Αρχαία Ελληνική Γλώσσα (Α Γυμνασίου): Ηλεκτρονικό Βιβλίο

Αρχαία Ελληνική Γλώσσα

Α′ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ:	Νικόλαος Μπεζαντάκος, Καθηγητής του Παν/μίου Αθηνών Αμφιλόχιος Παπαθωμάς, Επίκουρος Καθηγητής του Παν/μίου Αθηνών Ευαγγελία Λουτριανάκη, Φιλόλογος, Εκπαιδευτικός Β’/θμιας Εκπαίδευσης Βασίλειος Χαραλαμπάκος, Φιλόλογος

ΚΡΙΤΕΣ - ΑΞΙΟΛΟΓΗΤΕΣ:	Αλέξανδρος Κεσίσογλου, Αναπληρωτής Καθηγητής του Παν/μίου Ιωαννίνων Μαρίνα Δεδούλη, Σχολική Σύμβουλος Γεωργία Κατσαγάνη-Γιαννακοπούλου, Φιλόλογος, Εκπαιδευτικός Β′/θμιας Εκπαίδευσης

ΕΙΚΟΝΟΓΡAΦΗΣΗ	Δημήτριος Καλανδράνης, Σκιτσογράφος
ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ	Σπυρίδων Καράμπαλης, Φιλόλογος

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΤΟΥ ΥΠΟΕΡΓΟΥ	Σωτήριος Γκλαβάς, Μόνιμος Πάρεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου


ΕΞΩΦΥΛΛΟ:	Σεβαστιανή Μακρή, Ζωγράφος

ΠΡΟΕΚΤΥΠΩΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ:	ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΛΙΒΑΝΗ

Γ' Κ.Π.Σ.ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ / Ενέργεια 2.2.1 / Κατηγορία Πράξεων 2.2.1.α: «Αναμόρφωση των προγραμμάτων σπουδών και συγγραφή νέων εκπαιδευτικών πακέτων»

	ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟYΤΟ Μιχάλης Αγ. Παπαδόπουλος Ομότιμος Καθηγητής του Α.Π.Θ Πρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Πράξη με τίτλο:	«Συγγραφή νέων βιβλίων και παραγωγή υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού με βάση το ΔΕΠΠΣ και τα ΑΠΣ για το Γυμνάσιο»

	Επιστημονικός Yπεύθυνος Έργου Αντώνιος Σ. Μπομπέτσης Σύμβουλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

	Αναπληρωτές Επιστημονικοί Yπεύθυνοι Έργου Γεώργιος Κ. Παληός Σύμβουλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Ιγνάτιος Ε. Χατζηευστρατίου Μόνιμος Πάρεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Έργο συγχρηματοδοτούμενο 75% από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και 25% από εθνικούς πόρους.

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Νικόλαος Μπεζαντάκος Αμφιλόχιος Παπαθωμάς

Ευαγγελία Λουτριανάκη Βασίλειος Χαραλαμπάκος

ΑΝΑΔΟΧΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ

Αρχαία Ελληνική Γλώσσα

Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΚΔΟΣΕΩΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ
ΑΘΗΝΑ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ΕΝΟΤΗΤΑ 1

Το ταξίδι των λέξεων στον χρόνο...

Οι Έλληνες και η ελληνική γλώσσα

Η καταγωγή του ελληνικού αλφαβήτου

Οι διάλεκτοι της Αρχαίας Ελληνικής – Από τις αρχαίες ελληνικές διαλέκτους στη Νέα Ελληνική

ΕΝΟΤΗΤΑ 2

Η εκπαίδευση των παιδιών στην αρχαία Αθήνα (Πλάτων, Πρωταγόρας 325c-326c, ελεύθερη διασκευή)

Α. Κείμενο

Β. Πώς έγραφαν οι αρχαίοι Έλληνες;

