ΜΑΘΗΜΑ XXXVI
LECTIO SEXTA ET TRICESIMA
MIA ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΔΩΡΟΔΟΚΙΑΣ
Ο Μάνιος Κούριος Δεντάτος (Manius Curius Dentatus· βλ. την εισ. στο μάθ. XXII) υπήρξε μια θρυλική φυσιογνωμία της ρωμαϊκής ιστορίας. Ολιγαρκής και αδιάφθορος έδωσε -όπως μας πληροφορεί το παρακάτω χωρίο- μια περήφανη απάντηση στους πρέσβεις των Σαμνιτών που προσπάθησαν να τον δωροδοκήσουν με χρυσάφι. Η εγκράτεια και η ολιγάρκεια διέκρινε γενικότερα -έτσι τουλάχιστον υποστήριζαν οι Ρωμαίοι- τους ήρωες των πρώτων αιώνων της Ρώμης. Στην αντίληψη των Ρωμαίων ιστορικών η ηθική παρακμή (βλ. τις εισ. στα μαθ. XI και XXX) συνδέθηκε κύρια με τα ελαττώματα της απληστίας (avaritia) και της τρυφής (luxuria).
Manius Curius Dentātus maximā frugalitāte utebātur, quo* facilius divitias contemnere posset. Die quodam Samnitium legāti ad eum venērunt. Ille se in scamno assidentem apud focum et ex ligneo catillo cenantem eis spectandum* praebuit. Samnitium divitias contempsit et Samnītes paupertātem eius mirāti sunt. Nam cum ad eum magnum pondus auri publice missum attulissent, ut* eo uterētur, vultum risu solvit et protinus dixit: «Supervacaneae, nē* dicam ineptae, legatiōnis ministri, narrāte Samnitibus Manium Curium malle locupletibus imperāre quam ipsum fieri locuplētem; et mementōte me nec acie vinci nec pecuniā corrumpi posse».
Ρωμαίοι και Σαμνίτες που συνάπτουν συνθήκη (ταφική τοιχογραφία από τη Ρώμη· 4ος αι. π.Χ.)..
ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ
|
frugalitas-ātis (θ.) ολιγάρκεια utor, usus sum, uti, αποθ. 3 (+ αφ.) χρησιμοποιώ(1)· frugalitāte utor είμαι ολιγαρκής quo (σύνδ. τελ.) για να· quo facilius ... posset για να μπορεί ευκολότερα facilis -is -e εύκολος(2) divitiae -ārum (μόνο πληθ.) πλούτη(3) contemno, -tempsi, -temptum, -temnĕre, 3 περιφρονώ Samnītes -ium οι Σαμνίτες scamnum -i ≥ σκαμνί(4) assideo, -sēdi, -sessum, -sidēre, 2 (ad + sedeo) κάθομαι (δίπλα) focus -i εστία, φωτιά· apud focum δίπλα στη φωτιά ligneus -a -um ξύλινος catillus -i πιάτο ceno, 1 δειπνώ, γευματίζω praebeo, -bui, -bitum -bēre, 2 (prae + habeo) παρέχω, προσφέρω se spectandum (γερουνδιακό του σκοπού) praebuit παρουσιάστηκε για να τον δουν, στα μάτια τους paupertas -tātis (θ). φτώχεια(5) miror, αποθ. 1 θαυμάζω(6) pondus -eris (ουδ.) βάρος(7) aurum -i χρυσάφι· magnum pondus auri πολύ χρυσάφι |
publice δημόσια, από την πολιτεία (το δημόσιο ταμείο) risus -us (αρσ.) γέλιο(8) solvo, solvi, solūtum, solvĕre, 3 λύνω, χαλαρώνω(9)· vultum risu solvit χαλάρωσε (μαλάκωσε) το (αυστηρό του) πρόσωπο με το γέλιο (γελώντας) protinus (επίρρ.) αμέσως supervacaneus -a -um περιττός, ανώφελος nē (τελ. σύνδ.) για να μη· supervacaneae, ne dicam ineptae, legatiōnis της περιττής -για να μην πω ανόητης- πρεσβείας ineptus -a -um άκαιρος, ανόητος legatio -ōnis (θ.) πρεσβεία(10)· legatiōnis ministri απεσταλμένοι, πρεσβευτές malo, malui, malle προ- τιμώ(11) locuples -plētis πλούσιος(12) acies -ēi παραταγμένος στρατός· μάχη(13)· acie στη μάχη corrumpo, -rūpi, -ruptum, -rumpĕre, 3 διαφθείρω(14) pecuniā (αφ. του μέσου) με χρήματα |
Ετυμολογικά: 1. > usus 2. < facio. 3. «αγαθά-προσφορά των θεών»· divus, δῖος 4. πρβ. σκίμπους· πρβ. σκαμπό << γαλλ. 5. < pau-per = φτωχός· πρβ. paucus, παῦ-ρος 6. ad-mīror, mirabilis 7. ap-pendo 8. < rideo 9. πρβ. σβέλτος << ιτ. 10. < legātus 11. < magis-volo 12. < locu-plēs = «πλούσιος σε γη» · plē-nus 13. επίσης «αιχμή»· πρβ. άκ-ρη, ακ-μή κτλ. 14. pro-rumpo
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
1. Οι τελικές προτάσεις είναι προτάσεις επιρρηματικές. Εκφράζουν το σκοπό για τον οποίο γίνεται η πράξη μιας άλλης πρότασης, συνήθως της κύριας. Εισάγονται με το σύνδεσμο ut, αν είναι καταφατικές, και με το σύνδεσμο nē, αν είναι αρνητικές. Εκφέρονται πάντοτε με υποτακτική (στα ελληνικά μπορεί να έχουμε ακόμη ευκτική του πλάγιου λόγου ή οριστική).
