίζοντές σου.
Κατά καιρούς θα σου δημιουργηθούν ερωτήματα όπως: Γιατί κάποιο έργο το οποίο οι ειδικοί παρουσιάζουν ως αριστούργημα μου είναι αδιάφορο ή μου δημιουργεί αποστροφή;
Θα πρέπει να ξέρεις ότι η αξιολόγηση ενός έργου είναι μια κρίση που στηρίζεται στην αισθητική ανάλυση, η οποία γίνεται με κάποια κριτήρια. Δεν είναι λοιπόν απαραίτητο να σου αρέσουν όλα τα αξιόλογα έργα. Αρκεί να μάθεις να τα πλησιάζεις και να συζητάς γι' αυτά, όπως θα ήθελες οι άλλοι να σέβονται τις δικές σου προτιμήσεις. Εξάλλου, ακόμα και η αποστροφή είναι ένα ανθρώπινο συναίσθημα και υπάρχει πάντα η πιθανότητα ο καλλιτέχνης να τη χρησιμοποιεί ως μέσο για να μεταδώσει το μήνυμά του.

Προτιμώ και αξιολογώ
Tι πιστεύεις για την αξία της κλασικής τέχνης;
Διάλεξε μια προσωπογραφία του ζωγράφου που σε εκφράζει και προσπάθησε να την αντιγράψεις με τη δική του τεχνοτροπία αντικαθιστώντας το πρόσωπο της εικόνας με το δικό σου (εικ. 340).