23ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΦΩΝΟΛΗΚΤΩΝ ΡΗΜΑΤΩΝ

1. Ενεστώτας και παρατατικός ενεργητ. και μέσης φωνής

292. Από τα αφωνόληκτα ρήματα (δηλ. όσα έχουν ρηματικό χαρακτήρα π, β, φ - κ, γ, χ - τ, δ, θ) μερικά σχηματίζουν τον ενεστώτα (και τον παρατατικό) από το ρηματικό θέμα αμετάβλητο: βλέπ-ω, δρέπ-ω, ἕπ-ομαι, ἕρπ-ω, λείπ-ω, πέμπ-ω, πρέπ-ει (βλ. § 361), ῥέπ-ω, σήπ-ω, τέρπ-ω· ἀμείβ-ω, θλῑ 'β-ω, λείβ-ω (= στάζω), σέβ-ω, τρίβ-ω· ἀλείφ-ω, γλῠ΄φ-ω (= σκαλίζω), γρᾰ'φ-ω, μέμφ-ομαι, νῑ΄φ-ω (= χιονίζω), στέφ-ω, στρέφ-ω, τρέφ-ω ǁ διώκ-ω, εἴκ-ω (= υποχωρώ), ἕλκ-ω, ἥκ-ω (= έχω έρθει), πλέκ-ω, τήκ-ω· ἄγ-ω (ᾰ), ἀρήγ-ω (= βοηθώ), ἐπείγ-ω (= βιάζω, επιταχύνω), λήγ-ω, ὀρέγ-ω, πνῑ'γ-ω, φεύγ-ω· ἄρχ-ω, βρέχ-ω, γλίχ-ομαι (= επιθυμώ), δέχ-ομαι, ἐλέγχ-ω, ἔρχ-ομαι, εὔχ-ομαι, ἔχ-ω, μάχ-ομαι, τρέχ-ω, ψήχ-ω (= τρίβω), ψῡ'χ-ω || πέτ-ομαι (= πετώ)· ᾄδ-ω, ἐρείδ-ω (= στηρίζω), ἥδ-ομαι (= ευχαριστιέμαι), καθεύδ-ω (= κοιμούμαι), κυλίνδ-ω (= κυλώ), σπένδ-ω (= κάνω σπονδή, στάζω), σπεύδ-ω, φείδ-ομαι, ψεύδ-ομαι· αἴθ-ω (= καίω), κλώθ-ω, πείθ-ω, πλήθ-ω (= είμαι γεμάτος) κ.ά.

Τα περισσότερα όμως αφωνόληκτα ρήματα σχηματίζουν τον ενεστώτα και τον παρατατικό από το ρηματικό θέμα μετασχηματισμένο. Δηλαδή:

1. Τα χειλικόληκτα ρήματα, για να σχηματίσουν το χρονικό θέμα του ενεστώτα και του παρατατικού στην ενεργ. και μέση φωνή, παίρνουν στο τέλος του ρηματικού θέματος το πρόσφυμα τ και έτσι με την τροπή του χαρακτήρα β ή φ σε π λήγουν σε -πτω, -πτομαι (βλ. § 70, 1):

(θ. κοπ-, πβ. κοπ-ὴ)	κόπ-τ-ω  κόπ-τ-ομαι	ἔ-κοπ-τ-ον  ἐ-κοπ-τ-όμην
(θ. βλαβ-, πβ. βλάβ-η· βλάβ-τ-ω =)	βλάπ-τ-ω   βλάπ-τ-ομαι	ἔ-βλαπ-τ-ον  ἐ-βλαπ-τ-όμην
(θ. κρυφ-, πβ. κρύφ-α· κρύφ-τ-ω =)	κρύπ-τ-ω   κρύπ-τ-ομαι	ἔ-κρυπ-τ-ον ἐ-κρυπ-τ-όμην

                                                        

Έτσι και τα ρ. ἀστράπ-τ-ω, κλέπ-τ-ω, ῥίπ-τ-ω· σκήπ-τ-ω (= στηρίζω), τύπ-τ-ω· (καλύβ-τ-ω =) καλύπ-τ-ω· (ἅφ-τ-ω =) ἅπ-τ-ω, (θάφ-τ-ω =) θάπ- τ-ω, (κύφ-τ-ω =) κύπ-τ-ω, (ῥάφ-τ-ω =) ῥάπ-τ-ω, (σκάφ-τ-ω =) σκάπ-τ-ω κ.ά.

