Εικόνα από χειρόγραφο του Αγγέλου Βεργικίου για το Περὶ ζῴων ἰδιότητος του Μ. Φιλή (Βοδλεϊανή Βιβλιοθήκη Οξφόρδης)

Ένα άδικο παράπονο

Α. Κείμενο

Ο μύθος του Αισώπου που θα μελετήσετε παρουσιάζει με χιουμοριστικό τρόπο πώς ένα μεγαλύτερο σε μέγεθος και ανώτερο σε μυϊκή δύναμη ον μπορεί να ηττηθεί από έναν αμελητέο στην όψη και ανίσχυρο φαινομενικά αντίπαλο.

Λέων κατεμέμφετο Προμηθέα πολλάκις, ὅτι μέγαν αὐτὸν ἔπλασεν καὶ καλὸν καὶ τῶν ἄλλων θηρίων δυνατώτερον· «τοιοῦτος δὲ ὤν», ἔφασκε, «τὸν ἀλεκτρυόνα φοβοῦμαι». Καὶ ὁ Προμηθεὺς ἔφη: «Τί με μάτην αἰτιᾷ; Τὰ γὰρ ἐμὰ πάντα ἔχεις, ὅσα πλάττειν ἐδυνάμην· ἡ δέ σου ψυχὴ πρὸς τοῦτο μόνον μαλθακή ἐστι». Ἔκλαιεν οὖν ἑαυτὸν ὁ λέων καὶ τῆς δειλίας κατεμέμφετο καὶ τέλος ἀποθανεῖν ἤθελεν. Οὕτω δὲ γνώμης ἔχων ἐλέφαντι περιτυγχάνει καὶ ὁρῶν διαπαντὸς τὰ ὦτα κινοῦντα, «Τί πάσχεις», ἔφη, «καὶ τί ποτε οὐδὲ μικρὸν ἀτρεμεῖ σου τὸ οὖς;» Καὶ ὁ ἐλέφας κατὰ τύχην περιπτάντος αὐτῷ κώνωπος, «Ὁρᾷς», ἔφη, «τοῦτο τὸ βραχύ, τὸ βομβοῦν; Ἢν εἰσδύνῃ μου τῇ τῆς ἀκοῆς ὁδῷ, τέθνηκα». Καὶ ὁ λέων, «Τί οὖν ἔτι ἀποθνῄσκειν», ἔφη, «με δεῖ τοσοῦτον ὄντα καὶ ἐλέφαντος εὐτυχέστερον, ὅσον κρείττων κώνωπος ὁ ἀλεκτρυών;»

Μύθος του Αισώπου (διασκευή)

Γλωσσικά σχόλια

Ερμηνευτικά σχόλια Προμηθεύς: Τιτάνας ή γιος Τιτάνα, ευεργέτης και, κατά άλλη εκδοχή, δημιουργός του ανθρώπινου γένους. Όταν οι θεοί έπλασαν τα ζώα και τον άνθρωπο, ανέθεσαν στον Προμηθέα και τον Επιμηθέα να τα εξοπλίσουν με τα κατάλληλα εφόδια. Ο Επιμηθεύς επέδειξε απερισκεψία κατά τη διαδικασία αυτή και, όταν αργότερα ήρθε ο Προμηθεύς να επιθεωρήσει το έργο του, βρήκε τον άνθρωπο γυμνό και ανυπεράσπιστο. Τότε αναγκάστηκε να κλέψει από την Αθηνά και τον Ήφαιστο τη φωτιά και τις σχετικές με αυτήν τεχνικές γνώσεις και προίκισε με αυτές τον άνθρωπο, σώζοντάς τον έτσι από τον αφανισμό (βλ. Πλάτων, Πρωταγόρας 320d-322a). Ο μύθος του Αισώπου που διαβάσατε ακολουθεί την άλλη εκδοχή, σύμφωνα με την οποία ο Προμηθεύς υπήρξε ο δημιουργός του ανθρώπινου γένους και των ζώων· έπλασε τον άνθρωπο από πηλό και φωτιά με τη βοήθεια της Αθηνάς και γέννησε με την Πανδώρα τον Δευκαλίωνα, τον γενάρχη των ανθρώπων.

