Λ

το ενδέκατο γράμμα του ελληνικού αλφαβήτου.

• ως αριθμητικό σύμβολο λ΄ = 30, αλλά ͵λ = 30.000.

1. προεξοχή από την οποία πιάνει κάποιος κάτι, λαβή: λαβή ξίφους.

2. μεταφορικά ευκαιρία ή αφορμή: λαβὰς ἀντιλογίας δίδωμι = δίνω αφορμές για αντίλογο.

ΝΕ λαβή (με τις σημ. 1, 2).

τεράστιο οικοδόμημα με πολύπλοκους διαδρόμους.

• μεταφορικά λόγοι λαβυρίνθοις ὅμοιοι = λόγια που μοιάζουν με λαβυρίνθους (που δύσκολα τα καταλαβαίνει κανείς).

ΝΕ λαβύρινθος.

Παρατ.	ἐλάγχανον
Μέλλ.	λήξομαι
Αόρ. β΄	ἔλαχον
Παρακ.	εἴληχα
Υπερσ.	εἰλήχειν
Παθ. αόρ.	ἐλήχθην
Παθ. παρακ.	εἴληγμαι

1. παίρνω κάτι με κλήρωση: λαγχάνω τινὰ διδάσκαλον = μου ορίζεται με κλήρο κάποιος ως δάσκαλος.

2. αναδεικνύομαι σε ένα αξίωμα με τη μέθοδο της κλήρωσης (σε αντιδιαστολή προς το χειροτονοῦμαι): ὁ λαχὼν πολεμαρχεῖν = αυτός που κληρώθηκε να γίνει πολέμαρχος.

3. ως νομικός όρος λαγχάνω δίκην παίρνω άδεια να εισαγάγω σε δίκη, να καταθέσω μήνυση: λαγχάνω δίκην τινί = παίρνω άδεια να καταθέσω μήνυση σε βάρος κάποιου. λαχέτω πρὸς τὸν ἄρχοντα = ας καταθέσει μήνυση ενώπιον του αρμόδιου αξιωματούχου. παρεσκευαζόμεθα ἅπαντες λαγχάνειν = ετοιμαζόμασταν όλοι να καταθέσουμε μήνυση.

ΝΕ λαχαίνω (συνήθως στον αόρ. μου έλαχε «μου έπεσε με κλήρο»).

λαγός.

• παροιμία ἐστὶν λαγώς = είναι δειλός σαν λαγός.

ΝΕ λαγός.

κρυφά, μυστικά: λάθρᾳ ἔκτεινον αὐτόν = τον σκότωσαν κρυφά (δηλ. με προδοσία). λάθρᾳ τῶν στρατιωτῶν = κρυφά από τους στρατιώτες, χωρίς να το γνωρίζουν οι στρατιώτες.

ΝΕ λάθρα (λόγ.).

κρυφός, μυστικός: λαθραῖον θάνατον ἐπεβούλευσε Καλλίᾳ = σχεδίασε μυστική δολοφονία εναντίον του Καλλία.

ΝΕ λαθραίος.

αρσ. Λάκων, ὁ

η κάτοικος της Λακωνικής (Λακωνίας).

η Λακωνική ή η πρωτεύουσά της, η Σπάρτη.

κλοτσώ: λακτίζουσιν ἀλλήλους = κλοτσούν ο ένας τον άλλον.

• παροιμία πρὸς κέντρα λακτίζω = κλοτσώ τη βουκέντρα, τα καρφιά (δηλ. κάνω μια πράξη ασύνετη, αφού το μόνο που πετυχαίνω κλοτσώντας τη βουκέντρα είναι να πληγώνομαι εγώ ο ίδιος).

ΝΕ λακτίζω (λόγ.).

θηλ. Λάκαινα, ἡ
ο κάτοικος της Λακωνικής (Λακωνίας).

ΝΕ Λάκωνας.

1. μιμούμαι τον τρόπο ζωής των Λακεδαιμονίων, και ιδιαίτερα το σύντομο αλλά περιεκτικό τρόπο ομιλίας τους.

2. υποστηρίζω τους Λακεδαιμονίους στις διαμάχες τους με την Αθήνα ή με άλλες ελληνικές πόλεις (μηδίζω).

ΝΕ λακωνίζω (με τη σημ. 1).

1. φλυαρώ: μὴ λάλει = μη φλυαρείς. λαλεῖς ἀμελήσας ἀποκρίνασθαι = φλυαρείς, χωρίς να νοιάζεσαι να δώσεις απάντηση.

2. γενικά μιλώ: λαλεῖ οὐδὲν τῶν ἄλλων ζῴων πλὴν ἀνθρώπου = κανένας από τους άλλους ζωντανούς οργανισμούς δε μιλάει εκτός από τον άνθρωπο.

• γνωμικό ἄκουε πολλά, λάλει καίρια = να ακούς πολύ και να μιλάς όταν πρέπει.

ΝΕ λαλώ (με τις σημ. 1, 2).

φλυαρία: πέρας οὐ ποιεῖται λαλιᾶς = δε σταματάει τη φλυαρία.

ΝΕ λαλιά «ομιλία».

Συγκριτικός	λαλίστερος
Υπερθετικός	λαλίστατος

φλύαρος: λάλος γυνή = φλύαρη γυναίκα.

ΝΕ λάλος.

Παρατ.	ἐλάμβανον
Μέλλ.	λήψομαι
Aόρ. β΄	ἔλαβον
Παρακ.	εἴληφα
Υπερσ.	εἰλήφειν
Μέσ. αόρ. β΄	ἐλαβόμην
Παθ. μέλλ.	ληφθήσομαι
Παθ. αόρ. α΄	ἐλήφθην
Παθ. παρακ.	εἴλημμαι
Παθ. υπερσ.	εἰλήμμην

1. πιάνω κάτι με το χέρι: λαμβάνω μάστιγα καὶ ἡνία = πιάνω το μαστίγιο και τα χαλινάρια. λαμβάνω τινὰ τῆς ζώνης = πιάνω κάποιον από τη ζώνη.