2.   Τα ουρανικόληκτα ρήματα, για να σχηματίσουν το χρονικό θέμα του ενεστώτα και του παρατατικού στην ενεργητική και μέση φωνή, παίρνουν στο τέλος του ρηματικού θέματος το πρόσφυμα j (βλ. § 16, σημ. ) και συγχωνεύουν τον ουρανικό χαρακτήρα κ, γ, χ με το j σε ττ ή σσ (βλ. § 67, 2, α)· έτσι λήγουν σε -ττω, -ττομαι (ή -σσω, -σσομαι):

(θ. φυλακ-, πβ. φυλακ-ή· φυλάκ-j-ω =)	φυλάττ-ω  φυλάττ-ομαι	ἐ-φύλαττ-ον  ἐ-φυλαττ-όμην
(θ. ἀλλαγ-, πβ. ἀλλαγ-ή· ἀλλάγ-j-ω =)	ἀλλάττ-ω    ἀλλάττ-ομαι	ἤλλαττ-ον ἠλλαττ-όμην
(θ. ταραχ-, πβ. ταραχ-ή· ταράχ-j-ω =)	ταράττ-ω    ταράττ-ομαι	ἐ-τάραττ-ον ἐ- ταραττ-όμην

Έτσι και τα ρ. (ἑλίκ-j-ω =) ἑλίττω - (κηρύκ-j-ω =) κηρύττω - (πτή-κ-j-ω =) πτήσσω (= ζαρώνω από φόβο) - (φρίκ-j-ω =) φρίττω - (χαρά-κ-j-ω =) χαράττω· (ἀίγ-j-ω = ἀίττω =) ᾄττω (= κινούμαι, με ορμή) - (μάγ-j-ω =) μάττω (= ζυμώνω, δουλεύω κάτι με τα χέρια, σφουγγίζω) - (πατάγ-j-ω =) πατάσσω - (πλήγ-j-ω =) πλήττω - (πράγ-j-ω =) πράττω - (ῥάγ-j-ω =) ῥάσσω (= χτυπώ) - (σπαράγ-j-ω =) σπαράττω - (συ-ρίγ-j-ω =) συ-ρίττω - (σφάγ-j-ω =) σφάττω - (τάγ-j-ω =) τάττω - (φράγ-j-ω =) φράττω· (ἀνα-πτύχ-j-ω =) ἀναπτύσσω - (ὀρύχ-j-ω =) ὀρύττω κ.ά.

3.   Τα οδοντικόληκτα ρήματα, για να σχηματίσουν το χρονικό θέμα του ενεστώτα και του παρατατικού στην ενεργητική και μέση φωνή, παίρνουν στο τέλος του ρηματικού θέματος το πρόσφυμα j και έπειτα ό­σα έχουν ρηματικό χαρακτήρα θ ή τ τον συγχωνεύουν με το j σε ττ (ή σσ), ενώ όσα έχουν ρηματικό χαρακτήρα δ τόν συγχωνεύουν με το j σε ζ (βλ. § 67, 2, α και β):

(θ. πλαθ-, πλάθ-j-ω =)	πλάττ-ω  πλάττ-ομαι	ἔ-πλαττ-ον ἐ-πλαττ-όμην
(θ. πυρετ-, πυρέτ-j-ω =)	πυρέττ-ω	ἐ-πύρεττ-ον
(θ. ἐλπιδ-, ἐλπίδ-j-ω =)	ἐλπίζ-ω	ἤλπιζ-ον
(θ. ὀδ-, ὄδ-j-ω =)	ὄζ-ω (= μυρίζω),	χωρίς άλλους χρόνους
(θ. παιδ-, παίδ-j-ω =)	παίζ-ω	ἔ-παιζ-ον

