24ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΕΝΡΙΝΟΛΗΚΤΩΝ ΚΑΙ ΥΓΡΟΛΗΚΤΩΝ
ΡΗΜΑΤΩΝ Α΄ ΣΥΖΥΓΙΑΣ

1. Ενεστώτας και παρατατικός ενεργητ. και μέσης φωνής

301. Από τα ενρινόληκτα και υγρόληκτα ρήματα (δηλ. όσα έχουν ρηματικό χαρακτήρα μ, ν, λ, ρ) πολύ λίγα σχηματίζουν τον ενεστώτα (και τον παρατατικό) από το ρηματικό θέμα αμετάβλητο: γέμ-ω, νέμ-ω, τρέμ-ω· μέν-ω, πέν-ομαι, σθέν-ω (= έχω δύναμη), στέν-ω (= στενάζω), ὠδίν-ω (= κοιλοπονώ)· (ἐ)θέλ-ω, ἐπιμέλ-ομαι, μέλ-ει (απρόσωπο = υπάρχει φροντίδα· βλ. § 361, 1), βούλ-ομαι· δέρ-ω, στέρ-ομαι, φέρ-ω κ.ά.

Τα περισσότερα όμως ενρινόληκτα και υγρόληκτα ρήματα σχηματίζουν τον ενεστώτα και τον παρατατικό από το ρηματικό θέμα, αφού τούτο πάρει στο τέλος του το χρονικό πρόσφυμα j. Και:

1.   Αν ο χαρακτήρας του ρηματικού θέματος είναι λ, τότε το πρόσφυμα j αφομοιώνεται προς αυτό, και έτσι τα ρήματα αυτά στον ενεστώτα και τον παρατατικό έχουν λλ (βλ. § 68, 4, α):

(θ. ἀγγελ-, πβ. ἄγγελ-ος· ἀγγέλ-j-ω =)	ἀγγέλλ-ω	ἤγγελλ-ον
	ἀγγέλλ-ομαι	ἠγγελλ-όμην
(θ. σφαλ-, πβ. σφάλ-μα· σφάλ-j-ω =)	σφάλλ-ω	ἔ-σφαλλ-ον
	σφάλλ-ομαι	ἐ-σφαλλ-όμην

έτσι και τα ρ. ἀγάλλομαι, ἅλλομαι (= πηδώ), ἀσχάλλω (= αγανακτώ), βάλλω, θάλλω, πάλλω, ψάλλω· ἀνατέλλω, ἐντέλλομαι, μέλλω (= έχω σκοπό, αναβάλλω), ὀκέλλω (= ρίχνω το πλοίο στην ξηρά, πέφτω στην ξηρά), στέλλω· ποικίλλω, τίλλω (= μαδώ)· εξαιρούνται τα ρ. βούλ-ομαι, ἐθέλ-ω ή θέλ-ω, ἐπιμέλ-ομαι, ὀφείλ-ω και το απρόσωπο μέλ-ει που έχουν ένα λ, γιατί δεν παίρνουν πρόσφυμα j.

2.   Αν ο χαρακτήρας του ρηματικού θέματος είναι ν ή ρ και υπάρχει φωνήεν α πριν απ' αυτόν, τότε το πρόσφυμα j υπερπηδά το χαρακτήρα ν ή ρ και αποτελεί με το φωνήεν α το δίφθογγο αι (βλ. § 66)· έτσι τα ρήματα αυτά λήγουν σε -αίνω ή -αίρω:

(θ. φαν-, πβ. φαν-ός· φάν-j-ω =)	φαίν-ω	ἔ-φαιν-ον
	φαίν-ομαι	ἐ-φαιν-όμην
(θ. ἀρ-, πβ. ἄρ-σις· ἄρ-j-ω =)	αἴρ-ω	ᾖρ-ον
	αἴρ-ομαι	ᾐρ-όμην·

έτσι και τα ρ. βαίνω, ἰσχναίνω, κερδαίνω, κοιλαίνω, κυμαίνω, λυμαίνομαι, λιπαίνω, μαίνομαι, μαραίνω, μελαίνω, μιαίνω, περαίνω, ποιμαίνω, ῥαίνω, σημαίνω, ύγιαίνω, ὑφαίνω· ἀσπαίρω (= σπαρταρώ), καθαιρῶ (= καθαρίζω), τεκμαίρομαι (= συμπεραίνω), χαίρω κ.ά.