• μεταφορικά λαμβάνει τινὰ φόβος = πιάνει κάποιον φόβος.
• μέση φωνή πιάνομαι από κάτι: λάβεσθε χειρὸς δεξιᾶς = πιαστείτε από το δεξί χέρι.

2. συλλαμβάνω: ζῶντες ἐλήφθησαν = πιάστηκαν ζωντανοί.

• λαμβάνω τινὰ ψευδόμενον = πιάνω κάποιον να λέει ψέματα.

3. μεταφορικά αντιλαμβάνομαι, καταλαβαίνω: (ὁρῶ τι ή) λαμβάνω ἄλλῃ τινὶ αἰσθήσει = (βλέπω κάτι ή) το αντιλαμβάνομαι με κάποια άλλη αίσθηση.

4. εκλαμβάνω: τὸ πρᾶγμα μειζόνως ἐλάμβανον = εξελάμβαναν την υπόθεση πιο σοβαρά (απ' ό,τι έπρεπε).

5. δέχομαι, παίρνω κάτι: δῶρα λαμβάνω = δέχομαι δώρα. ἔλαβον τὴν ἀρχὴν τῆς θαλάττης = πήραν την κυριαρχία στη θάλασσα.

6. έκφραση δίκην λαμβάνω παρά τινος = τιμωρώ κάποιον. ≠ δίκην δίδωμί τινι = τιμωρούμαι από κάποιον.

ΝΕ λαμβάνω (με τις σημ. 1, 5).

1. δάδα.

2. λαμπαδηδρομία: λαμπάδι νικῶ = είμαι νικητής σε λαμπαδηδρομία.

ΝΕ λαμπάδα (της εκκλησίας).

Συγκριτικός	λαμπρότερος
Υπερθετικός	λαμπρότατος

1. λαμπερός: λαμπρὸς ἀστήρ.

• λαμπρὸν ὕδωρ = καθαρό, διαυγές νερό.

2. για ήχο, φωνή καθαρός, ευδιάκριτος: λέγει λαμπρᾷ τῇ φωνῇ = μιλά με καθαρή, ευδιάκριτη φωνή.

3. ολοφάνερος: λαμπρὰ ἴχνη.

4. για πρόσωπα ένδοξος: λαμπρότατοι ἐγένοντο τῶν καθ' ἑαυτοὺς Ἑλλήνων = αναδείχθηκαν ενδοξότατοι από τους Έλληνες του καιρού τους.

5. για πρόσωπα γενναιόδωρος, μεγαλοπρεπής: λαμπρὸς ἐν ταῖς λειτουργείαις.

6. ωραίος, υπέροχος: λαμπρὸς ἀνήρ = ωραίος άντρας. λαμπρὰ στολή = υπέροχη ενδυμασία, ωραία αρματωσιά.

• επίρρημα λαμπρῶς

ΝΕ λαμπρός (με τις σημ. 1, 4, 6).

1. στην ενεργ. ή μέση φωνή λαμπρύνω & λαμπρύνομαι κάνω κάτι λαμπερό ή ωραίο: ἐλαμπρύνοντο τὰς ἀσπίδας = γυάλιζαν τις ασπίδες τους.

2. μέση φωνή λαμπρύνομαι υπερηφανεύομαι για κάτι, διακρίνομαι σε κάτι: λαμπρύνεται ἐν οἷς οὐ δεῖ = υπερηφανεύεται για πράγματα που δεν πρέπει να υπερηφανεύεται.

ΝΕ λαμπρύνω (με τη σημ. 1).

Παρατ.	ἐλάνθανον
Μέλλ.	λήσω
Αόρ. β΄	ἔλαθον
Παρακ.	λέληθα
Υπερσ.	ἐλελήθειν
Μέσ. & παθ. μέλλ.	λήσομαι
Μέσ. & παθ. αόρ. β΄	ἐλαθόμην
Μέσ. & παθ. παρακ.	λέλησμαι
Μέσ. & παθ. υπερσ.	ἐλελήσμην

1. διαφεύγω την προσοχή κάποιου, μένω απαρατήρητος συχνά με μετοχή, οπότε μεταφράζουμε τη μετοχή με ρήμα και το λανθάνω με επίρρημα ή επιρρηματική φράση ἔλαθεν ἀποδράς = απέδρασε χωρίς να τον πάρουν είδηση. λήσετε πάνθ' ὑπομείναντες = θα υποστείτε τα πάντα χωρίς να το πάρετε είδηση.

2. μέση και παθ. φωνή, με γενική λανθάνομαί τινος ξεχνώ κάποιον: ἑταίρων πάντων λέλησται = έχει ξεχάσει όλους τους φίλους του. = ἐπιλανθάνομαι.

ΝΕ λανθάνω (λόγ., με τη σημ. 1).

χτυπώντας με το πόδι, με κλοτσιές (πύξ).

ΝΕ λαξ, μόνο στην έκφραση πυξ λαξ «με μπουνιές και κλοτσιές».

λαὸς λεώς.

θήκη για τα οστά ή για την τέφρα του νεκρού.

ΝΕ λάρνακα.

ο γλάρος.

• μεταφορικά χρησιμοποιείται για άπληστους δημαγωγούς, καθώς οι αρχαίοι θεωρούσαν το γλάρο λαίμαργο πουλί: Κλέωνα τὸν λάρον δώρων εἷλον = τον άπληστο Κλέωνα καταδίκασαν για δωροδοκία.

1. αυτός που έχει πυκνό τρίχωμα, ο δασύτριχος: περὶ ὦτα λάσιος = δασύτριχος γύρω από τα αυτιά.

2. αυτός που έχει πυκνή βλάστηση: λάσιον χωρίον = κατάφυτη περιοχή.

1. μόνο στην ποίηση έμμισθη υπηρεσία, υπηρεσία: ἐπίπονος λατρεία = κοπιαστική υπηρεσία.

