Χαρακτηριστικό παράδειγμα στενών φίλων ήταν ο Αχιλλέας και ο Πάτροκλος. Στην εικόνα ο Αχιλλέας δένει με προσοχή το τραύμα ου φίλου του (περ. 500 π.Χ., Αρχαιολογικό Μουσείο Βερολίνου).

Ο Σωκράτης για τη φιλία

Α. Κείμενο 

Ο Ξενοφών (περ. 430-355 π.Χ.), συγγραφέας με έργο πολύπλευρο (βλ. Ενότητα 5), αποτελεί –μαζί με τον Πλάτωνα και τον Αριστοφάνη– μία από τις σημαντικότερες πηγές που διαθέτουμε για τον βίο και τη διδασκαλία του Σωκράτη, αφού ο τελευταίος απέφυγε συνειδητά να ασχοληθεί με τη συγγραφή. Υπήρξε για μικρό χρονικό διάστημα μαθητής του και δέχτηκε επίδραση από τον μεγάλο φιλόσοφο. Στο έργο του Ἀπομνημονεύματα ο Ξενοφών καταγράφει αναμνήσεις όσων άκουσε από τον δάσκαλό του, στις οποίες περιλαμβάνονται και οι ακόλουθες απόψεις του Σωκράτη για τη φιλία.

Τοῦτο μὲν πολλῶν ἀκούω, ὡς πάντων κτημάτων κράτιστόν ἐστι φίλος σαφὴς καὶ ἀγαθός, παντὸς δὲ μᾶλλον ἐπιμέλονται οἱ πολλοὶ ἢ φίλων κτήσεως. Καὶ γὰρ οἰκίας καὶ ἀγροὺς καὶ ἀνδράποδα καὶ βοσκήματα καὶ σκεύη ἐπιμελῶς κτῶνται, φίλον δέ, ὃ μέγιστον ἀγαθὸν εἶναί φασιν, οὐχ ὅπως κτήσωνται φροντίζουσι. Καίτοι ποῖος ἵππος ἢ ποῖον ζεῦγος οὕτω χρήσιμον ὥσπερ ὁ χρηστὸς φίλος; Ποῖον δὲ ἀνδράποδον οὕτως εὔνουν καὶ παραμόνιμον; ῍Η ποῖον ἄλλο κτῆμα οὕτω πάγχρηστον; Ὁ γὰρ ἀγαθὸς φίλος ἑαυτὸν τάττει πρὸς πᾶν τὸ ἐλλεῖπον τῷ φίλῳ καί, ἄν τέ τινα εὖ ποιῆσαι δέῃ, συνεπισχύει, ἄν τέ τις φόβος ταράττῃ, συμβοηθεῖ, καὶ εὖ μὲν πράττοντα πλεῖστα εὐφραίνει, σφαλλόμενον δὲ πλεῖστα ἐπανορθοῖ. Ἀλλ’ ὅμως ἔνιοι δένδρα μὲν πειρῶνται θεραπεύειν τοῦ καρποῦ ἕνεκεν, τοῦ δὲ παμφορωτάτου κτήματος, ὃ καλεῖται φίλος, ἀργῶς καὶ ἀνειμένως οἱ πλεῖστοι ἐπιμέλονται.

Ξενοφῶν, Ἀπομνημονεύματα 2.4.1-7 (διασκευή)

Άγαλμα του Σωκράτη έξω από την Ακαδημία Αθηνών

Γλωσσικά σχόλια

Ερωτήσεις

1. Ποια αντίφαση διαπιστώνει ο Σωκράτης ανάμεσα σε όσα ακούει να λέγονται για τη φιλία και σε όσα βλέπει να συμβαίνουν;
2. Γιατί ο καλός και πιστός φίλος είναι αναντικατάστατος κατά τον Σωκράτη; Ποια επιχειρήματα προβάλλει, για να ενισχύσει την άποψή του;
3. Ποιοι πιστεύετε ότι είναι οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι που αντιμετωπίζει μια φιλική σχέση στην εποχή μας;