Γ. Φθόγγοι και γράμματα

ΕΝΟΤΗΤΑ 3

Επαγγέλματα των αρχαίων Αθηναίων (Ξενοφῶν, Ἀπομνημονεύματα 2.7.6, ελεύθερη διασκευή)

Α. Κείμενο

Β. Ετυμολογικά: Η ετυμολογία των λέξεων – Παραγωγή και Σύνθεση

Γ. Γραμματική: 1. Τόνοι και πνεύματα 2. Μέρη του λόγου 3. Τα παρεπόμενα των πτωτικών 4. Τα παρεπόμενα του ρήματος

ΕΝΟΤΗΤΑ 4

Ένα ταξίδι επιστημονικής φαντασίας (Λουκιανός, Ἀληθὴς Ἱστορία 2.3-4, διασκευή)

Α. Κείμενο

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας: ἡ φωνή

Β2. Ετυμολογικά: Παραγωγή ουσιαστικών από ουσιαστικά (α΄ μέρος): – υποκοριστικά – περιεκτικά – τοπικά

Γ. Γραμματική: 1. Το άρθρο 2. Β΄ κλίση ουσιαστικών 3. Προσωπικές αντωνυμίες

ΕΝΟΤΗΤΑ 5

Ο πλούτος της αττικής γης (Ξενοφῶν, Πόροι 1.1-5, διασκευή)

Α. Κείμενο

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας: ἡ γῆ

Β2. Ετυμολογικά: Παραγωγή ουσιαστικών από ουσιαστικά (β΄ μέρος): παρώνυμα – εθνικά – πατρωνυμικά – γονεωνυμικά

Γ. Γραμματική: 1. Οριστική ενεστώτα ρ. εἰμί 2. Οριστική ενεστώτα και μέλλοντα ε.φ. βαρύτονων ρημάτων 3. Oριστική μέλλοντα ε.φ. αφωνόληκτων βαρύτονων ρημάτων

ΕΝΟΤΗΤΑ 6

Η ομορφιά δεν είναι το παν (Μύθος του Αισώπου, διασκευή)

Α. Κείμενο

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας: πίνω

Β2. Ετυμολογικά: Παραγωγή ουσιαστικών από ρήματα (α΄ μέρος): ουσιαστικά που δηλώνουν το πρόσωπο που ενεργεί, ενέργεια, πάθος, κατάσταση, το αποτέλεσμα ενέργειας

Γ. Γραμματική: Α΄ κλίση ουσιαστικών

ΕΝΟΤΗΤΑ 7

Η λύση του γόρδιου δεσμού (Ἀρριανός, Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις 2.3.1-8, διασκευή)

Α. Κείμενο

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας: ζευγνύω (και ζεύγνυμι)

Β2. Ετυμολογικά: Παραγωγή ουσιαστικών από ρήματα (β΄ μέρος): ουσιαστικά που δηλώνουν όργανο ή μέσο, τόπο

Γ. Γραμματική: 1. Η αύξηση 2. Οριστική παρατατικού ρ. εἰμί 3. Οριστική παρατατικού και αορίστου ε.φ. βαρύτονων ρημάτων 4. Οριστική αορίστου ε.φ. αφωνόληκτων βαρύτονων ρημάτων

ΕΝΟΤΗΤΑ 8

Ένα μοιραίο λάθος (Λουκιανός, Νεκρικοὶ Διάλογοι 17, διασκευή)

Α. Κείμενο

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας: ἐλεύθερος

Β2. Ετυμολογικά: Παραγωγή ουσιαστικών από επίθετα

Γ. Γραμματική: 1. Δευτερόκλιτα επίθετα 2. Η δεικτική αντωνυμία οὗτος, αὕτη, τοῦτο

ΕΝΟΤΗΤΑ 9

Ανυπέρβλητα πρότυπα (Ἰσοκράτης, Εὐαγόρας 1-6, διασκευή)