Ο Προμηθεύς τιμωρείται για την ευεργεσία του προς τους ανθρώπους (6ος αι. π.Χ. Μουσείο Βατικανού)

Ερωτήσεις

1. Για ποιον λόγο κατηγορούσε τον Προμηθέα το λιοντάρι και πώς απάντησε εκείνος;
2. Γιατί ο ελέφαντας φοβόταν το κουνούπι;
3. Ποιο συμπέρασμα έβγαλε το λιοντάρι από όσα του είπε ο ελέφαντας; Ποιο νομίζετε ότι είναι το επιμύθιο (συ- μπέρασμα, δίδαγμα) της ιστορίας που διαβάσατε;

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας

ἄρχω [= αρχίζω, κυβερνώ, είμαι αρχηγός] θ. ἀρχ- [στο κείμενο συναντήσατε τον τύπο ἄρχεται]
		Αρχαία Ελληνική	Αρχαία / Νέα  Ελληνική	Νέα  Ελληνική
		ὁ ἀρχός [= ο αρχηγός] ἀρχεύω [= είμαι αρχηγός]	ἡ ἀρχή ὁ ἄρχων (-οντας) ἀρχίζω ἀρχικός ἀρχαῖος ἡ ἀρχαιότης (-τητα) ἀρχαϊκός ἀρχαΐζω [= μιμούμαι τον τρόπο των αρχαίων] τὸ ἀρχεῖον (-ο)	αρχάριος αρχονταρίκι [= χώρος μοναστηριού για την περιποίηση των επισκεπτών] αρχοντιά αρχοντικός
		ὁ ἀρχιθεωρός [= ο αρχηγός] ἀρχέχορος [= ο πρώτος του χορού] ἀρχέκακος [= ο πρώτος αίτιος του κακού] ἀρχηγετῶ [= ξεκινώ] ὁ πείθαρχος [= υπάκουος] ἐξάρχω [= αρχίζω κάτι] ἡ τριηραρχία	ὁ ἀρχηγός ὁ ἀρχάγγελος ἀρχέγονος [= αυτός που υπάρχει από την εμφάνιση του όντος, πρώτος] τὸ ἀρχέτυπον (-ο) [= πρωτότυπο] ὁ ἀρχιερεύς (-έας) ὁ ἀρχιτέκτων (-ονας) ἡ ἀρχαιολογία ἡ ἀρχαιρεσία [= εκλογή αρχόντων] ἀρχαιοπρεπής ὑπάρχω ὁ ἔξαρχος [= (α.ε.) αρχηγός, (ν.ε.) εκκλησιαστικός αντιπρόσωπος] ἡ μοναρχία ὁ δήμαρχος ὁ φρούραρχος ἄναρχος ὁ γενάρχης [= ο προπάτωρ] ὁ γυμνασιάρχης ἡ πειθαρχία ὁ πατριάρχης	αρχηγείο αρχοντοχωριάτης αρχοντόσπιτο αρχιμηνιά αρχιπέλαγος αρχιστράτηγος αρχαιογνωσία αρχαιοελληνικός αρχαιοκάπηλος αρχαιοδίφης αρχαιομαθής αρχειοθετώ πλοίαρχος εργοστασιάρχης θιασάρχης λυκειάρχης οικογενειάρχης ποιμενάρχης φεουδάρχης εξαρχής

Ασκήσεις

1. Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις της ν.ε. που δίνονται στη στήλη Α΄ με αυτές της στήλης Β΄ και να σχηματίσετε αποδεκτές φράσεις:

   Α΄	Β΄
   1. έξαρχος	α. ύφος
   2. άναρχος	β. Αρχιερεύς
   3. αρχαιοπρεπής	γ. ένστικτο
   4. αρχαιολογικός	δ. πειθαρχία
   5. στρατιωτικός	ε. Θεός
   6. Μέγας	στ. Πανάγιος Τάφος
   7. αρχέγονος	ζ. εύρημα

   
   
2. Να συμπληρώσετε τα κενά με λέξεις της ν.ε. ετυμολογικώς συγγενείς με εκείνες του Λεξιλογικού Πίνακα:

   ουσιαστικό	ουσιαστικό	επίθετο
   ο δήμαρχος	η
   ο	η μοναρχία
   ο έξαρχος
   ο πατριάρχης	η
   	η πειθαρχία
   ο αρχηγός
   ο άναρχος	η

