ΜΑΘΗΜΑ XXVIII
LECTIO DUODETRICESIMA
ΣΤΑ ΙΧΝΗ ΕΝΟΣ ΔΡΑΠΕΤΗ ΔΟΥΛΟΥ
Το κείμενο που ακολουθεί είναι ένα απόσπασμα από μια επιστολή του Κικέρωνα προς τον αδελφό του Κόιντο, που ήταν εκείνη την εποχή κυβερνήτης της επαρχίας της Ασίας. Στην επιστολή αυτή ο Κικέρωνας εξιστορεί τη δραπέτευση και τη σύλληψη ενός δούλου του φίλου του του Αισώπου, τραγικού ηθοποιού. Παρακαλεί τον αδελφό του να φροντίσει να φέρει το δούλο πίσω στον αφέντη του. Η τιμωρία ενός δραπέτη δούλου ήταν καμιά φορά σκληρή, όπως καταναγκαστικά έργα, μαστίγωση, ακόμα και στιγματισμός με τα γράμματα FUG ( = fugitīvus, δραπέτης). Δεν έλειπαν όμως και οι φωνές αυτών που ζητούσαν και εφάρμοζαν μια πιο ανθρώπινη μεταχείρηση των δούλων.
Aesōpi nostri Licinus servus tibi notus Rōmā* Athēnas* fūgit. Is Athēnis* apud Patrōnem Epicurēum paucos menses* pro libero fuit, inde in Asiam* abiit. Postea Plato quidam Sardiānus, cum eum fugitīvum esse ex Aesōpi litteris cognovisset, hominem comprehendit et in custōdiam Ephesi* tradidit. Tu hominem investīga, quaeso, summāque diligentiā vel Rōmam* mitte vel Epheso* rediens tecum dedūc. Noli spectāre quanti homo sit. Parvi enim preti est, qui tam nihili est. Sed, propter servi scelus et audaciam, tanto dolōre Aesōpus est adfectus, ut nihil ei gratius possit esse quam recuperatio fugitīvi.
ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ
|
Licinus -i ο Λίκινος (το όνομα του δούλου) notus -a -um ≃ γνωστός (μτχ. του nosco(1)) Patro -ōnis ο Πάτρωνας, σχολάρχης του Κήπου (της Σχολής του Επικούρου στην Αθήνα) Epicurēus -a -um επικούρειος mensis -is (αρσ.) ≃ μήνας pro libero ως ελεύθερος (πρβ. pro templo) inde (επίρρ.) από εκεί Sardiānus -a -um Σαρδιανός, από τις Σάρδεις fugitīvus -i δραπέτης, φυγάς(2) litterae -ārum επιστολή (littera -ae το γράμμα του αλφαβήτου) custōdia -ae φυλακή(3) Ephesus -i η Έφεσος investīgo, 1 αναζητώ τα ίχνη(4) quaeso παρακαλώ (μαλακώνει τον τόνο της προστακτικής) summus -a -um ανώτατος, πάρα πολύ μεγάλος diligentia -ae φροντίδα, επιμέλεια(5) vel = είτε tecum = cum te |
dedūco, -dūxi, -ductum, -ducĕre, 3 (de + duco) οδηγώ, φέρνω specto, 1 κοιτάζω, προσέχω(6)· noli spectāre μη σε απασχολήσει quantus -a -um (συσχ. αντ.) πόσος quanti, preti γεν. της αξίας pretium -ii (i) αξία(7) nihilum -i τίποτα(8)· nihili γεν. της αξίας· scelus -eris (ουδ.) έγκλημα, ελεεινή πράξη audacia -ae θράσος tantus -a -um (συσχ. αντ.) τόσος dolor -ōris (αρσ.) οργή, tanto dolōre est adfectus τόσο οργίσθηκε ut ... possit επίρρ. συμπερ. πρόταση (βλ. το μάθ. XXXVII) gratus -a -um ευχάριστος quam (επίρρ. εισάγει τον β' όρο της συγκρ.) παρά, από recuperatio -ōnis (θ.) επανάκτηση |
Ετυμολογικά: 1. < (g)nosco· πρβ. νότα < λατ. 2. < fugio 3. > κουστωδία. 4. < vestigium 5. < diligo 6. spec-ies, spec-ulātor 7. πι-πρά-σκω 8. < ninil
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
1. Ο προσδιορισμός του τόπου εκφέρεται γεν. με εμπρόθετη αιτιατική ή αφαιρετική. Η στάση εκφέρεται με την πρόθεση in και αφαιρετική, π.χ. in Asia sum (πρβ. ἐν τῇ Ἀσίᾳ)· η κίνηση προς κάποιον τόπο εκφέρεται με την προθ. in (ad) και αιτιατική, π.χ. in Asiam eo (πρβ. εἰς τὴν Ἀσίαν)· η απομάκρυνση από κάποιον τόπο εκφέρεται με τις προθέσεις ex, de, ab και αφαιρ., π.χ. ex Asiā venio (πρβ. ἐκ τῆς Ἀσίας).