 

Έτσι και τα ρ. (ἐρέτ-j-ω =) ἐρέσσω (= τραβώ κουπί) - (ἐρίδ-j-ω =) ἐρίζω - (κομίδ-j-ω =) κομίζω - (ληίδ-j-ομαι =) λῄζομαι (= ληστεύω) - (σφραγίδ-j-ω =) σφραγῐ΄ζω - (σχίδ-j-ω =) σχῐ΄ζω - (φροντίδ-j-ω =) φροντῐ΄ζω - (ψηφίδ-j-ω =) ψηφῐ΄ζω - (κλύδ-j-ω =) κλύζω (= περιβρέχω, ορμώ και σκεπάζω με τα κύματα) - (φράδ-j-ω =) φράζω (= λέγω) κ.ά.

 

2. Ενεργητικός και μέσος μέλλοντας.

Ενεργητικός και μέσος αόριστος α΄

293. Στον ενεργητικό και μέσο μέλλοντα και στον ενεργητικό και μέσο αόριστο α΄ ο ρηματικός χαρακτήρας των αφωνόληκτων ρημάτων, όταν βρεθεί εμπρός από το χρονικό χαρακτήρα σ (βλ. § 284), παθαίνει τις κανονικές μεταβολές (βλ. § 67, 1 και § 64, 5), δηλαδή:

α) ο χειλικός χαρακτήρας (π, β, φ) ενώνεται με το χρονικό χαρακτήρα σ σε ψ:

(τρέπ-ω, θ. τρεπ-) τρέψω, ἔτρεψα - τρέψομαι, ἐτρεψάμην

(τρίβ-ω, θ. τριβ-) τρίψω, ἔτριψα - τρίψομαι, ἐτριψάμην

(κρύπτω, θ. κρυφ-) κρύψω, ἔκρυψα - κρύψομαι, ἐκρυψάμην

β) ο ουρανικός χαρακτήρας (κ, γ, χ) ενώνεται με το χρονικό χαρακτήρα σ σε ξ:

(φυλάττ-ω, θ. φυλακ-) φυλάξω, ἐφύλαξα - φυλάξομαι, ἐφυλαξάμην

(τάττ-ω, θ. ταγ-) τάξω, ἔταξα - τάξομαι, ἐταξάμην

γ) ο οδοντικός χαρακτήρας (τ, δ, θ) εμπρός από το χρονικό χαρακτήρα σ αποβάλλεται:

(ἁρμόττ-ω, θ. ἁρμοτ-) ἁρμόσω, ἥρμοσα

(ψεύδ-ομαι, θ. ψευδ-) ψεύσομαι, ἐψευσάμην

(πείθ-ω, θ. πειθ-) πείσω, ἔπεισα - πείσομαι, ἐπεισάμην.

 

294. Παραδείγματα σχηματισμού ενεργητ. και μέσου μέλλοντα

και ενεργητ. και μέσου αορ. α΄ των αφωνόληκτων ρημάτων

Ρήματα τρέπω (θ. τρεπ-), τάττω (θ. ταγ-), πείθω (θ. πειθ-)

