Ένα ταξίδι επιστημονικής φαντασίας

Α. Κείμενο

Ο Λουκιανός (γεννήθηκε το 120 μ.Χ. περίπου) καταγόταν από τη Συρία. Άριστος γνώστης της ελληνικής γλώσσας, στρέφεται με το έργο του εναντίον καθιερωμένων αντιλήψεων και καυτηριάζει τα κακώς κείμενα της εποχής του. Ένα σημαντικό έργο του είναι η Ἀληθὴς Ἱστορία, που αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της δημιουργικής φαντασίας και του ανήσυχου πνεύματός του. Σε αυτό, με χαριτωμένο λόγο και περιπαικτική διάθεση, σατιρίζει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα της εποχής του επινοώντας ένα υπερπόντιο ταξίδι που τον οδηγεί σε μια απίστευτη συνάντηση...

Πλέομεν ὅσον τριακοσίους σταδίους καὶ νήσῳ μικρᾷ καὶ ἐρήμῃ προσφερόμεθα. Μείναντες δὲ ἡμέρας ἐν τῇ νήσῳ πέντε, τῇ ἕκτῃ ἐξορμῶμεν καὶ τῇ ὀγδόῃ καθορῶμεν ἀνθρώπους πολλοὺς ἐπὶ τοῦ πελάγους διαθέοντας, ἅπαντα ἡμῖν προσεοικότας καὶ τὰ σώματα καὶ τὰ μεγέθη, πλὴν τῶν ποδῶν μόνων· ταῦτα γὰρ φέλλινα ἔχουσιν· ἀφ’ οὗ δή, οἶμαι, καὶ καλοῦνται Φελλόποδες. Θαυμάζομεν οὖν ὁρῶντες οὐ βαπτιζομένους, ἀλλὰ ὑπερέχοντας τῶν κυμάτων καὶ ἀδεῶς ὁδοιποροῦντας. Οἱ δὲ καὶ προσέρχονται καὶ ἀσπάζονται ἡμᾶς ἑλληνικῇ φωνῇ λέγουσί τε εἰς Φελλὼ τὴν αὑτῶν πατρίδα ἐπείγεσθαι. Μέχρι μὲν οὖν τινος συνοδοιποροῦσι ἡμῖν παραθέοντες, εἶτα ἀποτρεπόμενοι τῆς ὁδοῦ βαδίζουσιν εὔπλοιαν ἡμῖν ἐπευχόμενοι.

Λουκιανός, Ἀληθὴς Ἱστορία 2.3-4 (διασκευή)

Γλωσσικά σχόλια

Ερμηνευτικά σχόλια

Ο Λουκιανός στο έργο του Ἀληθὴς Ἱστορία διακωμωδεί μια κατηγορία λογοτεχνικών έργων που ήταν ιδιαίτερα αγαπητά στην εποχή του, ήταν όμως γεμάτα από υπερβολές και εξωπραγματικές καταστάσεις. Ο συγγραφέας ξεκινά για ένα θαλάσσιο ταξίδι με πολλά απρόοπτα· επισκέπτεται, μεταξύ άλλων, και το νησί των Φελλοπόδων, όπου όλα είναι ασυνήθιστα και παράξενα. Ενδεικτική της δροσιάς που αποπνέει ο λόγος του Λουκιανού είναι και η αφέλεια με την οποία εξηγούνται όλα τα δυσεξήγητα που μας περιγράφει.

ἅπαντα ἡμῖν προσεοικότας καὶ τὰ σώματα καὶ τὰ μεγέθη: Ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον στοιχείο του τρόπου με τον οποίο ο Λουκιανός παρουσιάζει τους φανταστικούς ήρωές του είναι τα σχεδόν ανθρωπομορφικά χαρακτηριστικά τους. Ο ανθρωπομορφισμός στην παρουσίαση φανταστικών πλασμάτων είναι ένα χαρακτηριστικό που επιβιώνει έως τις μέρες μας. Ας θυμηθούμε τις ταινίες κινουμένων σχεδίων, όπου τα διάφορα ζώα σκέφτονται, ενεργούν και αντιδρούν όπως ακριβώς και οι άνθρωποι. Από το χαρακτηριστικό αυτό ελάχιστες φορές έχει ξεφύγει και η πλέον προωθημένη «επιστημονική φαντασία» στη λογοτεχνία και στον κινηματογράφο, όπου ακόμα και τα πιο αποκρουστικά εξωγήινα και άλλα εχθρικά όντα έχουν χαρακτηριστικά ανθρώπου.

