ΜΑΘΗΜΑ XXXII
LECTIO ALTERA ET TRICESIMA
ΕΝΑΣ ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΟΣ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ
Ο Αρχίας (Aulus Licinius Archia) ήταν Έλληνας ποιητής από την Αντιόχεια· Απέκτησε τη ρωμαϊκή υπηκοότητα, αλλά ο Γράτιος προσέβαλε τη σχετική απόφαση για τεχνικούς -στην ουσία για πολιτικούς- λόγους. Τον ποιητή υπερασπίστηκε με επιτυχία ο Κικέρωνας το 62 π.Χ. Ο λόγος του αυτός είναι ένας από τους πιο λαμπρούς πανηγυρικούς της λογοτεχνίας που γράφτηκαν στην αρχαιότητα. Στο απόσπασμα που ακολουθεί η οπτική γωνία του ρήτορα είναι κύρια ρωμαϊκή: τα λογοτεχνικά κείμενα μας διασώζουν την υποδειγματική συμπεριφορά (exempla) των μεγάλων ανδρών, για να μπορούν να τη μιμούνται οι νεότεροι.
Pleni omnes sunt libri, plenae sapientium voces, plena exemplōrum vetustas; quae iacērent in tenebris omnia, nisi litterārum lumen accederet. Quam multas imagines fortissimōrum virorum-non solum ad intuendum*, verurn etiam ad imitandum*-scriptōres et Graeci et Latīni nobis reliquērunt! Quas ego, cupidus bene gerendi* et administrandi* rem publicam, semper mihi proponēbam. Colendo* et cogitando* homines excellentes animum et mentem meam conformābam. Sic enim -laudem et honestātem solum expetendo*, omnes cruciātus corporis et omnia pericula mortis parvi esse ducendo*- me pro salūte vestrā in tot ac tantas dimicatiōnes obicere potui.
ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ
|
Plēni... plēnae ... plēna + γεν. exemplōrum sapiens -ntis (αρσ.) σοφός(1) vox, vocis (θ.) λόγος vetustas -ātis (θ.) αρχαιότητα(2) iacērent: του iaceo tenebrae -ārum (μόνο πληθ.) σκοτάδι, αφάνεια nisi (σύνδ. υποθ.) αν δεν (ο υποθ. λόγος nisi ... accederet, iacērent ... δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού· βλ. το μάθ. XXXIX) litterae -ārum τα γράμματα, η λογοτεχνία lumen -inis (ουδ.) φως(3) accēdo, -cessi, -cessum, -cedĕre, 3 (ad + cedo) πλησιάζω· προστίθεμαι, συνοδεύω imāgo -inis (θ.) εικόνα non solum ... verum etiam όχι μόνο ... αλλά και intueor, -tuitus sum, -tuēri, αποθ. 2 (in + tueor) ατενίζω, κοιτάζω(4) scriptor -ōris (αρσ.) συγγραφέας(5) relinquo, -līqui, -lictum, -linquĕre (re + linquo) αφήνω, κληροδοτώ(6) quas = eas = imagines gero διοικώ administro, 1 διαχειρίζομαι(7) semper (επίρρ.) πάντοτε(8) propōno, -posui, -positum, -ponĕre, 3 (pro + pono· + αιτ. και δοτ.) βάζω μπροστά μου ως παράδειγμα (quas ... mihi proponēbam) |
colo, colui, cultum, colĕre, 3 καλλιεργώ· λατρεύω(9) cogito, 1 σκέφτομαι, αναλογίζομαι excellens -ntis (μτχ. του excello) διακεκριμένος, έξοχος(10) conformo, 1 (cum + formo) διαμορφώνω, διαπλάθω(11) sic (επίρρ.) έτσι, με τον τρόπο αυτό honestas -ātis (θ.) τιμή, δόξα(12) expeto, -petīvi(petii), -petītum, -petĕre, 3 (ex + peto) επιδιώκω cruciātus -us (αρσ.) βάσανο, ταλαιπωρία(13) duco, dūxi, ductum, ducĕre, 3 θεωρώ· aliquid parvi (γεν.) duco θεωρώ ότι κάτι έχει μικρή αξία, δεν υπολογίζω pro (προθ. + αφ.) για χάρη pro salūte vestra για τη σωτηρία σας ot (άκλ. δεικτ. αντ.) τόσοι πολλοί dimicatio-ōnis (θ.) αγώνας(14) obicio, -iēci, -iectum, -icĕre, 3* (ob + iacio) ρίχνω· me obicio ρίχνομαι (σύνταξη: me potui obicĕre in tot ac tantas dimicatiōnes pro salūte vestra) |
