Ξ

το δέκατο τέταρτο γράμμα του ελληνικού αλφαβήτου.

• ως αριθμητικό σύμβολο: ξ΄ = 60, αλλά ͵ξ = 60.000.

1. είμαι ξεναγός, δηλαδή αρχηγός μισθοφόρων: Ἡριππίδας ἐξενάγει τοῦ ξενικοῦ = ο Ηρ. ήταν αρχηγός του μισθοφορικού στρατού.

2. οδηγώ κάποιον στα αξιοθέατα μιας πόλης.

ΝΕ ξεναγώ (με τη σημ. 2).

στη Σπάρτη η απομάκρυνση των ξένων από την πόλη: τὴν πόλιν κοινὴν παρέχομεν, καὶ οὐκ ἔστιν ὅτε ξενηλασίαις ἀπείργομέν τινα ἢ μαθήματος ἢ θεάματος = την πόλη την έχουμε ανοιχτή για όλους και ποτέ δεν εμποδίζουμε κανέναν, απομακρύνοντάς τον από την πόλη, να μάθει ή να δει κάτι.

ΝΕ ξενηλασία (λόγ.).

1. φιλοξενία: ἦλθεν ἐπὶ ξενίαν = ήρθε ως φιλοξενούμενος, ως φίλος.

2. φιλικός δεσμός ή συνθήκη μεταξύ δύο κρατών ή ενός κράτους και ενός προσώπου: τὰς παλαιὰς ξενίας ἀνανεούμεθα = ανανεώνουμε, αναθερμαίνουμε, τις παλιές σχέσεις ανάμεσα στα κράτη μας.

3. το status του ξένου, τα μειωμένα δικαιώματα που είχε ο ξένος σε σχέση με τα πλήρη δικαιώματα που είχε ο πολίτης. γραφὴ ξενίας = δίωξη εναντίον ξένου που οικειοποιήθηκε δικαιώματα που ανήκαν σε πολίτη.

υποδέχομαι ή περιποιούμαι κάποιον, τον φιλοξενώ: ξενίζω τινὰ πολλοῖς ἀγαθοῖς = προσφέρω πολλά δώρα στο φιλοξενούμενό μου.

ΝΕ ξενίζω «παραθέτω τιμητικό γεύμα κτλ.».

1. αυτός που ταιριάζει ή που ανήκει σε ξένο: ξενικὴ βοήθεια = βοήθεια που προσφέρουν οι ξένοι.

• τὰ ξενικὰ οι φόροι που πλήρωναν οι ξένοι στην Αθήνα.
• τὸ ξενικὸν το σύνολο των ξένων ή το δικαστήριο για τους ξένους.

2. ξένος στρατιώτης ή ξένο πλοίο που υπηρετεί σε μια πόλη ή χώρα: ξενικαὶ νῆες = ξένα πλοία (με μισθοφόρους).

• ως ουσιαστικό τὸ ξενικὸν μισθοφορικός στρατός.

3. γενικά ξένος: ξενικά ὀνόματα = λέξεις ξένης (μη αττικής) διαλέκτου.

ΝΕ ξενικός (με τη σημ. 1).

1. αυτός που έχει σχέση με φιλοξενούμενο ή με τη φιλοξενία: ξένιος Ζεύς = ο Δίας, ο προστάτης της φιλοξενίας.

2. στον πληθ. του ουδετ. τὰ ξένια τα δώρα που προσφέρει ο οικοδεσπότης στο φιλοξενούμενό του ή κάποιος στο φίλο του: τὰ παρ' ἡμῶν ξένια ἐδέξατο = δέχθηκε τα δώρα που του προσφέραμε εμείς.

3. ξένος: ἐπὶ ξενίας (δηλ. γῆς) = σε κάποιον ξένο τόπο.

ΝΕ (στην έκφραση) ξένιος Δίας.

η περιποίηση φιλοξενούμενου ή ξένου που έρχεται στην πόλη μου, φιλοξενία.

στη μέση φωνή ξενιτεύομαι υπηρετώ ως μισθοφόρος σε ξένη δύναμη.

ΝΕ ξενιτεύομαι «αναχωρώ ή βρίσκομαι σε ξένη χώρα».

1. φιλοξενούμενος, φίλος συνδεδεμένος με κάποιον μέσω δεσμού ή συνθήκης ξενίας.

2. άνθρωπος από ξένη χώρα, ξένος.

• προσφώνηση ὦ ξένε = κύριε ή φίλε.

