ΜΑΘΗΜΑ XXXVIII

LECTIO DUODEQUADRAGESIMA

Η ΜΟΙΡΑ ΤΗΣ ΚΑΙΚΙΛΙΑΣ

Οι Ρωμαίοι πίστευαν ότι οι τυχαίες κουβέντες μπορούσαν να αποδειχτούν σημαδιακές (βλ. και την εισ. στο μάθ. XII). Ενδεικτικό είναι το περιεχόμενο του κειμένου που ακολουθεί. Η Καικιλία θέλησε να προκαλέσει την εμφάνιση ενός οιωνού, για να πληροφορηθεί κάτι σχετικό με το μελλοντικό άντρα της κόρης της αδελφής της, που βρισκόταν σε ηλικία γάμου. Στη διάρκεια της ολονυκτίας μέσα στο ναό η κοπέλα κουράστηκε από την ορθοστασία και ζήτησε από τη θεία της «να της παραχωρήσει τη θέση της για να καθήσει». Η Καικιλία της «παραχώρησε ευχαρίστως τη θέση της». Αργότερα η Καικιλία πέθανε και το κορίτσι «πήρε τη θέση της» και στη ζωή, αφού έγινε γυναίκα του Μετέλλου.

Caecilia, uxor Metelli, dum* more prisco omen nuptiāle petit filiae sorōris, ipsa fēcit omen. Nam in sacello quodam nocte cum sorōris filiā persedēbat expectabatque dum* aliqua vox congruens proposito audirētur. Tandem puella, longā morā standi fessa, rogāvit materteram, ut sibi paulisper loco cederet. Tum Caecilia puellae dixit: «ego libenter tibi meā sede cedo». Hoc dictum paulo post res ipsa confirmāvit. Nam mortua est Caecilia, quam Metellus, dum* vixit, multum amāvit; postea is puellam in matrimonium duxit.

Αργυρός δηνάριος με παράσταση θριάμβου του Γαΐου Καικιλίου Μετέλλου. (125-120 π.Χ.) Η επιγραφή αναφέρεται στο θρίαμβο τον ίδιου (στ. 6) και άλλων μελών της οικογένειας των Μετέλλων (στ. 13 και 15).

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

Ετυμολογικά: 1. κυρ. «προγενέστερος»· πρβ. pri-mus, prin-ceps, πριν 2. υποκορ. του sacrum 3. < mater ≃ μήτηρ 4. ἕδ-ρα, sed-eo 5. < mater ≃ μήτηρ.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1. Οι χρονικές προτάσεις. Όπως οι χρονικές μετοχές έτσι και οι δευτερεύουσες προτάσεις προσδιορίζουν χρονικά την πράξη ή την κατάσταση που περιγράφει το ρήμα μιας άλλης πρότασης (συνήθως της κύριας). Η έγκλιση με την οποία εκφέρονται είναι η οριστική, εφόσον εκφράζουν μόνο το χρόνο και τίποτα άλλο· αν όμως ο καθορισμός του χρόνου χρωματίζεται με άλλες έννοιες (όπως αυτή της προσδοκώμενης πράξης) ή αν η σχέση της χρονικής πρότασης με την προσδιοριζόμενη δεν είναι μόνο καθαρά χρονική, τότε οι χρονικές προτάσεις εκφέρονται με υποτακτική. Στην περίπτωση αυτή ισχύει γενικά η ακολουθία των χρόνων.

2. Σε σχέση με την πρόταση που προσδιορίζουν, οι χρονικές προτάσεις εκφράζουν:

i. Κάτι τo σύγχρονο. Στην περίπτωση αυτή εισάγονται με τους συνδέσμους: dum, quoad και quamdiu και εκφέρονται με οριστική. Ειδικότερα, ο συγχρονισμός περιλαμβάνει δύο κατηγορίες:

α. Παράλληλη διάρκεια (= εφόσον, όσο)· π.χ. Dum Caecilia vixit, Metellus eam multum amāvit όσο έζησε η Καικιλία, ο Μέτελλος την αγαπούσε πολύ.