3. Αν ο χαρακτήρας του ρηματικού θέματος είναι ν ή ρ και υπάρχουν πριν απ' αυτόν τα φωνήεντα ε ή ῐ ή ῠ, τότε το πρόσφυμα j αφομοιώνεται προς το χαρακτήρα ν ή ρ, έπειτα το διπλό ν ή ρ απλοποιείται και το προηγούμενο φωνήεν εκτείνεται αναπληρωτικά, δηλ. το ε σε ει, το ῐ σε ῑ και το ῠ σε ῡ (βλ. § 68, 4, β)· έτσι τα ρήματα αυτά στον ενεστώτα λήγουν σε -είνω, -είρω, - ῑ΄νω, -ῑ΄ρω, -ῡ΄νω, -ῡ΄ρω:

(θ. κτεν-, κτέν-j-ω, κτένν-ω =)	κτείν-ω	ἔ-κτειν-ον
(θ. φθερ-, φθέρ-j-ω, φθέρρ-ω =)	φθείρ-ω φθείρ-ομαι	ἔ-φθειρ-ον ἐ-φθειρ-όμην
(θ. κρῐν-, κρῐν-j-ω, κρῐ΄νν-ω =)	κρῑ΄ν-ω  κρῑ΄ν-ομαι	ἔ-κρῑν-ον ἐ-κρῑν-όμην
(θ. οἰκτῐρ-, οἰκτῐ΄ρ-j-ω, οἰκτῐ΄ρρ-ω =)	οἰκτῑ΄ρ-ω	ᾤκτῑρ-ον
(θ. πλῠν-, πλῠ΄ν-j-ω, πλῠ΄νν-ω =)	πλῡ΄ν-ω	ἔ-πλῡν-ον
(θ. σῠρ-, σῠ΄ρ-j-ω, σῠ΄ρρ-ω =)	σῡ΄ρ-ω σῡ΄ρ-ομαι	ἔ-σῡρ-ον ἐ-σῡρ-όμην·

έτσι και τα ρ. τείνω· ἐγείρω, σπείρω· κλῑ΄νω· ἀμῡ΄νω, ἡδῡ΄νω, ὁμαλῡ΄νω, ὀξῡ΄νω, ταχῡ΄νω· ὀδῡ΄ρομαι, ὀλοφῡ΄ρομαι κ.ά.

 

2. Οι άλλοι χρόνοι

302. Ενεργητ. και μέσος μέλλοντας. Τα ενρινόληκτα και υγρόληκτα ρήματα κανονικά σχηματίζουν τον ενεργητ. και μέσο μέλλοντα από το ρηματικό θέμα και με τις καταλήξεις -ῶ και -οῦμαι (κλίνονται δηλ. κατά τον ενεστώτα των συνηρημένων ρημάτων σε -έω· πβ. § 323, β): ἀμύνω, ενεργ. μέλλ. ἀμυνῶ, -εῖς, -εῖ κτλ. - μέσ. μέλλ. ἀμυνοῦμαι, -εῖ, -εῖται κτλ. Έτσι και σφάλλω - σφαλῶ, στέλλω - στελῶ, νέμω - νεμῶ, ὑγιαίνω - ὑγιανῶ, σημαίνω - σημανῶ, καθαίρω - καθαρῶ, κτείνω - κτενῶ, τείνω - τενῶ, σπείρω - σπερῶ, φθείρω - φθερῶ, κρίνω - κρινῶ, ἀμβλύνω - ἀμβλυνῶ, ὀδύρομαι - ὀδυροῦμαι κ.ά.

303. Ενεργητικός και μέσος αόρ. α΄. Αρχικά ο ενεργητ. και μέσος αόρ. α΄ στα ενρινόληκτα και υγρόληκτα ρήματα σχηματίστηκε σε -σα και -σάμην, όπως στα φωνηεντόληκτα· αλλά ο χρονικός χαρακτήρας σ αφομοιώθηκε με το προηγούμενο του ένρινο ή υγρό και έπειτα έγινε απλοποίηση των δύο όμοιων συμφώνων και αναπληρωτική έκταση του προηγούμενου φωνήεντος, δηλ. του ᾰ σε η (ή σε ᾱ, αν προηγείται ε ή ι ή ρ), του ε σε ει, του ῐ σε ῑ και του ῠ σε ῡ (βλ. § 62, 7, β). Π.χ.