Ερωτήσεις

1. Ποια αξιοπερίεργα χαρακτηριστικά παρουσιάζουν οι Φελλόποδες που περιγράφει ο Λουκιανός;
2. Πώς συμπεριφέρθηκαν οι Φελλόποδες στον αφηγητή και στους συντρόφους του;
3. Να συγκρίνετε τους φανταστικούς ήρωες του Λουκιανού με τους αγαπημένους σας χαρακτήρες από τον κόσμο των κινουμένων σχεδίων ή της επιστημονικής φαντασίας.
   

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας

ἡ φωνή [στο κείμενο συναντήσατε τον τύπο φωνῇ]
		Αρχαία Ελληνική	Αρχαία / Νέα  Ελληνική	Νέα  Ελληνική
		φωνητός [= αυτός που μπορεί να ειπωθεί]	τὸ φώνημα φωνητικός φωνῆεν	φωνάζω φωναχτά φωνακλάς φωνηεντικός
		ἀντιφωνέω, ἀντιφωνῶ εὔφωνος μικρόφωνος ἡ μικροφωνία μεγαλόφωνος	φωνασκέω, φωνασκῶ [= (α.ε.) καλλιεργώ τη φωνή μου, (ν.ε.) φωνάζω δυνατά, κραυγάζω] ἡ φωνασκία ἡ εὐφωνία ἀναφωνέω, ἀναφωνῶ διαφωνέω, διαφωνῶ ἡ διαφωνία συμφωνέω, συμφωνῶ ἡ συμφωνία σύμφωνος ἄφωνος ἡ ἀφωνία καλλίφωνος παράφωνος ἡ παραφωνία πολύφωνος ἡ πολυφωνία	ευφωνικός μικρόφωνο μεγάφωνο πολυφωνικός μεγαλόφωνα (ή -ως) γραμμόφωνο φωνογράφος φωνοληψία φωνολογία φωνολογικός

Ασκήσεις

1. Συνδυάζοντας τις λέξεις της στήλης Α′ με τις κατάλληλες από τη στήλη Β′ να δημιουργήσετε ονοματικά σύνολα:

   Α′	Β′
   1. μικροφωνική	α. γνώμη
   2. σύμφωνη	β. πάθη
   3. φωνητικές	γ. ευφωνίας
   4. χάριν	δ. χορωδία
   5. παράφωνη	ε. χορδές
   6. φωνηεντικά	στ. εγκατάσταση

2. Χρησιμοποιώντας λέξεις μόνο από τον Λεξιλογικό Πίνακα να δώσετε ένα συνώνυμο ή ένα αντώνυμο των παρακάτω λέξεων:

   Συνώνυμα	Αντώνυμα
   έριδα, διχογνωμία →	χαμηλόφωνα →
   εὔφωνος →	διαφωνία →
   πλουραλισμός →	ψιθυρίζω →
   κραυγάζω →	μονοφωνία →
   κακόφωνος →
   δυσαρμονία →

Β2. Ετυμολογικά

Παραγωγή ουσιαστικών

Παραγωγή ουσιαστικών από ουσιαστικά (α′ μέρος)

• Υποκοριστικά – Περιεκτικά – Τοπικά

Ασκήσεις

1. Να κατατάξετε τα παρακάτω παράγωγα ουσιαστικά στην κατηγορία στην οποία ανήκουν. Στη συνέχεια να υπογραμμίσετε την κατάληξή τους: παιδάριον, λογεῖον, θυρίς, πυργίδιον, παρθενών, μαγειρεῖον, παιδίσκη, ξιφίδιον.
   
2. Να γράψετε την πρωτότυπη λέξη των ουσιαστικών της προηγούμενης άσκησης.
   
3. Να αντιστοιχίσετε τα παράγωγα ουσιαστικά της στήλης Α′ με τα πρωτότυπα ουσιαστικά της στήλης Β′ και να γράψετε στη στήλη Γ′ αν αυτά είναι υποκοριστικά, περιεκτικά ή τοπικά:

   Α′	Β′	Γ′
   1. ἀρχεῖον	α. ξένος	_____________
   2. σφηκιά	β. οἶκος	_____________
   3. οἰκίσκος	γ. σάνδαλον	_____________
   4. σανδάλιον	δ. σανίς	_____________
   5. ξενών	ε. σφήξ	_____________
   6. σανίδιον	στ. ἀρχή	_____________

   
   
4. Να αντιστοιχίσετε τα παράγωγα ουσιαστικά (στήλη Α′) με την κατηγορία στην οποία ανήκουν (στήλη Β′):