3. μισθοφόρος: εἰ μισθῷ μείζονι πειρῷντο ἡμῶν ὑπολαβεῖν τοὺς ξένους τῶν ναυτῶν = αν προσπαθούσαν να πάρουν από μας όσους από τους ναύτες είναι μισθοφόροι, δίνοντάς τους μεγαλύτερο μισθό.

4. ξένος προς κάτι, αυτός που αγνοεί κάτι: ξένως ἔχω τῆς ἐνδάθε λέξεως = μου είναι ξένος ο τρόπος έκφρασης που χρησιμοποιείται εδώ (στα δικαστήρια· το είπε ο Σωκράτης στην απολογία του).

5. παράξενος.

ΝΕ ξένος (με τις σημ. 2 και 4).

Παρατ.	ἐξένουν
Μέλλ.	ξενώσω
Μέσ. μέλλ. με παθ. σημ.	ξενώσομαι
Παθ. αόρ.	ἐξενώθην
Παθ. παρακ.	ἐξένωμαι

συνήθως στην παθ. φωνή ξενοῦμαι

1. δημιουργώ συνθήκη φιλίας με κάποιον: ...τότε ἐξενώθησαν ὑμῖν οἱ πρόγονοι ἡμῶν = τότε δημιούργησαν με σας φιλικές σχέσεις οι πρόγονοί μας.

2. φιλοξενούμαι: ξενοῦνται αὐτῷ = φιλοξενούνται από αυτόν.

μέση φωνή ξυλεύομαι κόβω ξύλα για δική μου χρήση.

• παροιμία δρυὸς πεσούσης πᾶς ἀνὴρ ξυλεύεται (δρῦς).

ΝΕ ξυλεύομαι (λόγ.).

μαζεύω ξύλα.

1. κομμάτι ξύλου για διάφορες χρήσεις: ξύλα ναυπηγήσιμα = ξύλα για κατασκευή πλοίων.

2. διάφορα ξύλινα αντικείμενα (όπως π.χ. ρόπαλο, ραβδί, όργανα βασανισμού κτλ.).

3. όργανο με το οποίο τιμωρούσαν τους κακούργους. Μπορούσε να είναι: α. ξύλινος βαρύς κλοιός που τον τοποθετούσαν στον αυχένα του τιμωρημένου. β. ξύλινα ποδόδεσμα μέσα στα οποία κλείνονταν τα πόδια του. γ. αγχόνη. δ. σταυρός: ἐπὶ ξύλου ἐκρέμασαν (τὸν Ἰησοῦν) = κρέμασαν τον Ιησού στο σταυρό.

4. δέντρο: ὄρος δασὺ μεγάλοις ξύλοις = βουνό κατάφυτο από μεγάλα δέντρα.

ΝΕ ξύλο (με τη σημ. 1).

Μέλλ.	ξυρήσω
Μέσ. μέλλ.	ξυρήσομαι
Παθ. μέλλ.	ξυρηθήσομαι
Μέσ. & παθ. παρακ.	ἐξύρημαι

1. ξυρίζω: ξυρῶ τὴν κεφαλὴν/τὰς τρίχας = ξυρίζω το κεφάλι/τα μαλλιά.

• παροιμία: ἐπιχειρῶ ξυρεῖν λέοντα = επιχειρώ να κουρέψω ένα λιοντάρι (δηλαδή επιχειρώ κάτι πολύ δύσκολο).

2. μέση και παθ. φωνή ξυροῦμαι ξυρίζομαι ή με ξυρίζουν: ἐξυρημένος τὴν κεφαλήν = με ξυρισμένο κεφάλι.

ΝΕ ξυρίζω (με τη σημ. 1).

ξυράφι.

• έκφραση ἐπὶ ξυροῦ ἵσταται ἀκμῆς = κάτι βρίσκεται στην κόψη του ξυραφιού (δηλαδή η κατάσταση είναι επικίνδυνη και αβέβαιη).

ΝΕ μόνο στη φρ. επί ξυρού ακμής.

Αόρ.	ἔξυσα
Μέσ. αόρ.	ἐξυσάμην
Παθ. αόρ.	ἐξύσθην

ξύνω κάτι, το κάνω λείο και, γενικά, λεπτό, κομψό.

• μέση φωνή ξύομαι: παλτὸν ξύομαι = κατασκευάζω ακόντιο για δική μου χρήση.

ΝΕ ξύνω.