Χρόνοι	Οριστική	Υποτα- κτική	Ευκτική	Προστακτική	Απαρέμφατο	Μετοχή
Ενεργ. Μέλλ.	τρέψω τάξω πείσω		τρέψοιμι τάξοιμι πείσοιμι		τρέψειν τάξειν πείσειν	τρέψων τάξων πείσων
Ενεργ. Αόρ. α΄	ἔτρεψα ἔταξα ἔπεισα	τρέψω τάξω πείσω	τρέψαιμι τάξαιμι πείσαιμι	τρέψον, -άτω τάξον πεῖσον	τρέψαι τάξαι πεῖσαι	τρέψας τάξας πείσας
Μέσος Μέλλ.	τρέψομαι τάξομαι πείσομαι		τρεψοίμην ταξοίμην πεισοίμην		τρέψεσθαι τάξεσθαι πείσεσθαι	τρεψόμενος ταξόμενος πεισόμενος
Μέσος Αόρ. α΄	ἐτρεψάμην ἐταξάμην ἐπεισάμην	τρέψωμαι τάξωμαι πείσωμαι	τρεψαίμην ταξαίμην πεισαίμην	τρέψαι, -άσθω τάξαι πεῖσαι	τρέψασθαι τάξασθαι πείσασθαι	τρεψάμενος ταξάμενος πεισάμενος

295. Τα υπερδισύλλαβα ρήματα σε -ίζω, όσα έχουν ρηματικό χαρακτήρα δ, σχηματίζουν τον ενεργητ. και μέσο μέλλοντα χωρίς το χρονικό χαρακτήρα σ σε -ιῶ και -ιοῦμαι (που κλίνεται κατά τα συνηρημένα σε -έω, πβ. § 323, β). Π.χ. του ρ. κομίζω (θ. κομιδ-):

Ενεργ. μέλλ.	οριστ.	κομιῶ, -ιεῖς, -ιεῖ, -ιοῦμεν, -ιεῖτε, -ιοῦσι(ν)
	ευκτ.	κομιοῖμι, -ιοῖς, -ιοῖ (ή -ιοίην, -ιοίης, -ιοίη), -ιοῖμεν, -ιοῖτε, -ιοῖεν
	απαρ.	κομιεῖν - μετοχή κομιῶν, -ιοῦσα, -ιοῦν.
Μέσος μέλλ.	οριστ.	κομιοῦμαι, -ιεῖ, -ιεῖται, -ιούμεθα, -ιεῖσθε, -ιοῦνται
	ευκτ.	κομιοίμην, -ιοῖο, -ιοῖτο, -ιοίμεθα, -ιοῖσθε, -ιοῖντο
	απαρ.	κομιεῖσθαι - μετοχή κομιούμενος, -ιουμένη, -ιούμενον.

Όμοια και πορίζω - ποριῶ, ποριοῦμαι· νομίζω - νομιῶ· ἀγωνίζομαι - ἀγωνιοῦμαι· λογίζομαι - λογιοῦμαι· φροντίζω - φροντιῶ κ.ά. (αλλά: κτίζω - κτίσω, σχίζω - σχίσω κτλ.).

 

3. Ενεργητικός παρακείμενος και υπερσυντέλικος

296. Από τα αφωνόληκτα ρήματα:

1.   Τα οδοντικόληκτα σχηματίζουν τον ενεργητ. παρακείμενο και υπερσυντέλικο όπως τα φωνηεντόληκτα, δηλ. με το χρονικό χαρακτήρα κ· αλλά εμπρός από αυτόν αποβάλλουν τον οδοντικό χαρακτήρα του ρηματικού θέματος:

κομίζω (θ. κομιδ-), παρακείμ. κε-κόμι-κα, υπερσ. ἐ-κε-κομί-κειν

πείθω (θ. πειθ-),       » πέ-πει-κα, » ἐ-πε-πεί-κειν.

