ΜΑΘΗΜΑ XXXIV
LECTIO QUARTA ET TRICESIMA
Ο ΣΚΙΠΙΩΝΑΣ Ο ΑΦΡΙΚΑΝΟΣ
ΚΑΙ ΟΙ ΛΗΣΤΑΡΧΟΙ
Ο Σκιπίωνας ο Αφρικανός ο πρεσβύτερος (Publius Cornēlius Scipio Africānus maior) υπήρξε ο νικητής του Αννίβα στο Β' Καρχηδονιακό πόλεμο (βλ. την εισ. στο μάθ. XI). Οι αντίπαλοί του, με επικεφαλής τον Κάτωνα (βλ. την εισ. στο μάθ. XXV), αγωνίστηκαν να αμαυρώσουν την αίγλη του για πολιτικούς λόγους. Εντούτοις, ο Σκιπίωνας παρέμεινε μια εξαιρετικά δημοφιλής προσωπικότητα, όπως διαπιστώνουμε και από το παρακάτω κείμενο: σε αυτό ο Σκιπίωνας γίνεται κυριολεκτικά «αντικείμενο λατρείας» από τους λήσταρχους. Το επεισόδιο αυτό είναι ενδεικτικό για την τάση των Ρωμαίων να διοχετεύουν ένα μέρος -ίσως το πιο χαρακτηριστικό- της θρησκευτικότητάς τους στη «θεοποίηση» των μεγάλων μορφών του παρελθόντος τους (βλ. και την εισ. στο μάθ. V).
Cum Africānus in Literno esset, complūres praedōnum duces forte salutātum* ad eum venērunt. Tum Scipio, cum se ipsum captum* venisse eos existimasset, praesidium domesticōrum in tecto*conlocāvit. Quod ut praedōnes animadvertērunt, abiectis armis ianuae appropinquavērunt et clarā voce Scipiōni nuntiavērunt (incredibile audītu!) virtūtem eius admirātum* se venisse. Haec postquam domestici Scipiōni rettulērunt, is fores reserāri eosque intromitti iussit. Praedōnes postes ianuae tamquam sanctum templum venerāti sunt et cupide Scipiōnis dextram osculāti sunt. Cum ante vestibulum dona posuissent, quae homines deis immortalibus consecrāre solent, domum revertērunt.
Αργυρός δηνάριος με τη μορφή Σκιπίωνα τον Αφρικανού του πρεσβύτερου(;)
(γύρω στο 105 π.Χ.).
ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ
|
Liternum -i το Λίτερνο της Καμπανίας complūres -es -(i)a πολλοί praedo -ōnis (αρσ.) ληστής(1) forte (επίρρ.) κατά τύχην(2) salūto, 1 χαιρετίζω επίσημα praesidium φρουρά domestici -ōrum (πληθ.) οι δούλοι του σπιτιού(3) tectum -i σπίτι abicio, -iēci, -iectum, -icĕre (ab + iacio) πετώ μακριά· καταθέτω (τα όπλα) clarus καθαρός, δυνατός(4) incredibile auditu απίστευτο στο άκουσμα, να το ακούς και να μην το πιστεύεις! haec = verba praedōnum, τα λόγια των ληστών admīror, αποθ. 1 (ad + miror) θαυμάζω(5) |
resero, 1 ανοίγω intromitto, -mīsi, -missum, -mittĕre, 3 (intra + mitto) βάζω μέσα postis -is (αρσ.) παραστάδα sanctus -a -um ιερός(6) tamquam (επίρρ. παραβολ.) όπως, ως, σαν veneror, αποθ. 1, προσκυνώ, λατρεύω cupide (επίρρ.) με πάθος(7) dextra -ae ≃ το δεξί (χέρι(8)) osculor, αποθ. 1 φιλώ(9) vestibulum -i πρόδομος, είσοδος dōnum -i = δώρο(10) pono, posui, positum, ponĕre, 3 τοποθετώ consecro, 1 αφιερώνω, προσφέρω(11) |
Ετυμολογικά: 1. < praeda 2. fortūna 3. < domus 4. prae-clārus 5. mirabilis 6. sacer 7. < cupidus <cupio 8. dex-ter ≃ δεξιός 9. < osculum 10. < do 11. < sacer
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
1. To σουπίνο είναι ρηματικό ουσιαστικό αρσενικού γένους.
Έχει μόνο δύο τύπους, αιτ. σε -um και αφ. σε -u: amāt-um amāt-u, delēt-um / delēt-u, lect-um / lect-u, audīt-um / audīt-u. (Για το σχηματισμό του βλ. το μάθ. XI).