Ετυμολογικά: 1. > sapientia 2. vetus-eris = παλιός· πρβ. veterānus ≥ βετεράνος 3. luna, il-lustris 4. > tutor 5. < scribo 6. λείπ-ω, ἔ-λιπον 7. minister 8. > sempiternus 9. agri-cultura 10. ante-cello 11. < forma 12. honor, honōro 13. ex-crucio 14. < dimico
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
To γερούνδιο είναι ρηματικό ουσιαστικό ουδέτερου γένους με ενεργητική σημασία. Διαθέτει τέσσερις πτώσεις (γενική, δοτική, αιτιατική και αφαιρετική). Ισοδυναμεί με τις πλάγιες πτώσεις του έναρθρου απαρέμφατου της ελληνικής. Σχηματίζεται από το θέμα του ενεστώτα, και οι καταλήξεις του είναι: -ndi, -ndo, -ndum, -ndo (όπως δηλ. των δευτερόκλ. ουσιαστικών). Τα γερούνδια των 4 συζυγιών στη γενική είναι αντίστοιχα:
ama-ndi, dele-ndi, lege-ndi, audie-ndi |
||
|
Γεν. |
pugna-ndi |
τοῦ μάχεσθαι |
Δοτ. |
pugna-ndo |
εἰς (πρὸς) τὸ μάχεσθαι |
Αιτ. |
pugna-ndum |
τὸ μάχεσθαι |
Αφ. |
pugna-ndo |
τῷ μάχεσθαι (ή εμπρόθετο έναρθρο απαρ.) |
Η γενική του γερουνδίου χρησιμοποιείται ως συμπλήρωμα ουσιαστικών και επιθέτων και των προθέσεων causā και gratiā (για να)· π.χ. cupiditas pugnandi ( = pugnae) επιθυμία για μάχη. Η δοτική εκφράζει σκοπό και χρησιμοποιείται κυρίως με επίθετα που σημαίνουν «κατάλληλος», «χρήσιμος» (aptus, idoneus, commodus, utilis)· π.χ. locus pugnando ( = pugnae) idoneus τόπος κατάλληλος για μάχη. Η αιτιατικήτου γερουνδίου είναι πάντοτε εμπρόθετη (ad, in) και δηλώνει σκοπό ή προορισμό [π.χ. dux milites ad pugnandum (= ad pugnam) hortātus est ο στρατηγός εμψύχωσε τους στρατιώτες για να πολεμήσουν] ή αναφορά (XXXIV A3).
Τέλος, η αφαιρετική του γερουνδίου χρησιμοποιείται χωρίς πρόθεση για να δηλωθεί ο τρόπος, και εμπρόθετη (de, ex, in και ab) για να δηλωθεί η αναφορά, η αφετηρία κτλ. π.χ. Rōmāni fortiter pugnando (= forti pugnā) castra cepērunt οι Ρωμαίοι κατέλαβαν το στρατόπεδο πολεμώντας γενναία· lĭber de beāte vivendo βιβλίο για (σχετικά με) την ευτυχισμένη ζωή. Υπενθυμίζουμε ότι τα αποθετικά ρήματα διαθέτουν γερούνδιο λόγω της ενεργητικής σημασίας τους.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
- Να γίνει γραμματική και συντακτική αναγνώριση των γερουνδίων του κειμένου.
- Να συμπληρωθεί ο κατάλληλος τύπος του γερουνδίου
Adulescens cupidus ................................................ erat (proelior)
Adulescens ad ................................................ ruit (certo)
Hostes ................................................ salūtem petivērunt (fugio)
Ars (τέχνη) ................................................ difficilis est (scribo)
Adversarius perītus ................................................ erat (bello) - Να γίνει συντακτική αναγνώριση των τύπων: exemplōrum, virōrum, parvi.
- Να γίνει χρονική αντικατάσταση του τύπου reliquērunt. Homines excellentes: να κλιθούν μαζί
- Να μεταφραστούν στα λατινικά οι προτάσεις:
Παραδείγματα για μίμηση
Ο νους τρέφεται (alor) με το διάβασμα (lego, 3)
Όταν το ανάστημα των παιδιών μικραίνει διαρκώς...
P. Oppius dixit de genere Lentulōrum, cum assidue minōres parentibus liberi essent, nascendo interitūrum esse.
(Κοϊντιλιανός 6, 3, 67)
Ο Πόπλιος Όππιος είπε αναφερόμενος στην οικογένεια των Λεντούλων, που τα παιδιά τ.ους γεννιόντουσαν από γενιά σε γενιά όλο και πιο κοντά, ότι η αναπαραγωγή θα την οδηγούσε στην εξαφάνιση!