KEΦΑΛΑΙO E΄

H σύγκριση

§ 38

Η σύγκριση εκφέρεται με ένα λεκτικό σύνολο που αποτελείται από μία συγκριτική λέξη και δύο όρους της σύγκρισης:

• Ο πρώτος (α’) όρος σύγκρισης δηλώνει το πρόσωπο, το πράγμα κτλ. το οποίο συγκρίνεται με κάποιο άλλο.
• Ο δεύτερος (β’) όρος σύγκρισης δηλώνει το πρόσωπο, το πράγμα κτλ. με το οποίο συγκρίνεται ο α’ όρος:

  Ἡ δικαιοσύνη		θεοφιλέστερον		τῆς ἀδικίας.
  α' όρος σύγκρισης		συγκριτική λέξη		β' όρος σύγκρισης

§ 39

Ως συγκριτικές λέξεις χρησιμοποιούνται:

1. Παραθετικά επιθέτων ή επιρρημάτων, δηλαδή ο συγκριτικός και ο υπερθετικός βαθμός. Tο υπερθετικό που χρησιμοποιείται στη σύγκριση ονομάζεται σχετικό, σε αντίθεση με το υπερθετικό που τίθεται στον λόγο απόλυτα, χωρίς σύγκριση, και ονομάζεται απόλυτο υπερθετικό:
   Ἐγὼ οὖν σοφώτερος ἐκείνων γενήσομαι κατ’ αὐτό γε τοῦτο.
   Ναυμαχία νεῶν πλήθει μεγίστη δὴ τῶν πρὸ αὑτῆς γεγένηται. [σχετικό υπερθετικό]
   Tὴν κατὰ Περσῶν νίκην τοῦ θειοτάτου Τραϊανοῦ ὁ σοφώτατος Ἀρειανὸς ὁ χρονογράφος ἐξέθετο.
   [απόλυτο υπερθετικό]

   ➤ Ο συγκριτικός βαθμός επιθέτου ή επιρρήματος επιτείνεται με τις λέξεις ἔτι, μακρῷ, μᾶλλον, ὅσον, ὅσῳ, πολύ, πολλῷ, τοσούτῳ, ὡς κ.τ.ό., ενώ αντίστοιχα ο υπερθετικός βαθμός επιτείνεται με τις λέξεις δή, μακρῷ, μάλιστα, οἷον, ὅσον, ὅσῳ, ὅτι, πολύ, πολλῷ, ἐν τοῖς, ὡς, καθώς και με τις εκφράσεις ᾗ δυνατόν, ὡς δυνατόν, ὡς οἷόν τε, ὡς ἂν δύνωμαι κ.τ.ό. ή με τη γενική πληθυντικού του θετικού βαθμού:
   Ἕτερον ἔτι μεῖζον τούτου κακούργημα θεάσασθε.
   Πολὺ τούτου δεινότερον φανήσεται ὃ μέλλω λέγειν.
   Ἑαυτὸν παρασκευάζει ὅπως ἔσται ὡς βέλτιστος. [απόλυτο υπερθετικό]
   Οὐκ, ὦ κακῶν κάκιστε, ἐξερεῖς ποτε; [κακῶν: γεν. διαιρετική]

2. Λέξεις με συγκριτική σημασία, όπως πρότερος, ὕστερος, διπλοῦς, διπλάσιος, πολλαπλοῦς, πολλαπλάσιος κ.τ.ό.:
   Ὀψόμεθα δὲ τὴν πόλιν διπλασίας μὲν ἢ νῦν τὰς προσόδους λαμβάνουσαν.
   Ἡ ἐκ πάντων φωνὴ μιᾶς ἑκάστης πολλαπλάσιος.