2.   Τα χειλικόληκτα και ουρανικόληκτα σχηματίζουν τον ενεργητικό παρακείμενο και υπερσυντέλικο χωρίς το χρονικό χαρακτήρα κ, αλλά το χαρακτήρα του ρηματ. θέματος, αν είναι άφωνο ψιλόπνοο ή μέσο, τον τρέπουν στο αντίστοιχό του δασύπνοο (δηλ. το π ή β σε φ και το κ ή γ σε χ· βλ. § 22):

κόπτω	(θ. κοπ-),	παρακείμ.	κέ-κοφ-α,	υπερσ.	ἐ-κε-κόφ-ειν
τρίβω	(θ. τριβ-),	»	τέ-τριφ-α,	»	ἐ-τε-τρίφ-ειν
γράφω	(θ. γραφ-),	»	γέ-γραφ-α,	»	ἐ-γε-γράφ-ειν
κηρύττω	(θ. κηρυκ-),	»	κε-κήρυχ-α,	»	ἐ-κε-κηρύχ-ειν
τάττω	(θ. ταγ-),	»	τέ-ταχ-α	»	ἐ-τε-τάχ-ειν
ταράττω	(θ. ταραχ-),	»	τε-τάραχ-α,	»	ἐ-τε-ταράχ-ειν.

                          

3. Όσα έχουν ε εμπρός από τον ρηματ. χαρακτήρα τρέπουν συνήθως στον ενεργ. παρακείμενο και υπερσυντέλικο το ε αυτό σε ο:

κλέπτω	(θ. κλεπ-),	παρακείμ.	κέ-κλοφ-α,	υπερσ.	(ἐ-κε-κλόφ-ειν)
τρέπω	(θ. τρεπ-),	»	τέ-τροφ-α,	»	(ἐ-τε-τρόφ-ειν)
φέρω	(θ. ἐνεκ-),	»	ἐν-ήνοχ-α,	»	ἐν-ηνόχ-ειν (βλ. § 273)·

(αλλά: πλέκ-ω, πέ-πλεχ-α, ἐ-πε-πλέχ-ειν).

 

4. Παθητικός μέλλοντας α΄ και παθητ. αόριστος α΄

297. Στον παθητ. μέλλοντα α΄ και τον παθητ. αόριστο α΄ ο ρηματικός χαρακτήρας των αφωνόληκτων ρημάτων εμπρός από το θ του χρονικού προσφύματος θη (θε) παθαίνει τις κανονικές μεταβολές (βλ. § 70, 1 και 3), δηλαδή:

α) αν είναι ψιλόπνοο ή μέσο χειλικό (π, β), τρέπεται στο αντίστοιχό του δασύπνοο φ:

λείπ-ω	(θ. λειπ-),	λειφ-θήσομαι,	ἐ-λείφ-θην
καλύπ-τ-ω	(θ. καλυβ-),	καλυφ-θήσομαι,	ἐ-καλύφ-θην

β) αν είναι ψιλόπνοο ή μέσο ουρανικό (κ, γ), τρέπεται στο αντίστοιχό του δασύπνοο χ:

κηρύττω	(θ. κηρυκ-),	κηρυχ-θήσομαι,	ἐ-κηρύχ-θην
ἄγ-ω	(θ. ἀγ-),	ἀχ-θήσομαι,	ἤχ-θην

γ) αν είναι οδοντικό (τ, δ, θ) τρέπεται σε σ:

ἁρμόττω¹	(θ. ἁρμοτ-),	—	ἡρμόσ-θην
ψεύδομαι	(θ. ψευδ-),	ψευσ-θήσομαι,	ἐψεύσ-θην
πείθομαι	(θ. πειθ-),	πεισ-θήοομαι,	ἐ-πείσ-θην.

---

1. Το ρ. ἁρμόττω έχει και παράλληλο τύπο ἁρμόζω με θ. ἁρμοδ- (πβ. ἁρμόδ-ιος) και ἁρμογ- (πβ. ἁρμογή, ἐφαρμογή).

 

5. Παρακείμενος και υπερσυντέλικος της μέσης φωνής

298. Τα αφωνόληκτα ρήματα σχηματίζουν τον παρακείμενο και τον υπερσυντέλικο της μέσης φωνής, όπως τα φωνηεντόληκτα, με τις καταλήξεις -μαι (-σαι, -ται κτλ.) και -μην (-σο, -το κτλ.), αλλά κατά το σχηματισμό των τύπων στους χρόνους αυτούς συμβαίνουν τα κανονικά πάθη του χαρακτήρα εμπρός από τις προσωπικές καταλήξεις· π.χ. γέ-γραφ-μαι = γέ-γραμ-μαι, γέ-γραφ-σαι = γέ-γραψαι κτλ.