2. υπηρεσία που προσφέρεται στους θεούς, λατρεία.

ΝΕ λατρεία (με τη σημ. 2).

1. μόνο στην ποίηση υπηρετώ κάποιον με πληρωμή.

2. υπηρετώ ως δούλος, είμαι σκλάβος: ἐγὼ κἂν τῆς ψυχῆς πριαίμην ὥστε μήποτε λατρεῦσαι αὐτήν = εγώ ακόμη και με αντίτιμο την ψυχή μου θα εξασφάλιζα ώστε ποτέ αυτή να μη γίνει δούλη.

• μεταφορικά λατρεύω νόμοις = υπηρετώ τους νόμους.

3. υπηρετώ τους θεούς, τους προσφέρω λατρεία (με θυσίες, προσευχές κτλ.): λατρεύω Φοίβῳ.

ΝΕ λατρεύω (με τη σημ. 3).

η μία από τις τρεις Μοίρες που ἐλάγχανεν, δηλ. διένειμε με κλήρωση, στον κάθε άνθρωπο το νήμα της ζωής του (Ἄτροπος & Κλωθώ).

αρσ. λέων.

το θηλυκό λιοντάρι: δίπους λέαινα (χαρακτηρισμός γυναίκας).

ΝΕ λέαινα.

ποιητικό ρήμα· στον πεζό λόγο απαντά ως σύνθ. συνήθως με τις προθέσεις σύν, ἐκ: συλ-λέγω, ἐκ-λέγω (συλλέγω)

Παρατ.	ἔλεγον
Μέλλ.	λέξω
Αόρ.	ἔλεξα
Μέσ. μέλλ. με παθ. σημ.	λέξομαι
Μέσ. αόρ. με παθ. σημ.	ἐλεξάμην
Παθ. μέλλ. β΄	λεγήσομαι
Παθ. αόρ. α΄, β΄	ἐλέχθην, ἐλέγην
Παθ. παρακ.	εἴλεγμαι

συλλέγω, μαζεύω, κατατάσσω.

Παρατ.	ἔλεγον
Μέλλ.	λέξω & ἐρῶ
Αόρ. α΄	ἔλεξα & εἶπα
Αόρ. β΄	εἶπον
Παρακ.	εἴρηκα
Παθ. μέλλ.	ῥηθήσομαι & λεχθήσομαι
Παθ. αόρ.	ἐρρήθην & ἐλέχθην
Παθ. παρακ.	εἴρημαι & λέλεγμαι

1. μιλώ, λέω: λέγε εἴ τι θέλεις = αν θέλεις κάτι, πες το. οὐδὲν λέγεις = δε λες τίποτε (δε λες κάτι σημαντικό).

• λέγω κατά τινος = κατηγορώ κάποιον. λέγω ὑπέρ τινος = υπερασπίζομαι κάποιον.

2. διατάζω, ορίζω: ὡς ὁ νόμος λέγει = όπως ορίζει ο νόμος.

3. εννοώ: οὐ μανθάνω ὃ λέγεις = δεν καταλαβαίνω τι εννοείς.

4. παθ. φωνή, γ΄ πρόσ. λέγεται λέει ο κόσμος, λένε: θανεῖν ἐλέχθη = είπαν ότι πέθανε.

• τὸ λεγόμενον όπως λένε: ἀλλ' ἦ, τὸ λεγόμενον, κατόπιν ἑορτῆς ἥκομεν; = μα μήπως, όπως λένε, ήρθαμε κατόπιν εορτής (δηλ. καθυστερημένα);

ΝΕ λέγω, λέω (με τις σημ. 1, 2, 4).

λάφυρα.

ΝΕ λεία.

Συγκριτικός	λειότερος
Υπερθετικός	λειότατος

1. αυτός που έχει ομαλή επιφάνεια, λείος (στην αίσθηση της αφής): λεῖος ὥσπερ ἔγχελυς = λείος σαν χέλι. ≠ τραχύς.

• γνωμικό: οὐδέποτ' ἂν θείης λεῖον τὸν τραχὺν ἐχῖνον = δε θα μπορέσεις ποτέ να κάνεις λείο τον τραχύ αχινό.

2. αυτός που είναι άτριχος: λειότατον τῶν ζῴων ἐστὶν ἄνθρωπος = από όλα τα ζώα ο άνθρωπος είναι ο λιγότερο τριχωτός.

3. μεταφορικά μαλακός, ήπιος: πνεῦμα λεῖον = ήπιος αέρας.

ΝΕ λείος (με τη σημ. 1).

Παρατ.	ἔλειπον
Μέλλ.	λείψω
Αόρ. α΄ & β΄	ἔλειψα & ἔλιπον
Παρακ.	λέλοιπα
Υπερσ.	ἐλελοίπειν
Μέσ. μέλλ. με παθ. σημ.	λείψομαι
Μέσ. αόρ. β΄	ἐλιπόμην
Παθ. μέλλ.	λειφθήσομαι
Παθ. αόρ.	ἐλείφθην
Παθ. παρακ.	λέλειμμαι
Παθ. υπερσ.	ἐλελείμμην

1. αφήνω, εγκαταλείπω: λείπω τὴν πόλιν = εγκαταλείπω την πόλη.

2. παθ. φωνή λείπομαι α. μένω πίσω, εγκαταλείπομαι: οἱ δὲ μόνοι λείπονται = και αυτοί μένουν μόνοι. β. υπολείπομαι, απομένω: ὀλίγων ἡμερῶν σιτία λείπεται = απομένουν τροφές για λίγες μέρες. γ. μένω πίσω, καθυστερώ: μακρὰν λελειμμένος = έχοντας μείνει πολύ πίσω. δ. είμαι κατώτερος ή χειρότερος από κάποιον άλλον: ἀνὴρ ξύνεσιν οὐδενὸς λειπόμενος = άντρας που δεν είναι από κανέναν κατώτερος ως προς τη σύνεση.