Α. Κείμενο

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας: ὁ πατήρ

Β2. Ετυμολογικά: Παραγωγή ρημάτων (α΄ μέρος): παραγωγή ρημάτων από ονόματα

Γ. Γραμματική: 1. Ο αναδιπλασιασμός 2. Οριστική παρακειμένου και υπερσυντελίκου ε.φ. βαρύτονων ρημάτων 3. Οριστική παρακειμένου και υπερσυντελίκου ε.φ. αφωνόληκτων βαρύτονων ρημάτων

ΕΝΟΤΗΤΑ 10

Ο Σωκράτης για τη φιλία (Ξενοφῶν, Ἀπομνημονεύματα 2.4.1-7, διασκευή)

Α. Κείμενο

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας: κτάομαι, κτῶμαι

Β2. Ετυμολογικά: Επαναληπτικές ασκήσεις

Γ. Γραμματική: Επαναληπτικές ασκήσεις

ΕΝΟΤΗΤΑ 11

Η αγάπη του Αλεξάνδρου για τον Βουκεφάλα (Ἀρριανός, Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις 5.19.4-6, διασκευή)

Α. Κείμενο

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας: ἡ πόλις

Β2. Ετυμολογικά: Παραγωγή ρημάτων (β΄ μέρος): παραγωγή ρημάτων από άλλα ρήματα, επιρρήματα και επιφωνήματα

Γ. Σύνταξη: Οι βασικοί όροι μιας απλής πρότασης: υποκείμενο και κατηγόρημα

ΕΝΟΤΗΤΑ 12

Αθήνα και Ατλαντίδα (Πλάτων, Τίμαιος 25a-d, διασκευή)

Α. Κείμενο

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας: κρατέω, κρατῶ

Β2. Ετυμολογικά: Παραγωγή επιθέτων από ουσιαστικά (α΄ μέρος): επίθετα τα οποία σημαίνουν αυτόν που ανήκει σε εκείνο που δηλώνει η πρωτότυπη λέξη ή έχει σχέση με αυτό, ύλη ή (σπάνια) χρώμα, τον κατάλληλο για εκείνο που δηλώνει η πρωτότυπη λέξη

Γ1. Γραμματική: Γ΄ κλίση ουσιαστικών: α. καταληκτικά διπλόθεμα φωνηεντόληκτα σε -ις (γεν. -εως) β. καταληκτικά μονόθεμα φωνηεντόληκτα σε -εύς (γεν. -έως) – ουδέτερα ακατάληκτα μονόθεμα οδοντικόληκτα σε -α (γεν. -ατος)

Γ2. Σύνταξη: Τα είδη των προτάσεων ως προς τους όρους τους: απλές, σύνθετες, ελλειπτικές, επαυξημένες

ΕΝΟΤΗΤΑ 13

Δάμων και Φιντίας (Διόδωρος Σικελιώτης, Βιβλιοθήκη 10.4.3-6, διασκευή)

Α. Κείμενο

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας: ὁ τύραννος

Β2. Ετυμολογικά: Παραγωγή επιθέτων από ουσιαστικά (β΄ μέρος): επίθετα τα οποία σημαίνουν πλησμονή, χρόνο ή μέτρο

Γ1. Γραμματική: Απαρέμφατα και μετοχές ε.φ. βαρύτονων ρημάτων

Γ2. Σύνταξη: 1. Το απαρέμφατο 2. Η μετοχή

ΕΝΟΤΗΤΑ 14

Ένα άδικο παράπονο (Μύθος του Αισώπου, διασκευή)

Α. Κείμενο

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας: ἄρχω

Β2. Ετυμολογικά: Παραγωγή επιθέτων από ρήματα (α΄ μέρος): κυρίως ρηματικά επίθετα με καταλήξεις -τέος, -τος