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας

κτάομαι, κτῶμαι [= αποκτώ] θ. κτα-, κτη-, κτε- [στο κείμενο συναντήσατε τους τύπους κτημάτων, κτήσεως, κτῶνται, κτήσωνται, κτῆμα και κτήματος]
		Αρχαία Ελληνική	Αρχαία / Νέα  Ελληνική	Νέα  Ελληνική
		τὸ κτέανον (συνήθως: τὰ κτέανα) [= τὸ κτῆμα] κτηνηδόν [= σαν κτήνος]	τὸ κτῆμα κτηματικός κτητικός ὁ κτήτωρ (-ορας) [= ο κάτοχος] ἡ κτῆσις (-η) [= η απόκτηση] τὸ κτῆνος [= (α.ε.) κτῆμα, συνήθως στον πληθ.: περιουσία που αποτελείται από ζώα, (ν.ε.) ζώο] κτηνώδης	-κτώ / -κτώμαι (μόνο ως β΄ συνθετικό) κτηματίας τα κεκτημένα [= αυτά που έχουν αποκτηθεί / κατοχυρωθεί] κτητορικός κτηνωδία
		ἐπικτῶμαι [= αποκτώ, κερδίζω επιπλέον] ἡ ἐπίκτησις [= το πρόσθετο κέρδος] ἄκτητος [= αυτός που δεν μπορεί να αποκτηθεί]	ἀποκτῶμαι [= (α.ε.) χάνω την περιουσία μου, (ν.ε.) γίνομαι κτήμα κάποιου] ἡ ἀπόκτησις (-η) [= (α.ε.) η απώλεια, (ν.ε.) η απόκτηση] κατακτῶμαι (ν.ε. κατακτώ) ἡ κατάκτησις ἐπίκτητος [= αυτός που έχει αποκτηθεί] ἀκτήμων ἡ ἀκτημοσύνη [= η έλλειψη περιουσιακών στοιχείων, η πενία] ὁ κτηνοτρόφος	αποκτώ απόκτημα [= ό,τι έχει αποκτήσει κάποιος] κτηματαγορά κτηματολόγιο κτηματομεσίτης κοινοκτημοσύνη

Ασκήσεις

1. Να γράψετε τι δηλώνουν τα παράγωγα ουσιαστικά ἡ κτῆσις, ὁ κτήτωρ, τὸ κτῆμα σε σχέση με όσα διδαχτήκατε σε προηγούμενες Ενότητες (πρόσωπο που ενεργεί, κατάσταση κτλ.).
   
2. Να εξηγήσετε σε ποιες περιπτώσεις χρησιμοποιούνται οι φράσεις:
   α. υπερασπίζομαι τα κεκτημένα μου
   β. λόγω κεκτημένης ταχύτητας
   γ. κτήμα ες αεί
   
3. Να συμπληρώσετε τα κενά με την κατάλληλη λέξη από αυτές που σας δίνονται στο πλαίσιο, αφού τις προσαρμόσετε στην κατάλληλη πτώση και –στην περίπτωση των επιθέτων– στο κατάλληλο γένος:

   α. Οι αντωνυμίες που φανερώνουν τον κτήτορα ονομάζονται ______________ αντωνυμίες. β. Τονίστηκε η επιτακτική ανάγκη σύνταξης εθνικού ________________. γ. Θεωρούσε σπουδαιότερο ________________ του το υπερπολυτελές αυτοκίνητό του. δ. Μετά από πολλά χρόνια σκληρής προσπάθειας ________________ τις απαραίτητες γνώσεις, ώστε να αντιμετωπίζει τα προβλήματα αποτελεσματικά.

   απόκτημα κτητικός κτηματολόγιο αποκτώ

Β2. Ετυμολογικά

Επαναληπτικές ασκήσεις

1. Να συμπληρώσετε τους πίνακες με κατάλληλες παράγωγες λέξεις της α.ε.:

   πρόσωπο που ενεργεί ἀγοράζω   γεννάω, γεννῶ   φονεύω   ἡγοῦμαι

   ενέργεια / κατάσταση λαμβάνω   κρούω   λέγω   χαίρω

   	όργανο ή μέσο
   ξύω
   ἀποβαίνω
   σκάπτω

   
   
2. Να ενώσετε τα παρακάτω παράγωγα ουσιαστικά της α.ε. με τη σωστή κατηγορία σημασίας:

   	τόπος ενέργειας		βουλευτήριον           φόβητρον           παλαίστρα     βῆμα ἀγχόνη     δόγμα   βάθρον ὀρχήστρα   τροφός     ψεῦδος         νόμισμα   τὰ κόμιστρα	πρόσωπο που ενεργεί
   όργανο ή μέσο ενέργειας					αποτέλεσμα ενέργειας

   
   
3. Να εντάξετε, ανάλογα με τη σημασία τους, τα παρακάτω ουσιαστικά στην κατάλληλη στήλη:
   ἀσπίδιον, τεχνίτης, Σταγειρίτης, ἱππάριον, παιδίσκη, πυργίσκος, παρθενών, θιασώτης, γραΐδιον, σωμάτιον, πρυτανεῖον, Κροτωνιάτης, γυμνάσιον.