   
   
3. Να χρησιμοποιήσετε τις παρακάτω λέξεις / φράσεις σε προτάσεις της ν.ε., ώστε να αναδειχθεί η διαφορά στη σημασία τους:
   α. κατ’ αρχάς
   β. κατ’ αρχήν
   γ. αρχικά

Β2. Ετυμολογικά

Παραγωγή επιθέτων

Παραγωγή επιθέτων από ρήματα (α΄ μέρος)

	Επίθετα παράγωγα από ρήματα είναι:
κυρίως ρηματικά επίθετα με καταλήξεις -τέος, -τος			άλλα επίθετα παράγωγα από ρήματα

Στον πίνακα που ακολουθεί εξετάζονται τα κυρίως ρηματικά επίθετα.

Παρατήρηση

Τα κυρίως ρηματικά επίθετα γενικά είναι δευτερόκλιτα τρικατάληκτα π.χ. λυτός, λυτή, λυτόν. Όμως τα σύνθετα σε -τος είναι (προπαροξύτονα) δικατάληκτα, π.χ. ὁ/ἡ ἄλυτος, τὸ ἄλυτον.

Ασκήσεις

1. Να δώσετε πέντε παραδείγματα ρηματικών επιθέτων της α.ε. που χρησιμοποιούνται και στη ν.ε.
   
2. Να σχηματίσετε παράγωγα επίθετα από τα παρακάτω ρήματα που να φανερώνουν αυτόν που μπορεί ή αξίζει να πάθει ό,τι δηλώνει το ρήμα:

   ἀγαπάω, ἀγαπῶ	>	__________________
   βαίνω (θ. βα-)	>	__________________
   σέβομαι	>	__________________
   ὁράω, ὁρῶ	>	__________________

   
   
3. Να σχηματίσετε ρηματικά επίθετα σε -τος από τα παρακάτω ρήματα:

   πλέκω	>	__________________
   γιγνώσκω (θ. γνω-σ-)	>	__________________
   ῥέω (θ. ῥυ-)	>	__________________
   καλέω, καλῶ (θ. κλη-)	>	__________________

   
   
4. Να γράψετε από ποια ρήματα παράγονται και τι σημαίνουν τα επίθετα:

   διδακτέον	<	__________________
   ἐπιτρεπτέον	<	__________________
   θεραπευτέος	<	__________________
   λεκτέος	<	__________________
   νομιστέος	<	__________________

Γ. Γραμματική

1. Γ΄ κλίση ουσιαστικών

α. Ακατάληκτα διπλόθεμα οδοντικόληκτα σε -ων (γεν. -οντος)

Παρατηρήσεις

1. Η κλητική ενικού σχηματίζεται χωρίς κατάληξη από το ασθενές (βραχύ) θέμα. Το -τ- αποβάλλεται, επειδή στην Αρχαία Ελληνική ληκτικά σύμφωνα είναι μόνο τα -ν, -ρ, -ς.
2. Σύμφωνα με τα ουσιαστικά αυτά κλίνεται το αρσενικό γένος των μετοχών ενεστώτα του ρ. εἰμί (ὤν, οὖσα, ὄν) και των βαρύτονων ρημάτων ενεργητικής φωνής (λύων, λύουσα, λῦον), καθώς και το αρσενικό γένος της μετοχής μέλλοντα των βαρύτονων ρημάτων ενεργητικής φωνής (λύσων, λύσουσα, λῦσον). Όμως οι μετοχές σχηματίζουν την κλητική ενικού όμοια με την ονομαστική (ὤν, λύων, λύσων).
   

β. Καταληκτικά μονόθεμα οδοντικόληκτα σε -ας (γεν. -αντος)

Παρατηρήσεις

1. Η κλητική ενικού στα βαρύτονα ουσιαστικά αυτής της κατηγορίας είναι ακατάληκτη (γίγαν). Το -τ- αποβάλλεται, επειδή στην Αρχαία Ελληνική ληκτικά σύμφωνα είναι μόνο τα -ν, -ρ, -ς.
2. Η κλητική ενικού στα οξύτονα ουσιαστικά αυτής της τάξης είναι όμοια με την ονομαστική (ἀνδριάς).
3. Σύμφωνα με τα ουσιαστικά αυτά κλίνεται το αρσενικό γένος της μετοχής αορίστου των βαρύτονων ρημάτων ενεργητικής φωνής (λύσας, λύσασα, λῦσαν). Όμως η μετοχή σχηματίζει την κλητική ενικού όμοια με την ονομαστική (λύσας).