β. Μια συνεχιζόμενη πράξη (= χρονική πρόταση), στη διάρκεια της οποίας συμβαίνει μια άλλη πράξη (= κύρια πρόταση). Η χρονική πρόταση εισάγεται μόνο με το dum (= ενώ) και εκφέρεται πάντα με την οριστική του ενεστώτα, οποιοσδήποτε κι αν είναι ο χρόνος της κύριας πρότασης (για γεγονότα του παρελθόντος στην κύρια πρόταση υπάρχει συνήθως παρακείμενος ή ιστορικός ενεστώτας)· π.χ. Dum omen petit, ipsa fēcit omen ενώ αναζητούσε (κυρ. «αναζητά») κάποιο σημάδι, δημιούργησε η ίδια τον οιωνό.

ii. Κάτι το προτερόχρονο. Στην περίπτωση αυτή οι χρονικές προτάσεις εισάγονται με τους συνδέσμους: postquam (= αφού), ubi, ut (= όταν, μόλις), simulac (simul atque), cum primum ( = μόλις). Εκφέρονται με οριστική, που για το παρελθόν είναι συνήθως η οριστική του παρακειμένου (ή του υπερσυντελίκου): Ubi in sacellum venērunt (venerant), omen petivērunt όταν ήλθαν στο ναό, αναζήτησαν κάποιον οιωνό.

iii. Κάτι το υστερόχρονο. Στην περίπτωση αυτή οι χρονικές προτάσεις εισάγονται με τους συνδέσμους: antequam (ή χωριστά: ante ... quam) πριν priusquam (prius ... quam) πριν· dum, donec, quoad μέχρι. Εκφέρονται με οριστική, όταν η πράξη ενδιαφέρει μόνο από χρονική άποψη, και με υποτακτική, όταν η πράξη περιγράφεται ως προσδοκία ή επιδίωξη· π.χ.

expectābam, dum vox audirētur περίμενα μέχρι να ακουστεί η φωνή (= με την προσδοκία να ακουστεί)

discēdam, priusquam Caesar redeat θα φύγω πριν γυρίσει ο Καίσαρας (εκφράζεται η επιθυμία να τον προλάβω).

3. Συμπληρωματικά προς όσα έχουμε ήδη πει σχετικά με τη χρήση του cum θα προσθέσουμε εδώ τα εξής: (α) Ο cum με υποτακτική (ιστορικός cum) χρησιμοποιείται μόνο για το παρελθόν (βλ. μάθ. XXIV)· ο cum με οριστική χρησιμοποιείται και για το παρόν και για το παρελθόν και για το μέλλον (β) ο cum με οριστική έχει μια σειρά από ιδιαίτερες χρήσεις, στις οποίες δεν μπορεί να τον αντικαταστήσει ο ιστορικός cum. Εκφράζει δηλαδή την επανάληψη (επαναληπτικός: μάθ. XV), το ξαφνικό γεγονός (αντίστροφος cum: μάθ. XIV) κτλ.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Αναγνωρίστε τις παρακάτω χρονικές προτάσεις.
   Cum in venatiōnibus eris, pugillāres adporta (μάθ. VIII)
   Ubi in Italiā fuit, copias Rōmanōrum profligāvit (μάθ. XI)
   Ut domum rediit, filia ad eum cuccurrit (μάθ. XII)
   Vix animum sollicitum somno dederat, cum repente apparuit species (μάθ. XIV)
   Cum civitas bellum gerit, magistrātus creantur (μάθ. XV)
   Postquam bovum vestigia vidit, gregem amovēre coepit (μάθ. XVIII)
   Cum ilia cubiculum intraverat, filium vivere simulābat (μάθ. XXIII)
   Cum lacrimae suae vincerent, egrediebātur (μάθ. XXIII)
   Cum Nasīca ad Ennium venisset, ancilla dixit eum domi non esse (μάθ. XXIV)
   Cum Africānus in Literno esset, praedōnes ad eum venērunt (μάθ. XXXIV)
2. Να συμπληρωθεί ο σωστός ρηματικός τύπος:
   Dum Curius............................ , legāti Samnitium venērunt (ceno)
   Legati expectavērunt, dum Curius aliquid............................ (dico)
   Dum Curius........................... , divitias contempsit (vivus sum)
3. Να μεταφραστούν στα λατινικά οι προτάσεις:
   Ενώ κάθονταν, ακούστηκε μια φωνή
   Όσο αναπνέω (spiro), ελπίζω (spero)