   υποκοριστικά	περιεκτικά	τοπικά	παρώνυμα	εθνικά

   
   
4. Να σχηματίσετε παράγωγα ουσιαστικά από τα επίθετα:
   κακός > ___________, εὐγενής > ___________, εὔνους > ___________, ἄφρων > ___________, εὔπορος > ___________.
   
5. Χρησιμοποιώντας τις κατάλληλες καταλήξεις από τη στήλη Β΄ να σχηματίσετε ρήματα παράγωγα από τα ουσιαστικά της στήλης Α΄. Να χρησιμοποιηθούν όλες οι καταλήξεις:

   Α΄	Β΄
   1. πόνος	α. _______ύνω
   2. σῆμα	β. _______ω
   3. βαρύς	γ. _______ῶ
   4. βασιλεύς	δ. _______ίζω
   5. ἐλπίς	ε. _______αίνω

Γ. Γραμματική

Επαναληπτικές ασκήσεις

1. Να κλίνετε τα ονοματικά σύνολα: ὁ ἀγαθὸς φίλος, τὸ μέγιστον ἀγαθόν.
   
2. Να εντοπίσετε τα δευτερόκλιτα επίθετα του κειμένου της Ενότητας και να τα γράψετε στο ίδιο γένος και στην ίδια πτώση του άλλου αριθμού.
   
3. Να γράψετε τις παρακάτω λέξεις στη γενική και δοτική ενικού:
   τοὺς ἀγρούς _______________ / _______________, ἡ οἰκία _______________ / _______________, τὰ ἀνδράποδα _______________ / _______________, τοῦ ἵππου _______________ / _______________, ὦ φόβε _______________ / _______________, τοῖς δένδροις _______________ / _______________, τοῦ καρποῦ _______________ / _______________.
   
4. Να συμπληρώσετε τα κενά του πίνακα:

   	ενικός αριθμός	πληθυντικός αριθμός	ενικός αριθμός	πληθυντικός αριθμός
   ονομ.			αὕτη ἡ εὔφορος χώρα
   γεν.	τούτου τοῦ ποταμοῦ
   δοτ.
   αιτ.

   
   
5. Να συμπληρώσετε τα κενά των παρακάτω φράσεων με τον κατάλληλο τύπο της δεικτικής αντωνυμίας οὗτος, αὕτη, τοῦτο:
   α. Δαρεῖος οὐκ ἦλθεν εἰς ______________ τὴν οἰκίαν.
   β. Καὶ τῆς νυκτὸς ______________ οὐδεὶς ἐκοιμήθη.
   γ. Τὰ παιδία ______________ οὐκ ἐγίγνωσκον τοὺς κινδύνους.
   δ. Ἀλκιβιάδης ἐν ______________ ταῖς ὁδοῖς ἐπορεύετο.
   
6. Να συμπληρώσετε τα κενά του πίνακα με το ίδιο πρόσωπο των ρημάτων στους υπόλοιπους χρόνους:

   ενεστώτας	παρατατικός	μέλλοντας	αόριστος	παρακείμενος	υπερσυντέλικος
   τάττει
   συνεπισχύεις
   θεραπεύουσι

   
   
7. Να μεταφέρετε τα ρήματα των παρακάτω προτάσεων στην οριστική ενεστώτα και μέλλοντα (στο ίδιο πρόσωπο και στον ίδιο αριθμό):
   α. Τῆς πόλεως ἦρχον οἱ πλούσιοι. (______________ / ______________)
   β. Οὐκ ἔπεισαν τοὺς συμμάχους οἱ τῶν Λακεδαιμονίων πρέσβεις. (______________ / ______________)
   γ. Δαρεῖος ἔπεμψεν ἄγγελον εἰς τὰς Ἀθήνας. (______________ / ______________)
   δ. Οἱ Πέρσαι ἐκήρυξαν τὸν πόλεμον τοῖς Ἀθηναίοις. (______________ / ______________)
   ε. Οἱ παῖδες ἐφύλαξαν τὰς τοῦ πατρὸς συμβουλάς. (______________ / ______________)
   