2. Οριστική ενεστώτα και μέλλοντα μέσης φωνής βαρύτονων ρημάτων

Στη μέση φωνή το α΄ ενικό πρόσωπο της οριστικής του ενεστώτα (όπως και στη ν.ε.) και του μέλλοντα λήγουν σε -μαι. Οι καταλήξεις της οριστικής ενεστώτα της μ.φ. στην α.ε. είναι περίπου οι ίδιες με τη ν.ε. (εκτός από το β΄ ενικό πρόσωπο).

Ο μέλλοντας έχει τις ίδιες καταλήξεις με τον ενεστώτα, μόνο που προστίθεται, όπως και στην ενεργητική φωνή (βλ. Ενότητα 5), ο χρονικός χαρακτήρας -σ- πριν από τις καταλήξεις.

• Να συμπληρώσετε και να τονίσετε τους τύπους της δεύτερης στήλης του πίνακα:

Παρατηρήσεις

1. Η μέση φωνή του ενεστώτα και του μέλλοντα στην α.ε. δηλώνουν τόσο τη μέση όσο και την παθητική διάθεση. Στην α.ε. η μέση διάθεση δε δηλώνει απλώς ότι το υποκείμενο ενεργεί και ότι η ενέργεια γυρίζει στον εαυτό του (όπως στη ν.ε., π.χ. ντύνομαι), αλλά και ότι το υποκείμενο ενεργεί με αυξημένη προσωπική συμμετοχή ή ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ενέργειά του αυτή. Έτσι, πολλές φορές τύποι μέσης φωνής ενεστώτα και μέλλοντα αποδίδονται στη ν.ε. ενεργητικά:
       Οἱ Ἀθηναῖοι λύονται τὰς σπονδάς (= οι Αθηναίοι παραβιάζουν τη συνθήκη) καὶ προαιροῦνται μᾶλλον οὕτω κερδαίνειν (= προτιμούν περισσότερο έτσι να κερδίζουν).
       Ὁ παῖς λούεται.
2. Για τα αφωνόληκτα ρήματα ισχύουν όσα γνωρίζετε σχετικά με τον σχηματισμό της οριστικής του μέλλοντα της ενεργητικής φωνής.

• Να συμπληρώσετε τον μέλλοντα των παρακάτω ρημάτων:

3. Οριστική μέλλοντα ρήματος εἰμί

Ο μέλλοντας του ρ. εἰμὶ στην οριστική είναι ἔσομαι και παρουσιάζει τις ίδιες καταλήξεις με τον ενεστώτα και τον μέλλοντα μ.φ. των βαρύτονων ρημάτων.

• Να συμπληρώσετε στον πίνακα που ακολουθεί τα πρόσωπα που λείπουν:

Ασκήσεις

1. Να εντάξετε τα παρακάτω ουσιαστικά στις κατηγορίες ουσιαστικών της γ΄ κλίσης και στη συνέχεια να τα κλίνετε: ὁ λέων, ὁ ἐλέφας.
   
2. Να γράψετε τους τύπους που ζητούνται:
   ὁ δράκων ________________ (γεν. πληθ.), ὁ ἀδάμας _______________ (αιτ. πληθ.), ὁ Ξενοφῶν ____________ (αιτ. εν.), ὁ Αἴας ________________ (κλητ. εν.), ὁ ἱμάς _______________ (δοτ. πληθ.).
   
3. Να κλίνετε στον χρόνο που βρίσκονται τους ρηματικούς τύπους: γίγνομαι, ἄρξομαι, πείσομαι, βλάπτομαι.
   
4. Να σχηματίσετε τις μετοχές ενεργητικής φωνής και να κλίνετε το αρσενικό γένος των μετοχών του ενεστώτα, του μέλλοντα και του αορίστου του ρ. θαυμάζω.
   