2. Ο τύπος σε -um δείχνει το σκοπό της κίνησης, με ρήματα όπως eo, venio, mitto κτλ. π.χ. Praedōnes venērunt salutātum οι ληστές ήρθαν για να χαιρετήσουν (πρβ. την τελική μετοχή της ελληνικής: τοῦτο λέξων ἔρχομαι).
3. Εφόσον το σουπίνο ανήκει σε ρήμα μεταβατικό, μπορεί να έχει και αντικείμενο· π.χ. Praedōnes venērunt Scipiōnem salutātum.
4. Ο σκοπός με ρήματα που δείχνουν κίνηση μπορεί να εκφραστεί με διαφορετικούς τρόπους· π.χ. (βλ. και το μάθ. XXXVI)
Praedones venērunt salutātum (σουπίνο)
Praedones venērunt ad salutāndum (εμπρόθετη αιτ. του γερουνδίου)
Praedones venērunt salutāndi causā· (γεν. του γερουνδίου με την causā (gratiā)· βλ. και το μάθ. XXXVI).
5. Ο τύπος του σουπίνου σε -u εκφράζει την αναφορά. Τον συναντάμε με επίθετα όπως facilis, difficilis, iucundus (ευχάριστος), incredibilis (απίστευτος), mirabilis (θαυμαστός, περίεργος κτλ.). Τα σουπίνα σε -u είναι συνήθως στερεότυπα: dictu, factu, auditu, visu κτλ. (πρβ. το απαρ. της αναφοράς: εὐπρεπὴς ἰδεῖν, ἡδὺς ἀκούειν κτλ.) Π.χ.
hoc facile dictu est είναι εύκολο να το πει κανείς
hoc incredibile auditu est είναι απίστευτο που το ακούει κανείς
hoc mirabile visu est το θέαμα σου προξενεί το θαυμασμό.
Σημ. Σουπίνο διαθέτουν και τα αποθετικά ρήματα, επειδή έχουν κυρίως ενεργητική σημασία.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
- Να γίνει αναγνώριση των σουπίνων που υπάρχουν στο κείμενο.
- Να αντικατασταθεί από σουπίνο σε -um το εμπρόθετο γερούνδιο· π.χ. venērunt ad spectandum = venērunt spectātum
Legātos misērunt ad orandum (oro παρακαλώ) =
Ad dormiendum eunt =
Legiōnes veniunt ad hiemandum =
Praedōnes venērunt ad spectandum = - Να αντικατασταθεί το εμπρόθετο γερούνδιο από το σουπίνο σε -u· π.χ. facile est ad credendum = facile est creditu
Facile est ad intellegendum =
(ρ. intellego)
Difficile est ad iudicandum =
(ρ. iudico)
Facile est ad cognoscendum =
(ρ. crognosco) - Να συνταχτεί η περίοδος: cum.... venērunt
- Να γίνει χρονική αντικατάσταση του τύπου: rettulērunt (γράφεται συνήθως με δύο t, γιατί προέρχεται από παρακείμενο με αναδιπλασιασμό: < * retetulērunt)
- Να μεταφραστούν στα λατινικά οι προτάσεις (με σουπίνο):
Πήγαμε (eo) για να τον χαιρετήσουμε
Είναι ευχάριστο να το βλέπει κανείς
Δεν ξεκολλάει!
Mirāris, quare dormītum non eat Afer?
accumbat cum quā, Caediciāne, vides.
(Μαρτιάλης 10,84)
Απορείς που ο Άφρος δεν πάει για ύπνο;
Αφού βλέπεις τι παρέα έχει στο τραπέζι!