3. δεν υπάρχω, λείπω: οὔ ποτε ἔρις λείψει κατὰ πόλεις = δε θα λείψει ποτέ η διχόνοια από τις πόλεις.

ΝΕ λείπω (με τη σημ. 3).

1. στην Αθήνα αναλαμβάνω με δικά μου έξοδα συγκεκριμένα δημόσια και κοινωφελή έργα (χορηγία, τριηραρχία κτλ), τις λειτουργίες.

2. γενικά αναλαμβάνω κοινωφελές έργο οποιουδήποτε είδους: λειτουργῶ τῇ πόλει = προσφέρω κοινωφελή έργα στην πόλη.

3. υπηρετώ κάποιον: λειτουργοῦντες δοῦλοι.

ΝΕ λειτουργώ «προσφέρω κοινωφελή υπηρεσία».

προσφορά υπηρεσίας για το καλό του λαού.

• στην Αθήνα υπηρεσία δημόσιας ωφέλειας (όπως ήταν π.χ. η χορηγία, η τριηραρχία, η γυμνασιαρχία), την οποία αναλάμβαναν και χρηματοδοτούσαν, διαδοχικά, οι πλουσιότεροι πολίτες

ΝΕ λειτουργία «κοινωφελής υπηρεσία».

Μέλλ.	λείξω
Αόρ.	ἔλειξα
Παθ. αόρ.	ἐλείχθην

γλείφω.

ΝΕ γλείφω.

1. λόγος: λέξις ἢ πρᾶξις = λόγος ή πράξη (ενός ανθρώπου).

2. ο τρόπος έκφρασης, το ύφος: ξένως ἔχω τῆς ἐνδάδε λέξεως = μου είναι ξένος ο τρόπος έκφρασης που χρησιμοποιείται εδώ (δηλ. στα δικαστήρια).

ΝΕ λέξη.

περιοχή που καλύπτεται από λεπτό στρώμα γης, που δεν είναι εύφορη: τὸ λεπτόγεων τῆς Ἀττικῆς = η άγονη γη της Αττικής.

Συγκριτικός	λευκότερος
Υπερθετικός	λευκότατος

άσπρος, λευκός. ≠ μέλας «μαύρος».

πινακίδα αλειμμένη με γύψο, επάνω στην οποία γράφονταν ανακοινώσεις: ἐς λεύκωμα ἀναγράφω τὸν νόμον = αναγράφω το νόμο στην πινακίδα ανακοινώσεων.

ΝΕ λεύκωμα «βιβλίο με χοντρά φύλλα για τη φύλαξη φωτογραφιών κτλ.».

θηλ. λέαινα, ἡ

λιοντάρι: λέων ὀρεσίτροφος = το λιοντάρι που βρίσκει την τροφή του στα βουνά. οἴκοι λέοντες, ἐν μάχῃ δ' ἀλώπεκες = στο σπίτι (παριστάνουν) τα λιοντάρια, στη μάχη όμως (γίνονται) αλεπούδες (δηλ. οι θρασύδειλοι άνθρωποι)

ΝΕ λέων (με την ίδια σημ. στη φρ. ένας αλλά λέων «πολύ δυνατός») & λιοντάρι.

ο κοινός τύπος είναι λαός, -οῦ, ὁ

συναθροισμένος κόσμος, όπως στο θέατρο ή στην εκκλησία του δήμου: ἀκούετε, λεῴ = ακούστε, κόσμε! (o συνήθης τρόπος με τον οποίο άρχιζαν τις προκηρύξεις στην Αθήνα). δριμὺς πρὸς τὸ ἕλκειν τὸν πολὺν λεών = ικανός στο να παρασύρει τον πολύ κόσμο.

ΝΕ λαός.

Παρατ.	ἔληγον
Μέλλ.	λήξω
Αόρ.	ἔληξα
Μέσ. ενεστ.	λήγομαι

σταματώ, τελειώνω: λήγω τοῦ βίου = τελειώνω τη ζωή μου, πεθαίνω. οὔ ποτε λήγει κινούμενον = ποτέ δε σταματά να κινείται.

ΝΕ λήγω.

λησμονιά, το να ξεχνά κανείς κάτι: χρόνος λήθην ἐμποιεῖ τῶν ἐκείνοις πεπραγμένων = ο χρόνος φέρνει τη λησμονιά των όσων έχουν πραγματοποιηθεί από εκείνους. ≠ μνήμη.

ΝΕ λήθη.

Παρατ.	ἐλῃζόμην
Αόρ.	ἐλῃσάμην

λεηλατώ, ληστεύω: ἐκ τῆς οἰκείας γῆς ὁρμώμενοι ἐλῄζοντο τοὺς ἐν τῇ νήσῳ = εξορμώντας από τη χώρα τους λήστευαν τους κατοίκους του νησιού.

1. οτιδήποτε λαμβάνει κανείς. λῆμμα καὶ ἀνάλωμα = έσοδα και έξοδα.

2. κέρδος: παντὸς λήμματος ἥττων = αυτός που δεν μπορεί να αντισταθεί στον πειρασμό οποιουδήποτε κέρδους, έστω και του πιο μικρού.

ΝΕ λήμμα «βασική λέξη λεξικού κτλ.».

1. αυτός που ανήκει στο πατητήρι, στο ληνό.

2. τὰ Λήναια (ενν. ἱερά) γιορτή που γινόταν στην Αθήνα προς τιμήν του ληναίου Βάκχου (Διονύσου) και περιλάμβανε διαγωνισμούς δράματος.

3. τὸ Λήναιον ο τόπος της Αθήνας στον οποίο διεξάγονταν τα Λήναια: Φερεκράτης ὁ ποιητὴς ἐδίδαξεν ἐπὶ Ληναίῳ Ἀγρίους = ο Φερεκράτης ο ποιητής δίδαξε τους Αγρίους στο Λήναιο.

πατητήρι σταφυλιών.