Ιδιομορφία ως προς την ακολουθία των χρόνων: εκφέρονται μόνο με την υποτακτική του ενεστώτα (σε εξάρτηση από αρκτικό χρόνο) και του παρατατικού (σε εξάρτηση από ιστορικό χρόνο)· π.χ.
Legāti aurum adferunt, ut Curius eo utātur.
Legāti aurum attulērunt, ut Curius eo uterētur.
2. Οι τελικές προτάσεις εισάγονται με το quo, όταν ακολουθεί συγκριτικός βαθμός επιθέτου ή επιρρήματος· π.χ. quo facilius divitias contemnere posset για να μπορεί ευκολότερα να περιφρονεί τα πλούτη. Επίσης χρησιμοποιούνται παρενθετικά (nē dicam...). Τέλος, στην κύρια πρόταση μπορεί να προηγούνται επιρρήματα ή φράσεις που σημαίνουν «γι' αυτό το σκοπό», «με αυτή την πρόθεση» (eo consilio, ut...· eā mente, ut ...), πράγμα που δείχνει ότι η πρόταση είναι τελική.
3. Μετά από ρήματα που σημαίνουν «δίνω, παραδίδω, παρέχω», το γερουνδιακό εκφράζει σκοπό (πρβ. το απαρέμφατο του σκοπού της ελληνικής: τὴν πόλιν οἰκεῖν αὐτοῖς ἔδοσαν)· π.χ.
Legātis se spectandum praebuit
Ο σκοπός εκφράζεται και με εμπρόθετο γερούνδιο ή εμπρόθετο γερουνδιακό (βλ. τα μαθ. XXXII, XLIX)· επίσης με τη δοτική του σκοπού (βλ. το μάθ. XXX), με το σουπίνο σε -um (XXXIV Π4) και με εμπρόθετο ουσιαστικό σε αιτιατική πτώση.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
- Να αναγνωριστούν οι τελικές προτάσεις του κειμένου (σύνδεσμος, έγκλιση, ακολουθία)
- Να αντικατασταθεί το σουπίνο ή το εμπρόθετο γερούνδιο από τελική πρόταση· π.χ. spectātum veniunt = veniunt, ut spectent.
Να εφαρμοστεί η ακολουθία των χρόνων:
Praedōnes salutātum venērunt =
Legātos misērunt ad orandum =
Pueri venērunt spectātum =
Legātos mittunt orātum =
Praedōnes salutātum veniunt = - Να γίνει χρονική αντικατάσταση του utebātur· να κλιθεί το acies.
- Να μεταφραστούν στα λατινικά οι προτάσεις:
Είναι φτωχός (pauper), για να μπορεί να περιφρονεί τα πλούτη
Ήταν φτωχός, για να μπορεί να περιφρονεί τα πλούτη
Verba volant, scripta manent!
(Τα λόγια χάνονται, τα γραφτά μένουν)
Hominem ingeniōsum, Μ. Antōnium, aiunt solitum esse dicere, idcirco se nullam umquam oratiōnem scripsisse, ut, si aliquando erravisset, posset negāre se dixisse.
(Κικέρωνας, Pro Cluentio, 140)
Λένε πως ο Μάρκος Αντώνιος, ένας ευφυής άνθρωπος, συνήθιζε να δηλώνει πως δεν είχε δώσει ποτέ σε κανένα λόγο του γραπτή μορφή, για να μπορεί, αν κάποτε έκανε λάθος, να αρνηθεί ότι το είχε πει αυτός!