5. Να μεταφέρετε στο ίδιο πρόσωπο της οριστικής ενεστώτα μέσης φωνής όσα από τα παρακάτω ρήματα βρίσκονται στον μέλλοντα και το αντίστροφο: ἀποτρέπεσθε, ἀντιτασσόμεθα, φυλάττονται, παιδεύσεται, κόψῃ, πραξόμεθα.
   
6. Να μεταφέρετε τις παρακάτω προτάσεις στον άλλο αριθμό:
   α. Ἐπεκήρυξε καὶ ζημίαν (= τιμωρία) αὐτοῖς καὶ τοῖς θεράπουσι.
   β. Τοῦ ἐλέφαντος τὴν τίγριν ἀλκιμωτέραν (= πιο δυνατή) οὗτοι ἄγουσι (= θεωρούν).
   
7. Να συμπληρώσετε τον σωστό τύπο οριστικής μέλλοντα του ρ. εἰμὶ στα αποσπάσματα:
   α. Ἐὰν κολάζητε τοὺς ἀδικοῦντας, ______________ ὑμῖν οἱ νόμοι καλοὶ καὶ κύριοι.
   β. Ἐδιδάχθη ὑπό τινων ὅτι διορύξας τὸν ἰσθμόν (= εάν ανοίξει διώρυγα στον ισθμό) αἴτιος ______________ τοῦ κατακλυσθῆναι τὴν Αἴγυπτον.
   γ. Σοῦ οὐδεὶς ______________ δικαστὴς πικρότερος.
   δ. Οὗτοι, φίλιοι μὲν ἥκοντες (= που έρχονται ως φίλοι) καὶ εἰρηνικὰ διαγγέλλοντες, σωτῆρες ______________.
   
8. Να συμπληρώσετε τα κενά με τον κατάλληλο τύπο του ρήματος στην οριστική του χρόνου που δίνεται στην παρένθεση:
   α. Ἐγώ, ἔφη, ______________ (παρασκευάζομαι, μέλλ.) πείθεσθαι τοῖς νόμοις.
   β. Ὁ ἑρμηνεύς (= ο διερμηνέας) εἶπε περσιστί (= στην περσική γλώσσα) ὅτι παρὰ βασιλέως στρατιῶται ______________ (πορεύομαι, μέλλ.) πρὸς τὸν σατράπην.
   γ. Πατρὸς ὁ Κῦρος _____________ (λέγομαι, ενεστ.) γενέσθαι Καμβύσου.
   δ. Εἰς τὸ τῆς Ἀθηνᾶς καὶ Ἡφαίστου οἴκημα τὸ κοινὸν Προμηθεὺς λαθών (= ξεφεύγοντας από την προσοχή, κρυφά) _____________ (εἰσέρχομαι, ενεστ.).
   ε. Διαβεβηκόσι αὐτοῖς (= όταν αυτοί είχαν διαβεί) πάλιν ______________ (φαίνομαι, ενεστ.) Μιθραδάτης, ἔχων ἱππέας χιλίους, τοξότας δὲ καὶ σφενδονήτας εἰς τετρακισχιλίους.
   
9. Στο παρακάτω γνωμικό του Μενάνδρου να συμπληρώσετε τον σωστό τύπο οριστικής μέλλοντα του ρ. εἰμὶ και να κλίνετε τις υπογραμμισμένες λέξεις:
   Ἂν πάντα δουλεύειν ὁ δοῦλος μανθάνῃ, πονηρὸς ______________. Μεταδίδου παρρησίας (= δίνε του ελευθερία λόγου), βελτίονα (= καλύτερο) αὐτὸν τοῦτο ποιήσει πολύ.
   
10. Να μεταφέρετε στην α.ε. τις παρακάτω προτάσεις:
    α. Εμείς θα είμαστε σύμμαχοι, ενώ εσείς (= ὑμεῖς δέ) θα είστε εχθροί.
    β. Οι Αθηναίοι θα σκεφτούν (ρ. βουλεύομαι) για την ειρήνη (περί + γενική).
    γ. Εσείς πολεμάτε (ρ. μάχομαι) για την πατρίδα (ὑπέρ + γενική).

Τρόπου καλοκαγαθίαν ὅρκου πιστοτέραν ἔχε
Στοβαῖος, Ἀνθολόγιον 3.37.30

Τον χρηστό χαρακτήρα να εμπιστεύεσαι πιο πολύ και από τον όρκο.