τέλος, λήξη. = τέρμα. ≠ ἀρχή.

ΝΕ λήξη.

1. κλήρωση: λῆξις ἀρχῆς = κλήρωση αρχόντων.

2. λῆξις δίκης ή απλώς λῆξις γραπτή μήνυση που υποβαλλόταν στον αρμόδιο ἄρχοντα (αξιωματούχο) ως το πρώτο βήμα σε ιδιωτική δίκη.

ανοησίες, σαχλαμάρες: λῆρος! = ανοησίες!

• για πρόσωπα ταῦτ' ἂν λῆρον τὸν Ἐνδυμίωνα ἀποδείξειεν = αυτά τα πράγματα θα έκαναν τον Ενδυμίωνα μια βλακεία, μια μπούρδα.

ΝΕ σύνθ. παραλήρημα (αρχ.).

ανόητος, επιπόλαιος.

πειρατεία ή ληστεία: ἀπὸ λῃστείας ἔζων = ζούσαν από την πειρατεία. πόλις λῃστείαις πορθουμένη = πόλη που ρημάζεται από ληστρικές επιδρομές.

ΝΕ ληστεία.

1. είμαι πειρατής ή ληστής: ἐλῄστευον ἐν τῇ γῇ καὶ ἐν τῇ θαλάσσῃ = λήστευαν στη στεριά και έκαναν πειρατικές επιδρομές στη θάλασσα.

2. με αιτ. ληστεύω, λεηλατώ, κάνω ληστρικές επιδρομές: ἐλῄστευον τὴν Τροιζηνίαν = έκαναν ληστρικές επιδρομές στην Τροιζηνία.

ΝΕ ληστεύω (με τη σημ. 2).

η μητέρα του Απόλλωνα και της Άρτεμης.

πολύ, πάρα πολύ: λίαν σαφῶς = πολύ σαφώς. = πάνυ, σφοδρῶς, ἄγαν.

ΝΕ λίαν (λόγ.).

1. πέτρα: λευκὸς λίθος = μάρμαρο.

• παροιμία: λίθον ἕψω = βράζω την πέτρα (δηλ. μάταια προσπαθώ να πετύχω κάτι).

2. μεταφορικά άνθρωπος κουτός και αμόρφωτος, στουρνάρι.

3. ἡ λίθος είδος πέτρας για ειδική χρήση: Λυδία λίθος = πέτρα με την οποία δοκίμαζαν τη γνησιότητα του χρυσού.

ΝΕ λίθος (λόγ., με τη σημ. 1).

συνήθως στον πληθ. λιθοτομίαι λατομείο: ὁπόσους ἔλαβον κατεβίβασαν εἰς τὰς λιθοτομίας. = όλους όσους αιχμαλώτισαν τους κατέβασαν στα λατομεία.

Παρατ.	ἐλίκμων
Μέλλ.	λικμήσω
Αόρ.	ἐλίκμησα

χωρίζω το σιτάρι από το άχυρο μετά το αλώνισμα, λιχνίζω.

ΝΕ λιχνίζω.

λιμάνι.

ΝΕ λιμάνι.

πείνα: λιμὸς ὁμοῦ καὶ λοιμός = πείνα και συγχρόνως θανατηφόρα επιδημία.

ΝΕ λιμός.

1. λινάρι.

2. ό,τι είναι κατασκευασμένο από λινάρι (π.χ. κλωστή, αλιευτικό δίχτυ ή ύφασμα).

ΝΕ λινάρι.

ο ασυναίρετος τύπος είναι λίνεος

καμωμένος από λινάρι, λινός.

ΝΕ λινός & ουσ. το λινό.

1. επιμένω, ζητώ κάτι επίμονα: μὴ λιπάρει τῇ πόσει = μην επιμένεις στο ποτό (μη συνεχίζεις να πίνεις).

2. θερμοπαρακαλώ, εκλιπαρώ: γλίσχρος γενοῦ λιπαρῶν = γίνε φορτικός παρακαλώντας τον (παρακάλεσέ τον επίμονα, φορτικά).

ΝΕ σύνθ. εκλιπαρώ.

1. αυτός που ακούραστα και επίμονα ασχολείται με κάτι: λιπαρής εἰμι περὶ αὐτοῦ = ασχολούμαι επίμονα με το θέμα αυτό.

2. αυτός που παρακαλεί με πολλή επιμονή.

• επίρρημα λιπαρῶς με ενδιαφέρον και υπομονή: λιπαρῶς ἔχω ἀκούειν = θέλω πολύ να ακούσω.

Συγκριτικός	λιπαρώτερος
Υπερθετικός	λιπαρώτατος

1. αυτός που γυαλίζει, λάμπει, γιατί είναι αλειμμένος με λάδι ή λίπος, όπως συνήθιζαν οι αρχαίοι να περιποιούνται το σώμα τους: λιπαρὸς χωρεῖ ἐκ βαλανείου = φεύγει από το λουτρό και το κορμί του γυαλίζει.

2. για πράγματα λαμπερός: λιπαρὰ καλύπτρα = λαμπερό κεφαλομάντιλο.

ΝΕ λιπαρός «άλουστος, άπλυτος».

παρακαλώ, ικετεύω: Λυσίμαχος ὁ ἵππαρχος ἀπέσφαξε αὐτοὺς πολλὰ λιτανεύοντας = ο Λυσίμαχος, ο αρχηγός του ιππικού, τους έσφαξε, αν και τον ικέτευαν έντονα.

ΝΕ λιτανεύω «περιφέρω εικόνα, οστά αγίου κτλ. σε θρησκευτική τελετή».

Συγκριτικός	λιχνότερος
Υπερθετικός	λιχνότατος

λαίμαργος, λιχούδης.

επίλεκτος, διαλεχτός: ἐτάξαντο Ἀργείων χίλιοι λογάδες = παρατάχτηκαν για να πολεμήσουν χίλιοι επίλεκτοι στρατιώτες από τους Αργείους.

