Ένα μοιραίο λάθος Α. Κείμενο Στόχος της σκληρής κοινωνικής κριτικής που άσκησε ο Λουκιανός (βλ. Ενότητα 4) στην εποχή του ήταν οι κάθε λογής «παράσιτοι», δηλαδή όλοι εκείνοι που ζούσαν προσκολλημένοι σε κάποιον πλούσιο με την ελπίδα ποικίλων ανταλλαγμάτων (συνήθως κληρονομιάς). Ο διάλογος που ακολουθεί προέρχεται από το έργο του Λουκιανού Νεκρικοὶ Διάλογοι, που παρουσιάζει συζητήσεις μεταξύ νεκρών στον Άδη. Ο Καλλιδημίδης περιγράφει στον Ζηνόφαντο ποια κατάληξη είχε η προσπάθειά του να επισπεύσει τον θάνατο του ηλικιωμένου προστάτη του Πτοιοδώρου.
	Γενειοφόρος άνδρας και νεαρός οινοχόος προετοιμάζονται για το συμπόσιο (6ος αι. π.Χ., Μουσείο Λούβρου)

Λουκιανός, Νεκρικοὶ Διάλογοι 17 (διασκευή)

Γλωσσικά σχόλια

Ερμηνευτικά σχόλια

ὑπὲρ τὸν Τιθωνόν: Η Ηώς, η θεά της αυγής, ερωτεύτηκε τον Τιθωνό, γιο του βασιλιά της Tροίας Λαομέδοντα. Αφού τον έκλεψε, παρακάλεσε τον Δία να του χαρίσει την αθανασία. Λησμόνησε, όμως, να ζητήσει να παραμείνει για πάντα νέος, με αποτέλεσμα, όταν ο Τιθωνός άρχισε να γερνά, να πάψει να τον επιθυμεί και, τελικά, να τον μεταμορφώσει σε τζίτζικα.

Ερωτήσεις

1. Ποια ήταν η «σύντομη οδός» που ανακάλυψε ο Καλλιδημίδης για την κληρονομιά του Πτοιοδώρου;
2. Ποια ήταν η κατάληξη του σχεδίου του Καλλιδημίδη;
3. Ποια παροιμία σάς θυμίζει το πάθημα του Καλλιδημίδη;

	Η πορεία προς τον Άδη. Ο Ερμής ψυχοπομπός οδηγεί μια γυναίκα στον Χάροντα που περιμένει στη βάρκα του (425 π.Χ., Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθήνας).

Ο Πλούτων, ο άρχοντας του Κάτω Κόσμου, κάθεται στο παλάτι του συντροφιά με τη γυναίκα του Περσεφόνη 4ος αι. π.Χ., Staatlische Antikensammlungen Μονάχου)

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας

ἐλεύθερος   [στο κείμενο συναντήσατε τον τύπο ἐλεύθερον]
		Αρχαία Ελληνική	Αρχαία / Νέα  Ελληνική	Νέα  Ελληνική
		αἱ ᾿Ελευθεραί (περιοχή της αρχαίας Αττικής)	ἐλευθερόω, ἐλευθερῶ (-ώνω) ἡ ἐλευθερία ἡ ἐλευθέρωσις (-η) ὁ ἐλευθερωτής ἐλευθεριάζω ἡ ἐλευθεριότης (-τητα) [= (α.ε.) η συμπεριφορά ελεύθερου ανθρώπου, (ν.ε.) η έλλειψη ηθικών φραγμών] ἐλευθέριος [= (α.ε.) αυτός που χαρακτηρίζει ελεύθερο άνθρωπο, και ως επίθ. του Δία Ελευθερωτή, (ν.ε.) χωρίς περιορισμούς]	λευτεριά λεύτερος Λευτέρης
		ὁ ἐλευθερόπαις [= αυτός που έχει ελεύθερα παιδιά] ἐλευθεροποιός ἐλευθεροπρεπής [= αυτός που ταιριάζει σε ελεύθερο άντρα]	ἐλευθερόστομος [= αυτός που μιλάει ελεύθερα] ἡ ἐλευθεροστομία ἀπελεύθερος ἡ ἀπελευθέρωσις (-η) φιλελεύθερος	ελευθεροτυπία ελευθερόφρων [= 1. αυτός που σκέφτεται ελεύθερα, 2. ο απαλλαγμένος από προκαταλήψεις] φιλελευθεροποιώ φιλελευθερισμός απελευθερώνω

Ασκήσεις

1. Να γράψετε τι δηλώνουν τα παράγωγα ουσιαστικά ἐλευθέρωσις και ἐλευθερωτής, σε σχέση με όσα διδαχτήκατε στις προηγούμενες Ενότητες (πρόσωπο που ενεργεί, κατάσταση κτλ.).
   
2. α. Να συνδυάσετε σε φράσεις το επίθετο «ελεύθερος» με τα ουσιαστικά «ζώνη», «σκοπευτής», «χρόνος» και να γράψετε τη σημασία των φράσεων που θα σχηματίσετε.
   β. Να γράψετε προτάσεις με τις φράσεις: «προσωπική ελευθερία», «ελευθερία του λόγου», «ελευθερία του Τύπου».
   