Τα ονόματα όμως των πόλεων (ή των μικρών νησιών) δε συνοδεύονται από πρόθεση. Η στάση εκφέρεται με την παλιά τοπική πτώση. Η πτώση αυτή ταυτίζεται με τη γενική του ενικού, όταν πρόκειται για ονόματα πρωτόκλιτα ή δευτερόκλιτα ενικού αριθμού, π.χ. Romae (Corinthi) sum. Για ονόματα τριτόκλιτα ή ονόματα πληθυντικού αριθμού (ανεξάρτητα από την κλίση τους), η τοπική είναι όμοια με την αφαιρετική, π.χ. Athēnis (Carthagine) sum. Η κίνηση προς κάποιον τόπο εκφέρεται με απλή αιτιατική, π.χ. Rōmam (Athēnas, Carthaginem) eo. Τέλος, η απομάκρυνση εκφέρεται με απλή αφαιρετική, π.χ. Romā, Athēnis, Carthagine venio.
Τα ονόματα πόλεων ακολουθεί και η λέξη domus (βλ. μάθημα XIII). Εδώ ανήκουν και οι στερεότυπες φράσεις: domi bellique ή domi militiaeque στην ειρήνη και στον πόλεμο.
Σημείωση. Η αφαιρετική με την οποία εκφέρεται η στάση (in Asiā) είναι αφαιρετική τοπική (locatīvus)· η αφαιρετική με την οποία εκφέρεται η απομάκρυνση (ex Asiā) είναι αφαιρετική του χωρισμού (separatīvus).
2. Σχετικά με την εκφορά του προσδιορισμού του χρόνου επαναλαμβάνουμε ότι η αφαιρετική δηλώνει το πότε έγινε κάτι και η αιτιατική το πόσο χρόνο διάρκεσε (βλ. το μάθ. V). Το «πριν» και το «μετά» εκφράζονται με τις προθέσεις ante και post με αιτιατική (βλ. το μάθ. XXV).
3. Το ρήμα eo, ii (νεότ. σχημ. ivi), itum, īre είναι ανώμαλο. Προέρχεται από τη ρίζα *ei- (πρβ. εἶ-μι), που μπροστά από σύμφωνο συναιρείται σε ī. Μπροστά από φωνήεν (a, ο, u) εκπίπτει το i της ρ. *ei- και το θέμα γίνεται e (για την κλίση του eo βλ. τη Γραμματική).
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
- Να συμπληρωθούν τα κενά με το σωστό προσδιορισμό του τόπου (εμπρόθετο ή απρόθετο):
Poēta epistulas ............. seriptitat (Rōma)
Aenēas.......... navigat (Italia)
Scipio bellum........... gerēbat (Africa)
Hercules boves.......... prope Tiberim adduxit (Hispania)
Monumentum Vergili.......... iacēbat (Neapolis-is-i-im-i)
Aemilius Paulus .......... rediit (domus)
Cassius Parmensis............. confūgit (Athēnae)
Silius.............. se tenēbat (Campania)
Ficus............... decerpta est (Carthāgo) - Να συμπληρωθούν τα κενά με το σωστό προσδιορισμό του χρόνου:
Licinus ............... Athēnis remansit (pauci dies)
............... Licinus in Asiam abiit (post + pauci dies)
............... Cicero fratri suo scripsit (ante + tertius dies)
............... Aesōpus magno dolōre adfectus est (ille dies). - Να αναγνωριστούν οι τοπικοί και χρονικοί προσδιορισμοί του κείμενου· επίσης οι φράσεις: noli spectāre, propter scelus et audaciam, quam recuperātio.
- Να μεταφραστούν στα λατινικά οι προτάσεις:
Όταν (cum + ορ. του συντελ. μέλλ.) πάω στη Ρώμη, θα σου γράψω.
Ήλθε από την Αθήνα με τον πατέρα του.
Καλή είναι κι η γροθιά!
C. Cassius, militi sine gladio in pugnam decurrenti dixit:
«Heus, commilito, pugno bene utēris»
(Κοϊντιλιανός 6, 3, 90)
Ο Γάιος Κάσσιος είπε σ' ένα στρατιώτη που έτρεχε στη μάχη χωρίς ξίφος: «Έι, σύντροφε, κοίταξε να χρησιμοποιήσεις καλά τη γροθιά σου!»