Παρατ.	ἐλογιζόμην
Μέλλ.	λογιοῦμαι
Αόρ.	ἐλογισάμην
Παρακ.	λελόγισμαι
Παθ. αόρ.	ἐλογίσθην

1. λογαριάζω, υπολογίζω με αριθμητικές πράξεις: οὐκ ἐπίσταται λογίζεσθαι = δεν ξέρει να λογαριάζει.

• παθ. φωνή λογίζομαι υπολογίζομαι: οἱ ὁπλῖται ἐλογίσθησαν οὐκ ἐλάττους τῶν δισμυρίων = οι στρατιώτες υπολογίστηκαν όχι λιγότεροι από είκοσι χιλιάδες.

2. υπολογίζω μια κατάσταση, σκέπτομαι: λογιζόμενοι καταμανθάνομεν ὅπῃ ἕκαστα συμφέρει = αφού λογαριάσουμε τα πράγματα, καταλαβαίνουμε ποιο είναι το συμφέρον μας σε κάθε περίπτωση. τὰ ξυμφέροντα λογίζομαι = λογαριάζω το συμφέρον μου.

3. θεωρώ, λογαριάζω ότι...: Λύσανδρος λογισάμενος ὅτι οἷόν τε εἴη ταχὺ ἐκπολιορκῆσαι αὐτούς... = ο Λύσανδρος λογαριάζοντας ότι ήταν δυνατό γρήγορα να τους πολιορκήσει...

4. συμπεραίνω: ἐκ τούτων τῶν λόγων τοιόνδε τι λογίζομαι συμβαίνειν = από αυτές τις συζητήσεις συμπεραίνω ότι κάτι τέτοιο συμβαίνει.

ΝΕ λογίζομαι «θεωρούμαι» (πβ. σημ. 3).

Συγκριτικός	λογικώτερος
Υπερθετικός	λογικώτατος

1. αυτός που έχει σχέση με το λόγο (την ομιλία) και, ειδικότερα, με την ευγλωττία: ἀγῶνες λογικοί = διαγωνισμοί ευγλωττίας.

2. αυτός που έχει σχέση με τη λογική, λογικός: λογικοὶ συλλογισμοί (αντίθ. ῥητορικοί). ≠ ἄλογος.

ΝΕ λογικός (με τη σημ. 2).

1. υπολογισμός (με αριθμούς): ἐν λογισμῷ ἁμαρτάνω = κάνω λάθος στον υπολογισμό.

2. υπολογισμός (χωρίς αριθμούς), συλλογισμός, σκέψη: οὐ τοῦ ξυμφέροντος λογισμῷ τοὺς ανθρώπους ὠφελοῦμεν = δεν ωφελούμε τους ανθρώπους από υπολογισμό αυτού που μας συμφέρει. μετὰ λογισμοῦ πάντα πράττουσιν = όλα τα κάνουν (ενεργούν πάντοτε) έπειτα από σκέψη.

ΝΕ λογισμός «σκέψη».

1. ως λογογράφους ο Θουκυδίδης χαρακτηρίζει τους πρώιμους Έλληνες ιστορικούς.

2. αυτός που έχει ως επάγγελμα να γράφει δικανικούς λόγους για λογαριασμό άλλων.

1. τα λόγια, οι λέξεις, με τις οποίες εκφράζουμε τις σκέψεις μας: ψευδεῖς λόγοι = ψεύτικα λόγια. μὴ λόγους λέγε = μη λες λόγια (του αέρα). ἔργῳ καὶ οὐ λόγῳ = με έργα και όχι με λόγια.

• ὡς εἰπεῖν λόγῳ = με μια λέξη, με λίγα λόγια.

2. ομιλία ή συνομιλία, συζήτηση: Πρωταγόρας ἱκανὸς μακροὺς λόγους καὶ καλοὺς ποιεῖν = ο Πρωταγόρας είναι ικανός να κάνει μεγάλες και ωραίες ομιλίες. εἰς λόγους ἔρχομαι = έρχομαι σε διαπραγματεύσεις με κάποιον.

• λόγον δίδωμί τινι = δίνω σε κάποιον το λόγο, δηλ. την άδεια να μιλήσει.

3. ό,τι λέγεται σχετικά με κάποιον ή κάτι, η φήμη: λόγος κακός = κακή φήμη. λόγος ἐστί/ἔχει = λέγεται.

4. διήγηση, ιστορία (αληθινή ή φανταστική): λόγοι οὓς ἤκουσα = διηγήσεις που άκουσα. ὦ Σώκρατες, ῥᾳδίως σύ, ἂν ἐθέλῃς, λόγους ποιεῖς = Σωκράτη, εσύ, αν θέλεις, εύκολα πλάθεις ιστορίες.

• πεζός λόγος: ἐν λόγῳ ἢ ἐν ποιήσει.

5. το λογικό, η σκέψη: ὁ ὀρθὸς λόγος = η ορθή σκέψη. μετὰ λόγου/κατὰ λόγον = σύμφωνα με τη λογική. ὁ λόγος αἱρεῖ = η λογική αποδεικνύει.

6. η εκτίμηση που τρέφω για κάποιον ή κάτι: οὐδένα λόγον ποιοῦμαί τινος = δε λογαριάζω κάποιον καθόλου. οἱ ἐν σμικρῷ λόγῳ ὄντες = αυτοί που πολύ λίγο υπολογίζονται.

7. το να δίνω λογαριασμό, εξηγήσεις για κάτι: ἠνάγκασαν αὐτὸν παρασχεῖν λόγον τῶν εἰρημένων = τον υποχρέωσαν να δώσει εξηγήσεις πάνω σ' αυτά που είχε πει.

8. σχέση, αναλογία: κατὰ λόγον τῆς δυνάμεως = ανάλογα με τη δύναμή του.

ΝΕ λόγος (με τις σημ. 1, 2, 5, 7).