3. Να αποδώσετε τη σημασία των υπογραμμισμένων φράσεων:
   α. Ο γενικός διευθυντής απέσυρε την υποψηφιότητά του για τη θέση του προέδρου αφήνοντας το πεδίο ελεύθερο σε άλλους υποψηφίους.
   β. Μόλις άρχισαν οι πόνοι, έφυγαν για το μαιευτήριο και όλοι της ευχήθηκαν «καλή λευτεριά».
   γ. Σταμάτα επιτέλους να αγχώνεσαι με τη δουλειά και άφησε τον εαυτό σου ελεύθερο να απολαύσει τις διακοπές.
   δ. Εξέτισε την ποινή φυλάκισής του και αφέθηκε ελεύθερος.
   
4. Να βρείτε από τον Λεξιλογικό Πίνακα ν.ε. αντώνυμα των παρακάτω λέξεων: «υποδουλώνω», «κατακτητής», «εξαρτημένος» / «δεσμευμένος», «εξάρτηση» / «δέσμευση».

Β2. Ετυμολογικά

Παραγωγή ουσιαστικών

Παραγωγή ουσιαστικών από επίθετα

Τα ουσιαστικά που παράγονται από επίθετα είναι αφηρημένα ουσιαστικά, γένους θηλυκού ή ουδετέρου, και φανερώνουν ιδιότητα. Συνηθισμένες παραγωγικές καταλήξεις, ανάλογα με την κλίση των επιθέτων, είναι:

Ασκήσεις

1. Να γράψετε ουσιαστικά παράγωγα των παρακάτω επιθέτων:

   σοφός	>	______________________
   εὐγενής	>	______________________
   δοῦλος	>	______________________
   ἀγαθός	>	______________________
   σώφρων	>	______________________
   γενναῖος	>	______________________
   δριμύς	>	______________________

   
   
2. Να βρείτε από ποια επίθετα προέρχονται τα παρακάτω ουσιαστικά:

   ἁβρότης (= τρυφερότητα)	>	______________________
   εὖρος	>	______________________
   βραδυτής	>	______________________
   ἀπείθεια	>	______________________
   ἀπειρία	>	______________________
   αὐθάδεια	>	______________________
   ὡραιότης	>	______________________

   
   
3. Να συμπληρώσετε στα τετραγωνίδια παράγωγα ουσιαστικά των επιθέτων που δίνονται. Στην έγχρωμη στήλη σχηματίζεται παράγωγο ουσιαστικό του επιθέτου λαμπρός.

   α. λεπτός β. αἴτιος γ. ἀμελής δ. ἄπνους ε. ἀκριβής στ. πρᾶος ζ. ἄτακτος η. κύριος θ. θρασύς

Γ. Γραμματική

1. Δευτερόκλιτα επίθετα

Όπως και στη ν.ε., τα επίθετα προσδίδουν μια ιδιότητα σε ένα ουσιαστικό. Στην α.ε. υπάρχουν δευτερόκλιτα και τριτόκλιτα επίθετα. Στα δευτερόκλιτα περιλαμβάνονται επίθετα τρικατάληκτα (δηλ. με τρεις καταλήξεις, μία για κάθε γένος) και δικατάληκτα (δηλ. με δύο καταλήξεις, μία κοινή για το αρσενικό και το θηλυκό και μία για το ουδέτερο). Συγκεκριμένα:

Παρατηρήσεις

1. Στα τρικατάληκτα δευτερόκλιτα επίθετα το αρσενικό και το ουδέτερο γένος κλίνονται σύμφωνα με τη β′ κλίση των ουσιαστικών (βλ. Ενότητα 4), ενώ το θηλυκό κλίνεται σύμφωνα με την α′ κλίση των ουσιαστικών (βλ. Ενότητα 6).
2. Το θηλυκό γένος των τρικατάληκτων δευτερόκλιτων επιθέτων κανονικά λήγει σε -η. Όταν, όμως, πριν από την κατάληξη -ος του αρσενικού υπάρχει φωνήεν ή -ρ-, τότε λήγει σε -α (μακρό), π.χ. ἀγαθ-ός, ἀγαθ-ή, ἀγαθ-όν, αλλά πλούσι-ος, πλουσί-α (προσοχή στον τονισμό, η λήγουσα είναι μακρά), πλούσι-ον και μικρ-ός, μικρ-ά, μικρ-όν.
3. Το θηλυκό των τρικατάληκτων δευτερόκλιτων επιθέτων στην ονομαστική, γενική και κλητική του πληθυντικού τονίζεται όπου και όπως το αρσενικό στις αντίστοιχες πτώσεις, π.χ. πλούσιαι, πλουσίων (αρσ.: πλούσιοι, πλουσίων).
4. Δικατάληκτα είναι κυρίως τα περισσότερα σύνθετα επίθετα σε -ος, π.χ. ὁ/ἡ ἔνδοξος, τὸ ἔνδοξον – ὁ/ἡ ἀθάνατος, τὸ ἀθάνατον.