§ 40

Ο α’ όρος σύγκρισης εκφέρεται ποικιλοτρόπως:
Ἐγὼ σοῦ καλλίων ὑπάρχω. [αντωνυμία]
Πόλεμος ἔνδοξος εἰρήνης αἰσχρᾶς αἱρετώτερος. [ουσιαστικό]
Oὐδὲν μᾶλλον ἄρχειν ἢ ἄρχεσθαι δίκαιον. [απαρέμφατο]

§ 41

Ο β’ όρος σύγκρισης εκφέρεται:

1. Mε γενική συγκριτική (βλ. και § 31ια), όταν είναι ουσιαστικό ή άλλη λέξη που χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό:
   Οὐδὲν πικρότερον τῆς ἀνάγκης.
   Τὸ σπουδάζειν τοῦ παίζειν ἐπιπονώτερόν ἐστιν.
   Τὸ δ’ ἄνω τοῦ κάτω καὶ τὸ πρόσθεν τοῦ ὄπισθεν καὶ τὸ δεξιὸν τοῦ ἀριστεροῦ τιμιώτερον.
2. Mε το ἢ και ομοιόπτωτα ή ομοιότροπα με τον α’ όρο σύγκρισης:
   Ἐμοὶ Σωκράτης ἐδόκει τιμῆς ἄξιος ἦν τῇ πόλει μᾶλλον ἢ θανάτου.
   Ἅπαντες πλείω πεφύκαμεν ἐξαμαρτάνειν ἢ κατορθοῦν.
   Ἐβούλοντο σὺν τοῖς Ἕλλησιν μᾶλλον ἢ σὺν τῷ βαρβάρῳ εἶναι.

Παρατήρηση

Ο β’ όρος σύγκρισης:

1. α) Eκφέρεται σπανιότερα με τα ἀντὶ / πρὸ + γενική, παρὰ + αιτιατική, (ἢ) πρὸς + αιτιατική, ἢ κατὰ + αιτιατική, ἢ / ἢ ὡς / ἢ ὥστε + απαρέμφατο (ο α’ όρος είναι δυσανάλογα ανώτερος από τον β’ όρο σύγκρισης· ασύμμετρη σύγκριση), ἢ + ονομαστική (εννοείται το ρήμα του α’ όρου ή το εἰμί ), ἢ + πρόταση:
   Αἱρετώτερός ἐστιν ὁ καλὸς θάνατος ἀντὶ τοῦ αἰσχροῦ βίου.
   Ἡλίου ἐκλείψεις πυκνότεραι παρὰ τὰ ἐκ τοῦ πρὶν χρόνου μνημονευόμενα ξυνέβησαν.
   Ἐπιτάδας ἐνδεεστέρως ἑκάστῳ παρεῖχεν ἢ πρὸς τὴν ἐξουσίαν. (O Eπιτάδας παρείχε λιγότερη τροφή στον καθένα απ’ όση μπορούσε.)
   Βούλομαι λόγον εἰπεῖν θρασύτερον ἢ κατὰ τὴν ἐμὴν ἡλικίαν.
   Ἤισθοντο αὐτὸν ἐλάττω ἔχοντα δύναμιν ἢ ὥστε τοὺς φίλους ὠφελεῖν.
   Τοῖς μᾶλλον ἀκμάζουσιν ἢ ἐγὼ παραινῶ τοιαῦτα λέγειν. [ἢ ἐγὼ ἀκμάζω]
   Τίς ἂν καλλίων κρίσις τούτου γένοιτο ἢ ὡς ἐπολεμήσαμεν πρὸς ἀλλήλους;
2. β) Eκφέρεται μερικές φορές βραχυλογικά. Bραχυλογική εκφορά του β’ όρου σύγκρισης αποτελούν συχνά οι γενικές τοῦ δέοντος, τοῦ δικαίου, τοῦ λόγου, τοῦ εἰωθότος, τοῦ ὄντος, τοῦ προσήκοντος, τοῦ συμφέροντος κ.ά., οι οποίες ισοδυναμούν με ἢ + πρόταση:
   Αἱρετώτερος ὁ βίος ὁ τῶν ἰδιωτευόντων ἢ τῶν τυραννούντων. [ἢ ὁ βίος ὁ τῶν τυραννούντων]
   Οἱ ἐχθροὶ μείζους τοῦ δέοντος γεγόνασι. [ἢ δεῖ γεγονέναι]
   Ἔτι δ’ ἂν πλέον σοι τὸ ἱππικὸν τοῦ ὄντος φαίνοιτο. [ἢ ὄντως ἦν ]
3. γ) Είναι δυνατόν να παραλείπεται, όταν εννοείται από τα συμφραζόμενα:
   Δυνατώτεροι πράττειν οἱ δίκαιοι φαίνονται. [τῶν ἀδίκων]