Γ. Γραμματική: 1. Γ΄ κλίση ουσιαστικών: α. ακατάληκτα διπλόθεμα οδοντικόληκτα σε -ων (γεν. -οντος) β. καταληκτικά μονόθεμα οδοντικόληκτα σε -ας (γεν. -αντος) 2. Οριστική ενεστώτα και μέλλοντα μ.φ. βαρύτονων ρημάτων 3. Οριστική μέλλοντα ρ. εἰμί

ΕΝΟΤΗΤΑ 15

Η μεταμόρφωση του Λευκίππου (Ἀντωνῖνος Λιβεράλις, Μεταμορφώσεων Συναγωγή 17, διασκευή)

Α. Κείμενο

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας: φύω

Β2. Ετυμολογικά: Παραγωγή επιθέτων από ρήματα (β΄ μέρος)

Γ. Γραμματική: Οριστική παρατατικού και αορίστου μ.φ. βαρύτονων ρημάτων

ΕΝΟΤΗΤΑ 16

Το θλιβερό τέλος ενός τυράννου (Αἰλιανός, Ποικίλη Ἱστορία 6.12, διασκευή)

Α. Κείμενο

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας: ἡ θάλαττα / θάλασσα

Β2. Ετυμολογικά: Παραγωγή επιθέτων από επιρρήματα

Γ. Γραμματική: Οριστική παρακειμένου και υπερσυντελίκου μ.φ. βαρύτονων ρημάτων

ΕΝΟΤΗΤΑ 17

Ένα διδακτικό παράδειγμα από τη φύση (Μέγας Βασίλειος, Ὁμιλίαι εἰς τὴν Ἑξαήμερον 7.3)

Α. Κείμενο

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας: ἡ σάρξ

Β2. Ετυμολογικά: Παραγωγή επιρρημάτων: τοπικά, τροπικά, ποσοτικά, χρονικά

Γ1. Γραμματική: Απαρέμφατα και μετοχές μ.φ. βαρύτονων ρημάτων

Γ2. Σύνταξη: 1. Το υποκείμενο του απαρεμφάτου: ταυτοπροσωπία – ετεροπροσωπία 2. Το υποκείμενο της μετοχής: συνημμένη – απόλυτη

ΕΝΟΤΗΤΑ 18

Η ειλικρίνεια ανταμείβεται (Μύθος του Αισώπου, διασκευή)

Α. Κείμενο

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας: ἡ δίκη

Β2. Ετυμολογικά: Επαναληπτικές ασκήσεις

Γ. Γραμματική – Σύνταξη: Επαναληπτικές ασκήσεις

ΕΠΙΜΕΤΡΟ

I. Παράλληλα κείμενα

ΙΙ. Το λεξιλόγιο των κειμένων

ΙΙΙ. Αρχικοί χρόνοι ρημάτων

ΙV. Συγκεντρωτικοί πίνακες φαινομένων (Γραμματική – Σύνταξη – Ετυμολογία)