   Α′	Β′
   1. πετρίδιον	α. υποκοριστικό
   2. ἐπύλλιον
   3. κουρεῖον	β. τοπικό
   4. περιστερεών
   5. πλοιάριον
   6. ψηφίς	γ. περιεκτικό
   7. χρυσίον

   
   
5. Να γράψετε παράγωγα ουσιαστικά των παρακάτω λέξεων που να δηλώνουν αυτό που ζητείται στην παρένθεση:

   χῶρος (υποκοριστικό)	→	________________		θήρ (υποκοριστικό)	→	________________
   γραφεύς (τοπικό)	→	________________		ὄμμα (υποκοριστικό)	→	________________
   κίων (υποκοριστικό)	→	________________		ὠδή (τοπικό)	→	________________

Γ. Γραμματική

1. Το άρθρο

Όπως και στη ν.ε., το άρθρο είναι μονοσύλλαβη κλιτή λέξη η οποία χρησιμοποιείται πριν από ουσιαστικά και επίθετα (ή πριν από λέξεις που παίζουν τον ρόλο ουσιαστικών και επιθέτων, όπως στη φράση: το λέγω είναι ρήμα), π.χ. τῇ νήσῳ, τοῦ πελάγους, τὰ σώματα, τὰ μεγέθη, τῶν ποδῶν, τῶν κυμάτων, τὴν πατρίδα, τῆς ὁδοῦ.

Ο τύπος ὦ δεν είναι τύπος του άρθρου, αλλά επιφώνημα, που χρησιμοποιείται μπροστά από ονόματα κλητικής πτώσης.

2. Β΄ κλίση ουσιαστικών

Όπως αναφέρθηκε στην προηγούμενη Ενότητα, στην α.ε. υπάρχουν τρεις κλίσεις: η πρώτη, η δεύτερη και η τρίτη. Σε αυτή την Ενότητα θα μελετήσετε τη β′ κλίση.

Οι καταλήξεις των πτώσεων είναι οι εξής:

• Να εντοπίσετε τα ουσιαστικά του κειμένου της Ενότητας που ανήκουν στη β′ κλίση.
• Να συμπληρώσετε την κλίση του ουσιαστικού ὁ νόμος με τη βοήθεια του προηγούμενου πίνακα. Να προσθέσετε και το άρθρο:

  	ενικός αριθμός		πληθυντικός αριθμός
  	α.ε.	ν.ε.	α.ε.	ν.ε.
  ονομ.	__    νόμος	νόμος	__    ____________	νόμοι
  γεν.	__    ____________	νόμου	__    ____________	νόμων
  δοτ.	__    ____________		__    ____________
  αιτ.	__    ____________	νόμο	__    ____________	νόμους
  κλητ.	__    ____________	νόμε	__    ____________	νόμοι

Παρατηρήσεις

1. Η κατάληξη -α στον πληθυντικό των ουδετέρων είναι βραχεία, π.χ. τὰ δῶρα.
2. Η δίφθογγος οι, όταν βρίσκεται στο τέλος κλιτής λέξης (πλην ευκτικής ρήματος), είναι βραχεία, π.χ. οἱ χῶροι (αλλά τοῖς χώροις).
3. Η γενική και η δοτική των ουσιαστικών β′ κλίσης, όταν τονίζονται στη λήγουσα, περισπώνται και στους δύο αριθμούς, π.χ. τοῦ ποταμοῦ, τῷ ποταμῶ, τῶν ποταμῶν, τοῖς ποταμοῖς.
4. Τα οξύτονα και παροξύτονα ουσιαστικά β′ κλίσης διατηρούν τον τόνο τους στην ίδια συλλαβή σε όλες τις πτώσεις, π.χ. ὁ νομός, τοῦ νομοῦ, τῷ νομῷ, τὸν νομόν.
5. Τα προπαροξύτονα ουσιαστικά β′ κλίσης τονίζονται στην προπαραλήγουσα, όταν η λήγουσα είναι βραχεία, π.χ. ὁ ἄνθρωπος, οἱ ἄνθρωποι. Ο τόνος τους κατεβαίνει στην παραλήγουσα, όταν η λήγουσα είναι μακρά, π.χ. τοῦ ἀνθρώπου, τῶν ἀνθρώπων.

Ασκήσεις

1. Να συμπληρώσετε τις πτώσεις που λείπουν στον παρακάτω πίνακα:

   	ενικός αριθμός		πληθυντικός αριθμός
   ονομ.	ἡ ἄμπελος
   γεν.		τοῦ ταύρου
   δοτ.				τοῖς ταύροις
   αιτ.			τὰς ἀμπέλους
   κλητ.