• Να συμπληρώσετε τις πτώσεις που λείπουν:

  	αρσενικό	θηλυκό	ουδέτερο
  	ενικός αριθμός
  ονομ.	ὁ φαιδρός	___________	τὸ φαιδρόν
  γεν.	___________	___________	___________
  δοτ.	___________	___________	___________
  αιτ.	___________	___________	___________
  	πληθυντικός αριθμός
  ονομ.	___________	___________	___________
  γεν.	___________	___________	___________
  δοτ.	___________	___________	___________
  αιτ.	___________	___________	___________

  
  
• Να εντοπίσετε τα δευτερόκλιτα επίθετα του κειμένου της Ενότητας και να τα γράψετε στην ίδια πτώση του άλλου αριθμού και στα τρία γένη.
  
  

2. Η δεικτική αντωνυμία οὗτος, αὕτη, τοῦτο

Η αντωνυμία οὗτος, αὕτη, τοῦτο (= αυτός, -ή, -ό) είναι τρικατάληκτη και κλίνεται ως εξής:

Παρατηρήσεις

1. Είναι η μόνη αντωνυμία που έχει κλητική πτώση στον ενικό αριθμό του αρσενικού και του θηλυκού γένους.
2. Το ουδέτερο δεν έχει τελικό -ν στην ονομαστική και αιτιατική ενικού.
3. Οι τύποι του ουδετέρου γένους και οι πλάγιες πτώσεις του αρσενικού και του θηλυκού γένους έχουν αρχικό γράμμα τ-.
4. Για τις υπόλοιπες δεικτικές αντωνυμίες βλ. Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής.

Ασκήσεις

1. Να κλίνετε τα ονοματικά σύνολα: ἡ ὡραία νῆσος, ὁ καλὸς μαθητής, τὸ γνήσιον τέκνον.
   
   
2. Να γράψετε τα επίθετα που δίνονται στην παρένθεση στον κατάλληλο τύπο, ώστε να συμφωνούν με τα αντίστοιχα ουσιαστικά:

   α. τὰς ________________ συμφοράς (δεινός)	δ. οἱ ________________ στρατιῶται (γενναῖος)
   β. τὴν ________________ πολιτείαν (δίκαιος)	ε. τοῖς ________________ ἀνθρώποις (ἔντιμος)
   γ. τῶν ________________ δένδρων (ἄκαρπος)

   
   
3. Να μεταφέρετε τα παρακάτω επίθετα στα υπόλοιπα γένη διατηρώντας τον αριθμό και την πτώση:

   αρσενικό	θηλυκό	ουδέτερο
   α. τοὺς ἀρχαίους	_____________	_____________
   β. _____________	τῇ δεξιᾷ	_____________
   γ. τῶν θείων	_____________	_____________
   δ. _____________	αἱ ὠφέλιμοι	_____________
   ε. _____________	_____________	τῶν ὀλίγων

   
   
4. Να συμπληρώσετε τα κενά με τον κατάλληλο τύπο της δεικτικής αντωνυμίας οὗτος, αὕτη, τοῦτο και, σε όσες περιπτώσεις είναι νοηματικά αποδεκτό, να μεταφέρετε τις προτάσεις στον άλλον αριθμό:
   α. Οἱ τόποι ________________ χθαμαλοί (= χαμηλοί, χωρίς ορεινούς όγκους) εἰσιν.
   β. Τὰ παιδία ________________ οὐκ ἐγίγνωσκον τοὺς κινδύνους.
   γ. ________________ τὸ ἀριστεῖον λαμβάνει.
   δ. Ἐκεῖνοι εἰς ________________ τὸν ἀγῶνα κατέστησαν ἡμᾶς.
   ε. ________________ ἡ ψῆφος τοῦ δικαστοῦ ἐστιν.
   
   
5. Να εντοπίσετε στο παρακάτω κείμενο τα δευτερόκλιτα επίθετα και να τα μεταφέρετε στην ίδια πτώση του άλλου αριθμού και στα τρία γένη:

   Ἀνὴρ πλούσιος Ἀθηναῖος μεθ' ἑτέρων τινῶν ἔπλει. Καὶ δὴ χειμῶνος σφοδροῦ γενομένου καὶ τῆς νηὸς περιτραπείσης οἱ μὲν λοιποὶ πάντες διενήχοντο, ὁ δὲ Ἀθηναῖος παρ' ἕκαστα τὴν Ἀθηνᾶν ἐπικαλούμενος μυρία ἐπηγγέλλετο, εἰ περισωθείη. Εἷς δέ τις τῶν συννεναυαγηκότων παρανηχόμενος ἔφη πρὸς αὐτόν· σὺν Ἀθηνᾷ καὶ χεῖρα κίνει.

   Μύθος του Αισώπου

Γλωσσικά σχόλια

Πενίαν φέρειν οὐ παντός, ἀλλ’ ἀνδρὸς σοφοῦ
Μένανδρος, Γνῶμαι Μονόστιχοι

Δεν μπορεί ο καθένας να αντέξει τη φτώχεια, παρά μόνο ο σοφός.