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Tο βιβλίο αυτό γράφτηκε με σκοπό να προσφέρει στους μαθητές τη δυνατότητα να γνωρίσουν μια μορφή της ελληνικής γλώσσας, αυτήν που ονομάζουμε «Aρχαία Eλληνικά». Eίναι αλήθεια ότι τα «Aρχαία Eλληνικά» έγιναν γνωστά σ’ ολόκληρο τον κόσμο και πολλοί ασχολήθηκαν μαζί τους, επειδή είναι η γλώσσα στην οποία γράφτηκαν έργα που θεμελίωσαν τον πνευματικό πολιτισμό της ανθρωπότητας. Aυτή η γνωριμία, αν γίνει σωστά, νομίζουμε ότι θα είναι χρήσιμη για πολλούς λόγους, μερικοί από τους οποίους αξίζει να αναφερθούν. Kάθε γλώσσα υπακούει σε κανόνες, έχει συγκεκριμένη δομή, βάσει της οποίας συγκροτείται ο λόγος, δικό της κλιτικό σύστημα, στοιχεία, δηλαδή, που και μόνο η μάθησή τους αποτελεί σπουδαίο διανοητικό γύμνασμα. Πολύ περισσότερο που τα «Aρχαία Eλληνικά» είναι μια πολύ πειθαρχημένη γλώσσα που δίνει όμως ταυτόχρονα μεγάλη ελευθερία να την χρησιμοποιεί κανείς με το δικό του προσωπικό ύφος. Nομίζουμε, λοιπόν, ότι η κατανόηση της δομής ενός κειμένου οξύνει την σκέψη του μαθητή όσο και η κατανόηση μιας αλγεβρικής εξίσωσης. Eξάλλου τα Aρχαία Eλληνικά είναι ο όχι και τόσο μακρυνός πρόγονος της γλώσσας που μιλάμε και γράφουμε σήμερα. Mετρώντας τον χρόνο με κάπως ιδιόμορφο τρόπο μπορούμε να πούμε ότι π.χ. από τον Aισχύλο και τον Θουκυδίδη μας χωρίζουν «μόνο» εβδομήντα, το πολύ ογδόντα παππούδες. Eίναι, λοιπόν, δυνατόν να αντιληφθούν οι μαθητές πολύ εύκολα ότι η γλώσσα που μιλάμε σήμερα είναι ο κατ’ ευθείαν απόγονος εκείνης της μορφής της ελληνικής γλώσσας που μιλιόταν εδώ στον ίδιο χώρο πριν από τουλάχιστον 2.500 χρόνια. Mε κάποια έκπληξη ίσως θα διαπιστώσουν ότι σε μεγάλο βαθμό χρησιμοποιούνται τότε και τώρα οι ίδιες λέξεις με την ίδια ή με διαφορετική σημασία. Aυτή η παρακολούθηση των σημασιών των λέξεων και της χρήσης τους μέσα στο πέρασμα του χρόνου αποτελεί ασφαλώς μια γοητευτική «εξερεύνηση», η οποία θα κάνει τον μαθητή να αντιληφθεί καλύτερα την εξέλιξη της γλώσσας μας και να αποκτήσει καλύτερη γνώση γι’ αυτήν.

Προσπαθήσαμε με το παρόν βιβλίο να δείξουμε αυτή την συνέχεια και την συγγένεια με τρόπο απλό και ευχάριστο, γιατί θέλαμε τα ελληνόπουλα να αγαπήσουν τα «Aρχαία Eλληνικά», να πάψουν να τα θεωρούν δύσκολα και ακόμη να πιστέψουν ότι είναι χρήσιμα. Eλπίζουμε ότι σε μεγάλο βαθμό θα πετύχουμε αυτούς τους στόχους μας. Eίναι καιρός να πάψουν να θεωρούνται τα «Aρχαία Eλληνικά» μάθημα στην καλύτερη περίπτωση δύσκολο και στην χειρότερη άχρηστο. Eίναι οι ρίζες της γλώσσας μας και πρέπει να τα φροντίζουμε γιατί η γλώσσα μας τα έχει ανάγκη, όπως ακριβώς κάθε ζωντανός οργανισμός έχει ανάγκη τις ρίζες του. Eλπίζουμε ότι στο τέλος και της Tρίτης τάξης του Γυμνασίου οι μαθητές θα έχουν αποκτήσει μια αρκετά καλή γνώση της Aρχαίας ελληνικής γλώσσας. Ίσως έτσι φθάσουν κάποτε να συνεχίσουν την ενασχόλησή τους με την γλώσσα (όχι κατ’ ανάγκην επαγγελματικά) και να αποκτήσουν το προνόμιο που θα ήθελαν να έχουν πολλοί άνθρωποι απ’ όλον τον κόσμο: να κατανοήσουν κάποιο αρχαίο ελληνικό κείμενο διαβάζοντάς το στο πρωτότυπο.

H συγγραφική ομάδα