8. Να μεταφέρετε τα ρήματα των παρακάτω προτάσεων στην οριστική παρατατικού και αορίστου (στο ίδιο πρόσωπο και στον ίδιο αριθμό):
   α. Ὁ ἀγαθὸς φίλος ἑαυτὸν τάττει πρὸς πᾶν τὸ ἐλλεῖπον τῷ φίλῳ. (______________ / ______________)
   β. Οἱ σύμμαχοι κινδυνεύουσιν. (______________ / ______________)
   γ. Ὁ παιδοτρίβης τοὺς παῖδας γυμνάζει. (______________ / ______________)
   δ. Πιστεύω εἰς ἕνα Θεόν. (______________ / ______________)
   ε. Ἀγαμέμνων τὴν θυγατέρα Ἰφιγένειαν ἐν Αὐλίδι θύει. (______________ / ______________)
   
9. Να μεταφέρετε τα ρήματα των παρακάτω προτάσεων στην οριστική παρακειμένου και υπερσυντελίκου (στο ίδιο πρόσωπο και στον ίδιο αριθμό):
   α. Τὰ συσσίτιά τε ὑμῖν συντάττει (= προστάζει να οργανωθούν) ὁ νόμος καὶ τὰ γυμνάσια καὶ τὴν τῶν ὅπλων ἕξιν (= συνήθεια). (______________ / ______________)
   β. Ἔνιοι (= μερικοί) δὲ κατ’ αὐτὸν τὸν κίνδυνον ἐκβαλόντες (= αφού τραβήξουν) μάχαιραν ἤ τι τῶν ἄλλων ὅπλων παραλόγως ῥίπτουσιν ἑαυτοὺς εἰς τοὺς πολεμίους. (______________ / ______________)
   γ. Καὶ τὰ Μηδικὰ ἅρματα πείθει Κῦρος Κυαξάρην εἰς τὸν τρόπον τοῦτον μετασκευάσαι. (______________ / ______________)
   δ. Σὺ δ’ οὕτω σφόδρα πιστεύεις τοῖς σεαυτοῦ λόγοις, ὥστε πείσειν νομίζεις τοὺς δικαστάς. (______________ / ______________) (______________ / ______________)
   ε. Ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ (= στη φυλακή) πλείω (= περισσότερο) χρόνον ἢ ἔξω διατρίβει (= περνάει τον καιρό του). (______________ / ______________)
   
10. Εάν συμπληρώσετε στα τετραγωνίδια τις λέξεις που ζητούνται, στην έγχρωμη στήλη θα σχηματιστεί η λέξη που λείπει από τον στίχο «ὦ γλυκύ μου ________ , γλυκύτατόν μου τέκνον»:

    α. γ΄ εν. οριστ. αορ. ρ. ταράττω β. αιτ. πληθ. β΄ προσ. προσωπικής αντωνυμίας γ. δοτ. εν. ουσ. ὁ ὑποκριτής

    
    
11. Να μεταφέρετε στον άλλο αριθμό τα δευτερόκλιτα ουσιαστικά και επίθετα του κειμένου, διατηρώντας την πτώση και το γένος (στα επίθετα):
    

    Καὶ τροφὸς καὶ μήτηρ καὶ παιδαγωγὸς καὶ αὐτὸς ὁ πατὴρ περὶ τούτου διαμάχονται (= αγωνίζονται), ὅπως βέλτιστος ἔσται ὁ παῖς, παρ' ἕκαστον καὶ ἔργον καὶ λόγον διδάσκοντες καὶ ἐνδεικνύμενοι (= υποδεικνύοντας) ὅτι τὸ μὲν δίκαιον, τὸ δὲ ἄδικον, καὶ τόδε μὲν καλόν, τόδε δὲ αἰσχρόν, καὶ τόδε μὲν ὅσιον, τόδε δὲ ἀνόσιον, καὶ τὰ μὲν ποίει (= να τα κάνεις), τὰ δὲ μὴ ποίει.

    Πλάτων, Πρωταγόρας 325c-d

Οὐκ ἔστιν οὐδὲν κρεῖσσον ἢ φίλος σαφής,
οὐ πλοῦτος, οὐ τυραννίς
Εὐριπίδης, Ὀρέστης, στ. 1155-6

Τίποτε δεν είναι καλύτερο από τον ειλικρινή φίλο,
ούτε τα πλούτη ούτε το βασιλικό αξίωμα.