Παρατ.	ἐλοιδόρουν
Μέλλ.	λοιδορήσω
Αόρ.	ἐλοιδόρησα
Παρακ.	λελοιδόρηκα
Μέσ. & παθ. μέλλ.	λοιδορήσομαι
Μέσ. & παθ. αόρ.	ἐλοιδορησάμην & ἐλοιδορήθην
Παθ. παρακ.	λελοιδόρημαι

1. εξυβρίζω: οἱ ἄλλοι στρατιῶται παίουσι καὶ λοιδοροῦσι τὸν Σωτηρίδαν = οι άλλοι στρατιώτες χτυπούν και βρίζουν το Σωτηρίδα.

2. μαλώνω, επιπλήττω.

3. στη μέση φωνή με τον παθ. αόρ. με ενεργ. σημ. λοιδοροῦμαί τινι εξυβρίζω κάποιον.

ΝΕ λοιδορώ (με τη σημ. 1).

μολυσματική, μεταδοτική, θανατηφόρα ασθένεια.

αυτός που υπολείπεται, ο υπόλοιπος: αἱ λοιπαὶ νῆες / αἱ λοιπαὶ τῶν νεῶν = τα υπόλοιπα καράβια. ὁ λοιπὸς χρόνος = το μέλλον.

• για χρόνο τοῦ λοιποῦ (χρόνου) = στο μέλλον, στο εξής.
• ως ουσιασ. τὸ λοιπόν / τὰ λοιπά = το υπόλοιπο. οἱ λοιποί = οι υπόλοιποι.

ΝΕ λοιπός.

επίθετο του θεού Απόλλωνα.

Μέσ. ενεστ.	λοῦμαι
Μέσ. παρατ.	ἐλούμην
Μέσ. μέλλ.	λούσομαι
Μέσ. αόρ.	ἐλουσάμην
Παθ. παρακ.	λέλουμαι & μεταγεν. λέλουσμαι

1. πλένω το σώμα κάποιου.

2. μέση φωνή λοῦμαι πλένω το σώμα μου, πλένομαι, κάνω μπάνιο: ἐς βαλανεῖον ἦλθε λουσόμενος = πήγε στα δημόσια λουτρά, για να πλυθεί.

ΝΕ λούζω «πλένω τα μαλλιά».

1. ύψωμα γης, λόφος.

2. α. λοφίο της περικεφαλαίας: λευκοὶ ἵππιοι λόφοι = λευκά λοφία από τρίχες αλόγων. β. λοφίο στο κεφάλι πουλιού: λόφος ἀλεκτρυόνος = το λοφίο του πετεινού.

ΝΕ λόφος (με τη σημ. 1).

εύχρηστο μόνον στον ενεστ.

διοικώ λόχο.

ποιητικό, στους αττ. πεζογράφους σπάνιο και μόνο στον ενεστ.

παραμονεύω, στήνω ενέδρα: λοχήσας πρὸς τῇ πόλει πολλοὺς διέφθειρε = αφού έστησε ενέδρα κοντά στην πόλη, σκότωσε πολλούς.

ΝΕ πβ. το σύνθ. ελλοχεύω «στήνω ενέδρα».

1. ενέδρα.

2. σώμα ανδρών που στήνουν ενέδρα, και κατ' επέκταση τμήμα στρατού.

ΝΕ λόχος «τμήμα στρατού» (από τη σημ. 2).

γυμναστήριο στην αρχαία Αθήνα, που βρισκόταν κοντά στο ναό του Λυκείου Απόλλωνα.

ΝΕ λύκειο (εκπαιδευτικό ίδρυμα).

αυτός που έχει σχέση με το λύκο: λύκειος δορά = δέρμα λύκου.

επίθετο του θεού Απόλλωνα.

Παρατ.	ἐλυμαινόμην
Μέλλ.	λυμανοῦμαι
Αόρ.	ἐλυμηνάμην
Παρακ.	λελύμασμαι

βλάπτω, κακοποιώ κάποιον ή καταστρέφω κάτι: ἡ νόσος λυμαίνεται τὸ σῶμα. = φθείρω.

ΝΕ λυμαίνομαι.

βλάβη, κακοποίηση ή καταστροφή: ἐγένετο μεγάλη λύμη τῇ πόλει = έγινε μεγάλη καταστροφή στην πόλη.

Παρατ.	ἐλύπουν
Μέλλ.	λυπήσω
Αόρ.	ἐλύπησα
Παρακ.	λελύπηκα
Παθ. ενεστ.	λυποῦμαι
Παθ. παρατ.	ἐλυπούμην
Παθ. μέλλ.	λυπηθήσομαι
Παθ. αόρ.	ἐλυπήθην
Παθ. παρακ.	λελύπημαι

1. στενοχωρώ, λυπώ, δυσαρεστώ, ενοχλώ (ψυχικά): ἐλύπει αὐτὸν ἡ χώρα πορθουμένη = τον λυπούσε η καταστροφή της χώρας.

2. ενοχλώ κάποιον (σωματικά): θώρακες μὴ λυποῦντες ἐν τῇ χρείᾳ = θώρακες που δεν ενοχλούν στη χρήση (όταν τους φορούν). τὸ παιδίον ἐβόα ὑπὸ τῆς θεραπαίνης λυπούμενον = το παιδί έκλαιγε, καθώς η υπηρέτρια το ενοχλούσε.

3. για ιππικό και άλλα ελαφρώς οπλισμένα στρατεύματα βλάπτω, παρενοχλώ (το στράτευμα με συνεχείς επιθέσεις): οἱ ἱππεῖς τῶν Συρακοσίων ἥκιστ' ἂν αὐτοὺς λυπήσειαν = ...ελάχιστα θα μπορέσουν να τους παρενοχλήσουν. λῃσταὶ τὴν χώραν ἐλύπουν = οι ληστές έβλαπταν τη χώρα (με τις επιδρομές τους).

ΝΕ λυπώ (με τη σημ. 1).

1. πόνος του σώματος.

