ΜΑΘΗΜΑ XXXIII
LECTIO TERTIA ET TRICESIMA
ΚΑΙΡΟΣ ΓΙΑ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ
Ο Μάρκελλος (Marcus Claudius Marcellus) υπήρξε πολιτικός αντίπαλος του Ιουλίου Καίσαρα. Δυο χρόνια μετά την ήττα του Πομπηίου στα Φάρσαλα (48 π.Χ.) ο Καίσαρας του επέτρεψε να επιστρέψει στη Ρώμη από τη Μυτιλήνη όπου είχε αυτοεξοριστεί. Ο Μάρκελλος όμως δολοφονήθηκε στον Πειραιά το 45 π.Χ., πριν προλάβει να γυρίσει. Λίγο νωρίτερα ο Κικέρωνας είχε αναλάβει να ευχαριστήσει τον Καίσαρα γι' αυτή του την απόφαση με το λόγο του «Pro Marcello». Με αφορμή το Μάρκελλο ο Κικέρωνας εκφράζει την άποψή του για το ευαίσθητο, όσο και οδυνηρό, θέμα του εμφύλιου ανάμεσα στον Καίσαρα και τον Πομπήιο. Επισημαίνοντας τις ευθύνες και των δυο προτείνει ταυτόχρονα στον Καίσαρα ένα ευρύ πρόγραμμα ανασυγκρότησης «για να γιατρευτούν οι πληγές του πολέμου» (βλ. και την εισ. στο μάθ. XXXVII)
Omnia sunt excitanda* tibi uni, C. Caesar, quae iacēre sentis perculsa atque prostrāta impetu belli ipsīus, quod necesse fuit: constituenda* iudicia, revocanda* fides, comprimendae* libidines, propaganda* suboles; omnia quae dilapsa iam diffluxērunt, sevēris legibus vincienda* sunt. In tanto civīli bello, in tanto ardōre animōrum et armōrum, quassāta res publica multa perdidit et ornamenta dignitātis et praesidia stabilitātis suae; multaque uterque dux fēcit armātus, quae idem togātus fieri prohibuisset. Quare subveniendum* reipublicae est et omnia nunc belli vulnera tibi sananda* sunt, quibus praeter te medēri nemo potest.
ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ
|
excito, 1 αποκαθιστώ, ανασυγκροτώ unus μόνος sentio αισθάνομαι, ξέρω percello, -culi, -culsum, -cellĕre, 3 (per + cello) ανατρέπω prosterno, -strāvi, -strātum, -sternĕre, 3 (pro + sterno) ρίχνω κάτω, καταλύω impetus -us (αρσ.) ορμή(1)· impetu belli από τη λαίλαπα του πολέμου necesse (άκλ.) αναγκαίο, αναπόφευκτο constituo αναδιοργανώνω iudicium -ii(i) το δικαστήριο, η δικαιοσύνη(2) revoco, 1 (re + voco) ανακαλώ· αποκαθιστώ(3) fides η εμπορική πίστη comprimo, -pressi, -pressum, -primĕre, 3 (cum + premo) περιορίζω, χαλιναγωγώ libīdo -inis (θ.) πάθος propāgo, 1 αφήνω απογόνους, διαιωνίζω το είδος(4) suboles -is (θ.) οι απόγονοι propaganda suboles πρέπει να επιδιωχθεί η αύξηση τού πληθυσμού dilābor, -lapsus sum, -lābi (dis + labor), αποθ.3, καταρρέω diffluo, -flūxi, -fluctum, -fluĕre, 3 (dis + fluo) = διαρ-ρέω· καταλύομαι(5) sevērus -a -um αυστηρός |
vincio, vinxi, vinctum, vincīre, 4 δένω, στερεώνω civīlis -is -e εμφύλιος(6) ardor -ōris (αρσ.) πάθος quasso, 1 συντρίβω· quassāta res publica η ρημαγμένη πολιτεία ornamentum -i στολίδι, διακριτικό dignitas -ātis (θ.) κύρος(7) praesidium -ii(i) στήριγμα stabilitas -ātis (θ.) σταθερότητα(8) uterque, utraque, utrumque (αντων. επίθ.) ἑκάτερος, και ο ένας και ο άλλος· uterque dux και οι δύο αρχηγοί (ενν. ο Καίσαρας και ο Πομπήιος) armātus οπλισμένος· στον πόλεμο togātus τηβεννοφόρος (toga τήβεννος)· στην ειρήνη prohibuisset (υποτ. του απραγματοποίητου) θα είχε εμποδίσει quāre (σύνδ. συμπ.) επομένως subvenio, -vēni, -ventum, -venīre, 4 (sub + venio· + δοτ.) βοηθώ sano, 1 θεραπεύω(9) medeor, medēri, αποθ. 2 ( + δοτ.) γιατρεύω (αντικ. είναι το quibus = vulneribus)(10) |
Ετυμολογικά: 1. < peto 2. < iudex 3. vox 4. πρβ. προπαγάνδα < de propaganda fide = για τη διάδοση της πίστης 5. fluvius, flumen 6. < civis· civitas 7. < dignus 8. < stabilio 9. πρβ. σανατόριο < λατ. 10. κυρ. «φροντίζω»· πρβ. μήδ-ομαι
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Το γερουνδιακό είναι ρηματικό επίθετο με παθητική σημασία. Σχηματίζεται από το ενεστωτικό θέμα με την προσθήκη των καταλήξεων: -ndus, -nda, -ndum και κλίνεται όπως τα δευτερόκλιτα επίθετα: ama-ndus (-a -um), dele-ndus (-a -um), lege-ndus (-a -um), audie-ndus (-a -um). Αντιστοιχεί στα ρηματ. επίθετα της ελληνικής σε -τεος.