 

299. Παραδείγματα σχηματισμού μέσου παρακειμένου

και υπερσυντελίκου των αφωνόληκτων ρημάτων

Ρήματα πράττομαι, γράφομαι, πείθομαι

	Οριστική	Προστακτική	Απαρέμ- φατο	Μετοχή
πέ-πραγ-μαι πέ-πραξαι πέ-πρακ-ται πε-πράγ-μεθα πέ-πραχ-θε πεπραγμένοι εἰσὶ(ν) πέ-πραχ-θον πέ-πραχ-θον	θ. πραγ- ἐ-πε-πράγ-μην ἐ-πέ-πραξο ἐ-πέ-πρακ-το ἐ-πε-πράγ-μεθα ἐ-πέ-πραχ-θε πεπραγμένοι ἦσαν ἐ-πέ-πραχ-θον ἐ-πε-πράχ-θην	— πέ-πραξο πε-πράχ-θω  — πέ-πραχ-θε πε-πράχ-θων πέ-πραχ-θον πε-πράχ-θων	πε-πρᾶχ-θαι	πε-πραγ-μένος πε-πραγ-μένη πε-πραγ-μένον
γέ-γραμ-μαι γέ-γραψαι γέ-γραπ-ται γε-γράμ-μεθα γέ-γραφ-θε γεγραμμένοι εἰσὶ(ν) γέ-γραφ-θον γέ-γραφ-θον	θ. γραφ- ἐ-γε-γράμ-μην ἐ-γέ-γραψο ἐ-γέ-γραπ-το ἐ-γε-γράμ-μεθα ἐ-γέ-γραφ-θε γεγραμμένοι ἦσαν ἐ-γέ-γραφ-θον ἐ-γε-γράφ-θην	— γέ-γραψο γε-γράφ-θω  — γέ-γραφ-θε γε-γράφ-θων γέ-γραφ-θον γε-γράφ-θων	γε-γράφ-θαι	γε-γραμ-μένος γε-γραμ-μένη γε-γραμ-μένον
πέ-πεισ-μαι πέ-πει-σαι πέ-πεισ-ται πε-πείσ-μεθα πέ-πει-σθε πεπεισμένοι εἰσὶ(ν) πέ-πει-σθον πέ-πει-σθον	θ. πειθ- ἐ-πε-πείσ-μην ἐ-πέ-πει-σο ἐ-πέ-πεισ-το ἐ-πε-πείσ-μεθα ἐ-πέ-πεισ-θε πεπεισμένοι ἦσαν ἐ-πέ-πει-σθον ἐ-πε-πεί-σθην	— πέ-πει-σο πε-πεί-σθω  — πέ-πει-σθε πε-πεί-σθων πέ-πει-σθον πε-πεί-σθων	πε-πεῖ-σθαι	πε-πεισ-μένος πε-πεισ-μένη πε-πεισ-μένον

(βλ. § 70, 1, 2 και 3, § 68, I, § 67, 1 και § 64, 1 και 5).

 

300. Τα ρ. στρέφω, τρέπω και τρέφω στον παρακείμενο και τον υπερσυντέλικο της μέσης φωνής τρέπουν το ε του θέματος σε α:

στρέφ-ω	(θ. στρεφ-),	παρακείμ.	ἔ-στραμ-μαι,	υπερσ.	ἐ-στράμ-μην
τρέπ-ω	(θ. τρεπ-),	»	τέ-τραμ-μαι,	»	ἐ-τε-τράμ-μην
τρέφ-ω	(θ. θρεφ-),	»	τέ-θραμ-μαι,	»	ἐ-τε-θράμ-μην.