2. πόνος της ψυχής, λύπη. ≠ χαρά.

1. αυτός που προκαλεί πόνο ή στενοχώρια. = θλιβερός.

2. δυσάρεστος: ἐγένοντο λυπηροὶ τοῖς ξυμμάχοις = έγιναν δυσάρεστοι στους συμμάχους. ≠ ἡδύς.

1. λύσιμο, απαλλαγή, απελευθέρωση από κάτι: αὐτῶν λύσις δεσμῶν = η απαλλαγή αυτών από τα δεσμά.

2. χωρισμός: λύσις καὶ χωρισμὸς ψυχῆς ἀπὸ σώματος.

3. διάλυση: πολιτείας λύσις.

ΝΕ λύση (με τη σημ. 1 και άλλες σημ.).

Παρατ.	ἐλυσιτέλουν
Αόρ.	ἐλυσιτέλησα

ωφελώ: λυσιτελεῖ ἡμῖν ἡ ἀλλήλων δικαιοσύνη καὶ ἀρετή = μας ωφελεί η αμοιβαία δικαιοσύνη και αρετή. ≠ βλάπτω.

• απρόσωπο λυσιτελεῖ ωφελεί, συμφέρει: οὐ λυσιτελεῖ (ἡμῖν) εἰς τοσοῦτον προϊέναι κίνδυνον = δε μας συμφέρει να αναλάβουμε τόσο κίνδυνο.

ΝΕ λυσιτελώ.

Συγκριτικός	λυσιτελέστερος
Υπερθετικός	λυσιτελέστατος

ωφέλιμος: οὐδέποτε λυσιτελέστερον ἀδικία δικαιοσύνης = σε καμιά περίπτωση δεν είναι πιο ωφέλιμη η αδικία από τη δικαιοσύνη. ≠ ἐπιβλαβής.

ΝΕ λυσιτελής (λόγ.).

τα χρήματα που δίνονται για την απελευθέρωση ομήρου, λύτρα: λύτρα ἀνδρῶν αἰχμαλώτων ἀποδίδωμι = πληρώνω λύτρα για τους αιχμαλώτους.

ΝΕ λύτρα (μόνο στον πληθυντικό αριθμό).

λυχνάρι: λύχνον ἅπτω = ανάβω το λυχνάρι.

ΝΕ λυχνάρι.

Παρατ.	ἔλυον
Μέλλ.	λύσω
Αόρ.	ἔλυσα
Παρακ.	λέλυκα
Υπερσ.	ἐλελύκειν
Μέσ. μέλλ. με μέση ή κάποτε παθ. σημ.	λύσομαι «θα λύσω» ή «θα λυθώ»
Μέσ. αόρ.	ἐλυσάμην
Μέσ. παρακ.	λέλυμαι
Παθ. μέλλ.	λυθήσομαι
Παθ. αόρ.	ἐλύθην
Παθ. παρακ.	λέλυμαι
Παθ. υπερσ.	ἐλελύμην

1. λύνω, χαλαρώνω: λύω ζωστῆρα = λύνω το ζωστήρα. λύω ἱστία = χαλαρώνω τα πανιά του πλοίου.

2. ελευθερώνω: λύω τινὰ δεσμῶν = ελευθερώνω κάποιον από τα δεσμά του.

3. διαλύω, διασκορπίζω ένα σύνολο ανθρώπων: λύω ἀγοράν = διαλύω τη συνέλευση. ἐλύθη ἡ στρατιά = διασκορπίστηκε ο στρατός.

4. δίνω τέλος σε κάτι: λύω φόβον = παύω να φοβάμαι. λύω βίον = πεθαίνω.

• ακυρώνω, καταργώ: λύω τὰς σπονδάς = ακυρώνω τη συμφωνία.

ΝΕ λύνω (με τις σημ. 1, 2 και άλλες σημ.).

Μέλλ.	λωβήσομαι
Αόρ.	ἐλωβησάμην
Παθ. αόρ.	ἐλωβήθην
Παθ. παρακ.	λελώβημαι

βλάπτω, κακομεταχειρίζομαι κάποιον ή κάτι: λωβῶμαι τοὺς νέους/τοὺς ἐπιεικεῖς/τὴν πόλιν = διαφθείρω τους νέους/τους καλούς/την πόλη.

βλάβη, κακοποίηση: οὗτοι φανερά ἐστι λώβη καὶ διαφθορὰ τῶν συγγιγνομένων = αυτοί (δηλ. οι σοφιστές) είναι φανερή βλάβη και διαφθορά όσων τους πλησιάζουν.

1. κλέβω τα ρούχα (συνήθως λουομένου ή ταξιδιώτη).

2. γενικά κλέβω, ληστεύω.

1. αυτός που κλέβει ρούχα (συνήθως λουομένου).

2. γενικά κλέφτης, ληστής.

ΝΕ λωποδύτης (με τη σημ. 2).

Μέλλ.	λωφήσω
Παρακ.	λελώφηκα

1. ξεκουράζομαι, ησυχάζω: λωφᾷ ἡ ψυχὴ τῆς ὀδύνης καὶ γέγηθεν = η ψυχή ησυχάζει από τον πόνο και χαίρεται.

2. υποχωρώ: λωφᾷ τὸ νόσημα = υποχωρεί η αρρώστια.

ΝΕ λουφάζω (με τη σημ. 2).

συγκριτικός βαθμός του ἀγαθὸς

1. πιο επιθυμητός, προτιμότερος, πιο ευχάριστος, καλύτερος: τὸ φρονεῖν καὶ τὸ νοεῖν τῆς ἡδονῆς ἀμείνω καὶ λῴω= η φρόνηση και η νόηση είναι καλύτερα και προτιμότερα από την ηδονή.

2. λῷστος, -η, -ον (υπερθετικός βαθμός του ἀγαθός) άριστος: ὦ λῷστε Πῶλε! =καλέ μου φίλε Πώλε! = ὦ βέλτιστε.