 

Αόριστος
Ενεστώτας	θέμα	αρχικός τύπος	με αφομοίωση	τελικός τύπος
φαίνω	φᾰν-	ἔ-φᾰν-σα	ἔ-φᾰν-να	ἔ-φην-α	ἐ-φην-άμην
λειαίνω	λεᾰν-	ἐ-λέᾰν-σα	ἐ-λέᾰν-να	ἐ-λέᾱν-α
ὑγιαίνω	ὑγιαν-	ὑγίᾰν-σα	ὑγίᾰν-να	ὑγίᾱν-α
μαραίνω	μαρᾰν-	ἐ-μάρᾰν-σα	ἐ-μάρᾰν-να	ἐ-μάρᾱν-α
καθαίρω	καθᾰρ-	ἐ-κάθᾰρ-σα	ἐ-κάθᾰρ-ρα	ἐ-κάθηρ-α	ἐ-καθηρ-άμην
ἀγγέλω	ἀγγελ-	ἤγγελ-σα	ἤγγελ-λα	ἤγγειλ-α	ἠγγειλ-άμην
νέμω	νεμ-	ἔ-νεμ-σα	ἔ-νεμ-μα	ἔ-νειμ-α	ἐ-νειμ-άμην
μένω	μεν-	ἔ-μεν-σα	ἔ-μεν-να	ἔ-μειν-α
κρίνω	κρῐν-	ἔ-κρῐν-σα	ἔ-κρῐν-να	ἔ-κρῑν-α	ἐ-κριν-άμην
ἀμύνω	ἀμῠν-	ἤμῠν-σα	ἤμῠν-να	ἤμῡν-α	ἠμυν-άμην

Έτσι ο ενεργητ. και μέσος αόρ. α΄ στα ενρινόληκτα και υγρόληκτα ρήματα κανονικά σχηματίζεται σε όλες τις εγκλίσεις (και στο απαρέμφατο και τη μετοχή) με το θέμα μετασχηματισμένο, όπως φαίνεται παραπάνω, και με τις ίδιες καταλήξεις που έχουν τα φωνηεντόληκτα (λύω - ἔλυσα, ἐλυσάμην), αλλά χωρίς το χρονικό χαρακτήρα σ.

 

304. Παράδειγμα

(ρ. νέμ-ω, θ. νεμ-, αόρ. ἔ-νειμ-α, ἐ-νειμ-άμην)

Χρόνοι	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική	Απαρ.	Μετοχή
Ενεργητ. Αόρ. α´	ἔ-νειμ-α ἔ-νειμ-ας ἔ-νειμ-ε ἐ-νείμ-αμεν ἐ-νείμ-ατε ἔ-νειμ-αν   ἐ-νείμ-ατον ἐ-νειμ-άτην	νείμ-ω νείμ-ῃς νείμ-ῃ νείμ-ωμεν νείμ-ητε νείμ-ωσι   νείμ-ητον νείμ-ητον	νείμ-αιμι νείμ-αις νείμ-αι νείμ-αιμεν νείμ-αιτε νείμ-αιεν   νείμ-αιτον νειμ-αίτην	— νεῖμ-ον νειμ-άτω  — νείμ-ατε νειμ-άντων ή -άτωσαν νείμ-ατον νειμ-άτων	νεῖμ-αι	νείμ-ας νείμ-ασα νεῖμ-αν
Χρόνοι	Οριστική	Υποτακτική	Ευκτική	Προστακτική	Απαρ.	Μετοχή
Μέσος Αόριστος α´	ἐ-νειμ-άμην ἐ-νείμ-ω ἐ-νείμ-ατο ἐ-νειμ-άμεθα ἐ-νείμ-ασθε ἐ-νείμ-αντο   ἐ-νείμ-ασθον ἐ-νειμ-άσθην	νείμ-ωμαι νείμ-ῃ νείμ-ηται νειμ-ώμεθα νείμ-ησθε νείμ-ωνται   νείμ-ησθον νείμ-ησθον	νειμ-αίμην νείμ-αιο νείμ-αιτο νειμ-αίμεθα νείμ-αισθε νείμ-αιντο   νείμ-αισθον νειμ-αίσθην	— νεῖμαι νειμ-άσθω  — νείμ-ασθε νειμ-άσθων ή - σθωσαν νείμ-ασθον νειμ-άσθων	νείμ-ασθαι	νειμ-άμενος νειμ-αμένη νειμ-άμενον

305. Παρακείμενος και υπερσυντέλικος της ενεργητικής φωνής. Τα ενρινόληκτα και υγρόληκτα ρήματα σχηματίζουν τον παρακείμενο και τον υπερσυντέλικο της ενεργητ. φωνής με το χρον. χαρακτήρα κ, όπως τα φωνηεντόληκτα (παρακείμ. σε -κα και υπερσυντέλ. σε -κειν). Το λ και το ρ εμπρός από το χρονικό χαρακτήρα κ μένουν αμετάβλητα, ενώ το ν γίνεται γ (βλ. § 70, 5):

ἀγγέλλω	(θ. ἀγγελ-)	παρακείμ.	ἤγγελ-κα	υπερσ.	ἠγγέλ-κειν
αἴρω	(θ. ἀρ-)	»	ἦρ-κα	»	ἤρ-κειν
φαίνω	(θ. φαν-)	»	πέφαγ-κα	»	ἐ-πε-φάγ-κειν (πβ. § 309).