   
   
2. Να μεταφέρετε τα ουσιαστικά στην ίδια πτώση του άλλου αριθμού:
   τοῖς ὀφθαλμοῖς, τῇ νήσῳ, τοῖς ἀνθρώποις, τὸν οἶνον, τοὺς ὅρκους, τῷ ποτηρίῳ.
3. Να αντιστοιχίσετε τα ουσιαστικά της στήλης Α′ με τις πτώσεις τους στη στήλη Β′:

   Α′	Β′
   1. σταδίους	α. γενική ενικού
   2. Λουκιανός	β. ονομαστική ενικού
   3. ποταμῶν	γ. αιτιατική πληθυντικού
   4. νήσῳ	δ. γενική πληθυντικού
   5. τυροῦ	ε. δοτική ενικού

4. Να συμπληρώσετε τις καταλήξεις και να τονίσετε τα ουσιαστικά και τους τύπους του άρθρου:
   του μυστηρι____, την νησ____, τοις σταδι____, τα δενδρ____, των δωρ____, του οἰκ____, τον ἰατρ____, τῳ ἐφηβ____, του καρπ____, τοις ποταμ____, ταις ψηφ____, τους γεωργ____, τους ἀνθρωπ____, τον Λουκιαν____ .
5. Στις προτάσεις που ακολουθούν να συμπληρώσετε την κατάλληλη πτώση του ουσιαστικού και στη συνέχεια να γράψετε την ίδια πτώση του άλλου αριθμού:
   α. Οἱ _______________ (ταῦρος) ἄγριοί εἰσιν. (____________________)
   β. Διεφθάρη (= έχασε) δὲ ὁ Θάμυρις ὑπὸ ___________________ (νόσος) τοὺς ___________________ (ὀφθαλμός). (____________________)(____________________)
   γ. Αἱ ____________________ (ἄμπελος) τὸν ____________________ (οἶνος) παρέχουσιν. (____________________) (____________________)
   δ. ᾿Επίστανται (= γνωρίζουν) τὰ γιγνόμενα οἱ ____________________ (σύμμαχος) καὶ οἱ ____________________ (πολέμιος) καὶ ἅπαντες ῞Ελληνες καὶ ____________________ (βάρβαρος). (____________________)(____________________)(____________________)
   ε. Παῦσον (= σταμάτησε) τοῦ ____________________ (θρῆνος). (____________________)
   

3. Προσωπικές αντωνυμίες

Στο κείμενο της Ενότητας συναντήσατε τους τύπους ἡμῖν και ἡμᾶς, οι οποίοι ανήκουν στις προσωπικές αντωνυμίες της α.ε.

Ακολουθεί η κλίση του α′ και β′ προσώπου (το γ′ πρόσωπο δεν απαντά συχνά στα πεζά κείμενα):

Παρατήρηση

Οι αντωνυμίες δεν έχουν κλητική (εξαιρείται η δεικτική αντωνυμία οὗτος, την οποία θα εξετάσουμε σε επόμενη Ενότητα).

Ασκήσεις

1. Να αντιστοιχίσετε τους τύπους προσωπικών αντωνυμιών της στήλης Α′ με τη γραμματική τους ταυτότητα στη στήλη Β′:

   Α′	Β′
   1. ὑμῖν	α. γενική ενικού α′ προσώπου
   2. με	β. δοτική ενικού β′ προσώπου
   3. ἡμῶν	γ. δοτική πληθυντικού β′ προσώπου
   4. ἐμοῦ	δ. αιτιατική ενικού α′ προσώπου
   5. σοι	ε. γενική πληθυντικού α′ προσώπου

2. Να υπογραμμίσετε τις προσωπικές αντωνυμίες των παρακάτω φράσεων και να τις αναγνωρίσετε γραμματικά:
   α. Αἱ ψυχαὶ ἡμῶν καθαραί εἰσιν.
   β. Μάχονται ἡμῖν οἱ πολέμιοι.
   γ. Αἱροῦνται ἡμᾶς στρατηγούς.
   δ. Ἐγώ εἰμι ὁ ποιμὴν ὁ καλός.
   ε. Ὁ λόγος σου γλυκύς ἐστι.
   στ. Οἱ πρόγονοι ὑμῶν γενναῖοι ἦσαν.
   ζ. Λέγω σοι καὶ τοῦτο.

Λίαν φιλῶν σεαυτὸν οὐχ ἕξεις φίλον
Μένανδρος, Γνῶμαι Μονόστιχοι

Εάν αγαπάς υπερβολικά τον εαυτό σου, δε θα έχεις φίλους.