2. Μαζί με το sum το γερουνδιακό σχηματίζει τη λεγόμενη παθητική περιφραστική συζυγία (μεταφράζουμε με το «πρέπει να»). Στην περίπτωση αυτή η σύνταξη μπορεί να είναι προσωπική ή απρόσωπη. Προσωπική σύνταξη έχουμε όταν το γερουνδιακό ανήκει σε ρήμα ενεργητικό μεταβατικό που συντάσσεται με αιτιατική. Το γερουνδιακό συμφωνεί με το υποκείμενο του sum στο γένος, στον αριθμό και στην πτώση (όπως δηλ. το επιθετικό κατηγορούμενο) π.χ. Omnia sunt excitanda πρέπει να ανασυγκροτηθούν τα πάντα (πρβ. διαβατέος ἐστὶν ἡμῖν ὁ ποταμός). Απρόσωπη σύνταξη έχουμε όταν το ρήμα, στο οποίο ανήκει το γερουνδιακό, είναι αμετάβατο ή συντάσσεται με πτώση διαφορετική από την αιτιατική. Στην περίπτωση αυτή το γερουνδιακό βρίσκεται στην ονομαστική του ενικού του ουδετέρου π.χ. subveniendum est reipublicae (subvenio + δοτ.) πρέπει να βοηθήσουμε την πολιτεία (πρβ. μεθεκτέον ἐστὶν τῶν πραγμάτων).
3. Η προσωπική περιφραστική συζυγία σε όλους τους τύπους της οριστικής έχει ως εξής:
| fides revocanda est | η πίστη πρέπει να αποκατασταθεί |
| fides revocanda erat | η πίστη έπρεπε να αποκατασταθεί |
| fides revocanda erit | η πίστη θα πρέπει να αποκατασταθεί |
| fides revocanda fuit | η πίστη έπρεπε να έχει αποκατασταθεί |
| fides revocanda fuerat | η πίστη έπρεπε να είχε αποκατασταθεί |
| fides revocanda fuerit | η πίστη θα πρέπει να έχει αποκατασταθεί |
στο απαρέμφατο: puto fidem revocandam esse νομίζω ότι η πίστη πρέπει να αποκατασταθεί
και στην υποτακτική: fides revocanda sit, ............ revocanda esset,
............ revocanda fuerit, ............ revocanda fuisset.
4. To ποιητικό αίτιο του γερουνδιακού τίθεται σε πτώση δοτική: omnia tibi sananda sunt (όπως με τα επίθετα σε -τέος της ελληνικής).
5. To sum είναι δυνατό να παραλείπεται και να υπονοείται σε διαφορετικό τύπο κάθε φορά· π.χ. constituenda iudicia (sunt)· revocanda fides (est)· comprimendae libidines (sunt)· propaganda suboles (est).
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
- Να γίνει γραμματική και συντακτική αναγνώριση των γερουνδιακών του κειμένου.
- Να αντικατασταθεί το debeo + απαρ. (οφείλω να, πρέπει να) από τον αντίστοιχο τύπο της παθητικής περιφραστικής συζυγίας. Να δηλωθεί και το ποιητικό αίτιο· π.χ. vulnera sanāre
debēmus = vulnera nobis sananda sunt.
Fortes viros imitāri debēmus =
Rem publicam bene gerere debent (illi) =
Animum conformāre debeo =
Homines excellentes colere debētis =
Honestātem expetere debet (ille) =
Vulneribus medēri debes = - Να γίνει συντακτική αναγνώριση των τύπων: iacēre, impetu, legibus, dignitātis
- Να κλιθεί το uterque· να γίνει χρονική αντικατάσταση του prohibuisset.
- Να μεταφραστούν στα λατινικά οι προτάσεις:
Πρέπει να αποφεύγουμε (vito, 1) τους πολέμους.
Πρέπει να επιδιώκουμε (expeto, 3) την ειρήνη (pax, pacis).
Δώρο για μικρούς και μεγάλους.
Inducenda rota est; das nobis utile munus:
iste trochus pueris at mihi canthus erit.
(Μαρτιάλης 14, 168)
Στον τροχό πάει στεφάνι σιδερένιο· χρήσιμο το δώρο σου:
εγώ θα το 'χω ρόδα και τα παιδιά για τσέρκι!