306. Ο παθητ. μέλλοντας α΄ και ο παθητ. αόρ. α΄ στα ενρινόληκτα και υγρόληκτα ρήματα σχηματίζονται κανονικά σε -θήσομαι και -θην, όπως στα φωνηεντόληκτα, χωρίς μεταβολή του ρηματικού χαρακτήρα:

μιαίνω	(θ. μιαν-)	παθ. μέλλ.	μιαν-θήσομαι	παθ. αόρ.	ἐ-μιάν-θην
ἀγγέλλω	(θ. ἀγγελ-)	» »	ἀγγελ-θήσομαι	» »	ἠγγέλ-θην
αἴρω	(θ. ἀρ-)	» »	ἀρ-θήσομαι	» »	ἤρ-θην

307. α) Ο παρακείμενος και ο υπερσυντέλικος της μέσης φωνής στα υγρόληκτα ρήματα σχηματίζονται κανονικά σε -μαι (-σαι, -ται κτλ.) και -μην (-σο, -το κτλ.), όπως στα φωνηεντόληκτα· οι ρηματ. χαρακτήρες λ και ρ εμπρός από τις καταλήξεις μένουν αμετάβλητοι: ἤγγελ-μαι, ἠγγέλ-μην· κε-κάθαρ-μαι, ἐ-κε-καθάρ-μην.

β) Ο παρακείμενος και ο υπερσυντέλικος της μέσης φωνής στα ενρινόληκτα ρήματα σχηματίζονται επίσης σε -μαι (-σαι, -ται κτλ.) και -μην (-σο, -το κτλ.)· ο ρηματ. χαρακτήρας όμως ν εμπρός από το μ των καταλήξεων σε άλλα ρήματα αφομοιώνεται (κανονικά) με αυτό και σε άλλα τρέπεται σε σ: παρ-οξύν-ομαι (θ. παρ-οξυν-), παρακείμενος παρ-ώξυν-μαι = παρώξυμμαι, υπερσ. παρ-ωξύν-μην = παρωξύμμην· αλλά φαίν-ομαι (θ. φαν-), παρακείμ. πέ-φαν-μαι = πέφασμαι, υπερσ. ἐπεφάσμην (βλ. § 68, 5).

308. Παραδείγματα σχηματισμού μέσου παρακειμένου και υπερσυντελίκου ενρινόληκτων και υγρόληκτων ρημάτων

ρ. ἀγγέλλομαι, ὀξύνομαι, φαίνομαι

	Οριστική	Προστακτική	Απαρ.	Μετοχή
ἤγγελ-μαι ἤγγελ-σαι ἤγγελ-ται ἠγγέλ-μεθα ἤγγελ-θε ἠγγελμένοι εἰσὶ(ν) ἤγγελ-θον ἤγγελ-θον	θ. ἀγγελ- ἠγγέλ-μην ἤγγελ-σο ἤγγελ-το ἠγγέλ-μεθα ἤγγελ-θε ἠγγελμένοι ἦσαν ἤγγελ-θον ἠγγέλ-θην	— ἤγγελ-σο ἠγγέλ-θω  — ἤγγελ-θε ἠγγέλ-θων ἤγγελ-θον ἠγγέλ-θων	ἠγγέλ-θαι	ἠγγελ-μένος ἠγγελ-μένη ἠγγελ-μένον   (υποτ. ἠγγελ- μένος ὦ  ευκτ. ἠγγελ- μένος εἴην)
ὤξυμ-μαι ὤξυν-σαι ὤξυν-ται ὠξύμ-μεθα ὤξυν-θε ὠξυμμένοι εἰσὶ(ν) ὤξυνθ-ον ὤξυνθ-ον	θ. ὀξυν- ὠξύμ-μην ὤξυν-σο ὤξυν-το ὠξύμ-μεθα ὤξυν-θε ὠξυμμένοι ἦσαν ὤξυνθ-ον ὠξύν-θην	— ὤξυν-σο ὠξύν-θω  — ὤξυν-θε ὠξύν-θων ὤξυνθ-ον ὠξύν-θων	ὠξύν-θαι	ὠξυμ-μένος ὠξυμ-μένη ὠξυμ-μένον   (υποτ. ὠξυμ- μένος ὦ  ευκτ. ὠξυμ- μένος εἴην)
πέ-φασ-μαι πέ-φαν-σαι πέ-φαν-ται πε-φάσ-μεθα πέ-φαν-θε πεφασμένοι εἰσὶ(ν) πέ-φαν-θον πέ-φαν-θον	θ. φαν- ἐ-πε-φάσ-μην ἐ-πέ-φαν-σο ἐ-πέ-φαν-το ἐ-πε-φάσ-μεθα ἐ-πέ-φαν-θε πεφασμένοι ἦσαν ἐ-πέ-φαν-θον ἐ-πε-φάν-θην	— πέ-φαν-σο πε-φάν-θω  — πέ-φαν-θε πε-φάν-θων πέ-φαν-θον πε-φάν-θων	πε-φάν-θαι	πε-φασ-μένος πε-φασ-μένη πε-φασ-μένον   (υποτ. πεφα- σμένος ὦ  ευκτ. πεφα- σμένος εἴην)

 

309. α) Των ρ. κλίνω, κρίνω και πλύνω ο ρηματ. χαρακτήρας ν αποβάλλεται στον ενεργητ. και μέσο παρακείμενο και υπερσυντέλικο, στον παθητ. μέλλοντα α΄ και στον παθητ. αόρ. α΄:

κλίνω	κέ-κλι-κα, ἐ-κε-κλί-κειν, κέ-κλι-μαι, ἐ-κε-κλί-μην, κλιθήσομαι, ἐ-κλί-θην·
κρίνω	κέ-κρι-κα, ἐ-κε-κρί-κειν, κέ-κρι-μαι, ἐ-κε-κρί-μην, κριθήσομαι, ἐ-κρί-θην·
πλύνω	πέ-πλυ-κα, ἐ-πε-πλύ-κειν, πέ-πλυ-μαι, ἐ-πε-πλύ-μην, πλυ-θήσο-μαι, ἐ-πλύ-θην.

β) Όσα ενρινόληκτα και υγρόληκτα ρήματα έχουν μονοσύλλαβο ρηματικό θέμα με φωνήεν ε σ' αυτό, τρέπουν το ε τούτο σε ᾰ στον ενεργητ. παρακείμενο και υπερσυντέλικο α΄ και στο μέσο παρακείμενο και υπερσυντέλικο:

σπείρω	(θ. σπερ-)	ἔ-σπαρ-κα	ἐ-σπάρ-κειν	ἔ-σπαρ-μαι	ἐ-σπάρ-μην
στέλλω	(θ. στε-)	ἔ-σταλ-κα	ἐ-στάλ-κειν	ἔ-σταλ-μαι	ἐ-στάλ-μην
φθείρω	(θ. φθερ-)	ἔ-φθαρ-κα	ἐ-φθάρ-κειν	ἔ-φθαρ-μαι	ἐ-φθάρ-μην.

γ) Το ρ. τείνω (θ. τεν-) σχηματίζει τον παρακείμενο και τον υπερσυντέλικο της ενεργητ. και μέσης φωνής, καθώς και τον παθητ. μέλλοντα και παθητ. αόριστο, με τροπή του ε σε ᾰ και με αποβολή του χαρα­κτήρα ν (δηλ. από θέμα τα-): τείνω, τέ-τα-κα, (ἐ-τε-τά-κειν), τέ-τα-μαι, ἐ-τε-τά-μην, τα-θήσομαι, ἐ-τά-θην.

δ) Τα ρ. βάλλω, κάμ-ν-ω και τέμ-ν-ω σχηματίζουν τον παρακείμενο και τον υπερσυντέλικο της ενεργητ. και μέσης φωνής, καθώς και τον παθητ. μέλλοντα και παθητ. αόριστο από τα ρηματικά θέματα βαλ-, καμ-, τεμ-, αφού πρώτα έγινε μετάθεση του φωνήεντος και έκτασή του σε η, δηλ. (βαλ-, βλα- =) βλη-, (καμ-, κμα- =) κμη-, (τεμ-, τμε- =) τμη-:

βάλλω:	βέ-βλη-κα, ἐ-βε-βλή-κειν, βέ-βλη-μαι, ἐ-βε-βλή-μην, βληθήσομαι, ἐ-βλή- θην·
κάμνω:	κέ-κμη-κα, ἐ-κε-κμή-κειν·
τέμνω:	τέ-τμη-κ α, (ἐ-τε-τμή-κειν), τέ-τμη-μαι, ἐ-τε-τμή-μην, τμηθήσομαι, ἐ-τμή- θην.